‘Inisititiuti
Lēsoni 15 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko e Fekau ke Fakatokolahi mo Fakakakai ʻa e Māmaní


“Lēsoni 15 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko e Fekau ke Fakatokolahi mo Fakakakai ʻa e Māmaní,” Ko e Fāmili Taʻegatá - Naunau ʻa e Faiakó (2022)

“Lēsoni 15 Naunau Teuteu ki he Kalasí,” Ko e Fāmili Taʻengatá - Naunau ʻa e Faiakó

ʻĪmisi
kiʻi tamasiʻi mo ha ongomātuʻa

Lēsoni 15 Naunau Teuteu ki he Kalasí

Ko e Fekau ke Fakatokolahi mo Fakakakai ʻa e Māmaní

Ko e hā haʻo ngaahi ʻamanaki pe hohaʻa fekauʻaki mo e maʻu ha fānaú? ʻI hoʻo ako ʻa e naunau ko ʻení, lotua ke fakaloloto hoʻo mahino ki he ngaahi taumuʻa toputapu ʻoku fakahoko ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní ʻi he taimi ʻoku fili ai ʻa e husepānití mo e uaifí ke maʻu ha fānaú. Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke ngāue ai ha husepāniti mo ha uaifi ʻi he tui ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e fekau fakalangi ke fakatokolahi mo fakakakai ʻa e māmaní.

Konga 1

Ko e hā e kaunga ʻa e maʻu ha fānaú ki he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní?

Fakakaukau ki he ngaahi fakakaukau kehekehe ʻa e kakaí fekauʻaki mo hono maʻu ha fānaú. Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ha fakakaukau ʻa ha faʻē ʻe taha:

ʻĪmisi
ʻEletā Neil L. Andersen

ʻOku lahi ha ngaahi leʻo ʻi māmani he ʻahó ni ʻoku nau fakasiʻia ʻa e mahuʻinga ʻo e maʻu ha fānaú pe fokotuʻu mai ke fakatatali pe fakangatangata pē e tokolahi ʻo e fānaú ʻi ha fāmili. Naʻe toki talamai kimuí ni ʻe hoku ngaahi ʻofefiné ke u sio ʻi ha blog naʻe tohi ʻe ha faʻē Kalisitiane (ʻoku ʻikai ke tau tui fakalotu tatau) ʻoku ʻi ai haʻane fānau ʻe toko nima. Naʻá ne pehē: “ʻOku faingataʻa ʻaupito ʻa e [tupu] hake ʻi he anga fakafonua ko ʻení, ʻoku faingataʻa ke maʻu ha fakakaukau fakatohitapu fekauʻaki mo e tuʻunga fakafaʻeé. … ʻOku muʻomuʻa e akó ia he fānaú. Muʻomuʻa ʻaupito pē mo e fefonongaʻakí ia he māmaní. [Muʻomuʻa ange ʻa e malava ke ʻeveʻeva he poʻulí ʻi hoʻo faʻitelihá.] Toe muʻomuʻa ange mo e feinga ia ke maʻu ha sino fakaʻofoʻofa ʻi he ʻalu ʻo fakamālohisinó. Muʻomuʻa ange mo e maʻu ia ha ngāué.” Naʻá ne toki pehē: “ʻOku ʻikai ko e tuʻunga fakafaʻeé ko ha meʻa ʻoku fakahoko ko haʻate manako ki ai, ka ko ha uiuiʻi ia. ʻOku ʻikai te ke tānaki ha fānaú koeʻuhí ʻokú ke fakaʻofoʻofaʻia ange ʻiate kinautolu ʻi he ngaahi sitapá. ʻOku ʻikai ko ha meʻa ke toki fai kapau te ke lava ʻo maʻu ha kiʻi taimi ke fakahoko ai. Ko hono ʻuhinga ia naʻe ʻoatu ai ʻe he ʻOtuá ʻa e taimí kiate koé” [Rachel Jankovic, “Motherhood Is a Calling (and Where Your Children Rank),” Siulai 14, 2011, desiringgod.org]. (“Fānaú,” Liahona, Nōvema 2011, 28)

Hili hono fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa ʻĀtama mo ʻIví pea fakatahaʻi kinaua ʻi he fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí, naʻá Ne ʻoange kiate kinaua ha fekau.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e Sēnesi 1:27–28, pea fakakaukau ki he mahuʻinga ʻo e hoko ʻeni ko e fuofua fekau naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama mo ʻIví.

Kuo fakamamafaʻi ʻe he kau palōfita ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní: “ʻOku fekauʻaki ʻa e fuofua fekau naʻe tuku ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama mo ʻIví pea mo e meʻa te na malava ʻi hona tuʻunga fakaemātuʻá, ko e husepāniti mo e uaifí. ʻOku mau fakahā ai heni ʻoku kei tuʻu maʻu pē ʻa e fekau ko ia ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú ke nau fanafanau mo fakatokolahi ʻa māmaní” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ChurchofJesusChrist.org).

Fakakaukau ki he ʻuhinga naʻe fie maʻu ai ke toe fakapapauʻi mai ʻa e fekau ko ʻení ʻi hotau kuongá. Naʻe akoʻi mai ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí “ʻoku fakataumuʻa ʻa e fakafepaki fefeka taha ʻa Sētané ki he meʻa pē ʻoku mahuʻinga taha ki he palani ʻa e ʻOtuá.” ʻOku kau ʻi he fakafepakí ʻa e feinga ke “fakatupu ha lotosiʻi ke ʻoua ʻe fanauʻi mai ha fānau—tauteftio ki he ngaahi mātuʻa ʻoku ʻohake ʻenau fānaú ʻi he moʻoní” (“Moʻoní mo e Palaní,” Liahona, Nōvema 2018, 27).

ʻĪmisi
ko ha tamai mo ha faʻē ʻokú na teuteuʻi ʻena pēpeé

ʻOku tāpuekina kitautolu ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻaki ha fakakaukau fakalangi ki he mahuʻinga ʻo e fānaú (ki ha sīpinga, vakai, Saame 127:3 mo e Mātiu 19:13–15). Naʻe akoʻi mai ʻe ʻEletā ʻEnitaseni:

ʻĪmisi
ʻEletā Neil L. Andersen

Ko ha faingamālie fisifisimuʻa ia ʻo ha husepāniti mo ha uaifi ʻokú na lava ke fāʻeleʻi ha fānau pea foaki ha sino fakamatelie maʻá e fānau fakalaumālie ko ʻeni ʻa e ʻOtuá. …

ʻI he taimi ʻoku fāʻeleʻi mai ai ha fānau ki ha husepāniti mo ha uaifi, ʻokú na fakahoko ʻa e konga ʻo e palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ke ʻomi ha fānau ki he māmaní. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “Ko ʻeku ngāué ʻeni mo hoku nāunaú—ke fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” [Mōsese 1:39]. Kimuʻa ʻi he moʻui taʻe-faʻa-maté, kuo pau ke ʻi ai e moʻui fakamatelié. (“Fānaú,” 28)

Naʻe akoʻi mai ʻe Palesiteni M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ko hono maʻu ʻo e fānaú ko ha konga ia ʻo e taumuʻa ʻo e moʻui fakamatelié:

ʻĪmisi
Palesiteni M. Russell Ballard

Ko e taumuʻa ʻo e moʻui fakamatelié ke hoko ʻo hangē ko e ʻOtuá ʻaki hono maʻu ha sino fakamatelie, ngāue ʻaki e tauʻatāina ke filí, pea fakahoko e ngaahi fatongia naʻe maʻu pē kimuʻa ʻe he ongomātuʻa fakalangí—ʻa e ngaahi fatongia ʻo e husepānití, uaifí, mo e mātuʻá.

… Ko e taumuʻa mahuʻinga ʻe taha ʻo e moʻui fakamatelié ke tau lava ʻo maʻu ʻiate kitautolu ʻa e aʻusia ko ia ʻo e fāmilí, ka ko e taimi ko ʻení ko e mātuʻa kae ʻikai ko e fānau pē. …

ʻOku finangalo e Tamai Hēvaní ke tau … talangofua ki Heʻene ʻuluaki fekaú ke “fakatokolahi mo fakakakai”—ʻo ʻikai ke fakahoko pē ʻa ʻEne palaní ka ke maʻu foki ʻa e fiefia naʻe fokotuʻu ai ʻEne palaní ke foaki ki Hono ngaahi fohá mo e ngaahi ʻofefiné. (“Ko e Ngaahi Faingamālie mo e Ngaahi Fatongia ʻo e Kau Faiako ʻa e CES ʻi he Senituli hono 21” [efiafi mo ha Taki Māʻolunga, Fēpueli 26, 2016], broadcasts.ChurchofJesusChrist.org)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, aleaʻi

Aleaʻi ke Teuteu ki he Kalasí

Aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení mo ha taha ʻoku ʻi ai haʻane fānau. Kapau kuó ke ʻosi mali pea ʻi ai haʻo fānau, fakakaukau ke aleaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení mo ho malí.

  • Ko e hā kuó ke ako fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mei he meʻa kuó ke aʻusia ʻi hoʻo hoko ko ha mātuʻá?

  • Kuo fakakoloaʻiaʻi fēfē hoʻo moʻuí ʻi hoʻo hoko ko e mātuʻá?  

Konga 2

Te ma fakapapauʻi fēfē mo hoku malí e taimi ke maʻu ai ha fānaú mo e tokolahi ʻo e fānau ke maʻú?

ʻOku fehangahangai ʻa e ngaahi mātuʻa malí mo e ngaahi fehuʻi mahuʻinga ki he taimi ke maʻu ai ha fānaú mo e tokolahi ke maʻú.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e ʻAlamā 37:37, pea sio ki ha faleʻi ʻe lava ʻo tokoni ki ha ongo meʻa mali ki hono fakahoko e ngaahi fili ko ʻení.

Naʻe lea ʻa ʻEletā ʻEnitaseni ki hono mahuʻinga ʻo e fealeaʻaki mo e ʻEikí ki hono fai ʻo e ngaahi fili ko ʻení:

ʻĪmisi
ʻEletā Neil L. Andersen

Ko e taimi ke maʻu ai ha fānaú pea mo e tokolahi ʻo e fānaú ko ha fili fakafoʻituitui pē ia ʻi he vahaʻa ʻo ha husepāniti mo ha uaifi pea mo e ʻEikí. Ko ha ngaahi tuʻutuʻuni ʻeni ʻoku toputapu—ko ha ngaahi tuʻutuʻuni ʻoku totonu ke lotua fakamātoato pea fakahoko ʻi he tui lahi. …

ʻE kāinga, ʻoku totonu ke ʻoua naʻa tau fefakamāuʻaki ʻi he fatongia toputapu mo fakatāutaha ko ʻení. (“Fānaú,” 28, 30)

ʻĪmisi
lotu fakataha ha uaifi mo ha husepāniti

Mahalo he ʻikai maʻu ʻe ha kakai ʻe niʻihi ʻoku holi māʻoniʻoni ke maʻu ha fānaú, ha faingamālie pehē ʻi he moʻuí ni. Naʻe akonaki ʻa ʻEletā ʻEnitaseni fekauʻaki mo e meʻá ni ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni

ʻE lava pē foki ke hoko hono fāʻeleʻi ʻo e fānaú ko ha kaveinga fakatupu loto mamahi ki he kakai angatonu ʻoku nau mali pea ʻiloʻi he ʻikai lava ke maʻu ʻa e fānau ko ia ne nau fuʻu hanganaki fiefia atu ke maʻú, pe husepāniti mo ha uaifi ʻoku nau palani ke tokolahi honau fāmilí kae maʻu pē ha fāmili tokosiʻi ange ai.

He ʻikai ke tau lava ʻo fakamatalaʻi maʻu pē ʻa e ngaahi faingataʻa ʻo ʻetau moʻui fakamatelié. Ko e taimi ʻe niʻihi hangē ʻoku ʻikai loko lelei e moʻuí—kae tautautefito ʻi he taimi ko ʻetau holi lahi tahá pē ke fai e fekau ʻa e ʻEikí. ʻI heʻeku hoko ko e tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí, ʻoku ou fakapapauʻi atu ko e talaʻofá ni ʻoku pau: “Ko e kāingalotu faivelenga ko ia ʻoku ʻikai lava ʻi honau ngaahi tūkungá ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e mali taʻengatá mo e fatongia fakaemātuʻá ʻi he moʻui ko ʻení, te nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa pē kuo talaʻofá ʻi ʻitāniti, [ʻi heʻenau] tauhi ʻa e ngaahi fuakava ne nau fakahoko mo e ʻOtuá.” [Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, 38.1.4, ChurchofJesusChrist.org]. (“Fānaú,” 30)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi he Teuteu ki he Kalasí

Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he husepānití mo e uaifí ke fealeaʻaki mo e Tamai Hēvaní fekauʻaki mo e taimi ke maʻu ai ha fānaú mo e tokolahi ʻo e fānaú?

Konga 3

ʻE tākiekina fēfē ʻetau ngaahi filí ʻe he mahino kiate kitautolu ʻa e toputapu ʻo e moʻuí ʻi he palani ʻa e ʻOtuá?

Kuo fakamamafaʻi ʻe he ʻEikí ʻo fakafou ʻi he kau palōfita moʻuí, ʻa e toputapu ʻo e moʻui ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá pea mo e meʻa ʻoku totonu ke maʻu ʻe he fānau kotoa pē, kau ai ʻa kinautolu ʻoku teʻeki fāʻeleʻí:

ʻOku mau fakamoʻoni atu ki hono haohaoa ʻo e moʻuí pea mo hono mahuʻinga ʻi he palani taʻengata ʻa e ʻOtuá. …

… ʻOku maʻu ʻe he fānaú ha totonu ke fanauʻi kinautolu ʻi he ngaahi haʻi ʻo e nofo malí, pea ke ohi hake kinautolu ʻe ha tamai mo ha faʻē ʻokú na tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻo e malí ʻi he faitōnunga kakato. (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani”)

ʻĪmisi
ko e sio hake ha kiʻi pēpē ki heʻene faʻeé

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni fekauʻaki mo e toputapu ʻo e moʻuí ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni

He ʻikai lava ʻe ha taha ʻo fuofua ha kiʻi valevale haohaoa, peá ne vakai hifo ki hono kiʻi fofonga fakaʻofoʻofá, fāfā ki hono kiʻi loulouhiʻinimá, pea ʻuma ki he kouʻahe ʻo e kiʻi pēpē ko iá pea ʻikai fai ha ongoʻi māluʻia lahi ange ai ki he moʻuí mo hotau Tupuʻangá. ʻOku tupu ʻa e moʻuí mei he moʻui. ʻOku ʻikai ko ha meʻa ia ʻoku tupukoso hake pē. Ko ha meʻaʻofa ia mei he ʻOtuá. (“Fakatōtamá: Ko Hono ʻOhofi ʻo e Faʻahinga ʻOku ʻIkai Ke Nau Malava ʻo Maluʻi Kinautolú,” Liahona, ʻOkatopa 2008, 37)

ʻOku fakafepakiʻi ʻe he fanongonongo ʻi he fanongonongo ki he fāmilí ʻa e ngaahi founga kehekehe ʻoku lahi hono tali lelei ʻe he ʻahó ni, hangē ko e fakatōtamá mo e maʻu fānau teʻeki ke malí. ʻI he konga lahi ʻo e māmaní, ʻoku tali lelei ai ʻa e fakatōtamá, pea ʻoku fakahoko ha ngaahi fakatōtama ʻe lauimiliona he taʻu takitaha.

Kuo ʻosi fai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e fakahinohino ko ʻení fekauʻaki mo e fakatōtamá:

Naʻe fekau mai ʻe he ʻEikí, “ʻOua naʻá ke … fakapō pe fai ha faʻahinga meʻa pehē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:6). ʻOku fakafepakiʻi ʻe he Siasí ʻa e fili ke fakatōtamá koeʻuhí ko ha fiemālie fakataautaha pe fakasōsiale. Kuo pau ke ʻoua naʻa tali, fakahoko, aleaʻi, totongi, loto-taha, pe poupouʻi ʻe he kāingalotú ʻa e fakatōtamá. Ko e fakaʻatā makehe pē ʻe ala fakahoko ai ʻení ko e taimi:

  • Ne tupu ai e feitamá mei ha tohotoho fakamālohi pe angahala fakamalaʻia.

  • ʻOku fakapapauʻi ai ʻe ha toketā taukei ʻoku tuʻu fakatuʻutāmaki moʻoni ʻeni ki he moʻui pe moʻui lelei ʻa e faʻeé.

  • ʻOku fakapapauʻi ai ʻe ha toketā taukei ʻoku ʻi ai ha palopalema lahi fakatuʻasino ʻa e pēpē ʻoku teʻeki fāʻeleʻí pea he ʻikai ke moʻui ia hili hono fāʻeleʻí.

Naʻa mo e ngaahi fakaʻatā makehe ko ʻení, ʻoku ʻikai ke nau fakatonuhiaʻi noa ai e fakatōtamá. Ko e fakatōtamá ko ha meʻa matuʻaki mamafa pea ʻoku totonu ke toki fakakaukauʻi pē ia hili ha feongoongoi ʻa e kakai ʻoku kaunga ki aí mo ʻenau kau pīsopé pea maʻu ha fakapapauʻi fakalangi ʻi haʻanau lotu. (Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá, 38.6.1)

ʻOku fili ʻe ha mātuʻa taʻemali ʻe niʻihi ʻa e fakatōtamá koeʻuhí ʻoku nau ongoʻi ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo ʻoange ki heʻenau fānaú ʻa e “vā fetuʻutaki malu, lehilehiʻi, mo e feohi vāofi” ʻokú ne fie maʻú. ʻI he tūkunga ko ʻení, ko e ohí ko ha “fili taʻesiokita ia mo ʻofa ʻokú ne faitāpuekina ʻa e fānaú, ongomātuʻa totonú, mo e ongomātuʻa ohí ʻi he moʻuí ni ʻo aʻu ki he nofo taʻengatá” (First Presidency statement, 4 ʻo ʻOkatopa, 2006, hangē ko ʻene ʻasi ʻi he Ensign, ʻOkatopa 2008, 37).

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi he Teuteu ki he Kalasí

Ko e hā naʻá ke ako mei he ngaahi akonaki ʻi he konga ko ʻení fekauʻaki mo ʻetau Tamai Hēvaní? Te ke fakaʻaongaʻi fēfē ʻa e meʻa ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo e palani ʻa e ʻOtuá ke fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku fehangahangai ai ʻa e “fili ke fakatōtama koeʻuhí ko ha fiemālie fakataautaha pe fakasōsialé” ki Hono finangaló? (Tohi Tu‘utuʻuni Fakakātoá, 38.6.1).