‘Inisititiuti
Lēsoni 27 Naunau ʻa e Faiakó: Ko e Fakahā ki he Lakanga Fakataulaʻeikí


“Lēsoni 27 Naunau ʻa e Faiakó: Ko e Fakahā ki he Lakanga Fakataulaʻeikí,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (2019)

“Lēsoni 27 Naunau ʻa e Faiakó,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 27 Naunau ʻa e Faiakó

Ko e Fakahā ki he Lakanga Fakataulaʻeikí

ʻI he ʻaho 1 ʻo Sune ʻo e 1978, naʻe maʻu ai ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ha fakahā mei he ʻEikí naʻá ne toʻo ai e ngaahi fakangatangata ki hono fakanofo ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi ouau fakatemipalé ki he kāingalotu ʻuliʻuli ʻo e Siasí naʻa nau hakoʻi ʻAfiliká. ʻE tokoniʻi ʻe he lēsoni ko ʻení e kau akó ke nau fakamatalaʻi e ngaahi tūkunga mo e moʻoni fekauʻaki mo e fakahā ko ʻení, ngāue ʻi he tui ʻi heʻenau fehangahangai mo e ngaahi fehuʻi pe tūkunga faingataʻá, pea maʻu ha mahino lahi ange ʻoku tataki ʻe he ʻOtuá ʻa Hono Siasí ʻo fakafou ʻi he fakahā ki Heʻene kau palōfita moʻuí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Te tau lava ʻo vakai ki he ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ngaahi fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e temipalé mei ha fakakaukau ʻo e tuí.

FAKATUPULAKI ʻETAU FOUNGA AKOʻÍ MO E AKÓ

ʻE lava ke fakamālohia ʻe he ngaahi talanoá ʻa e tuí. “ʻOku lava ke tokoni ʻa e ngaahi talanoá ki hono fakatupulaki ʻo e tui ʻa e fānau akó ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku nau lava ʻo tohoakiʻi mai ʻa e tokangá mo tokoni ki he fānau akó ke mahino kiate kinautolu ʻa e ongoongoleleí tuʻunga ʻi ha ngaahi meʻa ʻoku fakafofongaʻi mai ai. ʻOku toe ʻaonga makehe foki ʻa e ngaahi talanoá ʻi hono tokoniʻi ʻo e fānau akó ke mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻa ia kuo maʻu ʻi ha konga folofola. ʻOku lava ʻe he ngaahi talanoá ʻo tokoniʻi ʻa e fānau akó ke mahino kiate kinautolu ʻa e founga ʻoku fekauʻaki ai ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí mo ʻenau moʻuí, pea tokoni foki kiate kinautolu ke nau ongoʻi ha holi ke nau fakaʻaongaʻi ia” (Ko Hono Akoʻi mo Ako ʻo e Ongoongoleleí [2012], 5.5).

Fakaʻaliʻali e tā ko ʻeni ʻo Misa Siaosi Likifōtí:

ʻĪmisi
Misa Siaosi Likifooti

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e talanoa ko ʻeni ʻo ha tangata ko Siaosi Likifooti:

ʻI he 1969, naʻe fetaulaki ai ʻa Siaosi Likifooti, ko ha tangata kei talavou ʻi Leikesitā, ʻIngilani, mo e kau faifekau mei he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Naʻe ʻikai fie tali ʻe Siaosi ʻenau pōpoakí ʻi he kamataʻangá, ka naʻe faifai pē pea kamata haʻane fakataha mo e kau faifekaú. Hili ia ha māhina ʻe tolu ʻo e akoʻi fakaʻaulilikí, naʻe ʻā hake ʻa Siaosi ʻi ha pongipongi ʻe taha mo ha loto-fakapapau naʻe moʻoni e Siasí.

Naʻe vekeveke ʻa Siaosi ke vahevahe ʻene fakamoʻoni ne toki maʻu ko ʻení mo e ongo faifekaú, kae kimuʻa peá ne fai iá, naʻá na talaange he ʻikai lava ke ne maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí kapau te ne kau ki he Siasí he naʻe matakali tuifio ia, ʻa ia ne ʻi ai haʻane ngaahi kui ʻuliʻuli hakoʻi ʻAfilika.

Naʻe mātuʻaki fakamamahi kia Siaosi ʻa e ongoongó. Naʻá ne manatu ʻo pehē, “Naʻá ku fuʻu ʻita ʻaupito ai. Naʻá ku fuʻu angakovi pea hili ha ngaahi fealeaʻaki longoaʻa, naʻá ku tuli kinaua ki tuʻa. … Naʻá ku tafuluʻi lahi kinaua fekauʻaki mo e tukuhifó mo e lau lanú mo e ngaahi lea pehē kotoa pē.”

Hili e mavahe ʻa e ongo faifekaú, naʻe tangi ʻa Siaosi. (Vakai, Elizabeth Maki, “I Will Take It In Faith,” history.ChurchofJesusChrist.org.)

Tataki e kau akó ki he konga 1 ʻo e naunau teuteú. ʻEke ʻa e fehuʻi ko ʻení kiate kitautolu ʻo tuku ha taimi ke nau fakakaukau ai pe ko e hā ʻenau talí:

  • Kapau naʻe fehuʻi atu ʻe ha taha pe ko e hā naʻe hoko ai e ngaahi fakangatangata ki he lakanga fakataulaʻeikí mo e temipalé, ko e hā e ngaahi meʻa mahuʻinga te ke fie aleaʻí? (Fakakaukau ke tohi e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi te nau ala maʻu fekauʻaki mo e ngaahi fakangatangata ki he lakanga fakataulaʻeikí mo e temipalé. Poupouʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko iá he lolotonga ʻe lēsoní pea ke nau tokanga ki he ngaahi fealeaʻaki mo e ueʻi mei he Laumālie Māʻoniʻoní ʻe lava ke tokoni ki hono tali ʻo e ngaahi fehuʻi ko iá.

Fakaʻaliʻali ange ʻa e fakamatala ko ʻení, pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia:

ʻI he ʻaho ní, kuo fakataʻeʻaongaʻi ʻe he Siasí e ngaahi fakakaukau ne paotoloaki he kuohilí ko e kili ʻuliʻulí ko ha fakaʻilonga ia ʻo ha ʻikai fakahōifua fakalangi pe fakamalaʻia; pe ʻoku fakahaaʻi ʻe he kili ʻuliʻulí ha ngāue taʻemāʻoniʻoni ʻi he maama fakalaumālié; ʻa e femaliʻaki mo e ngaahi matakali kehé ko ha angahalá; pe ʻoku maʻulalo ange e kakai ʻuliʻulí pe kakai mei ha matakali pe haʻa kehe ʻi ha faʻahinga taha ʻi ha faʻahinga founga pē. ʻOku fakahā mahino mai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻi he ʻahó ni ʻa e ʻikai ke nau poupouʻi ʻa e tōʻonga lau fakamatakali kotoa pē ʻi he kuohilí mo e lolotongá.. (“Race and the Priesthood,” Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakaʻehiʻehi mei he fakamahamahalo fekauʻaki mo e ngaahi ʻuhinga kuo ʻoatu ki he meʻa naʻe hoko ai e ngaahi fakangatangata ki he lakanga fakataulaʻeikí mo e temipalé?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamanatu e meʻa ʻoku nau ʻiloʻi fekauʻaki mo e ngaahi tūkunga ne iku ai ki he fakahā mei he ʻEikí naʻá ne toʻo atu e ngaahi fakangatangata ki he lakanga fakataulaʻeikí mo e temipalé.

Fakamatalaʻi ange ʻoku hā ʻi he Fanongonongo Fakamafaiʻi 2 ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻa e fanongonongo ʻo e fakahā naʻe maʻu ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipoló pea tali mo fakaʻatā ʻe hono ongo tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e kau mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi Sune ʻo e 1978.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e ongo ʻuluaki palakalafi ʻo e Fanongonongo Fakamafaiʻi 2 ʻi lalo ʻi he kupuʻi lea “Siʻomau Ngaahi Tokoua.” Fakaafeʻi kinautolu ke nau fekumi ki he meʻa ne lea ʻaki ʻe he kau taki ʻo e Siasí kuo nau fakamoʻoni mo lipooti naʻa nau maʻú.

Hokó, fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamanatu e talanoa ʻo Misa Pili Sionisoni mo ʻene haʻofanga lotu ʻi Kaná mei he konga 2 ʻo e naunau teuteú.

  • Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he niʻihi fakafoʻituitui ko ʻení ʻa e “tui faivelenga ʻa kinautolu ko ia kuo taʻofi fuoloa mei ai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí”?

Kole ki ha tokotaha ako ke ne hoko atu hono lau ʻo e talanoa ʻo Siaosi Likifōtí, pea fakaafeʻi e kalasí ke nau fanongo ki he founga ne fili ai ʻe Siaosi ke ngāue ʻi he tuí hili ʻene ʻiloʻi e fakangatangata ki he lakanga fakataulaʻeikí:

ʻI ha ʻaho ʻe taha, naʻe talanoa ai ʻa Siaosi mo ha kaungāmeʻa ofi fekauʻaki mo ʻene ngaahi aʻusia mo e ongo faifekaú peá ne kamata akoʻi hono kaungāmeʻá fekauʻaki mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Naʻá ne manatu ʻo pehē, “ʻI heʻeku fakamatala e talanoa ko iá, naʻá ku ongoʻi ʻoku ou loto-vekeveke ange pea naʻá ku ongoʻi naʻe puleʻi au ʻe ha meʻa kehe ka ne hāsino atu ia ʻiate au.”

Naʻe toe fakapapauʻi ʻe he aʻusiá ʻa e fakamoʻoni ʻa Siaosí, ka naʻe kei tuʻu maʻu pē ʻene ngaahi hohaʻa ki he fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻI heʻene lotua ha mahino lahi angé, naʻá ne maʻu e pōpoaki ko ʻení: “ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke mahino kiate koe e meʻa kotoa pē fekauʻaki mo ʻeku ongoongoleleí kimuʻa peá ke tauhi pau ki aí. Ko e hā ʻoku ʻikai ke ke fakahaaʻi ai hoʻo tuí ʻaki hono tali e meʻa kuó ke fanongo mo tukupā ke tuku ki hoku toʻukupú?”

ʻI hono fakafiemālieʻi ia ʻe he pōpoakí, naʻe tali ai ʻe Siaosi ʻi he faʻa lotu ʻo pehē, “ʻIo ʻEiki, te u fai ia. Te u tali ia ʻi he tui. Pea ʻikai ngata aí, ʻoku ou fakamālō atu, mālō.” Hili ha māhina ʻe ua mei ai, naʻe papitaiso ʻa Siaosi peá ne hoko ko ha mēmipa faivelenga ʻo e Siasí.

Naʻe tohi ʻe Siaosi ʻi he 1975 (ko ha taʻu ʻe tolu kimuʻa ʻi he fakahā ki he lakanga fakataulaʻeikí) naʻá ne tali hono tapui ʻo e lakanga fakataulaʻeikí “ʻi he tui ʻo ʻikai toe fakatatali” pea fakahaaʻi ʻene tui, ko e hā pē hono tūkungá he taimi ko iá, naʻe fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá. “ʻOku ou houngaʻia pē ki he ʻEikí ʻoku toe ʻi māmani e lakanga fakataulaʻeikí, mo e kotoa ʻo hono ngaahi tāpuakí, mafaí, mo e fatongiá. ʻOku ʻikai fuʻu mahuʻinga kiate au pe ko hai ʻokú ne maʻu pe ʻikai maʻu iá, ka ʻoku mahuʻinga ange e founga ʻoku fakaʻaongaʻi ʻaki iá.” (ʻI he Maki, “I Will Take It in Faith,” history.ChurchofJesusChrist.org)

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he sīpinga ʻa Siaosi Likifōtí ʻe ala tokoniʻi ai kitautolu ʻi heʻetau maʻu ha ngaahi fehuʻi ʻoku ʻikai lava ʻo tali fekauʻaki mo e ongoongoleleí? (Hili e vahevahe ʻa e kau akó, hiki ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻI he taimi ʻoku ʻi ai haʻatau ngaahi fehuʻi ʻoku ʻikai lava ʻo talí, te tau kei lava pē ʻo laka kimuʻa ʻi he tui lolotonga iá ʻoku tau falala ki he maama mo e ʻilo kuo ʻomi ʻe he ʻOtuá kiate kitautolú.)

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻe he moʻoni mataʻitohi matolu [ʻi ʻolungá] ha niʻihi ʻoku nau fefaʻuhi mo ʻenau tuí koeʻuhí ko ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ongoongoleleí ʻoku ʻikai lava ʻo tali?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni

ʻOku teʻeki ke fakamālohiʻi mai ʻe he tuí ia ke ʻoange ha tali ki he fehuʻi kotoa pē ka ʻoku fekumi ʻa e tuí ki ha fakapapau mo ha loto-toʻa ke laka atu, ʻo pehē he taimi ʻe niʻihi, “ʻOku ʻikai ke u ʻilo ʻa e meʻa kotoa pē, ka ʻoku ou maʻu ha ʻilo feʻunga ke u vivili atu ʻi he hala ʻo e moʻui fakaākongá.” (Neil L. Andersen, “ ʻOku ʻIkai Hokonoa ʻa e Tuí, ka ʻi hoʻo Fili ki ai,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2015, 66)

  • Kuo tokoniʻi fēfē koe ʻe he maama mo e ʻilo kuo foaki atu ʻe he ʻOtuá ke ke laka kimuʻa ʻi he tui ʻi hoʻo fehangahangai mo e ngaahi fehuʻi taʻe talí pe ngaahi tūkunga taʻepaú?

  • ʻE founga fēfē haʻatau tokoni ki ha taha ʻokú ne fefaʻuhi mo e ngaahi fehuʻi taʻe talí ke ne laka atu ʻi he tuí?

Tuku ha kiʻi taimi ki he kau akó ke nau fakalaulauloto pe te nau fakaʻaongaʻi fēfē ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e ngāue ʻi he tuí ʻi heʻenau moʻui ʻanautolú pe fakaʻaongaʻi ia ke tokoniʻi ha taha ʻoku nau ʻiloʻi. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ke lekooti ʻenau palaní ʻi heʻenau tohinoá.

ʻOku foaki he taimí ni ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e temipalé ki he mēmipa moʻui taau kotoa pē ʻo e Siasí.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e palakalafi hono tolu mo e fā ʻi lalo ʻi he “Siʻomau Ngaahi Tokoua:” ʻi he Fanongonongo Fakamafaiʻi 2 ʻo kamata ʻaki e “Kuó Ne ʻafio mai ki heʻemau lotú.”

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻoku tataki ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa Hono Siasí? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku tataki ʻe he ʻEikí ʻa Hono Siasí ʻo fakafou ʻi he fakahā ki Heʻene kau palōfitá.)

  • Ko e fē ha taimi kuó ke mamata ai ki hono tataki ʻe he ʻEikí ʻa Hono Siasí ʻo fakafou ʻi he fakahā ki Heʻene kau palōfitá ʻi hoʻo moʻuí?

Fakamatalaʻi ange naʻe hili ha ʻaho ʻe taha mei hono maʻu e fakahā ki he lakanga fakataulaʻeikí, naʻe fakanofo ʻa Siaosi Likifooti ko ha taulaʻeiki siʻi ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné pea naʻe ʻikai fuoloa mei ai naʻá ne maʻu e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí. Naʻe silaʻi ʻa Siaosi mo hono uaifi ko Suné, fakataha mo ʻena fānau ʻe toko faá ko ha fāmili taʻengata ʻi he Temipale Lonitoni ʻIngilaní ʻi ʻOkatopa ʻo e 1978 (vakai, Maki, “I Will Take It in Faith,” history.ChurchofJesusChrist.org).

  • Ko e hā e ola ʻo e fakahaá ki he Siasí, ki hono kāingalotú, mo e kakai ʻi he funga ʻo e māmaní?

Fakaʻaliʻali ange ʻa e fakamatala ko ʻení, pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia:

Ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku maʻá e tokotaha kotoa pē. ʻOku pehē ʻi he Tohi ʻa Molomoná, “ko ha ʻuliʻuli pe hinehina, pe ko ha pōpula pe tauʻatāina, pe ko ha tangata pe fefine; … ʻoku tatau ʻa e kakai fulipē ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá” (2 Nīfai 26:33). Ko e akonaki ʻeni kuo fakamafaiʻi ʻe he Siasí.. (“Race and the Church: All Are Alike Unto God,” Feb. 29, 2012, newsroom.ChurchofJesusChrist.org)

Ke fakaʻosi e lēsoni ko ʻení, fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau (pe ʻahiʻahi fakahoko), ʻo makatuʻunga ʻi he meʻa ʻoku nau ako he ʻaho ní, pe te nau tali fēfē kapau ʻe fehuʻi ange pe ko e hā naʻe ʻikai fakanofo ai ʻe he Siasí ʻa e kakai tangata ʻuliʻuli hakoʻi ʻAfiliká ki he lakanga fakataulaʻeikí ʻi ha vahaʻataimí. Fakamamafaʻi ange ʻoku lelei ke fakamatalaʻi ange ki he niʻihi kehé ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi e ʻuhinga naʻe kamata ai e ngaahi fakangatangata ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e temipalé. Ka neongo ia, ʻe lava ke tau vahevahe mo fakamoʻoniʻi e ngaahi moʻoni ʻoku tau ʻiloʻí, ʻo kau ai e meʻa kuo tau aleaʻi he ʻaho ní.

Ki he Kalasi Hokó

Fakamatalaʻi ange ki he kau akó ke nau mateuteu ki he kalasi hokó, te nau ako ki he meʻa kuo akoʻi ʻe he kau palōfitá, ʻi he kuonga muʻá mo onopooni fakatouʻosi, fekauʻaki mo e ikuʻanga ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Poupouʻi e kau akó ke nau haʻu mateuteu ke aleaʻi e ngaahi founga te nau lava ai ʻo tokoni ki he ngāue ʻo e fakamoʻuí ʻa e ʻEikí, ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.