‘Inisititiuti
Lēsoni 3 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié


“Lēsoni 3 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (2019)

“Lēsoni 3 Naunau Teuteu ki he Kalasí,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 3 Naunau Teuteu ki he Kalasí

Ko Hono Maʻu ʻo e ʻIlo Fakalaumālié

ʻĪmisi
toʻu tupu ʻoku sio ki ha telefoni

ʻOku tau faʻa maʻu ha fakamatala foʻou he taimi ʻe niʻihi ʻokú ne fakaʻohovaleʻi kitautolu pe fakatupu ha ngaahi fehuʻi kau ki he tokāteliné, ngaahi foungá, pe hisitōlia ʻo e Siasí. ʻE lava ke fakamālohia pe fakavaivaiʻi hoʻo tuí ʻe he founga ʻokú ke fokotuʻutuʻu ʻaki hoʻo fehuʻí pea mo e feituʻu ʻokú ke fekumi ai ki ha ngaahi talí. ʻI hoʻo ako e founga ke maʻu ai e ʻilo fakalaumālié, feinga ke ʻiloʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke tokoni atu ʻi hoʻo fekumi ki ha ngaahi tali ʻi he founga ʻa e ʻEikí.

Konga 1

ʻOku sai pē nai ke ʻi ai ha ngaahi fehuʻi kau ki he Siasí?

ʻOku toutou fakalotolahiʻi kitautolu ʻe he folofolá ke tau fehuʻi ki he ʻOtuá (vakai, Sēmisi 1:5; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:63). Lolotonga ʻa e kei ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa, naʻá ne akonaki ʻo pehē:

Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa kei talavou, ko ha kakai mohu fehuʻi kitautolu. Kuo tau pehē maʻu ai pē, koeʻuhí ʻoku tau ʻilo ʻoku iku ʻa e fehuʻi ko iá ki he moʻoní. Ko e founga ia ne kamata ai ʻa e Siasí, mei ha talavou naʻe ʻi ai haʻane fehuʻi. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ke u fakapapauʻi pe ʻe ʻilo fēfē ʻe ha taha ʻa e moʻoní taʻe fai ha fehuʻi. … Ko e fanautama ʻa e fehuʻí ko ha fakamoʻoni. … Ko e fehuʻí ʻoku ʻikai ko ha fakaʻilonga ia ʻo e vaivai. Ko ha fakamelomelo ia ʻo e tupulakí. (“The Reflection in the Water,” fakataha lotu ʻa e Polokalama Ako ʻa e Siasí [Nōvema. 1, 2009], broadcasts.ChurchofJesusChrist.org)

ʻOku fiefia ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ke tau maʻu ha ʻilo mo ha mahino. ʻOku tau tupulaki fakalaumālie ʻi heʻetau fai e ngaahi fehuʻí mo fekumi ki he talí ʻi he loto-moʻoni mo e tui. Manatuʻi ʻi hono tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau ako ke maʻu e tui kiate Iá, he ʻikai ke Ne ʻomi e tali ki he fehuʻi kotoa pē ʻoku tau maʻu ʻi he moʻuí ni. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke tau ʻilo e tali ki he fehuʻi kotoa pē kae toki lava ʻo maʻu ha fakamoʻoni pea hoko ko ha fakamoʻoni ʻo e moʻoní. Ka ʻi heʻetau fai ha ngaahi fehuʻi loto-moʻoní, ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ke hokohoko atu ʻetau akó mo e tupulakí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, lekooti

Lekooti Hoʻo Ngaahi Fakakaukaú

ʻI he ʻatā ʻoku ʻoatú, tohi ha ngaahi fehuʻi ʻe niʻihi kuó ke fanongo ai pe ʻokú ke maʻu fekauʻaki mo e tui fakalotú, tuʻunga fakalaumālié, ko e ongoongoleleí, pe ko e Siasí.

Kau akó: ʻOatu ha pōpoaki telefoni pe ʻīmeili ha fehuʻi ʻe taha pe ua mei he ngaahi fehuʻi ko ʻení ki hoʻo faiako ʻinisititiutí. He ʻikai te ne fakahāhāholo hoʻo ngaahi fehuʻí ka ʻe lava ke ne fakaʻaongaʻi kinautolu ʻi he kalasí ke mou akoako fekumi ki he talí ʻi he founga ʻa e ʻEikí. ʻE lava foki ke tokoni e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki hoʻo faiakó ke mahino ange hoʻo ngaahi hohaʻá mo e founga ke ngāue ki ai lolotonga e teemi fakaakó. ʻI he hokohoko atu hoʻo akó, fekumi ki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni te nau lava ʻo akoʻi koe ki he founga ke fekumi ai ki he tali ki he ngaahi fehuʻi faingataʻá.

Konga 2

Ko e hā nai e founga ʻe finangalo ai e ʻEikí ke u fekumi e tali ki he ngaahi fehuʻí mo maʻu e ʻilo fakalaumālié?

ʻE lava ke tokoni atu e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ke ke fekumi e tali ki he ngaahi fehuʻí mo toʻo e ngaahi hohaʻá ʻi he founga ʻa e ʻEikí:

  1. Ngāue ʻi he tui.

  2. Vakaiʻi e ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi fehuʻí ʻaki ha fakakaukau ʻoku taʻengatá.

  3. Fekumi ki ha mahino lahi ange ʻo fakafou he ngaahi maʻuʻanga tokoni kuo fokotuʻu fakalangí.

ʻI hoʻo ako e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻi laló ki hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié, fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e ngaahi fakamatala mahuʻingá pe ngaahi fakakaukau ʻoku mahuʻinga makehe kiate koé ke ke lava ʻo vahevahe kinautolu ʻi he kalasí pea toe vakai ki ai ʻamui ange.

Ngāue ʻi he Tuí

ʻOku kamata ʻa e tuí ʻi he tuitala ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá, ʻokú Ne ʻafioʻi e meʻa kotoa pē, pea ko e tupuʻanga Ia ʻo e moʻoni kotoa pē. ʻOku tau ngāue ʻi he tui ʻi he taimi ʻoku tau fili ai ke falala ki he ʻOtuá pea ʻuluaki tafoki kiate Ia ʻi he lotu fakamātoato, ako ʻEne ngaahi akonakí, mo talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú. ʻOku fakaafeʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke “ʻoua ʻe taʻetui, kae tui pē” (Molomona 9:27). ʻI heʻetau fokotuʻu ha sīpinga ʻo e ngāue ʻi he tuí ʻi heʻetau moʻuí, ʻoku tau langa ai ha fakavaʻe mālohi ʻia Sīsū Kalaisi ʻokú ne fakapapauʻi te tau kei mālohi pē, ʻo aʻu ki heʻetau fehangahangai mo e ngaahi fehuʻi pe palopalema faingataʻá (vakai, Hilamani 5:12).

ʻI hoʻo fehangahangai mo e fakamatala pe ngaahi fakakaukau ʻoku ʻikai mahino kiate koe pe ʻokú ne fakafeʻātungiaʻi hoʻo tuí, ʻoku ʻikai fie maʻu ke ke veiveiua ʻi hoʻo fakamoʻoní pe ngaahi aʻusia fakalaumālie ʻi he kuohilí. ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi momeniti peheé, naʻe faleʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo pehē, “ʻOua ʻe loto hohaʻa pea holomui. ʻOua ʻe mole hoʻo loto-falalá. ʻOua naʻa ngalo e anga hoʻo ongoʻí. ʻOua te ke taʻefalala ki he [ngaahi] aʻusia [fakalaumālie] [kuó] ke ʻosi maʻú” (“Remember How You Felt,” New Era, Aug. 2004, 6). Ka ke, “pīkitai ki he meʻa kuó ke ʻosi ʻiló pea tuʻu maʻu kae ʻoua kuo maʻu ha ʻilo lahi ange” (Jeffery R. Holland, “ ʻEiki, ʻOku ou Tui,” Ensign pe Liahona, Mē 2013, 94).

Lolotonga hoʻo “pīkitai ki he meʻa kuó ke ʻosi ʻiló,” manatuʻi ʻe tākiekina ʻi ha konga lahi ʻe he ʻulungaanga mo e taumuʻa ʻokú ke fai ʻaki hoʻo ngaahi fehuʻí mo e fekumi ki he talí ʻa hoʻo malava ke ako mei he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻI he founga ko ʻení, ʻoku fie maʻu e loto-fakatōkilaló, loto fakamātoató, mo e loto-moʻoní ke ngāueʻi e moʻoni ʻoku tau maʻu mei he ʻEikí.

ʻĪmisi
Ke Kole ʻe Ia ki he ʻOtuá, tā valivali ʻe John McNaughton

ʻI he fehangahangai ʻa Siosefa Sāmita mo e tuʻunga fakalotu naʻe fonu ʻi he “moveuveú mo e fekeʻikeʻi ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi kautaha lotu kehekehé” (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:8), naʻe mei faingofua pē ke ne loto-foʻi, fakafonu ʻe he veiveiuá hono lotó, mo “nofo maʻu ʻi he fakapoʻuli mo e puputuʻu” (veesi 13). Ka naʻá ne fekumi ʻi he ngaahi folofolá pea naʻe ongo mālohi kiate ia ʻa e pōpoaki naʻe maʻu ʻi he Sēmisi 1:5 ke “kole ki he ʻOtuá.” ʻI heʻene ngāue ʻi he tuí, naʻá ne ʻalu ai ki he vaoʻakaú pea “[naʻá ne] tūʻulutui hifo ʻo kamata ke fakahā hake ʻa e ngaahi holi ʻo [hono] lotó ki he ʻOtuá” (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:15). Naʻe tali ʻa ʻene lotu fakamātoató ʻaki ha mata meʻa-hā-mai fakalangi. Naʻá ne mavahe mei he vaoʻakaú kuó ne “ʻiloʻi [maʻana]” e tali ki heʻene ngaahi fehuʻí (veesi 20).

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ke Teuteu ki he Kalasí

Fakakaukau ki ha taha ʻo e ngaahi fehuʻi naʻá ne hiki kimuʻa angé. Te ke ngāue fēfē nai ʻi he tuí pe ko ha taha kehe, lolotonga hoʻo fekumi ki he ngaahi talí mo ha toe fakahinohino lahi ange?

Vakaiʻi ʻa e Ngaahi Fakakaukaú mo e Ngaahi Fehuʻí ʻaki ha Fakakaukau ʻoku Taʻengatá

Ke vakaiʻi ʻa e ngaahi fakakaukaú, fehuʻí mo e ngaahi palopalema fakasōsialé ʻaki ha fakakaukau ʻoku taʻengatá, tau fakakaukauʻi kinautolu ʻi hono ʻuhinga ʻi he palani ʻo e fakamoʻuí mo e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku tau fekumi ki he tokoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní kae lava ke tau vakai ki ha ngaahi meʻa ʻo hangē ko e ʻafio ki ai ʻa e ʻEikí (vakai, 1 Kolinitō 2:5, 9–11). ʻOku tokoni mai e founga ko ʻení ke tau vakai ki ha meʻa ʻi he founga ʻoku ʻafio mai ʻaki ʻe he ʻEikí kae ʻikai mei ha fakakaukau fakaemāmani. Te tau lava ʻo fai ʻeni ʻaki hono fai ange e ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení, “Ko e hā ʻoku ou ʻosi ʻilo fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní, ko ʻEne palaní, mo ʻEne founga ngāue ki Heʻene fānaú?” pea “Ko e hā e ngaahi akonaki ʻo e ongoongoleleí ʻoku fekauʻaki mo iá, pe fakamahinoʻi e fakakaukau pe palopalema ko ʻení?”

ʻOku totonu foki ke vakaiʻi mo e ngaahi fehuʻi ʻoku felāveʻi mo e ngaahi meʻa naʻe hoko fakahisitōliá ʻi ha fakakaukau ʻoku taʻengatá. ʻE ala tokoni ke vakaiʻi e ngaahi fehuʻi fakahisitōliá ʻi he ʻuhinga fakahisitōlia totonú ʻaki hono fakakaukauʻi ʻa e ʻulungaanga fakafonuá mo e ngaahi meʻa angamaheni ʻo e taimi ko iá kae ʻikai ko hano fakatatau ki he ngaahi fakakaukau mo e ngaahi tōʻonga fakakaukau lolotongá. Hangē ko ʻení, kapau te ke ʻiloʻi ha kui mei he 1800 tupú naʻá ne mali ʻoku kei taʻu 14 pe 15, te ke ala pehē ko ha mali fuʻu kei siʻi eni, tuku kehe kapau kuo mahino kiate koe naʻe angamaheni pē ia ʻi he vahaʻataimi ko iá.

ʻOku mahuʻinga ke manatuʻi ʻoku ʻikai maʻu ʻe he ngaahi fakamatala fakaikiiki fakahisitōliá ʻa e mālohi faifakamoʻui ʻo e ngaahi ouaú, fuakavá, mo e tokāteliné. ʻOku hangē hono tohoakiʻi ʻe he ngaahi fakamatala fakaikiiki ʻoku ʻikai ke loko mahuʻingá ʻo ʻikai fakatokangaʻi ai e mana ʻo hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, ko hano fakamoleki ha taimi ke sivisiviʻi e puha naʻe faʻo ai e meʻaʻofá kae tukunoaʻi e fakaofo ʻo e meʻaʻofá ʻiate ia peé.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, lekooti

Lekooti Hoʻo Ngaahi Fakakaukaú

Fekumi ki ha Mahino Lahi Ange ʻo Fakafou ʻi he Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Kuo Fokotuʻu Fakalangí

Fakakaukauloto angé naʻe tukuakiʻi ʻe ha sola ha taha ʻokú ke ʻofa ai ki haʻane fai ha meʻa hala. Ko e hā ha founga te ke ʻilo ai naʻa nau tala ʻa e moʻoní pe ko hano takihalaʻi kinautolu? Ko e hā hano fakatuʻutāmaki ʻo e tui ki he solá taʻe toe vakaiʻi fakaʻauliliki e meʻa ko iá?

ʻĪmisi
telefoni screen ʻoku ʻasi ai e Google

ʻOku tau maʻu ha ngaahi fakamatala lelei taʻemafakatataua ʻi he ʻinitanetí. ʻI he taimi tatau, ʻoku toe tuku atu kitautolu ʻe he ʻinitanetí ki ha ngaahi fakamatala taʻefalalaʻanga lahi fau. Koeʻuhí ko e ʻikai filifili ʻe he ʻinitanetí e fakamatala takihalá, kākaá, mo e loí maʻatautolú, kuo pau ke tau siviʻi pē ia ʻiate kitautolu. Naʻe fakatokanga ʻa Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē, “ʻOku fie maʻu ke tau tokanga ʻi heʻetau fekumi ki he moʻoní mo fili e maʻuʻanga tokoni ki he fekumi ko iá” (“Moʻoní mo e Palaní,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2018, 25).

Kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ha konga ʻo e ngaahi founga kuó Ne ʻomi ki hono maʻu ha ʻilo fakalaumālié, peá Ne fakahaaʻi ai ʻa e moʻoní mo e fakahinohino ki Heʻene fānaú. ʻOku kau ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni kuo fokotuʻu fakalangi ko ʻení ʻa e Maama ʻo Kalaisí, ko e Laumālie Māʻoniʻoní, ko e folofolá, kau taki ʻo e Siasí, mo e kau mēmipa faivelenga ʻo e fāmilí. ʻOku hoko ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá—ʻa e kau palōfita ʻa e ʻEikí ʻi he māmaní he ʻaho ní—ko ha maʻuʻanga tokoni mahuʻinga ia ʻo e moʻoní. Kuo fili mo fakanofo ʻe he ʻEikí ʻa e niʻihi fakafoʻituitui ko ʻení ke nau lea Maʻana.

Te tau toe lava foki ke ako ki he moʻoní ʻi ha ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻanga kehe. Ka neongo iá, ʻoku totonu ke tokanga ʻa e kau fekumi fakamātoato ki he moʻoní telia ʻa e ngaahi maʻuʻanga fakamatala taʻefalalaʻangá. ʻE lava ke maluʻi kitautolu mei he fakamatala halá pea mo kinautolu ʻoku nau feinga ke fakaʻauha ʻetau tuí ʻaki e ako ke ʻiloʻi pea fakaʻehiʻehi mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku taʻefalalaʻangá. ʻE lava ke tokoni atu e ngaahi fehuʻi mo e fakahinohino ko ʻení ʻi hoʻo vakaiʻi e tuʻunga falalaʻanga ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoní:

Ngaahi Fehuʻi ki Hono Vakaiʻi ʻo e Ngaahi Maʻuʻanga Tokoní

  1. Ko e hā e tuʻunga taukei, ngaahi taumuʻa, mo e meʻa ʻe ala fakapalataha ai e tokotaha faʻutohí?

    Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻoku totonu “ke tau tokanga fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa e tokotaha ʻokú ne ʻomi e fakamatalá. … ʻOku totonu ke fakatefito ʻetau fili fakataautahá, ʻi he fakamatala mei he ngaahi feituʻu ʻoku taau mo feʻunga mo e kaveinga ko iá pea ʻataʻatā mei hono mioʻí, ke iku ai ki ha ngaahi taumuʻa siokitá” (Dallin H. Oaks, “Moʻoní mo e Palaní,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2018, 25).

  2. Ko e hā e tuʻunga vāofi ʻo e tokotaha faʻutohí ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻa ia ʻoku fakamatalaʻí?

    ʻI he taimi ʻoku fakamatalaʻi ai ʻe ha maʻuʻanga tokoni ha meʻa mei he hisitōlia ʻo e Siasí, fehuʻi loto pē kiate koe pe ʻoku vā mamaʻo fēfē ʻa e maʻuʻanga tokoní mei he meʻa naʻe hoko ʻa ia ʻokú ne fakamatalaʻí. ʻOku siʻisiʻi ange e tuʻunga falalaʻanga ʻo ha ngaahi talanoa ʻoku makatuʻunga ʻi he fanongo talanoa ʻa ha taha kae ʻikai ke ne aʻusia tonu e meʻa ko iá.

  3. ʻOku taumuʻa nai e tokotaha faʻutohí ke tukunoaʻi e ngaahi fakamoʻoni ʻoku lava ke maʻú ke ne lava ai ʻo takihalaʻi?

    ʻOku ʻi ai ha kau faʻutohi ʻe niʻihi ʻoku nau matuʻaki liʻaki ʻa e ngaahi moʻoni mahuʻingá pea tukunoaʻi mo e ngaahi fakamoʻoni mahuʻingá ke poupouʻi ʻenau fakakaukau pē ʻanautolú.

  4. ʻOku ʻomi nai ʻa e ngaahi akonaki mo e meʻa naʻe hoko ʻi he maʻuʻanga tokoni ko ʻení ʻi he puipuituʻa totonu ʻo hono taimí, feituʻú, mo e tūkungá?

    ʻE lava ke fakatupu puputuʻu ha ngaahi akonaki mo e meʻa fakahisitōlia ʻe niʻihi ʻi hono fakamāvahevaheʻi kinautolu mei he puipuituʻa ʻo honau taimí mo e feituʻú. ʻOku kau foki ʻi he ngaahi puipuituʻa fakahisitōliá ha ʻū meʻa ʻoku hoko ʻi he taimi (hangē ko e tau, ngaahi palopalema fakaʻekonōmika, mo e ngaahi taukave fakasōsiale mo fakapolitikale) mo e anga fakafonua mo e kakai ʻo ha kuonga mo e feituʻu pau.

  5. ʻOku poupouʻi nai e ngaahi akonakí mo e meʻa naʻe hokó ʻe ha ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻanga kehe?

    ʻOku tokoni e poupou mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻanga kehé ke fokotuʻu ʻi he tuʻunga pau ʻa e tokāteliné mo e ngaahi meʻa fakahisitōlia naʻe hokó.

Ngaahi Fehuʻi ki Hono Vakaiʻi ʻo e Ngaahi Maʻuʻanga Tokoní

ʻĪmisi
laʻipepa tufa ki he Ngaahi Fehuʻi ki Hono Vakaiʻi ʻo e Ngaahi Maʻuʻanga Tokoní
ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ke Teuteu ki he Kalasí

Tuku ha kiʻi taimi ke fekumi ʻi he uepisaiti ʻa e Siasí, ko e Gospel Library, pe ngaahi folofolá ki ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻe ala tokoni atu kiate koe pe ko ha taha ʻokú ke ʻiloʻi, ke fekumi ki ha mahino lahi ange kau ki he ngaahi fehuʻi naʻá ke hiki kimuʻá. Fakalaulauloto ki he meʻa kuo fakahoko ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo moʻuí ʻi hoʻo sivisiviʻi e ngaahi maʻuʻanga tokoní mo fekumi ki he moʻoní.