‘Inisititiuti
Lēsoni 25 Naunau ʻa e Faiakó: Hokohoko ʻi he Kau Palesitenisií mo e Fononga Fakahihifó


“Lēsoni 25 Naunau ʻa e Faiakó: Hokohoko ʻi he Kau Palesitenisií mo e Fononga Fakahihifó,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (2019)

“Lēsoni 25 Naunau ʻa e Faiakó,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 25 Naunau ʻa e Faiakó

Hokohoko ʻi he Kau Palesitenisií mo e Fononga Fakahihifó

Hili hono fakapoongi ʻo Siosefa mo Hailame Sāmitá, naʻe maʻu ʻe ha Kāingalotu tokolahi ha fakamoʻoni fakalangi ko Pilikihami ʻIongi mo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá te nau tataki e Siasi ʻo e ʻEikí. Naʻe fononga e Kāingalotú ki he Teleʻa Sōlekí ʻi he malumalu ʻo ʻenau tataki fakalaumālié. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke fakaloloto e tui ʻa e kau akó ʻoku maʻu ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá e ngaahi kī kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he kuonga fakakosipeli fakaʻosí ni. ʻE toe tokoni foki e lēsoni ko ʻení ke falala e kau akó ʻe tataki ʻe he ʻEikí ʻenau moʻui fakafoʻituituí ʻi heʻenau tauhi ʻenau ngaahi fuakavá.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻOku maʻu ʻe he kau ʻAposetoló ʻa e ngaahi kī ʻo e puleʻangá.

Fakaʻaliʻali e fakatātā ko ʻeni ʻo Siosefa mo Hailame Sāmitá.

ʻĪmisi
Siosefa mo Hailame Sāmita

Fakamatalaʻi ange naʻe fakapoongi e ongo tautehiná ʻi he efiafi ʻo e ʻaho 27 ʻo Sune 1844. ʻI he pongipongi hono hokó, naʻe heka mai e kaungāmeʻa ʻo e Palōfitá ko Pota Lokiuelo ʻi heʻene hōsí ki Nāvū mo kaila,“Kuo fakapoongi ʻa Siosefa! Kuo fakapoongi ʻa Siosefa! Kuo nau fakapoongi ia!” (Anson Call, Autobiography and journal, circa 1856–1889, 12, Church History Library, Salt Lake City, Utah).

  • ʻOkú ke pehē naʻe fēfē e ongo ʻa e Kāingalotú ʻi heʻenau fanongo ki he ongoongo ko ʻení?

Mahalo te ke fie fehuʻi ki he kau akó pe kuo nau aʻusia nai ha fanongoa ʻi ha ongoongo ʻo e pekia ʻo ha palōfita pea ko e hā naʻa nau ongoʻí.

  • Ko e hā ha ngaahi fehuʻi mo e hohaʻa ʻokú ke pehē naʻe maʻu ʻe he fuofua Kāingalotú ʻi heʻenau fanongo ki he pekia ʻa Siosefa Sāmitá?

  • Naʻe tali fēfē ʻe Pilikihami ʻIongi ʻa e ongoongo ʻo e pekia ʻa Siosefa mo Hailame Sāmitá? (Kapau ʻe fie maʻu, fakaafeʻi e kau akó ke nau toe vakaiʻi e fakafōtunga ʻa Pilikihami ʻIongí ʻi he konga 1 ʻo e naunau teuteú.)

  • Ko e hā e meʻa naʻá ne fakafiemālieʻi ʻa Pilikihami neongo ʻene mamahi ʻi he pekia ʻa e Palōfitá?

Fakaʻaliʻali e ongo fakatātā ʻo Pilikihami ʻIongi mo Sitenei Likitoní.

ʻĪmisi
Brigham Young, America’s Moses, by Kenneth A. Corbett and Sidney Rigdon (Pilikihami ʻIongi, ko e Mōsese ʻo ʻAmeliká, mo Sitenei Likitoni)

Fakamanatu ki he kau akó ko Pilikihami ʻIongi naʻe ʻAposetolo pule ʻi he taimi ʻo e pekia ʻa e Palōfitá. Naʻe hoko ʻa Sitenei Likitoni ko e tokoni ʻo Siosefa Sāmita ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí peá ne ongoʻi naʻe totonu ke ne tataki e Siasí ʻi heʻene tokangaʻi iá. Naʻe ui ʻe Sitenei ha fakataha makehe, ʻo fakaʻamu ʻe tali ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻene fakamatala ki hono tuʻunga fakatakimuʻá. Naʻe fakatou lea ʻa Sitenei mo Pilikihami ki he Kāingalotú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e ngaahi fakamatala ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi ʻoku ʻi he konga 1 ʻo e naunau teuteú.

  • Ko e hā ha moʻoni te tau lava ʻo ako mei he fakamatala ʻa Pilikihami ʻIongi fekauʻaki mo e mafai ʻo kinautolu kuo fakanofo ko e kau ʻAposetoló? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku maʻu ʻe he kau ʻAposetoló e ngaahi kī kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku fie maʻu ke tokangaʻi ʻaki e Siasí. [Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:12–13; 112:30–32.])

Fakamahinoʻi ange ʻi hotau kuongá, ko e taimi ʻoku fakanofo ai e ʻAposetolo kotoa pē, ʻoku foaki kiate ia e ngaahi kī kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuo fakafoki mai ʻe he ʻEikí ki he māmaní ʻo fakafou ʻia Siosefa Sāmitá. Ka neongo iá, ko e Palesiteni pē ʻo e Siasí ʻokú ne maʻu e mafai ke ngāue ʻaki ʻa e kotoa ʻo e ngaahi kī ko ʻení. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻenau ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e palesiteni ʻo e Siasí.

  • Ko e hā leva ʻe hoko he taimí ni ʻi he pekia ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí?

Kapau ʻe fie maʻu, fakaʻaliʻali ange ʻa e fakamatala ko ʻení pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia:

ʻI he taimi ʻoku pekia ai ha Palesiteni ʻo e Siasí, ʻoku tukuange ai pē ʻi he taimi ko iá ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻOku foki ʻa e ongo tangata naʻá na hoko ko e ongo tokoní ki hona tuʻunga ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea ʻoku fua leva ʻe he kōlomu ko iá e tuʻunga fakatakimuʻa ʻo e Siasí, ʻa ia ʻoku taki ai ʻa e ʻAposetolo fuoloa tahá. … ʻI he tukuʻau mai hotau hisitōliá, kuo hoko maʻu pē ʻa e ʻAposetolo fuoloa tahá ko e Palesiteni ia ʻo e Siasí. (“Ko ha Pōpoaki mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí,” Sān. 16, 2018, ChurchofJesusChrist.org)

Toe vakai ki he ongo fakatātā ʻo Pilikihami mo Siteneí pea fehuʻi ange:

  • Ko e hā naʻe aʻusia ʻe he Kāingalotu tokolahi ʻi heʻenau mamata mo fanongo ki he lea ʻa Pilikihami ʻIongí? Naʻe tokoni fēfē ʻa e meʻa ko iá kiate kinautolú? (Poupouʻi e kau akó ke nau fakamanatu e meʻa naʻa nau ako ʻi he konga 1 ʻo e naunau teuteú.)

Fakaʻaliʻali e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Niila N. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Fakamatalaʻi ange naʻe lea ʻaki ʻe ʻEletā ʻEnitaseni e ngaahi leá ni ʻi he ʻaho naʻe hikinimaʻi ai ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ko e Palesiteni foʻou ʻo e Siasí:

ʻĪmisi
ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni

ʻOku tau maʻu e faingamālie ʻi heʻetau hoko ko e Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní ke maʻu ha fakamoʻoni fakataautaha ko e [palōfitá ʻoku] ui ʻe he ʻOtuá. (“Ko e Palōfita ʻa e ʻOtuá,” Ensign pe Liahona, Mē 2018, 25–26)

Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻenau fakamoʻoni ko e palōfita lolotongá ʻoku uiuiʻi ia ʻe he ʻOtuá pea mahalo mo e founga naʻa nau maʻu ai e fakamoʻoni ko iá. Poupouʻi e kau akó ke nau fekumi ki heʻenau fakamoʻoni pē ʻanautolu ʻoku uiuiʻi ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻi he ueʻi fakalaumālie.

ʻOku tataki ʻe Pilikihami ʻIongi mo e Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e Kāingalotú ki he Teleʻa Sōlekí.

ʻĪmisi
Temipale Nāvuú

Fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo e Temipale Nāvuú, pea fehuʻi ki he kau akó pe ko e hā naʻe mātuʻaki ngāue mālohi ai e Kāingalotú ke fakaʻosi e temipalé kimuʻa pea nau mavahe mei honau tukui ʻapí ʻo hiki fakahihifó. (Te ke lava ʻo fakaafeʻi e kau akó ke nau lau e fakamatala ʻa Sala Lisí ʻi he konga 2 ʻo e naunau teuteú.)

Fakamatalaʻi ange ko e taimi ne mavahe ai ʻa e Kāingalotú mei Nāvū ke fononga fakahihifó, naʻe ʻikai ke nau lavelaveʻilo ʻa e meʻa te nau aʻusiá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā ʻIlasitasi Sinou, ko ha paionia peá ne hoko kimui ange ko e mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā ʻIlasitasi Sinou

ʻI he mavahe ʻa e kau paioniá [ki he Hihifó] … naʻa mau fekumi ki ha fonua kuo tuhuʻi mai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he lotolotonga ʻo e ʻOtu Moʻunga Maká. … Naʻe mavahe atu e kulupu paionia ko iá, ʻo ʻikai ʻiloʻi pe ko ʻenau ʻalú ki fē, ka ko e… ʻOtuá pē kuo fekauʻi kinautolu ke nau ʻalu ki ha fonua te Ne fakahaaʻi ange kiate kinautolu. Pea ʻi he taimi kotoa pē naʻe … fai ange ai ha fehuʻi kia Pilikihami ʻIongi—“Ko hoʻomou ʻalú ki fē?” ko e tali pē naʻá ne lava ʻo ʻomí ko e—“Te u fakahaaʻi atu ʻi heʻetau aʻu ki aí.” Ko e ngaahi lotu naʻe ʻohake hokohoko ʻe he kulupu paionia ko iá, ʻi he ʻaho mo e pō ki he ʻOtuá, ke tataki kimautolu, ʻo tatau mo ia kuó Ne talaʻofá, ki ha fonua … kuó Ne fakahā te ne foaki mai maʻamautolu. (Journal of Discourses, 16:207)

  • Ko e hā ʻokú ke fakatokangaʻi mei he fakamatala ko ʻení fekauʻaki mo e tui ʻa e kau paioniá?

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ʻi ha kiʻi miniti ki he fononga ʻo e moʻuí ʻoku tuʻunuku mai ʻi muʻa ʻiate kinautolú pea ko e hā ha fakahinohino mei langi ʻoku nau ʻamanaki ke maʻú.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi faingataʻa naʻe aʻusia ʻe he Kāingalotú ʻi heʻenau mavahe mei Nāvū ʻo kamata ʻenau fononga fakahihifó? (Kapau ʻe fie maʻu, tataki e kau akó ki he konga 2 ʻo e naunau teuteú.)

Fakamanatu ange ki he kau akó ne lolotonga e faʻahitaʻu momoko faingataʻa ʻo e 1846–47 ʻi he feʻefiʻefihi ʻa e Kāingalotú ʻi ha nofoʻanga fakataimi ʻi he Nofoʻanga Fakafaʻahitaʻu Momokó ʻi Nepulasikaá, naʻe maʻu ai ʻe Pilikihami ʻIongi ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:22, ʻo fekumi ki he talaʻofa ʻa e ʻEikí ki he Kāingalotú ʻa ia te ne ʻomi e fakafiemālié kiate kitautolu lolotonga ʻetau faifeinga ke ʻiloʻi mo muimui ki he finangalo ʻo e ʻOtuá ki heʻetau moʻuí.

Te ke lava foki ʻo fakamatalaʻi ange ʻoku fakafofongaʻi ʻe he kupuʻi lea “kuo mafao atu ʻa hoku nimá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí” ʻa e mālohi mo e tataki ʻa e ʻEikí ʻoku aʻu atu ki Hono kakaí.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he veesi ko ʻení fekauʻaki mo e ngaahi finangalo ʻa e ʻEikí ke fai maʻa Hono kakaí? (Hili e tali ʻa e kau akó, fakaʻaliʻali pe tohi e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku finangalo e ʻEikí ke tataki mo tokoniʻi kitautolu ʻi heʻetau moʻuí.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe niʻihi ʻoku tataki ai kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻetau moʻuí? Ko e hā ʻoku fie maʻu ke tau fai ke maʻu e faʻahinga tataki peheé? (Toe vakaiʻi mo e kau akó e fakamatala ʻa Palesiteni ʻOakesi ʻi he konga 2 ʻo e naunau teuteú.)

Hiki ʻeni ʻi he palakipoé: Te u lava ʻo maʻu e fakahinohino mo e tataki mei he ʻEikí ʻi heʻeku …

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 136:2–4, 7–11, 19–24, ʻo fekumi ki he faʻahinga kakai naʻe fie maʻu ke hoko ki ai ʻa e Kāingalotú ke maʻu e fakahinohino ʻa e ʻEikí. Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke lisi ʻenau ngaahi talí ʻi he palakipoé ke fakakakato e tefitoʻi moʻoní.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku tokoni ai e faifeinga ke hoko ko e faʻahinga kakai ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ngaahi vēsí ni, ke tau maʻu e fakahinohino mo e tokoni ʻa e ʻEikí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamanatu e meʻa naʻe lea ʻaki ʻe Pilikihami ʻIongi ʻi heʻene fuofua mamata atu ki he Teleʻa Sōlekí (vakai, konga 2 ʻo e naunau teuteú). Fehuʻi ki he kau akó pe kuo ʻi ai nai ha ngaahi taimi ʻi heʻenau moʻuí ne fakapapauʻi ange ai ʻe he ʻEikí kiate kinautolu naʻa nau fai e meʻa totonu pe naʻa nau ʻi ha feituʻu totonu. Fakakaukau ke fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá.

Tuku ha ngaahi miniti siʻi ki he kau akó ke nau fakakaukauloto ʻi he faʻa lotu ki he fehuʻi ko ʻení pea hiki ha faʻahinga fakakaukau pe ongo te nau ala maʻu:

  • Ko e hā ʻokú ke ongoʻi ʻoku totonu ke ke tokanga taha ki ai kae lava ke maʻu e fakahinohino mei he ʻEikí ʻokú ke ʻamanaki atu ki aí?

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakalotolahiʻi e kau akó ke nau ngāueʻi e ngaahi ueʻi fakalaumālie naʻa nau maʻú mo vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni kuo akoʻi ʻi he lēsoní.

Ki he Kalasi Hokó

Fakamatalaʻi ange ʻi he naunau teuteu ki he kalasi hokó, te nau ako ai ki he taha ʻo e ngaahi meʻa fakamamahi taha ʻi he hisitōlia ʻo e Siasí, ko e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú. Fakaafeʻi ke nau haʻu mateuteu ki he kalasí ke aleaʻi e ngaahi lēsoni te tau lava ʻo ako mei he aʻusia ko ʻení.