‘Inisititiuti
Lēsoni 17 Naunau ʻa e Faiakó: Faivelenga lolotonga e Fakafepakí mo e Faingataʻá


“Lēsoni 17 Naunau ʻa e Faiakó: Faivelenga lolotonga e Fakafepakí mo e Faingataʻá,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó (2019)

“Lēsoni 17 Naunau ʻa e Faiakó,” Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí - Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 17 Naunau ʻa e Faiakó

Faivelenga lolotonga e Fakafepakí mo e Faingataʻá

Lolotonga e vahaʻataimi ʻo e 1837 ki he 1839, naʻe fepaki e Kāingalotú mo ha tōʻonga fakakaukau ʻo e hē mei he moʻoní ʻi Ketilani, ʻOhaiō, mo e fakatanga fakamamahi ʻi Mīsuli. ʻE tokoni e lēsoni ko ʻení ke fakapapauʻi ʻe he kau akó e founga te nau lava ʻo tafoki mo falala kakato ange ai ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi he ngaahi taimi ʻo e faingataʻá mo e fakafepakí.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Naʻe mavahe mei he Siasí ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻi Ketilani, ʻOhaiō kae kei faivelenga pē ha niʻihi.

Kamata e kalasí ʻaki hano kole ange ki he kau akó ke nau fakamatalaʻi e founga ʻoku tali ʻaki ʻe he kakai ʻoku nau ʻiló e ngaahi ʻahiʻahi faingataʻa ʻi heʻenau moʻuí. Mahalo te ke fie ʻeke ange pe ko e hā ʻoku nau ako mei he ngaahi sīpinga peheé.

Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he ngaahi faingataʻa ʻoku nau lolotonga aʻusia pe ko e niʻihi ʻoku nau ʻofa aí, pea fakakaukau ki he meʻa ʻe ala akoʻi ange ʻe he ʻEikí kiate kinautolu he ʻahó ni fekauʻaki mo hono tali e ngaahi faingataʻa peheé.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi faingataʻa mo e ʻahiʻahi naʻe foua ʻe he fuofua Kāingalotú ʻi ʻOhaioó? (Mahalo te ke fie tataki e kau akó ki heʻenau naunau teuteú ke tokoni ke nau manatuʻi.) Ko e hā te tau lava ʻo ako meiate kinautolu ne uesia ʻe he ngaahi faingataʻa ʻi ʻOhaioó?

Fakamanatu ki he kau akó, naʻe fononga ʻa Tōmasi B. Maasi ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he faʻahitaʻu māfana ʻo e 1837, mei Mīsuli ki Ketilani ke fetaulaki mo e kau mēmipa ʻo e kōlomu ko iá pea mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi faingataʻa mo e hohaʻa ne fehangahangai mo Tōmasi B. Maasi kimuʻa peá ne tūʻuta ʻi Ketilaní?

Fakamatalaʻi ange ne hili e fakataha ʻa Tōmasi B. Maasi mo Siosefa Sāmita ʻo fakaleleiʻi ʻena ngaahi faikehekehé, naʻe maʻu ʻe he Palōfitá ha fakahā mei he ʻEikí ne fakataumuʻa kia Tōmasi. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau pe toe vakaiʻi fakalongolongo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 112:10–15, ʻo kumi e faleʻi mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí kia Tōmasi B. Maasi mo e kau mēmipa kehe ʻo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá. Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe mo aleaʻi e meʻa naʻa nau maʻú.

Kapau ʻe fie maʻu, tokoniʻi e kau akó ke nau kumi mo aleaʻi ha tefitoʻi moʻoni mei he veesi 13 ʻaki hono fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí te Ne fai maʻanautolu ʻi he Toko Hongofulu Mā Uá naʻa nau fili ke ʻoua naʻa fakafefeka honau lotó ʻi hono ʻahiʻahiʻi ʻenau tuí? (Hili e tali ʻa e kau akó, fakaʻaliʻali e tefitoʻi moʻoni ko ʻení pe tohi ia ʻi he palakipoé: Kapau he ʻikai ke tau fakafefeka hotau lotó ʻi hono ʻahiʻahiʻi ʻetau tuí, ʻe ʻiate kitautolu ʻa e ʻEikí mo tokoni ke fakaloloto ʻetau uluí.)

  • Ko e hā ha founga ʻe lava ke fakafefeka ai ʻe ha kakai ʻe niʻihi honau lotó ʻi hono ʻahiʻahiʻi ʻenau tuí? Ko e hā e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e fai peheé?

  • Ko e fē ha taimi kuó ke mamata ai ki ha taha ʻokú ne tali loto-vaivai mo fakakaukau tauʻatāina ki ha ʻahiʻahiʻi ʻo e tuí? Ko e hā naʻá ke fakatokangaʻi naʻe hoko ki he tokotahá ʻi heʻene tali e ʻahiʻahí ʻi he founga ko ʻení?

Naʻe tāpuekina e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi heʻene faivelenga lolotonga hono ngaahi ʻahiʻahi ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií.

Fakaʻaliʻali e fehuʻi ko ʻení: Ko e hā ʻoku tuku ai ʻe he ʻOtuá ke hoko e ngaahi meʻa ʻoku koví ki he kakai leleí?

Kole ki he kau akó pe kuo nau fifili pe fai ange ʻe ha taha e fehuʻi ko ʻení. Fakamatalaʻi ange naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ha fehuʻi tatau hili hono tuku pōpula taʻetotonu ia ʻi Lipetī, Mīsulí. ʻI hono aleaʻi ʻe he kau akó e aʻusia ʻa Siosefá, fakaafeʻi ke nau fakakaukau pe ʻe fēfē ʻenau talí ʻo kapau ʻe fai ange ʻe ha kaungāmeʻa e fehuʻi ko iá.

Fakaʻaliʻali e ongo fakatātā ko ʻeni ʻo e Fale Fakapōpula Lipetií:

ʻĪmisi
Faʻahitaʻu Momoko he Fale Fakapōpula Lipetií, tā valivali ʻe Al Rounds
ʻĪmisi
tatau ʻo e Fale Fakapōpula Lipetií

Kole ki he kau akó ke nau fakamanatu e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻo iku ai ki hono tuku pōpula ʻo Siosefa Sāmita ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií. (Fakahinohinoʻi e kau akó ʻo ka fie maʻu, ke nau toe vakaiʻi e konga 3 ʻo e naunau teuteú.)

  • Naʻe fēfē nai e ngaahi tūkungá kia Siosefa Sāmita mo e niʻihi kehe ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií?

Fakamanatu ki he kau akó naʻe laka hake ʻi he māhina ʻe fā ʻa e nofo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií lolotonga e taimi mokoʻīʻī ʻo e faʻahitaʻu momokó. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–3. Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e ngaahi fehuʻi naʻe fai ʻe he Palōfitá ʻi he tohi ne lotua ko ʻení.

  • Ko e hā ʻoku fakahaaʻi mai ʻe he ngaahi fehuʻí ni fekauʻaki mo e meʻa naʻe mei ongoʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻi he taimi ko iá?

  • Naʻe hoko fēfē nai e vahaʻataimi ko ʻení ko hano ʻahiʻahiʻi ʻo e tui ʻa Siosefá?

Fakamanatu ange ki he kau akó, naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ha tohi ʻe ua ki he Siasí lolotonga ʻa ʻene ʻi he fale fakapōpulá. Vahevahe ʻa e kau akó ki ha fanga kiʻi kulupu iiki. Fakaafeʻi ke nau toe vakaiʻi pe lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:7–10; 122:7–9 pea vahevahe e ngaahi kupuʻi lea mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne mahuʻinga makehe kiate kinautolú.

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau vahevahe ha kupuʻi lea pe tefitoʻi moʻoni naʻa nau aleaʻi mo ʻenau kulupú. Fakakaukau ke fakaʻaliʻali e ngaahi tefitoʻi moʻoni pe kupuʻi lea ko ʻení pe hiki kinautolu ʻi he palakipoé. ʻE lava pē ke fakalea pe fakanounouʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe maʻu ʻe he kau akó ʻi he ngaahi foungá ni: ʻI heʻetau tafoki ki he ʻEikí mo falala kiate Ia lolotonga hotau ngaahi ʻahiʻahí, te Ne tāpuekina kitautolu ʻaki e fakahaá, fakafiemālié, mo e fakalotolahí. Kapau te tau faivelenga, ʻe lava ke ʻomi ʻe he faingataʻá mo e mamahí ha aʻusia pea hoko ia ʻo ʻaonga kiate kitautolu.

  • ʻE tokoni fēfē e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi kupuʻi lea naʻá ke maʻú ki ha taha ʻokú ne foua e faingataʻá pe ko hano ʻahiʻahiʻi ʻo e tuí?

Mahalo te ke fie fakaʻaliʻali e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko ha konga ʻo hoʻomou fealeaʻakí, pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia.

Te ke lava ʻo maʻu ha ngaahi aʻusia toputapu, ʻaonga, pea mo ha fakahinohino lahi mei he ʻEikí ʻi he ngaahi aʻusia fakamamahi taha hoʻo moʻuí—ʻi he ngaahi tūkunga kovi tahá, lolotonga hono kātekina e fakamaau taʻetotonu fakamamahi tahá, ʻi he taimi ʻokú ke fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻa mo e ngaahi fakafepaki lahi taha kuó ke ʻosi fehangahangai mo iá. …

… ʻOku akoʻi mai ʻe he ngaahi lēsoni ʻi he faʻahitaʻu momoko ʻo e 1838–39 ʻe lava ke hoko ʻa e aʻusia kotoa pē ko ha aʻusia ʻaonga ʻo kapau te tau kei nofo ofi pē ki heʻetau Tamai ʻi Hēvaní ʻi he faingataʻa ko iá. ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he ngaahi lēsoni faingataʻa ko ʻení, ko e ngataʻanga ʻo e tangatá ko ha faingamālie ia ki he ʻOtuá, pea kapau te tau loto-fakatōkilalo mo faivelenga, kapau te tau tui kae ʻikai lea kovi ki he ʻOtuá ʻi heʻetau ngaahi palopalemá, te Ne lava ʻo liliu ʻa e ngaahi fale fakapōpula taʻetotonu mo taʻeʻofa mo fakavaivai ʻi heʻetau moʻuí ki ha ngaahi temipale—pe ki ha tūkunga te ne lava ʻo ʻomai e fakafiemālié mo e fakahaá, feohi fakalangí mo e melinó. (Jeffrey R. Holland, “Lessons from Liberty Jail,” Ensign, Sept. 2009, 28)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e lava ke hoko e ngaahi ʻahiʻahí ko ha ngaahi aʻusia “ʻaongá”?

  • ʻE tokoniʻi fēfē nai kitautolu ʻi hono kātekina faivelenga e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e moʻuí ke tau hoko ai ʻo hangē ange ko ʻetau Tamai Hēvaní mo hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe niʻihi kuó ke tafoki pea fakafalala kakato ange ai ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi lolotonga e ngaahi faingataʻa kuo ʻahiʻahiʻi ai hoʻo tuí? Ko e hā kuó ke ako mei hono fai iá?

Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe mo ha kaungā kalasi e founga te nau tali ai e fehuʻi naʻá ke fakaʻaliʻali kimuʻa fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku tuku ai ʻe he ʻOtuá ke hoko e ngaahi meʻa ʻoku koví ki Heʻene fānaú.

Hili iá pea fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ke fakaʻaliʻali e ngaahi lea mo e kupuʻi lea kuo nau fili mei he ngaahi potufolofola ne aleaʻi kimuʻá ʻi he ngaahi feituʻu te nau toutou vakai ai ki aí pe ako maʻuloto pe vahevahe ia ʻi he mītia fakasōsialé. Fakamoʻoni ange ʻi heʻetau tafoki ki he Fakamoʻuí ʻi hotau ngaahi ʻahiʻahí, te Ne ʻomi kiate kitautolu ʻa e nongá, fakafiemālieʻi kitautolu, pea fakaloloto ʻetau uluí.

Ki he Kalasi Hokó

ʻI hoʻo fakaʻosi e kalasí, fakakaukau ke fakamatalaʻi ange ko e Fineʻofá ko e taha ia ʻo e ngaahi kautaha lalahi taha ʻa e kakai fefiné ʻi he māmaní he ʻaho ní, naʻe fokotuʻu ʻi he 1842 ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Fakahā ange ki he kau akó ʻi heʻenau teuteu ko ia ki he kalasi hokó, te nau maʻu e faingamālie ke ako lahi ange fekauʻaki mo e founga mo e ʻuhinga naʻe fokotuʻu ai e kautaha fakamāmani lahi ko ʻení. Poupouʻi e kau akó ke nau haʻu mateuteu ke vahevahe e meʻa naʻa nau akó.