‘Inisititiuti
Lēsoni 15 Naunau ʻa e Faiakó: Palani ʻa e Tamai Hēvaní mo Hotau Ivi Malava Fakalangí


“Lēsoni 15 Naunau ʻa e Faiakó: Palani ʻa e Tamai Hēvaní mo Hotau Ivi Malava Fakalangí,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (2019)

“Lēsoni 15 Naunau ʻa e Faiakó,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 15 Naunau ʻa e Faiakó

Palani ʻa e Tamai Hēvaní mo Hotau Ivi Malava Fakalangí

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita ʻa e nāunau ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní ki he huhuʻí pea mo hotau ivi malava fakalangi ke hoko ʻo hangē ko Iá. ʻE tokoniʻi ʻe he lēsoni ko ʻení e kau akó ke fakamālohia ʻenau houngaʻia ʻi he palani ʻa e Tamaí mo fakaloloto e mahino pe ko hai kinautolú mo e meʻa te nau lava ʻo fai ke aʻusia honau ivi malava fakalangí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Naʻe maʻu ʻe Siosefa Sāmita ha ngaahi moʻoni mahuʻinga fekauʻaki mo e palani ʻo e fakamoʻuí.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamatalaʻi e meʻa ʻoku mahalo ne mahino ki he tokolahi taha ʻo e kau Kalisitiané mo e kau papi ului foʻou ki he Siasí, fekauʻaki mo e ʻOtuá mo e moʻui hili ʻa e maté, kimuʻa ʻi he ngaahi fakahā naʻe foaki ʻe he ʻEikí ʻo fakafou ʻia Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e ngaahi tefito ko ʻení. (Mahalo naʻa fie maʻu ʻe he kau akó ke toe vakaiʻi e konga 1 mo e 3 ʻo e naunau teuteú.)

  • Ko e fē ʻa e taimi mo e founga naʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e palani ʻo e fakamoʻuí kia Siosefa Sāmitá, ʻo fakatatau ki he meʻa naʻá ke ako mei he naunau teuteú?

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni ʻe niʻihi kuo fakafoki mai fekauʻaki mo e palaní ʻokú ke fakakaukau naʻá ne liliu lahi taha ʻa e moʻui ʻa e fuofua Kāingalotú? ʻOku lekooti ʻi fē ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení? (Vakai ki he konga 1 mo e 3 ʻo e naunau teuteú.)

Lolotonga hono tali ʻe he kau akó e ngaahi fehuʻi ki muʻa hení, te ke lava ʻo toe vakaiʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi potufolofola naʻe lave ki ai ʻi he naunau teuteú hangē ko e Mōsese 1:39 mo e ʻĒpalahame 3:22–26. Tokoniʻi e kau akó ke nau ʻiloʻi mo fakamatalaʻi e ngaahi moʻoni hangē ko ʻení: Ko e ngāue mo e nāunau ʻo e ʻOtuá ke fakahoko ʻo e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá (vakai, Mōsese 1:39). Naʻa tau nofo mo e Tamai Hēvaní ko ha ngaahi laumālie kimuʻa pea fanauʻi kitautolú (vakai, ʻĒpalahame 3:22–23). Naʻe fakatupu ʻe he ʻEikí ʻa e māmaní ko ha feituʻu te tau lava ai ʻo fili ke talangofua pe ʻikai ki he ʻOtuá (vakai, ʻĒpalahame 3:24–25).

  • Fakakaukauloto pe naʻe mei kehe fēfē nai hoʻo moʻuí kapau naʻe ʻikai ke ke ʻiloʻi ʻa e palani ʻa e Tamai Hēvaní. ʻOkú ke pehē kuo tokoniʻi fēfē ʻe he ʻilo ki he palaní ʻa e anga hoʻo fakakaukaú, ngaahi fili ʻokú ke faí, mo hoʻo tōʻongá?

Naʻe akoʻi ʻe Siosefa Sāmita fekauʻaki mo hotau ivi malava fakalangí.

Fakamatalaʻi ange ʻi he ʻaho “7 ʻo ʻEpeleli 1844, naʻe tuʻu hake ai ʻa Siosefa Sāmita ke lea ʻi heʻene konifelenisi fakaʻosí. Hili ʻene kole ki he Kāingalotú ke nau ‘tokanga leleí,’ … naʻe akonaki ʻa Siosefa ʻi heʻene malangá fekauʻaki mo e natula faka-ʻOtuá mo e fakalakalaka taʻengatá” (“Malangaʻi ʻo Kingi Fōletí,” Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí ChurchofJesusChrist.org/study/church-history).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ʻa Siosefa Sāmita mei heʻene malangaʻi ʻo Kingi Fōletí ʻoku maʻu ʻi he kamataʻanga ʻo e konga 2 ʻi he naunau teuteú.

  • Ko e hā ʻokú ke ako mei he ngaahi akonaki ʻa Siosefá fekauʻaki mo hoʻo vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá?

Fakamatalaʻi ange ʻi he 1995, ne tuku atu ai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmaní.” Naʻa nau fakahaaʻi ai:

Ko e kakai kotoa pē—ʻa e tangata mo e fefine—naʻe fakatupu ia ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá. Ko e toko taha fakafoʻituitui kotoa pē ko e foha mo e ʻofefine ia ʻo ha mātuʻa fakalangi, pea ʻi heʻene peheé, ʻoku maʻu ai ʻe he toko taha kotoa pē ha natula fakalangi pea mo ha ikuʻanga pau. …

ʻI he maama fakalaumālié, naʻe ʻiloʻi ai mo hū ʻa e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine fakalaumālié ki he ʻOtua ko ʻenau Tamai Taʻengatá mo nau tali ʻa ʻEne palani ʻe tuʻunga ai ha lava ʻa ʻEne fānaú ʻo maʻu ha sino fakamāmani pea mo ha taukei ʻi he māmaní ke fakalakalaka hake ki he haohaoá mo ʻiloʻi fakapapau ʻa honau ikuʻanga fakalangí ʻi heʻenau tuʻu ko e ʻea hoko ki he moʻui taʻengatá. (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ChurchofJesusChrist.org)

  • Ko e hā hotau ivi malava taʻengatá ʻi heʻetau hoko ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá? (Tokoniʻi e kau akó ke nau ʻilo ha tefitoʻi moʻoni faitatau mo ʻení: ʻI heʻetau hoko ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e Tamai Hēvaní, ʻoku tau maʻu ai ha ivi malava ke hoko ʻo hangē ko Iá.)

Fakaʻaliʻali pe fai ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení, pea tuku ha miniti ʻe taha pe ua ki he kau akó ke nau fakalaulauloto ki ai mo tohi e ngaahi ueʻi fakalaumālie te nau ala maʻú.

  • ʻOku tākiekina fēfē ʻe he moʻoni ko ʻení e anga hoʻo fakakaukau ki ho vā fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní? ʻOkú ne tākiekina fēfē nai e founga ʻokú ke vakai ai kiate koe mo e niʻihi ʻoku mou feohí? Te ne tākiekina fēfē nai e anga hoʻo moʻuí?

Naʻe fakahaaʻi mai ʻe Sīsū Kalaisi e founga te tau lava ai ʻo maʻu e kakato ʻo e nāunau ʻa e ʻOtuá ʻi he puleʻanga fakasilesitialé.

Hiki ʻi he palakipoé pe fakaʻaliʻali e ongo foʻi lea, Hēvani mo e Heli, pea ʻeke ki he kau akó pe ko e hā e meʻa naʻe tui ki ai e kau Kalisitiane tokolahi ʻi he senituli 19 fekauʻaki mo e ko hai ʻe ʻalu ki fē.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamanatu e meʻa kuo nau ako mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76 fekauʻaki mo e moʻui hili ʻa e maté pea mo hono maʻu ʻo e nāunau fakasilesitialé. (Mahalo naʻa fie maʻu ʻe he kau akó ke toe vakaiʻi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:50–54.) Te ke lava foki ʻo fehuʻi ki he kau akó pe ko e hā naʻa nau ako fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi mei he ngaahi moʻoni naʻe fakahā mai ʻi he vahe 76.

Fakaʻaliʻali e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Sefilī R. Hōlani

ʻOku ou faʻa fanongo he Siasí ki ha tokolahi ʻoku fefaʻuhi mo e meʻá ni: “ʻOku ʻikai pē ke u feʻunga au.” “Lahi ʻeku tōnounoú.” “He ʻikai pē ke u lava au.” ʻOku ou fanongo heni mei he toʻu tupú. ʻOku ou fanongo ki ai mei he kau faifekaú. ʻOku ou fanongo ki ai mei he kau ului foʻoú. ʻOku ou fanongo ki ai mei he kau mēmipa fuoloa ʻo e Siasí. (Jeffrey R. Holland, “Ko Ia Ke Haohaoa ʻA Kimoutolu,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2017, 40)

Te ke lava ʻo fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he ngaahi taimi ʻi heʻenau moʻuí kuo nau ongoʻi peheni aí.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:40–42, 69, ʻo fekumi ki he fatongia mahuʻinga ʻo Sīsū Kalaisi ki hotau fakamoʻuí.

  • Ko e hā ha fatongia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi heʻetau faifeinga ki he moʻui taʻengatá? (Tokoniʻi e kau akó ke nau ʻiloʻi e moʻoni ko ʻení: Te tau toki lava pē ʻo haohaoa ʻia Sīsū Kalaisi.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke manatuʻi ʻoku toki maʻu pē ʻa e haohaoá mo e hakeakiʻí ʻia Sīsū Kalaisí?

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:12–13 mo e kalasí, ʻo fekumi ki he meʻa ʻoku akoʻi ʻe he potufolofolá fekauʻaki mo e hala ʻa e Fakamoʻuí ke hoko ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā naʻe hokohoko atu ʻa e Fakamoʻuí “mei he ʻaloʻofa ki he ʻaloʻofa, ʻo aʻu ki heʻene maʻu hono fonú”?

  • ʻE tokoniʻi fēfē nai koe ʻe he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ke ke ikunaʻi e ongoʻi lotofoʻí ʻi hoʻo faifeinga ki he moʻui taʻengatá?

Fakaʻaliʻali pea lau ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Hōlaní:

ʻĪmisi
ʻEletā Sefilī R. Hōlani

ʻOku ou fakamoʻoni ki he ikuʻanga māʻolunga ko ia ʻoku lava ke tau maʻu tuʻunga he Fakalelei ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia naʻá Ne hoko atu “mei he ʻaloʻofa ki he ʻaloʻofa” [Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:13] kae ʻoua kuó Ne maʻu ʻi Heʻene moʻui taʻe-faʻa-maté, [vakai, Luke 13:32] ha nāunau fakasilesitiale haohaoa. Ko ʻeku fakamoʻoní ia ʻi he momeniti ko ʻení, ʻoku mafao mai Hono toʻukupu ne kafo he faʻó, ʻi he ʻaloʻofa tatau pē, ke ʻōʻōfaki mo fakalotolahiʻi kitautolu kae ʻoua ke tau toe aʻu lelei ange ai ki ʻapi kiate Ia ki heʻetau Ongomātuʻa Fakalangí. Neongo ʻeku taʻehaohaoá, ka ʻoku ou feinga ki he momeniti haohaoa ko iá. ʻOku ou hokohoko fai ha fakamālō koeʻuhi ko ha meʻafoaki haohaoa pehē. ʻOku ou fai ia ʻi he huafa Haohaoa ʻo Ia kuo teʻeki ke Ne fai ha ʻulungaanga kovi pe taʻefeʻunga ka ʻokú Ne ʻofa kiate kitautolu kotoá, ʻa ia ko e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. (Jeffery R. Holland, “Ko Ia Ke Haohaoa ʻA Kimoutolu,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2017, 42)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ʻi ha miniti ʻe taha ki he meʻa ʻe tokoni lahi taha kiate kinautolu ke fakalakalaka fakalaumālie ki he moʻui taʻengatá ʻi he taimi ní. Fakaʻosi ʻaki haʻo vahevahe hoʻo fakamoʻoni te tau lava ʻo maʻu e moʻui taʻengatá mo hū ki he puleʻanga fakasilesitialé ʻi he ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí pea ʻi he muimui ki Heʻene sīpingá.

FAKATUPULAKI ʻETAU FOUNGA AKOʻÍ MO E AKÓ

Hokohoko atu hono poupouʻi ke mateuteu e kau akó. ʻI he aʻu ko ʻeni ʻa e kau akó ʻo fakalaka hake ʻi he vaeuaʻanga ʻo e lēsoní, te ke lava ʻo fakaafeʻi ke nau vahevahe e founga kuo tokoniʻi ai ʻe heʻenau mateuteu ki he kalasí ʻa ʻenau aʻusia ʻi he lēsoní. Fakakaukau ke vahevahe e fakalotolahi ko ʻeni meia ʻEletā Kimi B. Kalake ʻo e Kau Fitungofulú: “ʻI he taimi te ke fai ai hoʻo tafaʻakí—lotu ʻi he tui, teuteu, ako, kau mālohi atu, pea fai ho lelei tahá—ʻe akoʻi koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, fakalahi hoʻo malava ko ia ke ngāueʻi e meʻa ʻokú ke akó mo tokoniʻi koe ke ke hoko ʻo hangē ko ia ʻoku finangalo ki ai e ʻEikí” (“Ako maʻá e Laumālié Kotoa,” Liahona, ʻAokosi. 2017, 27).

Ki he Kalasi Hokó

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he founga ʻoku kehekehe ai ʻenau moʻuí koeʻuhí ko e ngaahi temipalé mo e ngaahi ouau fakatemipalé. Fakamatalaʻi ange ko e kalasi hokó te nau ako ai e ʻuhinga naʻe hā mai ai e kau palōfita fakakuongamuʻá kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻi he Temipale Ketilaní. Poupouʻi ke nau ako e naunau teuteu ki he lēsoni 16 koeʻuhí ke nau omi mateuteu ai ke aleaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni te ne tokoniʻi kinautolu ke hoko e temipalé ko ha konga ʻuhingamālie ʻo ʻenau moʻuí.