‘Inisititiuti
Lēsoni 28 Naunau Teuteu ki he Kalasí: ʻOku Fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻEne Ngāué


“Lēsoni 28 Naunau Teuteu ki he Kalasí: ʻOku Fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻEne Ngāué,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (2019)

“Lēsoni 28 Naunau Teuteu ki he Kalasí,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 28 Naunau Teuteu ki he Kalasí

ʻOku Fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne Ngāué

ʻĪmisi
konifelenisi lahí ʻi he Senitā Konifelenisí

Kuo akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē: “Ko ha ngaahi ʻaho fakafiefia ʻeni. ʻOku fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻEne ngāué pea ʻoku tau fakamoʻoni tonu ki ai. ʻOku fakafiefia. ʻOku faingataʻa. ʻOku fie maʻu ha meʻa lahi ange meiate kitautolu taki taha—ʻo laka ange ʻi ha toe taimi kimuʻa. Pea ʻoku toe ʻomi mo ha meʻa lahi ange” (“A Personal Invitation to Participate in Seminary and Institute,” Feb. 4, 2019, ChurchofJesusChrist.org). ʻI hoʻo ako e naunau ko ʻení, fekumi ki ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo kau mai ki hono fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻEne ngāué ko e teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí.

Konga 1

Ko e hā ʻa e ikuʻanga ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní?

ʻI he ʻaho Tūsite ko hono 6 ʻo ʻEpelelí 1830, naʻe fakatahataha mai pea haʻohaʻo takai ha kakai ʻe toko 50 nai ki he fale ʻakau ʻo Pita Uitemaá ʻi Feieti, Niu ʻIoke. Naʻe fokotuʻu ai ʻe Siosefa Sāmita ʻi he fakahinohino ʻa Sīsū Kalaisí, ʻa e Siasi ʻo e ʻEikí ʻi he funga ʻo e māmaní. Neongo naʻe kamata siʻisiʻi pē ʻa e Siasí, ka naʻe fakataumuʻa ia ke fakafonu ʻa e māmaní kotoa pē.

ʻĪmisi
fale ʻakau ʻo Pita Uitemaá

ʻI he kuonga ʻo e Fuakava Motuʻá, naʻe misi ai ʻa e tuʻi Pāpilone ko Nepukanesá ʻo ne mamata ki hono “tā ʻa e maka mei he moʻungá taʻekau ai ha nimá” (Taniela 2:45). Naʻe tupulaki e lahi ʻo e maká kae ʻoua kuo “hoko ia ko e fuʻu moʻunga ʻo ne fakafonu ʻa māmani kotoa pē” (Taniela 2:35). Naʻe tomuʻa kikiteʻi ʻe he palōfita ko Tanielá ʻi heʻene fakaʻuhingaʻi e misi ʻa e tuʻí, ʻe fokotuʻu hake ʻe he ʻOtuá ha puleʻanga he ʻikai teitei fakaʻauha ka ʻe tuʻu maʻu ia ʻo taʻengata (vakai, Taniela 2:28, 44).

Naʻe toe fakaongo mai ʻe he ʻEikí ʻa e kikite ʻa Tanielá ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá hili ha māhina ʻe 18 mei hono fokotuʻu ʻo e Siasí, ʻi ha taimi naʻe toko 600 pē ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he māmaní. ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:2 ʻoku tau lau ai: “Kuo tuku mai ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki he tangatá ʻi he māmaní, pea ʻe teka atu mei ai ʻa e ongoongoleleí ʻo aʻu ki he ngaahi ngataʻanga ʻo e māmaní, ʻo hangē ko e teka atu ʻa e maka kuo tā mei he moʻungá taʻekau ai ha nimá, kae ʻoua kuo fakafonu ʻe ia ʻa e māmaní kotoa pē.”

Hili ha taʻu ʻe ua mo e konga, ʻi ʻEpeleli ʻo e 1834, naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha kikite fakaofo fekauʻaki mo e ikuʻanga ʻo e Siasí ki ha kulupu ʻo ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻi Ketilani, ʻOhaiō.

Naʻe manatu ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafi, ʻa ia naʻe ʻi he fakatahá, ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Uilifooti Utalafi

Naʻe ui ʻe he Palōfitá hono kotoa ʻo kinautolu naʻa nau maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí ke nau fakataha ki he kiʻi fale ako ʻakau naʻe ʻi aí. Ko ha kiʻi fale siʻisiʻi, mahalo naʻe sikuea fute pē ʻe 14. Ka naʻe hao kotoa ai ʻa e kau maʻu Lakanga Fakataulaʻeiki ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní naʻe lolotonga ʻi he kolo ko Ketilaní. … Naʻe pehē ʻe he Palōfitá, “Ngaahi tokoua, … ʻoku ou fie pehē kiate kimoutolu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, ʻoku ʻikai ke lahi ange hoʻomou ʻilo fekauʻaki mo e ikuʻanga ʻo e Siasí mo e puleʻangá ʻi ha kiʻi pēpē ʻoku keu huki ʻi he funga ʻo ʻene faʻeé. ʻOku ʻikai ke mahino ia kiate kimoutolu.” Naʻá ku kiʻi ʻohovale heni. Naʻá ne pehē, “Ko ha kiʻi tokosiʻi pē ʻo e kau Lakanga Fakataulaʻeikí ʻoku mou vakai ki ai he pōní, ka ʻe fakafonu ʻe he Siasí ni ʻa ʻAmelika Tokelau mo ʻAmelika Tonga—te ne fakafonu ʻa māmani.” (Uilifooti Utalafi, ʻi he Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 156–57)

Mamataʻi e foʻi vitiō “The Gospel Shall Roll Forth (ʻE Teka Atu e Ongoongoleleí)” (2:47), pea fakalaulauloto ki he founga ʻoku hoko ai e tupulaki ʻa e Siasi kuo fakafoki maí ko ha fakamoʻoni ki he finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke tāpuekina ʻa e māmaní kotoa.

Hili ha taʻu ʻe 160 tupu kimui ange, hili e tupulaki ʻa e Siasí ʻo laka hake ʻi ha kau mēmipa ʻe toko 11 miliona mo mafola ʻi ha konga lahi ʻo e māmaní, naʻe akoʻi ai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī

Siʻoku kāinga, ʻoku mou fakatokangaʻi ʻa e meʻa ʻoku tau maʻú? ʻOku mou fakatokangaʻi nai hotau tuʻunga ʻi he faiva lahi ʻo e hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá? Ko e taimi ʻeni ʻoku huʻu ki ai e meʻa kotoa kuo hoko kimuʻá. Ko e faʻahitaʻu ʻeni ʻo e totongi huhuʻí. Ko e ngaahi ʻaho ʻeni ʻo hono fakafoki maí. … Ko e aofangatuku ʻeni ʻo e ngaahi senituli kotoa pē ʻo taimí talu mei he ʻaloʻi ʻo Kalaisí ki he ʻaho fakaʻofoʻofa ko ʻeni ʻi he lolotongá. (Gordon B. Hinckley, “At the Summit of the Ages,” Ensign, Nov. 1999, 74)

Pea naʻe teʻeki lava ha taʻu ʻe hongofulu mei ai, kuo fanongonongo ʻe Palesiteni Hingikelī ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī

ʻOku lolotonga hoko ha mana maʻongoʻonga ʻoku tau mamata ki ai. …

Ka ko e kamataʻangá pē ʻeni. ʻE kei fakalakalaka mo tupulekina ʻa e ngāué ni pea mo mafola ʻi he funga ʻo e māmaní. (Gordon B. Hinckley, “Ko e Maka Naʻe Tā Mei he Moʻungá,” Ensign pe Liahona, Nō. 2007, 83–84)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ke Teuteu ki he Kalasí

ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino pea maʻu ha fakamoʻoni ki he ikuʻanga ʻo e Siasi ʻo e ʻEikí?

Konga 2

ʻOku founga fēfē hono fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻEne ngāué ʻi he ʻaho ní?

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ʻi haʻane lea ki he tupulaki vave mo e tākiekina ʻa e Siasi ʻo e ʻEikí, ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Tōmasi S. Monisoni

Ko e ʻuhinga ʻoku tupu ai e Siasí he ʻaho ní he naʻe folofola e ʻEikí ʻe hoko ia. Naʻá Ne folofola ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, “Vakai, te u fakavavevaveʻi ʻa ʻeku ngāué ʻi hono taimí” [Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:73].

ʻI heʻetau hoko ko e fānau fakalaumālie ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, ne ʻomi kitautolu ki māmani he taimi ko ʻení ke tau lava ʻo kau ki hono fakavaveʻi e ngāue maʻongoʻongá ni. (Thomas S. Monson, “Ko Hono Fakavaveʻi ʻo e Ngāué,” Liahona, Sune 2014, 4)

Ko e ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi ʻo e ngaahi founga kuo fakaafeʻi ai koe ʻe he ʻEikí mo ʻEne kau tamaioʻeikí ke kau atu ki hono fakavaveʻi ʻo e ngāue ʻo e fakamoʻuí. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ha taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni pe fakakaukau ʻoku mahuʻinga makehe kiate koé, pea mateuteu ke vahevahe hoʻo ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo kinautolú ʻi he kalasí.

Ko Hono Tānaki ʻo ʻIsilelí

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29:4, 7, ʻa ia ko ha ngaahi konga ʻo e fuofua fakahā mei he ʻEikí ki he kaumātuʻa ʻo e Siasí.

ʻI ha lea ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ki he tānaki ko ʻení, naʻá ne akonaki ai ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni

Siʻoku kāinga kei talavou, ko e ngaahi ʻaho fakaʻosí ʻeni pea ʻoku fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngāue ki hono tānaki ʻo ʻIsilelí. Ko e tānaki fakataha ko iá ʻa e meʻa mahuʻinga taha ʻoku hoko ʻi he māmaní ʻi he ʻaho ní. ʻOku ʻikai ha toe meʻa te ne fakatataua hono mālohí, ʻikai ha toe meʻa ʻe fakatataua ki hono mahuʻingá, pea ʻikai ha toe meʻa ʻe fakatataua ki hono fakaʻeiʻeikí. …

ʻI heʻetau talanoa fekauʻaki mo e tānakí fakatahá ʻoku tau ʻuhinga ai ki he moʻoni mahuʻinga ko ʻení: ʻoku fie maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ʻi he fānau ʻetau Tamai Hēvaní, ʻi he ongo tafaʻaki ʻo e veilí, ʻa e pōpōaki ʻo hono toe fakafoki mai ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku nau fili maʻanautolu pē ʻo kapau ʻoku nau fie maʻu ke ʻilo lahi ange. (Russell M. Nelson, “ ʻAmanakiʻanga ʻo ʻIsilelí” [fakataha lotu fakamāmani lahi ʻa e toʻu tupú, 3 Sune 2018], tānaki atu ki he Liahona mo e New Era, 8, ChurchofJesusChrist.org; mataʻitohi fakahihifi ʻi he tatau moʻoní)

Vahevahe ʻo e Ongoongoleleí

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:12, ʻo fekumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá fekauʻaki mo e niʻihi tokolahi ʻoku fakakuihi ʻe he “kākā olopoto ʻo e tangatá.”

Fakakaukau ki he akonaki ʻi he veesi ko ʻení ʻi hoʻo fakalaulauloto ki he fakaafe ko ʻeni ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi heʻene fakalotolahiʻi kitautolu ke tokoni ki he ngāue ʻo e fakamoʻuí ʻi ha ngaahi founga foʻou:

ʻĪmisi
ʻEletā Tēvita A. Petinā

ʻOku fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngāué, pea ʻoku ʻikai hoko noa pē ʻa e … ʻilo mo e ngaahi fakakaukau foʻou fakafetuʻutaki mālohi ko ia ʻoku hoko ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá. Ko ha meʻangāue fakamāmani lahi ʻa e ngaahi sēnolo mītia fakasōsialé ʻokú ne langaki fakataautaha mo lelei ha moʻui ʻo ha niʻihi fakafoʻituitui tokolahi mo ha ngaahi fāmili. Pea ʻoku ou tui kuo hokosia e taimi kiate kitautolu ko e kau ākonga ʻa Kalaisí ke tau fakaʻaongaʻi lelei ʻa e ngaahi meʻangāue fakalaumālie ko ʻení ʻi hono founga totonú kae mahuʻinga ange ke fakamoʻoni ki he ʻOtua ko e Tamai Taʻengatá, ʻEne palani ʻo e fiefiá Maʻa ʻEne fānaú, mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ko e Fakamoʻui ʻo e māmaní; ke malanga ʻaki ʻa hono moʻoni ʻo hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní; mo fakahoko ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí. (David A. Bednar, “To Sweep the Earth as with a Flood” [Brigham Young University Education Week devotional, Aug. 19, 2014], ChurchofJesusChrist.org)

Ngāue Fakaetauhí

Lolotonga e ngāue fakafaifekau ʻa e Fakamoʻuí ʻi he māmaní, naʻá Ne akoʻi ʻEne kau ākongá naʻe “ʻikai haʻu ia ke tauhia ia, ka ke tauhi” (Mātiu 20:28). Naʻá Ne ngāue fakaetauhi ʻi Heʻene “faʻa feʻaluʻaki ʻo fai leleí” (Ngāue 10:38). Naʻe fakaafeʻi ʻe he ʻEikí ʻi ha fakahā kia Siosefa Sāmita, ke ngāue fakaetauhi ʻa Feletiliki G. Uiliamisi ki he niʻihi kehé.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 81:5.

ʻOku pehē foki hono ui kitautolu ke tau ngāue fakaetauhí. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Sefilī R. Hōlani

ʻOku ou fakamoʻoni ai ko e ngaahi liliu ko ʻení [mei he faiako fakaʻapí mo e faiako ʻaʻahí ki he ngāue fakaetauhí] ko ha … toe fakamoʻoni kinautolu ʻoku hanga ʻe he ʻEikí ʻo fakavaveʻi ʻEne ngāué ʻi hono taimí. …

 … ʻOfa ke tau ngāue fetākinima mo e ʻEiki ʻo e ngoue vainé [vakai, Sēkope 5:70–72], ʻo foaki ki he ʻOtuá mo ʻetau Tamaí ha nima fietokoni ʻi he fatongia mafatukituki ko hono tali ʻo e ngaahi lotú, fai ʻo ha fakafiemālié, holoholoʻi ʻa e loʻimatá, pea fakamālohia e ngaahi tui ʻoku vaivaí [vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 81:5]. Kapau te tau fai ia, te tau hoko lahi ange ai ki he tuʻunga ʻoku totonu ke aʻusia ʻe he kau ākonga moʻoni ʻa Kalaisí. (Jeffrey R. Holland, “Ke Ne ʻIate Kinautolu mo Fakamālohia ʻa Kinautolu,” Ensign pe Liahona, Mē 2018, 101, 103)

Naʻe vahevahe foki ʻe Sisitā Linitā K. Pētoni, naʻá ne hoko ko ha Palesiteni Lahi ʻo e Fineʻofá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Sisitā Linitā K. Pētoni

Fakakaukauloto angé mo au ki ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilonga “fie maʻu tokoni” fakalaumālie ʻoku felāveʻi mo e ngāue ʻo e fakamoʻuí:

  • Fie maʻu tokoni: ha ngaahi mātuʻa ke ʻohake ʻenau fānaú ʻi he maama mo e moʻoni

  • Fie maʻu tokoni: ha ngaahi ʻofefine, foha, tokoua, tuongaʻane, mehikitanga, faʻētangata, tokoua ʻaki, ngaahi kuí mo e kaungāmeʻa moʻoní ke hoko ko ha kau faifakahinohino mo tokoni ʻi he hala ʻo e fuakavá.

  • Fie maʻu tokoni: ko ha niʻihi ʻoku fakafanongo ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní pea ngāueʻi e ueʻi ʻoku nau maʻú

  • Fie maʻu tokoni: ko ha niʻihi ʻoku nau moʻui ʻaki fakaʻaho e ongoongoleleí ʻi ha fanga kiʻi founga iiki mo faingofua

  • Fie maʻu tokoni: ha kau ngāue hisitōlia fakafāmili mo ha kau ngāue temipale ke fakafehokotaki ʻa e ngaahi fāmilí ki he taʻengatá

  • Fie maʻu tokoni: ha kau faifekau mo e kāingalotu ke fakamafola ʻa e “ongoongo fakafiefiá”—ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí

  • Fie maʻu tokoni: ha kau fakahaofi moʻui ke kumi mai ʻa kinautolu kuo hē mei he halá

  • Fie maʻu tokoni: ha kau tauhi fuakava ke tuʻu maʻu ʻi he moʻoní mo e totonú

  • Fie maʻu tokoni: ha kau ākonga moʻoni ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí …

ʻOku tatau ai pē pe kapau ʻoku ʻikai ke tau hoahaoa mo kakato. … Te tau lava […] ʻo ʻaʻeva fakataha ko ha kakai pē ʻe taha, ko ha kau ākonga, mo e kau sevāniti ʻoku loto fiemālie mo fie tokoni ke fakavaveʻi e ngāue ʻo e fakamoʻuí. ʻI heʻetau fai iá, te tau hoko ai ʻo hangē ko e Fakamoʻuí. (Linda K. Burton, “Fie maʻu Tokoni: Ha Nima mo Ha Loto ke Fakavaveʻi e Ngāué,” Ensign pe Liahona, Mē 2014, 124)

Tauhi ʻo e Sāpaté

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:9–10 ke ako e meʻa naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ki Hono Kāingalotú fekauʻaki mo hono tauhi ʻo e Sāpaté ke māʻoniʻoní.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni fekauʻaki mo hono fakaʻapaʻapaʻi ʻo e ʻaho Sāpaté, ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni M. Lāsolo Pālati

Kuo mau pehē ʻi hono kotoa ʻo e ngaahi liliu faka-Siasi pe tuʻutuʻuni pe ako fakatokāteline te ne lava ʻo fakavaveʻi e ngāue ʻo e fakamoʻuí ʻi he taimi ko ʻení, ko hono hiki hake ʻo e laumālie mo e mālohi ʻo e ʻaho Sāpaté ʻa e founga lelei taha ki hono ʻomi e kāingalotú mo e ngaahi fāmilí ke ofi ange ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. (M. Russell Ballard, in Chad H. Webb, “The Sabbath Day” [Seminaries and Institutes training satellite broadcast, Aug. 4, 2015], ChurchofJesusChrist.org)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, lekooti

Lekooti Hoʻo Ngaahi Fakakaukaú

Ko e hā ha fakamoʻoni kehe kuó ke mātā ai ʻoku fakavavevaveʻi ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngāué ʻi hotau kuongá? Ko e hā ha ngaahi founga pau te ke fie tokoni lahi ange ai ki he ngāue ʻa e ʻEikí? Hiki hoʻo fakakaukaú ʻi hoʻo tohinoá pe ʻi he feituʻu ʻoku fakaʻatā atu ʻi laló.