‘Inisititiuti
Lēsoni 3 Naunau ʻa e Faiakó: Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié


“Lēsoni 3 Naunau ʻa e Faiakó: Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (2019)

“Lēsoni 3 Naunau ʻa e Faiakó,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 3 Naunau ʻa e Faiakó

Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié

Kuo fakahā ʻe he ʻEikí ha ngaahi tefitoʻi moʻoni te nau lava ʻo tataki kitautolu ʻi heʻetau fekumi ki he moʻoní (vakai, “Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié,” Fakamatala ki he ʻElito ʻo e Fakataukei Fakatokāteliné [2018]). ʻE fakatupulaki ʻe he lēsoni ko ʻení e tuʻunga malava ʻa e kau akó ke fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié, mo vakaiʻi e tuʻunga falalaʻanga ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoní.

FAKATUPULAKI ʻETAU FOUNGA AKOʻÍ MO E AKÓ

Fakamatalaʻi e ngaahi ola ʻo e ako ʻa e fānau akó. Ko e ngaahi ola ʻo e akó ko ha ʻū sētesi ia ʻokú ne fakaʻuhingaʻi e ʻilo mo e ngaahi taukei ʻoku totonu ke lava ʻe he kau akó ʻo maʻu mei ha aʻusia fakaako. ʻOku fakamahinoʻi atu e ngaahi ola ki he lēsoni takitaha ʻo e semesitā ako ko ʻení ʻi he talateu ki he lēsoní. Ongoʻi tauʻatāina ke vahevahe e ngaahi ola ko ʻení ki he kau akó. Tuku ke tokoni e ngaahi ola ʻo e lēsoní ke ne tataki koe ʻi hoʻo fulifulihi e naunau fakalēsoní mo vakaiʻi e lavameʻa ʻi he aʻusia fakaako ʻa e kau akó.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ha founga ke maʻu ai e ʻilo fakalaumālié.

Fakaʻaliʻali e ngaahi fehuʻi ko ʻení: ʻOku sai pē nai ke ʻi ai haʻate ngaahi fehuʻi kau ki he Siasí? Ko e hā hono ʻuhinga? Fakaafeʻi ha toko ua pe tolu ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau fakakaukaú.

Lau fakakalasi e Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:8–10, ʻo fekumi ki ha ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Siosefa ke fakamatalaʻi ʻene ngaahi fehuʻi mo e hohaʻa fakalotú. Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe e meʻa naʻa nau maʻu mo ako fekauʻaki mo hono ʻeke e ngaahi fehuʻí mei he fakamatala ʻa Siosefá.

Hiki e fakamatala ko ʻení ʻi he palakipoé: Te u lava ʻo maʻu e ʻilo fakalaumālié ʻi heʻeku …

Kole ki he kau akó ke nau fekumi ki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe tolu mei he ngaahi naunau teuteú ʻokú ne fakakakato e fakamatala ko ʻení. (ʻI hono tali ʻe he kau akó, fakapapauʻi ʻoku maʻu pea fakaʻaliʻali e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení:

  1. Ngāue ʻi he tui.

  2. Vakaiʻi e ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi fehuʻí ʻaki ha fakakaukau ʻoku taʻengatá.

  3. Fekumi ki ha mahino lahi ange ʻo fakafou he ngaahi maʻuʻanga tokoni kuo fokotuʻu fakalangí.

Kole ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi e meʻa ʻoku mahino kiate kinautolu fekauʻaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni takitaha ko ʻení. Kapau ʻe fie maʻu, tuku ha kiʻi taimi maʻanautolu ke toe vakaiʻi e naunau teuteú.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau e Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:11–14, ʻo fekumi ki he founga naʻe fakahaaʻi ai ʻe he ngaahi tōʻonga ʻa Siosefa Sāmitá ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié ʻi heʻene fekumi ki he tali ki heʻene ngaahi fehuʻí mo e hohaʻá. Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau akó.

Fili pea fakaʻaliʻali ha fehuʻi ʻe taha pe lahi ange naʻá ke maʻu mei he kau akó ʻa ia te nau lava ʻo fakaʻaongaʻi ki ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié (vakai ki he ʻekitivitī “Lekooti Hoʻo Ngaahi Fakakaukaú” ʻi he konga 1 ʻo e naunau teuteú). Fakamatalaʻi ange ʻi he lolotonga hoʻo lava ʻo fakaʻaongaʻi ha ngaahi fehuʻi ʻe niʻihi ne ʻoatu lolotonga e kalasí, te ke fekumi ki ha ngaahi taimi ʻamui ange ʻi he naunau fakalēsoní ke tali e ngaahi fehuʻi naʻá ke maʻú.

Fakatokangaʻi ange: Ko e taumuʻa ʻo e ʻekitivitī ko ʻení ke tuku ki he kau akó ha faingamālie ke talanoa ki he founga te nau ala fakaʻaongaʻi ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālie ki he ngaahi fehuʻi kehekehé. ʻOku ʻikai fakataumuʻa ia ke ʻoatu ha tali ki ha ngaahi fehuʻi pau. Tokanga ke ʻoua naʻá ke moʻunofoa ʻi ha fakaikiiki ʻo ha fehuʻi pe palopalema.

Aleaʻi e founga ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ai ʻe he kau akó e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku hā ʻi he palakipoé ke fekumi ki he tali ki he fehuʻi pe ngaahi fehuʻi naʻe filí. ʻE lava ke hoko e ngaahi fehuʻi vakaiʻi ko ʻení ko ha konga ʻo hoʻomou fealeaʻakí:

  • Te tau lava fēfē ʻo ngāue ʻi he tuí ʻi heʻetau fekumi e tali ki he fehuʻi ko ʻení?

  • ʻE tokoni fēfē nai ha fakakaukau ʻoku taʻengata ke tali e fehuʻi ko ʻení? Ko e hā ʻoku tau ʻilo fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo ʻEne palani ʻo e fakamoʻuí ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke vakai ki he fehuʻi ko ʻení mei ha fakakaukau ʻoku taʻengatá?

  • Ko e hā ha ngaahi maʻuʻanga tokoni fakalangi ʻe lava ke nau tokoniʻi kitautolu ke mahino lelei ange e tefito ko ʻení? Ko e hā mo ha toe maʻuʻanga tokoni falalaʻanga kehe ʻe ala tokoni? (Fakatokangaʻi ange: Mahalo ʻe ʻaonga ke tataki e kau akó ki he peesi Gospel Topics ʻi he ChurchofJesusChrist.org ke fakahaaʻi ha maʻuʻanga tokoni falalaʻanga ʻoku ʻasi ai e fakafehokotaki ki he folofolá mo e ngaahi lea fakaepalōfitá.)

Fakaafeʻi ha toko taha pe ua ʻo e kau akó ke vahevahe e founga kuo tāpuekina ai kinaua ʻe he tefitoʻi moʻoni ʻe tolu ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié ʻi heʻena fekumi ki he ʻilo fakalaumālié.

Te tau lava ʻo vakaiʻi e tuʻunga falalaʻanga ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoní.

Fakaʻaliʻali ha konga ʻo e foʻi vitiō “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni kuo Fokotuʻu Fakalangí” (taimi kouti 0:00 ki he 4:19).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau tokanga ki he faʻahinga maʻuʻanga fakamatala ʻoku falalaʻanga tahá pea ʻoku nau maʻu e ivi ke uesia ʻetau mahino ki he moʻoní.

Hili hoʻo taʻofi nounou e vitioó, fakakaukau ke fai ha ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení ke tokoniʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he faikehekehe ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakalangí, maʻuʻanga tokoni falalaʻangá, mo taʻefalalaʻangá pe naʻa mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakaʻauhá:

  • Ko e hā e ngaahi maʻuʻanga tokoni maʻa taha te tau lava ʻo fekumi ai ki ha ngaahi talí?

  • ʻOku founga fēfē hoʻo fakafaikehekeheʻi ha fakamatala pe ʻoku falalaʻanga pe ʻikai?

  • Ko e hā ʻokú ke fai ʻi hoʻo sio ki ha ngaahi maʻuʻanga fakamatala ʻoku fakataumuʻa pē ke fakaʻauha e tuí?

Ke fakatātaaʻi e mahuʻinga ʻo hono fakaʻaongaʻi e ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻangá ʻi hono ako e hisitōlia ʻo e Siasí, fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukauloto ki he tūkunga ko ʻení: ʻOkú ke fekumi ki ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolu ʻo e Tohi ʻa Molomoná. ʻI hoʻo fekumí, ʻokú ke maʻu ai e fakamatala ko ʻeni ʻa Sitiveni Pēneti, ʻa ia naʻe moʻui ʻi he taimi tatau mo Māteni Hālisi, pea ʻoku ʻikai ke ke fakapapauʻi pe ʻoku moʻoni pe ʻikai e fakamatalá:

Kuó u fakakaukau fuoloa mo fakatefito ʻi he hisitōlia ʻo e siasi ko ʻení peá u fuatautau e fakamoʻoni ki aí mo e fakafepaki ki aí. … Ka ʻi heʻeku fanongo kia Māteni Hālisi ʻokú ne tala ki he kakaí naʻe ʻikai ke ne teitei mamata ki he ʻū lauʻi peletí ʻaki hono mata fakakakanó, ka ʻi ha vīsone pē pe fakakaukaulotó, [kae pehē kia] ʻŌliva pe ko Tēvitá … naʻe ʻauha ai pē e toenga ʻo ʻeku fakamoʻoní. (Stephen Burnett, in Richard Lloyd Anderson, Investigating the Book of Mormon Witnesses [1981], 155)

  • Ko e hā ha ngaahi sitepu te ke lava ʻo foua kimuʻa peá ke fili ke tali pe ʻikai tali ʻa e fakamatala ʻa Sitiveni Pēneti fekauʻaki mo Māteni Hālisí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lipooti e meʻa ne nau ako fekauʻaki mo hono vakaiʻi ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoní mei he konga ʻo e naunau teuteú ʻoku ui ko e “Ngaahi Fehuʻi ki Hono Vakaiʻi ʻo e Ngaahi Maʻuʻanga Tokoní.”

ʻI heʻenau fakakaukau ki he ngaahi fakahinohino ko ʻeni ki hono vakaiʻi ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoní, ʻoatu ki he kau akó ʻa e laʻipepa tufa “Puipuituʻa Fakahisitōlia ʻo e Fakamatala ʻa Sitiveni Pēnetí,” pea fakaafeʻi e kau akó (fakakalasi pe ʻi ha fanga kiʻi kulupu) ke fekumi ki he fakamatala te ne tokoniʻi kinautolu ke nau vakaiʻi e tuʻunga falalaʻanga ʻo e ngaahi tukuakiʻi ʻa Sitiveni Pēneti naʻe ʻikai mamata ʻa Māteni Hālisi ki he ʻū lauʻi peleti koulá.

Puipuituʻa Fakahisitōlia ʻo e Fakamatala ʻa Sitiveni Pēnetí

Naʻe kau ʻa Sitiveni Pēneti ki he Siasí ʻi he 1830 pea naʻe fakanofo ia ko ha kaumātuʻa ʻi he 1831. Naʻá ne ngāue fakafaifekau ʻi he Fakahahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻi he vahaʻa ʻo e 1832 mo e 1834 (vakai, “Burnett, Stephen,” The Joseph Smith Papers, interim content). ʻI he 1838, kuó ne mavahe mei he Siasí peá ne fakakaukau ko ha “kautaha loi ia mo kākā.”

Neongo naʻe ʻiloʻi fakataautaha ʻe Pēneti ʻa Māteni Hālisi, ka naʻe ʻikai ko ha taha ia ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolú pe Toko Valú.

ʻI he 1838, naʻe tohi ʻe Pēneti ʻi haʻane faitohi ʻo pehē ai naʻe lea ʻa Māteni Hālisi “naʻe ʻikai ke ne teitei mamata ki he ʻū lauʻi peletí ʻaki hono mata fakakakanó, ka ʻi ha vīsone pē pe fakakaukauloto.” Naʻe tohi ʻe Pēneti ne ʻi ai mo ha toko tolu kehe naʻa nau “tui tatau” mo e fakamatala ko ʻení. Kuo ʻosi mavahe foki mo e toko tolu ko ʻení mei he Siasí.

Naʻe fakafepakiʻi fefeka ʻe Māteni Hālisi e founga naʻe fakamatalaʻi ʻaki ʻe Pēneti ʻene fakamoʻoní pea hokohoko atu ʻene fakamoʻoniʻi ʻa hono moʻoni ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí.

ʻOku fehangahangai e fakamatala ʻa Pēnetí mo e “ngaahi ʻinitaviu lahi ʻo Māteni Hālisi ʻa ia ʻoku fakamoʻoni naʻe ʻikai teitei kehekehe ʻa ʻene [Hālisi] fakapapau moʻoní mei heʻene mata meʻa-hā-mai ki he ʻāngeló mo e ʻū lauʻi peletí ʻi he 1829, ʻo aʻu ki he mōmeniti ʻo ʻene pekiá ʻi he 1875.” ʻI ha faitohi fakataautaha naʻe tohi ʻi he 1871, naʻe pehē ai ʻe Hālisi, “Kuo teʻeki fanongo ha tangata ʻi ha faʻahinga founga kuó u fakaʻikaiʻi ai e moʻoni ʻo e Tohi ʻa Molomoná, ko e ʻaʻahi mai ʻa e ʻāngelo naʻe fakahaaʻi mai ai e ʻū lauʻi peletí kiate aú, pe ko hono fokotuʻu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní” (Richard Lloyd Anderson, Investigating the Book of Mormon Witnesses [1981], 107–20, 155–57).

Puipuituʻa Fakahisitōlia ʻo e Fakamatala ʻa Sitiveni Pēnetí

ʻĪmisi
laʻipepa tufa ʻa e faiakó

Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke lau mo aleaʻi e laʻipepa tufá, ʻeke ange e ongo fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha fakamatala mei he laʻipepa tufa ko ʻení ʻokú ne fehuʻia e falalaʻanga ʻo e fakamatala ʻa Sitiveni Pēnetí?

  • ʻIkai ngata pē ʻi hono siviʻi e tuʻunga falalaʻanga ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoní, ka ko e hā mo ha toe founga te ke lava ai ʻo ʻiloʻi pe naʻe moʻoni e fakamoʻoni ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolú?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe e meʻa ne nau ako mei he aʻusia ko ʻení. Fakakaukau ke fakaʻosi e kalasí ʻaki haʻo hulu e toenga ʻo e vitiō “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni kuo Fokotuʻu Fakalangí” (taimi kouti 4:20 ki he 9:16) pea vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he mahuʻinga ʻo hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié.

Ki he Kalasi Hokó

Fehuʻi ki he kau akó pe kuo nau faingataʻaʻia nai ke ʻiloʻi e taimi ʻoku folofola mai ai e ʻEikí kiate kinautolú pe naʻe ʻi ai ha taimi ne nau fie ʻilo ai e founga ke lelei ange hono maʻu e fakahā fakafoʻituituí mo ha fakahinohino ki heʻenau moʻuí. Fakaafeʻi kinautolu ke nau ako e naunau teuteu ki he lēsoni hokó ʻi he tokāteline ʻo e fakahaá pea ke nau haʻu mateuteu ke vahevahe ʻi he kalasí ʻa e meʻa naʻa nau akó.