‘Inisititiuti
Lēsoni 15 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Palani ʻa e Tamai Hēvaní mo Hotau Ivi Malava Fakalangí


“Lēsoni 15 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Palani ʻa e Tamai Hēvaní mo Hotau Ivi Malava Fakalangí,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (2019)

“Lēsoni 15 Naunau Teuteu ki he Kalasí,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 15 Naunau Teuteu ki he Kalasí

Palani ʻa e Tamai Hēvaní mo Hotau Ivi Malava Fakalangí

ʻĪmisi
ko ha tangata ʻokú ne vakai atu ki he ʻotu moʻungá

Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, “Ko e palani lahi ʻo e [fakamoʻuí] ko ha kaveinga ia ʻoku totonu ke ne maʻu kakato ʻetau tokangá, mo lau ko e taha ʻo e ngaahi meʻaʻofa lelei taha ʻa e langí ki he faʻahinga ʻo e tangatá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 239). Naʻe fakaʻau ʻo mahino kia Siosefa Sāmita, ʻo fakafou ʻi he fakahā mo e ngaahi meʻa-hā-mai, ʻa e palani ʻa e ʻOtuá maʻa ʻEne fānaú ʻi he ngaahi founga te ne liliu ai e moʻui ʻa e lauimiliona ʻo e kakai ʻi he funga ʻo e māmaní. ʻE lava ke tokoni e lēsoni ko ʻení ke mahino lahi ange kiate koe pe ko hai koe pea ko e hā hoʻo ivi malava fakalangí.

Konga 1

Kuo liliu fēfē ʻa ʻeku moʻuí ʻe he ngaahi moʻoni kuo fakafoki mai fekauʻaki mo e palani ʻo e fakamoʻui ʻa e ʻOtuá?

Fakakaukauloto angé ko ha tokotaha papi ului foʻou koe ki he Siasi ʻo e ʻEikí kuo fakafoki mai ʻi he taimi ʻo Siosefa Sāmitá. ʻE kei taʻekakato hoʻo mahino ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní. Kapau naʻá ke tupu hake ko ha tokotaha Kalisitiane, mahalo kuó ke maʻu ha ngaahi tui hangē ko ʻení: (1) Ko e ʻOtuá, Sīsū, mo e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha ʻOtua pē ʻe taha taʻe ʻi ai ha sino fakamatelie pe ongo; (2) naʻe ʻikai moʻui ʻa e tangatá kimuʻa ʻi he moʻui ko ʻení, pea naʻe fakatupu kinautolu ʻe he ʻOtuá mei he halaʻatā; pea (3) ʻoku ʻikai ʻiloa pea fakamisiteli ʻa e ʻOtuá—ko ha heliaki pē ʻa e fakakaukau ko e faʻahinga ʻo e tangatá ko ʻEne fānau.

Naʻe fakaʻau ʻo mahino kia Siosefa Sāmita mo e fuofua Kāingalotú ʻi he fakahā, ʻa e natula ʻo e Tamai Hēvaní mo ʻEne palani fakalangi ʻo e fakamoʻuí. Fakakaukauloto angé pe ne nau ongoʻi fēfē nai ʻi heʻenau ʻilo ha niʻihi ʻo e ngaahi moʻoni kuo fakafoki mai ʻa ia ʻoku tau mataʻikoloa ʻaki he ʻahó ni fekauʻaki mo e palani ʻa e Tamai Hēvaní.

Ko e konga lahi ʻo e mahino ʻa Siosefa ki he palani ʻo e fakamoʻuí naʻe maʻu ia ʻi heʻene ngāue ki he Tohi ʻa Molomoná pea ʻi heʻene liliu fakalaumālie ʻo e Ongo Fuakava Foʻoú mo e Motuʻá. Lolotonga hono liliu ʻo e tohi ʻa Sēnesí ʻi he 1830, naʻe ʻilo ai ʻe he Palōfita ko Siosefá naʻe ʻave ʻa Mōsese ki ha moʻunga māʻolunga pea fakahaaʻi ange ai ʻa hono lahi ʻo e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá. ʻOku tau ʻiloʻi e fakahā ko ʻení he taimí ni ko e vahe ʻuluaki ia ʻo e tohi ʻa Mōsesé ʻi he Mataʻitofe Mahuʻingá. Naʻe folofola ange ʻa e ʻEikí kia Mōsese ko ha foha ia ʻo e ʻOtuá. Naʻe toe akoʻi foki ʻe he ʻOtuá ha moʻoni mahuʻinga ʻoku maʻu ʻi he Mōsese 1 fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻo ʻEne ngāué.

ʻĪmisi
Pāpolo Nepula
ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e Mōsese 1:37–39.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi haʻane lea fekauʻaki mo e moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Lōpeti D. Heili

Ko e meʻaʻofa ʻo e moʻui taʻengatá ʻoku ʻaonga ai ha feinga ako, ʻilo, mo fakaʻaongaʻi e palani ʻo e fakamoʻuí. ʻE toetuʻu e faʻahinga kotoa pē ʻo e tangatá pea maʻu e tāpuaki ʻo e moʻui taʻe-faʻa-maté. Ka ke aʻusia ʻa e moʻui taʻengatá—ʻa e moʻui ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá—ʻoku mahuʻinga hono moʻui ʻaki e palani ʻo e fakamoʻuí e kotoa ʻo e lotó, ʻatamaí, iví, mo e mālohí. (Robert D. Hales, “Ko e Palani ʻo e Fakamoʻuí: Ko Ha Mataʻikoloa Toputapu ʻo e ʻIló ke Tataki Kitautolu,” Ensign pe Liahona, ʻOka. 2015, 25)

Fakatokangaʻi ange naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Heili ʻa e moʻui taʻengatá ko e “moʻui ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá.” Fakakaukau ki hono ʻuhinga kiate koe ko e ngāue ʻa e ʻOtuá ke toe fakafoki koe ki Hono ʻaó ka ke lava ʻo fiefia ʻi he moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá.

ʻI ha fakahā naʻe maʻu he ʻaho 6 ʻo Mē ʻo e 1833, naʻe lekooti ʻe Siosefa Sāmita, “Naʻe ʻi he kamataʻangá foki ʻa e tangatá mo e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:29). Naʻe ʻomi ʻe he liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e tohi ʻa ʻĒpalahamé, ʻa ia naʻe pulusi ʻi he 1842, ha fakamaama lahi ange ki heʻetau moʻui kimuʻa ʻi he māmaní pea mo ʻetau ngaahi tuʻunga malava hili e moʻui fakamatelié.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e ʻĒpalahame 3:22–26.

ʻĪmisi
Sīsū ʻokú Ne akoʻi e kau ʻāngeló
ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ke Teuteu ki he Kalasí

ʻOkú ke pehē naʻe tokoni fēfē ʻa e ʻilo ki he moʻui kimuʻa ʻi he māmaní mo ʻetau taumuʻa ʻi he matelié ki he fuofua Kāingalotú? ʻOku tokoni fēfē ʻa e ʻilo ko ʻení ki hoʻo fakakaukaú, ngaahi filí, mo e angafaí he ʻaho ní?

Konga 2

Ko e hā ha ngaahi akonaki fekauʻaki mo e natula ʻo e ʻOtuá naʻe fakafoki mai ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá?

ʻĪmisi
Ko Siosefa ʻi he Vao ʻAkaú, tā fakatātaaʻi ʻe Archie D. Shaw

ʻI he 1844, ʻi ha ngaahi māhina siʻi pē kimuʻa pea pekia ʻa Siosefa Sāmitá, naʻá ne lea ʻi heʻene konifelenisi fakaʻosí. Ne toki pekia pē hono kaungāmeʻa ko Kingi Fōletí ʻi ha fakatuʻutāmaki pea naʻe kole ʻe he fāmilí kia Siosefa ke ne lea ʻi he meʻafakaʻeikí. Naʻe akoʻi taʻe manavahē ʻe Siosefa e ngaahi ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá mo hotau ivi malava ke hoko ʻo hangē ko Iá. Naʻe fakahaaʻi ʻe Siosefa ʻi he meʻa ʻoku ʻiloa ko e malangaʻi ʻo Kingi Fōletí, ʻo pehē:

ʻĪmisi
ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá

ʻOku tokosiʻi pē ha niʻihi ʻi māmani ʻoku mahino totonu kiate kinautolu ʻa e ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá. … Kapau he ʻikai mahino ki he tangatá ʻa e ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá, ta ʻoku ʻikai ke nau ʻiloʻi ʻa kinautolu. …

Naʻe ʻi he tuʻunga ʻoku tau ʻi ai he taimi ní ʻa e ʻOtuá ʻi ha taimi ʻe taha, ka kuo hoko ia ko ha tangata kuo hākeakiʻi, pea ʻokú Ne ʻafio kuo fakakalauni ʻi he langí! … Kapau te mou mamata kiate Ia he ʻahó ni, te mou mamata kiate Ia ʻokú Ne fōtunga tatau mo e tangatá—ʻo hangē ko kimoutolú. …

Ko e taimi ʻoku mahino ai ʻa e ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá, ʻoku tau ʻilo leva ʻa e founga ke tau fakatau folofola ai kiate Iá, ʻokú Ne kamata leva ke fakaava ʻa e langí kiate kitautolu, mo fakamatala kotoa mai ia kiate kitautolu. …

… Naʻa mo e ʻOtuá, ʻi Heʻene ʻafioʻi ʻa ʻEne ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi laumālié mo e nāunaú, pea koeʻuhí ko ʻEne ʻatamaiʻia angé, naʻá Ne ʻafioʻi ʻoku taau ke fokotuʻu ha ngaahi fono ʻe faingamālie ai e toengá ke nau fakalakalaka ʻo hangē ko Iá. ʻOku hanga ʻe heʻetau fetuʻutaki ne fokotuʻu mo e ʻOtuá ʻo tuku kitautolu ʻi ha tuʻunga ke tau fakalakalaka ai ʻi he ʻiló. …

Pea ko ʻeni ʻa e moʻui taʻengatá—ke ʻilo ʻa e ʻOtua poto mo moʻoni pē tahá; pea kuo pau ke mou ako ke mou hoko ko e ngaahi ʻotua mo e ngaahi tuʻi pea mo e kau taulaʻeiki [mo e ngaahi kuini mo e kau taulaʻeiki fefine] ki he ʻOtuá, … ʻaki haʻamou hiki mei he kihiʻi tuʻunga ʻe taha ki ha tuʻunga ʻe taha, pea mei ha kihiʻi fatongia siʻi ki ha meʻa ʻoku lahi ange; mei he ʻaloʻofa ki he ʻaloʻofa, mei he hākeakiʻi ki he hākeakiʻi. (Ngaahi Akonaki: Siosefa Sāmita, 46–48, 241, 254)

Fakatokangaʻi ange: ʻE lava ke maʻu kakato e malangaʻi ʻo Kingi Fōletí ʻi he “Classics in Mormon Thought: The King Follett Sermon,” Ensign, Apr. 1971, 12–17.

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni

Ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu ko ʻEne fānaú, ke tau lava ʻo aʻusia ʻa e fiefia taupotu tahá, pea nofo mo Ia ʻo taʻengata, pea hoko ʻo hangē pē ko Iá. (D. Todd Christofferson, “Ko Kimoutolu ʻOku ou ʻOfa aí, ʻOku ou Valokiʻi mo Tauteaʻi,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 97)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, lekooti

Lekooti ke Teuteu ki he Kalasí

Tali e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoá pe ʻi he meʻa ʻoku fakaʻatā atú: Ko e hā ha ngaahi moʻoni naʻá ke maʻu ʻi he malangaʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻa Kingi Fōletí? ʻOku tākiekina fēfē ʻe he ngaahi moʻoni ko ʻení e founga ʻokú ke vakai ai kiate koe, ko e niʻihi ʻokú ke feohi mo iá, pea mo ho vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá?

Konga 3

ʻE founga fēfē haʻaku maʻu e moʻui taʻengatá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé?

Toe fakakaukauloto angé ʻokú ke moʻui ko ha taha ʻo e kau fuofua papi ului mai ki he Siasi kuo fakafoki maí. Mahalo pē naʻá ke tui tatau mo ha konga lahi ʻo e kau Kalisitiane ʻo e kuonga ko iá ko e taimi ʻe mate ai ha taha, ʻe ʻalu hangatonu pē ia ki hēvani pe ko heli. Naʻe tokolahi ha kakai ʻi he kuonga ʻo Siosefa Sāmitá naʻa nau pehē naʻa nau kau ki he Siasi Fakatahatahá pe Siasi Fakamāmani Lahí (Universalists). Kapau naʻá ke maʻu e fakakaukau ʻa e “siasi fakatahatahá”, te ke tui ko ha niʻihi tokosiʻi pē te nau lava ʻo aʻu ki hēvaní. Kapau naʻá ke tui ki he “siasi fakamāmani lahí”, ʻoku ngalingali te ke tui ʻoku fie maʻu ʻe he ʻOtuá ha ngaahi tautea maʻá e kau faiangahalá ka ʻe iku pē ʻo ʻalu ʻa e kakai kotoa ki hēvani.

ʻĪmisi
ʻApi ʻo Sione Sionisoní

ʻI Fēpueli ʻo e 1832, naʻe maʻu ai ʻe Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ha meʻa-hā-mai naʻá ne tokoniʻi kitautolu ke mahino ange e moʻui hili ʻa e maté. Naʻe ngāue ʻa e ongo tangatá ʻi he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e Fuakava Foʻoú ʻi he fungavaka ki ʻolunga ʻo e ʻapi ʻo Sione Sionisoní pea naʻá na kiʻi mālōlō ke fakalaulauloto ki he Sione 5:29, ʻa ia naʻe fekauʻaki mo e toetuʻu ʻo e kau angatonú pea mo e toetuʻu ʻa e kau taʻeangatonú. Ne ʻi ai ha kau tangata ʻe niʻihi ʻi he lokí fakataha mo Siosefa mo Sitenei ʻi he taimi ne na aʻusia ai e meʻa-hā-maí pea naʻa nau fakamatalaʻi e meʻa naʻa nau mamata ki aí. ʻOku tokoni mai e mata meʻa-hā-mai ko ʻení, ʻa ia ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76, ke mahino lelei ange kiate kitautolu e palani ʻa e Tamai Hēvaní. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi e ngaahi moʻoni mei he vahe ko ʻení ʻokú ne fakalahi ʻetau mahino ki he moʻui hili ʻa e maté mo fakahā e hoifua ʻa e Tamai Hēvaní ke tāpuekina e kotoa ʻo ʻEne fānaú:

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau e ngaahi konga ko ʻeni ʻo e mata meʻa-hā-maí ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:12, 20, 40–42, 50–54, 58, 62, 65, 69–71, 74–76, 79, 81–82, 86, 89–92, 111.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ke Teuteu ki he Kalasí

ʻOkú ke fakakaukauloto atu naʻe mei tokoniʻi fēfē koe ʻe he mahino naʻe fakahā ʻi he vahe 76 kapau naʻá ke papi ului ʻi he kamataʻanga ʻa e Siasí? Ko e hā te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi mei he vīsone ko ʻení?