‘Inisititiuti
Lēsoni 26 Naunau Teuteu ki he Kalasí: ʻIloʻi mo e Fakaakeake mei he Ngaohikoviá


“Lēsoni 26 Naunau Teuteu ki he Kalasí: ʻIloʻi mo e Fakaakeake mei he Ngaohikoviá,” Ko e Fāmili Taʻengatá - Naunau ʻa e Faiakó (2022)

“Lēsoni 26 Naunau Teuteu ki he Kalasí,” Ko e Fāmili Taʻengatá - Naunau ʻa e Faiakó

ʻĪmisi
ongo meʻa ʻokú na fāʻofua

Lēsoni 26 Naunau Teuteu ki he Kalasí

‘Iloʻi mo e Fakaakeake mei he Ngaohikoviá

Ko e ngaohikoviá ko ha angahala mamafa ia. Kuo fakatokanga mai ʻa e kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló “ko e niʻihi fakafoʻituitui ko ia ʻoku … nau ngaohi koviʻi ʻa e malí pe fānaú … te nau tuʻu ʻi ha ʻaho ʻo fai ha fakamatala ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ChurchofJesusChrist.org). ʻI hoʻo ako ʻa e lēsoni ko ʻení, kumi e founga te ke lava ai ʻo ʻiloʻi e taimi ʻoku hoko ai ʻa e ngaohikoviá pea mo e founga ʻe lava ke fakamoʻui ai ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu kuo uesia ʻe he ngaohikoviá.

Konga 1

Ko e hā ʻa e ngaohikovia?

ʻE lava ke ʻi ai ha ngaahi nunuʻa kehekehe ʻo ʻetau ngaahi filí kiate kitautolu mo e niʻihi kehé. Ko e meʻa fakamamahí, ʻoku fakaʻaongaʻi taʻetotonu ʻe ha kakai ʻe niʻihi ʻenau tauʻatāina ke filí ke ngaohikovia ha niʻihi kehe.

“Ko e taimi lahi ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha ʻuhinga pē ʻe taha ʻo e ngaohikoviá ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ki he ngaahi tūkunga kotoa pē. Ka, ʻoku hulufau e tuʻunga mafatukituki ʻo e ʻulungaanga ngaohikoviá. ʻOku kamata ʻeni ʻi hano toutou fakaʻaongaʻi ʻo ha ngaahi lea kakaha ʻo aʻu ki hano fakahoko ha lavea lahi” (Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, 38.6.2.4, ChurchofJesusChrist.org). ʻE lava ke hoko ʻa e ngaohikoviá ʻi hono taʻetokangaʻi pe ngaohikoviʻi e niʻihi kehé ʻi ha ngaahi founga fakatuʻasino, fakasekisuale, fakaeloto, pe fakapaʻanga.

Hangē ko e fakamatala kuo pulusi ʻe he Siasí:

ʻOku finangalo e ʻEikí ke tau fai e ngaahi meʻa kotoa pē te tau ala lavá ke fakaʻehiʻehi ai mei he ngaohikoviá pea maluʻi mo tokoniʻi kinautolu ne ngaohikoviá. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke kātekina ʻe ha taha ʻa e tōʻonga ʻo e ngaohikoviá. …

… [Ko e] niʻihi naʻe ngaohikoviá ʻoku ʻikai teitei tukuakiʻi kinautolu ki he ʻulungaanga fakalavea ʻa e niʻihi kehé—ʻo tatau ai pē pe ko hai naʻá ne ngaohikovia kinautolú. ʻOku ʻikai halaia ha taha naʻe ngaohikovia. (Ngaahi Tefito ‘o e Ongoongoleleí , “Ngaohikoviá,” topics.ChurchofJesusChrist.org)

ʻĪmisi
ko ha tokotaha lahi kei talavou ʻoku tangutu toko taha pē

Naʻe lea ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki hotau fatongia ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ke fakaʻehiʻehi mei hono ngaohikovia ʻo e niʻihi kehé, tautautefito ki he kau mēmipa hotau fāmilí:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

ʻOku fie maʻu ke tau tokanga ʻi heʻetau hoko ko ha kau ākonga ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ke ʻoua te tau kau ʻi ha faʻahinga tōʻonga pehē. … ʻOku ʻikai ha faʻahinga tuʻunga ke tau ongoʻi halaia ai koeʻuhí ko ha faʻahinga ngaohikovia pe pule taʻe-māʻoniʻoni pe ko ha fakamālohiʻi ha angaʻuli—ʻikai fakasino pe fakaeloto pe fakaelotu pe ko ha toe faʻahinga founga pē. …

ʻI he ngaahi taimi lahi, ʻe lava pē ke halaia ha kau tangata, fafine, pea naʻa mo e fānau faivelengá ʻi hono lea ʻaki ha lea taʻe ʻofa, aʻu pē ʻo fakatupu maumau, kiate kinautolu ne nau sila ki ai ʻi he ouau toputapu ʻi he temipale ʻo e ʻEikí. ʻOku ʻi ai e totonu ʻa e tokotaha kotoa pē ke ʻofaʻi, ongoʻi nonga, pea malu ʻi ʻapi. Kātaki, ka tau feinga ke tauhi ʻa e ʻātakai ko iá ʻi ai. Ko e talaʻofa ʻo e hoko ko ha tokotaha fakamelinó ko hoʻo maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke hoko ko ho takaua maʻu pē pea ʻe tafe atu ʻa e ngaahi tāpuakí kiate koe “taʻe ʻi ai ha fakamālohiʻi” ʻo taʻengata [Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:46]. (“ʻOku ʻIkai Hangē ko e Foaki ʻa Māmaní,” Liahona, Mē 2021, 37; vakai foki, ʻEfesō 4:29–32)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi he Teuteu ki he Kalasí

Ko e hā e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻoku maumauʻi ʻi he taimi ʻoku hoko ai e ngaohikoviá?

Konga 2

Te u ʻiloʻi fēfē kapau ʻoku hoko ʻa e ngaohikoviá?

“ʻOku ʻi ai ha ngaahi fakaʻilonga angamaheni ke siofi ki he founga ʻoku faʻa kamata mo hokohoko atu ai ʻa e ngaohikoviá” (“ʻIloʻi e Ngaahi Sīpinga ʻo e Ngaohikoviá,” abuse.ChurchofJesusChrist.org). ʻE lava ʻi hono ʻiloʻi mo mahino e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení ʻo fakaava e matapā ki he ʻEikí ke ngāue ʻo fakafou ʻiate koe ke tokoni ke taʻofi e ngaohikoviá pe fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tūkunga ʻe ala iku ki he ngaohikoviá.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Fakaʻaongaʻi ha ngaahi miniti siʻi ke ako e maʻuʻanga tokoni ko e “ʻIloʻi e Ngaahi Sīpinga ʻo e Ngaohikoviá” (abuse.ChurchofJesusChrist.org), pea ʻalu mateuteu ki he kalasí ke vahevahe e meʻa naʻá ke akó.

ʻĪmisi
ko ha tokotaha lahi kei talavou ʻoku kumi ki ha tokoni ki ha taki lakanga fakataulaʻeiki

ʻOua naʻá ke fakasiʻisiʻi ʻa e mamafa ʻo e ngaohikoviá kiate koe pe ki ha taha kehe. “Kapau kuo ngaohikovia koe pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo, kumi tokoni he vave tahá mei he kau maʻu mafai fakapuleʻangá, kau taki lakanga fakataulaʻeikí, ngaahi vaʻa maluʻi e fānaú, pe ngaahi vaʻa maluʻi e kakai lalahí” (“ʻOkú Ke Faingataʻaʻia Nai? Talanoa He Taimí Ni [ki ha Taha],” abuse.ChurchofJesusChrist.org).  

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi he Teuteu ki he Kalasí

Fakakaukau ki he founga te ke lava ai ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi akonaki ʻi he konga ko ʻení ke maluʻi koe peá ke hoko ko ha meʻangāue ʻa e ʻEikí ʻi hono maluʻi e niʻihi kehé mei he ngaohikoviá.

Konga 3

ʻE founga fēfē haʻaku fakaakeake kapau kuo ngaohikovia au?

ʻOku mamahi e niʻihi ne uesia ʻe he ngaohikoviá ʻi ha ngaahi kafo lahi. ʻE lava ke iku e mamahi mo e faingataʻaʻia kuo nau aʻusiá ki he ngaahi faingataʻaʻia fakaʻatamai, fakaeloto, fakalaumālie mo fakatuʻasino.

Naʻe fakatokanga mai ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

Kapau kuo ngaohikovia koe, ʻe faifeinga ʻa Sētane ke fakalotoʻi koe ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha founga ke fakaleleiʻi ʻaki. … Ko ʻene palaní ke fai ʻa e meʻa kotoa pē te ne lavá ke fakavaheʻi koe mei hoʻo Tamaí pea mo Hono ʻAló. ʻOua naʻá ke tuku ke fakalotoʻi koe ʻe Sētane ʻoku koto-kula-noa hano tokoniʻi koe. (“Ke Fakamoʻui ʻa e Nunuʻa Fakamamahi ʻo e Ngaohikoviá,” Liahona, Mē 2008, 41)

ʻE lava ʻe he Toketā Tuʻukimuʻa ko Sīsū Kalaisí, ʻo ʻomi ʻa e ʻamanaki lelei mo e fakamoʻui taupotu taha ki he fānau kotoa ʻa e ʻOtuá. Naʻe akonaki lahi ange ʻa ʻEletā Sikoti ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

Ko e tauʻatāina ke filí ko ha konga mahuʻinga ia ʻi he palani ʻo e fiefiá ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. Naʻe mahino kiate Ia ʻe fakaʻaongaʻi taʻetotonu ʻa e tauʻatāina ko iá ʻe ha niʻihi ʻo ʻEne fānau fakalaumālié pea ʻe fakatupu ai ha palopalema lahi ki he niʻihi kehé. ʻE ʻi ai mo ha niʻihi te nau maumauʻi ha falala toputapu, hangē ko ha tamai pe mēmipa ʻo e fāmilí ʻi hano ngaohikovia ʻo ha fānau tonuhia. Koeʻuhí ko e angatonu kakato ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, kuo pau pē ke ʻi ai ha founga ke ikunaʻi ʻaki ʻa e ngaahi nunuʻa fakalilifu ko ia ʻe hoko ki he mamahí mo e tokotaha faikoví, ko e tupu mei hono fakaʻaongaʻi kovi ʻo e tauʻatāina ke filí. ʻOku hoko mai ʻa e fakamoʻui pau ko iá ʻi he mālohi ʻo e Fakalelei ne fai ʻe Hono ʻAlo ʻOfaʻanga ko Sīsū Kalaisí, ke fakaleleiʻi ʻaki ʻa e meʻa ʻoku taʻetotonú. ʻOku ʻomi ʻe he tui kia Sīsū Kalaisí mo Hono mālohi ke fai fakamoʻuí ki he tokotaha kuo ngaohikoviá ha founga ke ne ikunaʻi ai ʻa e nunuʻa fakamamahi ʻo e anga taʻemāʻoniʻoni ʻa e niʻihi kehé. …

ʻE lava ke kamata ʻa e fakamoʻui ko ʻení ʻe ha pīsope pe palesiteni fakasiteiki fakaʻatuʻi pe ko ha tokotaha fai faleʻi fakapotopoto fakapalofesinale. Kapau ʻe motu ho vaʻé, he ʻikai te ke faitoʻo pē ia ʻe koe. ʻOku malava ke ola lelei e tokoni fakapalofesinalé ki he ngaohikoviá. ʻOku lahi ha ngaahi founga ke kamata ai e fakamoʻuí, ka ke manatuʻi ko e fakamoʻui kakató ʻoku fakafou mai ia ʻi he Fakamoʻuí ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ko hotau Takimuʻa mo e Huhuʻí. Maʻu ha tui ʻe fakafou ʻi he ngāué, ha malava ʻe Heʻene Fakalelei haohaoa mo taʻengatá ʻo fakamoʻui koe mei hoʻo faingataʻaʻia ʻi he ngaahi nunuʻa ʻo e ngaohikoviá. (“Ke Fakamoʻui ʻa e Nunuʻa Fakamamahi ʻo e Ngaohikoviá,” 40, 42)

ʻĪmisi
ko e fāʻofua ʻa Sīsū Kalaisi ki ha tangata naʻá Ne fakamoʻui

Naʻe lea ʻa e palōfita ko ʻĪsaiá ʻo kau ki he misiona mo e mālohi ʻo e Fakamoʻuí ke faifakamoʻuí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau e ʻĪsaia 61:1–3, pea kumi e ʻamanaki lelei ʻoku foaki ʻe Sīsū Kalaisi ki ha taha pē kuo ngaohikovia.

Ke mahino lelei ange e kupuʻi lea ko e “hoihoifua ko e fetongi ʻo e efuefú” (veesi 3), mahalo ʻe tokoni ke ʻiloʻi ne angamaheni ʻaki hono huaʻi ʻe he kau ʻIsilelí ʻa e efuefú ʻi honau ʻulú lolotonga e ngaahi taimi fakamamahí pe lotomamahí. Naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí ke fetongi ʻa e efuefu ko ʻení ʻaki ʻa e hoihoifua, pe ko ha kalauni pe ʻulu ʻoku ʻufiʻufi ʻi he fakaʻofoʻofá. Ko kinautolu ʻoku fakaʻaongaʻi e tui kia Sīsū Kalaisí te nau lava ʻo aʻusia e meʻafoaki toputapu ko ʻeni ʻo e fakamoʻuí mo e ʻofá.

Fakakaukau ke mamata ʻi he vitiō “Ko e ʻEiki ʻo e Melinó” (2:32), pea fakakaukau ki he founga ʻe lava ʻa Sīsū Kalaisi ʻo tokoni ke foaki e melinó ki he niʻihi ne ngaohikoviá.

Naʻe toe fakapapauʻi mai ʻe Palesiteni Sini B. Pingihemi, ko e Palesiteni Lahi ʻo e Kau Fineʻofá:

ʻĪmisi
Palesiteni Jean B. Bingham

Ko [Sīsū Kalaisi] ʻa e tupuʻanga ʻo e fakamoʻuí, tatau ai pē pe ko e hā e faingataʻa kuo tau fouá. ʻOku lava ke fakahaohaoaʻi kinautolu ʻe he Huhuʻi ʻo e māmaní … kuo nau aʻusia ha faʻahinga ngaohikovia. Ka he ʻikai te Ne hū mai taʻe fakaafeʻi. Kuo pau ke tau haʻu kiate Ia pea fakaʻatā Ia ke fakahoko ʻEne ngaahi maná. (“Ke Kakato Ai Hoʻomou Fiefiá,” Liahona, Nōvema 2017, 86)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi he Teuteu ki he Kalasí

Ko e hā kuó ke fai ke fakaafeʻi mai ʻa e fakafiemālie, tokoni, mo e fakamoʻui mei he Fakamoʻuí, ʻi ha faʻahinga tūkunga pē? Ko e hā ʻe lava ʻo tokoni atu ke ke faʻa kātaki mo faivelenga ʻi he taimi kotoa pē ʻe fie maʻu ke ke fakaakeake aí?