‘Inisititiuti
Talateu ki he Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (Lēsoni Fakalotu 225)


“Talateu ki he Ngaahi Fakavaʻe ʻo hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (Lēsoni Fakalotu 225),” Ngaahi Fakavaʻe ʻo hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (2019)

“Talateu ki he Ngaahi Fakavaʻe ʻo hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (Lēsoni Fakalotu 225),” Ngaahi Fakavaʻe ʻo hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (2019)

Talateu ki he Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (Lēsoni Fakalotu 225)

Talateu ki he Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (Lēsoni Fakalotu 225)

ʻOku talitali lelei koe ki he Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí! Fakamālō atu ʻi hoʻo tali e faingamālie ke tokoniʻi hoʻo kau akó ke fakaloloto ʻenau ului kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongolelei kuo fakafoki maí.

ʻOku pehē ʻe he Kaveinga ʻo e Seminelí mo e ʻInisititiuti Fakalotú:

Ko ʻetau taumuʻá ke tokoni ke mahino pea falala ʻa e toʻu tupú mo e kakai lalahi kei talavoú ki he ngaahi akonaki mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, fakafeʻungaʻi kinautolu ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé, pea teuteuʻi kinautolu, honau ngaahi fāmilí, mo e niʻihi kehé ki he moʻui taʻengata mo ʻenau Tamai Hēvaní. (Ko Hono Akoʻi mo Ako ʻo e Ongoongoleleí: Ko ha Tohi Tuʻutuʻuni maʻá e Kau Faiako mo e Kau Taki ʻi he Seminelí mo e ʻInisititiuti Fakalotú [2012], 1)

Ko e hā ʻa e ngaahi taumuʻa ʻo e kalasi ko ʻení?

ʻOku fakataumuʻa ʻa e kalasi ko ʻení ke tokoniʻi e kau akó ke:

  • Fakamālohia ʻenau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongolelei kuo toe fakafoki maí.

  • Fakatupulaki ʻenau loto-holi mo e feinga ke moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e tokāteline ʻo e ongoongoleleí pea hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí.

  • Fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo hono maʻu ʻo e ʻilo fakalaumālié mo maʻu ha ngaahi aʻusia ʻi hono sivisiviʻi ʻo e ngaahi maʻuʻanga fakamatalá.

  • ʻIloʻi mo fakamatalaʻi e tefitoʻi tokāteline, fakahā, mo e ngaahi meʻa fakahisitōlia naʻe hoko ʻi hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí.

ʻOku fokotuʻutuʻu fēfē ʻa e tohi lēsoni ko ʻení?

ʻOku fakataumuʻa e kakano ʻo e tohi lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi e kau akó ke nau maʻu ha ngaahi aʻusia ʻuhingamālie mo fakatupulaki ʻi tuʻa pea ʻi he loto loki akó. ʻOku kau ʻi he lēsoni takitaha ha naunau teuteu mo e naunau ʻa e faiakó.

Naunau Teuteú

ʻOku fakataumuʻa e naunau teuteú ke ke ako ia mo hoʻo kau akó ʻi hoʻomou teuteu ki he kalasí. ʻOku kau ai ha ngaahi puipuituʻa fakahisitōlia mo ha ngaahi ʻata, akonaki mei he folofolá mo e kau taki ʻo e Siasí, mo ha konga “Ako Lahi Ange?” ʻa ia ʻoku ʻoatu ai ha ngaahi maʻuʻanga kehe ʻoku felāveʻi mo e lēsoní.

ʻOku kau foki ʻi he naunau teuteú ha ngaahi fehuʻi mo ha ngaahi ʻekitivitī ʻoku fakataumuʻa ke tokoni ki hono fakaloloto e ngaahi aʻusia fakaako ʻa e kau akó ʻi he kalasí. Hangē ko ʻení, ʻi he naunau teuteu ki he lēsoni 6, “Ko e Tohi ʻa Molomoná—Ko e Maka-tuʻu-loto ʻo ʻEtau Tui Fakalotú,” ʻoku ʻoatu ai kiate koe mo hoʻo kau akó e faingamālie ke mou ako e ngaahi akonaki mei he kau taki ʻo e Siasí fekauʻaki mo e founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he Tohi ʻa Molomoná ke tau ʻunuʻunu ke ofi ange ki he ʻOtuá mo tāpuekina ʻetau moʻuí ʻi ha toe ngaahi founga lahi ange:

Ko e hā ha founga kuo tokoniʻi ai koe ʻe hono ako mo moʻui ʻaki e ngaahi akonaki ʻi he Tohi ʻa Molomoná ke ke ʻunu ke ofi ange ki he ʻOtuá? Ko e hā ha ngaahi potufolofola mei he Tohi ʻa Molomoná kuó ne tokoniʻi koe ke ke hoko ʻo hangē ange ko Iá? Lekooti hoʻo tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he feituʻu ʻoku fakaʻatā atú. ʻAlu mateuteu ki he kalasí ke vahevahe hoʻo ngaahi fakakaukaú.

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Kimi B. Kalake ʻo e Kau Fitungofulú fekauʻaki mo e mateuteú mo e ngāue mateaki ʻoku fie maʻu ke fakaloloto ange ai e akó:

ʻĪmisi
ʻEletā Kim B. Clark

Kapau ʻokú ke holi moʻoni ke ako lahi ange, kapau ʻoku fiemālie ho lotó mo ho ʻatamaí ke ako, pea kapau te ke ngāueʻi ʻa e holi ko iá, ʻe tāpuakiʻi koe ‘e he ʻEikí. ʻI he taimi te ke fai ai hoʻo tafaʻakí—lotu ʻi he tui, teuteu, ako, feinga mālohi, pea fai ho lelei tahá—ʻe akoʻi koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, fakalahi hoʻo malava ko ia ke ngāueʻi e meʻa ʻokú ke akó, mo tokoniʻi koe ke ke hokosia e tuʻunga ʻoku finangalo ki ai e ʻEikí. (“Ako maʻá e Laumālié Kotoa,” Ensign pe Liahona, ʻAokosi. 2017, 27)

Naunau ʻa e Faiakó

ʻOku fakataumuʻa e naunau ʻa e faiakó ke tokoniʻi e kau faiakó ke fakaafeʻi e kau akó ke aleaʻi e meʻa ne nau ako ʻi heʻenau teuteú mo tokoniʻi e kau akó ke fakaloloto ʻenau mahino mo e fakamoʻoni ki he ʻEikí mo ʻEne ongoongolelei kuo toe fakafoki maí. ʻI he talateu ki he lēsoni takitaha, te ke maʻu ai ha fakamatala ʻo e ngaahi ola naʻe fakataumuʻa ki ai e lēsoní. ʻOku hoko atu ai ha ngaahi fokotuʻu fakakaukau ki hono akoʻí ke ʻoatu ha fokotuʻutuʻu, kanotohi, ngaahi tokoni ki he fealeaʻakí, mo ha ngaahi fakakaukau ki hono moʻui ʻakí.

Ko ha sīpinga ʻeni ʻo e founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai ʻe he naunau ʻa e faiakó e teuteu ʻa e kau akó, pea ʻoku toe toʻo pē ia mei he lēsoni 6:

Vahevahe e kalasí ki ha fanga kiʻi kulupu iiki pea fakaafeʻi ke nau vahevahe mo fakamatalaʻi ha ngaahi potufolofola ʻi he Tohi ʻa Molomoná kuó ne tokoniʻi kinautolu ke nau ʻunuʻunu ke ofi ange ki he ʻOtuá. (ʻE lava ke vakai e kau ako kuo nau ako e naunau teuteú ki he meʻa naʻa nau tohi ʻi he fakaʻosinga ʻo e konga 4.) ʻE lava foki ke ke fakaafeʻi e kau akó ke nau aleaʻi ʻi heʻenau ngaahi kulupú, ʻa e founga ʻoku tokoniʻi ai kinautolu ʻe hono moʻui ʻaki e ngaahi akonaki ʻoku lekooti ʻi he ngaahi potufolofolá, ke nau hoko ʻo hangē ange ko Sīsū Kalaisí.

ʻI hoʻo lau e ngaahi lēsoni ʻi he tohi lēsoni ko ʻení, tokanga ki he founga ʻoku fakaʻaongaʻi maʻu ai pē ʻe he naunau ʻa e faiakó ʻa e teuteu ʻa e kau akó. ʻE tokoni hoʻo falala maʻu pē ki he teuteu ʻa e kau akó ke nau ongoʻi e mahuʻinga ʻo e mateuteu ki he kalasi kotoa pē.

ʻOku fakafōtunga foki ʻe he naunau ʻa e faiakó e ngaahi fakavaʻe ʻo hono akoʻi mo ako ʻo e ongoongoleleí (vakai, Ko Hono Akoʻi mo Ako ʻo e Ongoongoleleí, 10, 23–31, 38–41). ʻOku kau heni hono tokoniʻi e kau akó ke nau ʻiloʻi, mahino, mo ongoʻi e moʻoni mo e mahuʻinga ʻo e tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, kae pehē foki ki hono fakaafeʻi kinautolu ke nau fakamatala, vahevahe, mo fakamoʻoní.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi Hoʻo Teuteu ke Akoʻi e Kalasi Ko ʻEní

Fakaʻaongaʻi ha kiʻi taimi ke ke toe vakai ai ki ha lēsoni ʻe taha pe ua ke ke maheni mo e founga naʻe fokotuʻutuʻu ai e naunau teuteú mo e naunau ʻa e faiakó ke fakaʻaongaʻi fakataha ʻi hoʻo teuteu ke akoʻí. Ko e hā ha ngaahi founga te ke ala tokoniʻi ai e kau akó ke nau mateuteu koeʻuhí ke nau maʻu ha aʻusia maʻongoʻonga ange ʻi he kalasí?

Ko e hā ha founga te u lava ai ʻo tokanga taha ki he kau akó mo tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu ha aʻusia ʻuhingamālie ange ʻi he kalasi ko ʻení?

Te ke faitāpuekina hoʻo kau akó ʻaki hoʻo ʻamanaki atu mo fakalotolahiʻi kinautolu ke fakakakato honau fatongia ko e kau akó ʻi tuʻa pea ʻi loto ʻi he loki akó. ʻOku kau ʻi he ngaahi founga te ke lava ai ʻo fakahoko ʻení ko hoʻo fakafalala ki he teuteu kuo fai ʻe he kau akó, ko hono fakaafeʻi kinautolu ke fai ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e naunau teuteú pe tefito ʻo e lēsoní, ko hono ʻoange kiate kinautolu ha ngaahi faingamālie ke fakamatalaʻi e tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻi he lea pē ʻanautolu pea ke vahevahe ha ngaahi aʻusia mahuʻinga mo ha fakamoʻoni, pea mo hono fakaafeʻi kinautolu ke nau moʻui kakato ange ʻaki e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetoló ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Sefilī R. Hōlani

Te tau lava ʻo hoko ko ha kau faiako lelei ange ʻi hatau ngaahi tūkunga ʻe niʻihi. ʻI he ʻamanaki ke tau fakahoko ha ngāue mafatukituki peheé, kātaki ʻo manatuʻi … ko e tokotaha akó ʻoku ʻikai ko ha meʻa ia ke fakafonu; ko e tokotaha akó ko ha maama ia ke fakaulo. (Jeffrey R. Holland, “Angels and Astonishment” [Fakamafola Ako ʻa e Polokalama Ako ʻa e Siasí, Sune 12, 2019], ChurchofJesusChrist.org/broadcasts/article/article/2019/06/14holland)

ʻOku totonu ke tokoni atu e fokotuʻutuʻu ʻoku ʻoatu ʻe he lēsoní ʻi he naunau ʻa e faiakó ke mou maʻu ha taimi feʻunga ʻi he kalasí maʻá e kau akó ke nau ʻiloʻi mo muimui ki he ngaahi ueʻi fakalaumālié. ʻOku totonu foki ke tokoni atu e naunaú ke fakaafeʻi e kau akó ke nau fakaʻaongaʻi e meʻa ne nau akó ke hoko ʻo hangē ange ko ʻetau Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi. Fakakaukau ki he sīpinga ko ʻeni mei he lēsoni 19, “Ko Hono Huhuʻi ʻo e Kau Pekiá”:

ʻE lava ke ke fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha taha te nau lava ʻo kole ke nau faifaleʻi ki ai ʻi hono fakahoko ʻo e hisitōlia fakafāmilí. Kapau kuo ʻosi taukei ha kau ako ʻi hono fakahoko e hisitōlia fakafāmilí, fakaafeʻi kinautolu ke nau faifaleʻi ki ha taha kehe ʻi he kalasí. Kapau ʻe maʻu ha taimi feʻunga, mahalo te ke fie fakaʻaliʻali ki he kau akó e uepisaiti hisitōlia fakafāmilí ʻi he ChurchofJesusChrist.org/family-History hisitolia pea poupouʻi kinautolu ke nau vakaiʻi e uepisaiti ko ʻení ki ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki he founga ke toe kau lahi ange ai ki he hisitōlia fakafāmilí.

Vahevahe e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní:

ʻĪmisi
Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni

ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou fakakaukau ʻi he faʻa lotu ki he faʻahinga feilaulau, ko e lelei tahá ko ha feilaulau ʻo e taimí, te ke lava ʻo fai ke fakahoko ha ngāue lahi ange ʻi he hisitōlia fakafāmilí mo e temipalé ʻi he taʻú ni. (Russell M. Nelson, RootsTech Family Discovery Day—Opening Session 2017, ChurchofJesusChrist.org)

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ʻi he faʻa lotu pea hiki hifo e ngaahi feilaulau pau te nau fakahokó pe ngaahi sitepu pau te nau muimui ai ke kau kakato ange ki he hisitōlia fakafāmilí mo e ngāue fakatemipalé.

ʻOku fakataumuʻa e kalasi ko ʻení ke feʻunga mo ha semesitā ʻe taha mo ha ngaahi lēsoni ʻe 28 kuo tohi ki ha ngaahi kalasi taki miniti ʻe 50. Kapau ʻoku fakahoko tuʻo taha pē hoʻomou kalasí ʻi he uike, ʻi ha miniti ʻe 90 ki he 100, fakatahaʻi ha foʻi lēsoni ʻe ua pea akoʻi ia ʻi he foʻi kalasi takitaha. ʻOua naʻa hohaʻa ke akoʻi kotoa e kanotohi ʻi he naunau ʻa e faiakó, ka ke tokanga taha ki hono tokoniʻi e kau akó ke fakaloloto ʻenau mahino ki he tokāteliné pe ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku tautautefito ʻene felāveʻí mo kinautolú pea mo hono tokoniʻi kinautolu ke nau toe moʻui kakato ange ʻaki e ngaahi moʻoni ko iá.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi Hoʻo Teuteu ke Akoʻi e Kalasi Ko ʻEní

Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo fakalotolahiʻi e kau akó ke vahevahe ʻi he kalasí e meʻa ʻoku nau ako mei heʻenau teuteú? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke fakakau e kau ako naʻe ʻikai ke nau ako e naunau teuteú?

ʻE founga fēfē haʻaku teuteu lelei ke faiakó?

ʻE tokoniʻi koe ʻe he Tamai Hēvaní ʻi hoʻo teuteu mo akoʻi ʻEne fānaú. ʻE tokoni atu hoʻo ngaahi feinga ke moʻui faivelenga ʻaki e ongoongoleleí ke fakafeʻungaʻi koe ki he Laumālié ʻi hoʻo teuteu ke faiakó.

ʻI hoʻo teuteú, fakakaukau ki ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo liliu e naunau ʻa e faiakó ke ne feau e ngaahi fie maʻu mo e tūkunga ʻo hoʻo kau akó. Muimui ki he faleʻi ko ʻeni meia Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi hoʻo fakahoko ha ngaahi liliú:

ʻĪmisi
Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi

ʻI heʻeku fanongó kuo faʻa akoʻi ʻe Palesiteni [Poiti K.] Peeka, ke tau ʻuluaki ohi mai, pea tau toki liliu. Kapau ʻoku tau nofo kakato ʻi he lēsoni kuo ʻomai, ʻa ia ʻoku tau ʻamanaki fakahokó, te tau lava leva ke muimui ʻi he Laumālié ke fakafelāveʻi ia. Ka ʻoku ʻi ai ha ʻahiʻahi, ʻi he taimi ʻoku tau talanoa ai ki he founga feliliuakingofuá ni, ke kamata ʻaki e fakafelāveʻí kae ʻikai ko e ohi maí. ʻOku napangapangamālie. Ko ha tukupā taʻe-tuku. Ka ko e founga ʻo hono ʻuluaki ohi mai pea toki liliú ko ha founga lelei ia ke nofo maʻu ai ʻi ha tuʻunga ʻoku mālohí. (Dallin H. Oaks, “A Panel Discussion with Elder Dallin H. Oaks” [fakamafola fakasatelaite ʻa e Semineli mo e ʻInisititiuti Fakalotú, Aug. 7, 2012], broadcasts.ChurchofJesusChrist.org)

Mahalo ʻe tokoni kapau te ke fehuʻi pē kiate koe ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ko ha konga ia ʻo hoʻo teuteu ki hono akoʻí:

  • Kuó u lotua nai ke maʻu e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní?

  • Kuó u ako nai e naunau teuteú?

  • ʻOku ou ongoʻi nai kuó u mateuteu feʻunga ʻi he naunau ʻa e faiakó? ʻOku ʻi ai nai ha meʻa ʻoku fie maʻu ke u liliu ke feau e ngaahi fie maʻu ʻa e kau akó?

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ke tau ako fakamātoato ai mei he folofolá ʻi he kalasí?

  • Ko e hā ha founga te u tokoniʻi ai e kau akó ke nau tokanga taha ki he Fakamoʻuí mo ako mei he Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he lēsoni ko ʻení?

  • Ko e hā e founga lelei taha ʻe lava ke u tokoniʻi ai e kau akó ke nau ako, mahino, mo tupulaki ʻi heʻenau fakamoʻoni ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku kau ki he ngaahi tafaʻaki ko ʻeni ʻo e ongoongoleleí?

  • Ko e hā te u lava ʻo fai ke mahuʻingamālie ange hono fakaʻaongaʻi ʻo e meʻa kuo ako ʻe he kau akó mei heʻenau teuteu ki he kalasí mo ʻenau aʻusia ʻi he moʻuí?

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ke u tokoniʻi ai ʻeku kau akó takitaha ke nau tokanga kakato ʻi he lēsoní?

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ke kehekehe ai e ngaahi ʻekitivitī mo e founga ʻoku ou fakaʻaongaʻi ʻi he kalasi takitaha?

  • ʻE founga fēfē haʻatau fokotuʻu ha ʻātakai ako ʻokú ne fakaafeʻi e Laumālié mo ʻoange ki he kau akó e faingamālie mo e fatongia ke akoʻi mo feakoʻakí? (Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:78122.)

Te u liliu fēfē ʻa e ngaahi lēsoní maʻanautolu ʻoku faingataʻaʻia fakaesinó?

ʻI hoʻo teuteu ke faiakó, manatuʻi ʻa e kau ako ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi fie maʻu makehé. Liliu e ngaahi ʻekitivitií mo e ngaahi fie maʻú ke fakakau mo tokoniʻi kinautolu ke nau lavameʻa (vakai ki he peesi Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Faingataʻaʻia Fakatuʻasinó ʻi he disabilities.ChurchofJesusChrist.org).

ʻĪmisi
fakaʻilonga, lekooti

Lekooti Hoʻo Ngaahi Fakakaukaú

Fakakaukau ki he faʻahinga aʻusia ʻokú ke ʻamanaki atu ke maʻu ʻe hoʻo kau akó ʻi he kalasi ko ʻení. Hiki ha niʻihi ʻo hoʻo ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e founga ʻokú ke palani ke tokoniʻi ai kinautolu ke nau maʻu ha aʻusia fakaako ʻoku mahuʻingamālié.

Ko e hā ʻoku fie maʻu mei he kau akó ke nau maʻu ha māká?

Ke maʻu ha maaka ki he fakalāngilangi ʻi he ʻinisititiutí, ʻoku fie maʻu e kau akó ke nau:

  1. Ako e naunau teuteú ki ha peseti ʻe 75 pe lahi ange ʻo e ngaahi lēsoní.

  2. Maʻu ha peseti ʻe 75 pe lahi hake ʻo e ngaahi kalasí.

  3. Fakakakato ha taha ʻo e ngaahi aʻusia fakaako ʻe tolú: tauhi ha tohinoa ako, hiki ʻenau ngaahi talí ki ha ngaahi fehuʻi fakamatala ʻe tolu, pe faʻu mo fakakakato ha ngāue fakaako (kuo fakaʻatā ʻe he faiakó) ʻanautolu pē ʻoku felāveʻi mo e taumuʻa ʻo e kalasí. Kumi ha ngaahi fakaikiiki lahi ange heni: ChurchofJesusChrist.org/si/institute/learning-experiences.

Kapau ʻoku lekooti ʻe he kau akó e tali ki he ngaahi fehuʻí mo e ngaahi ʻekitivitī ʻi he naunau teuteú, ʻe lava foki ke fakakakato ai e fie maʻu ki he ngaahi aʻusia fakaakó. ʻOku ʻikai fie maʻu ke ʻoatu ʻe he kau akó ʻenau ngaahi talí kiate koe. ʻI he fakaʻosinga ʻo e semesitaá, ʻoku fie maʻu pē ke nau fakaʻaliʻali atu e meʻa kuo nau fakahokó.