‘Inisititiuti
Lēsoni 27 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Poupouʻi mo Maluʻi e Fāmilí ko e ʻIuniti Mahuʻinga ʻo e Sosaietí


“Lēsoni 27 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Poupouʻi mo Maluʻi e Fāmilí ko e ʻIuniti Mahuʻinga ʻo e Sosaietí,” Ko e Fāmili Taʻengatá - Naunau ʻa e Faiakó (2022)

“Lēsoni 27 Naunau Teuteu ki he Kalasí,” Ko e Fāmili Taʻengatá - Naunau ʻa e Faiakó

ʻĪmisi
ko ha fāmili ʻoku nau lue fakataha

Lēsoni 27 Naunau Teuteu ki he Kalasí

Poupouʻi mo Maluʻi e Fāmilí ko e ʻIuniti Mahuʻinga ʻo e Sosaietí

Naʻe pehē ʻe Palesiteni M Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku fie maʻu ke ʻilo ʻe māmani ʻa e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he fanongonongo [ki he fāmilí], he ko e fāmilí ʻa e tefitoʻi ʻiuniti ʻo e sosaietí, ʻekonōmiká, hotau anga fakafonuá, pea mo hotau puleʻangá. Pea hangē ko ia ʻoku ʻilo ʻe he Kāingalotu ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui ní, ʻe hoko foki e fāmilí ko e tefitoʻi ʻiuniti ʻi he puleʻanga fakasilesitialé” (“What Matters Most Is What Lasts Longest,” Liahona, Nov. 2005, 42). ʻI hoʻo fakakaukau ki he fatongia mahuʻinga ʻo e fāmilí ʻi he sosaietí mo e nofo taʻengatá, fakakaukau ki he meʻa te ke lava ʻo fai ke poupouʻi mo taukaveʻi ai iá.

Konga 1

Ko e hā ha ngaahi ivi tākiekina ʻoku tokoni ki he movete ʻa e fāmilí?

ʻOku lahi e ngaahi meʻa ʻoku nau fakavaivaiʻi ʻa e fāmilí ʻi he sosaieti ʻi onopōní. Koeʻuhí ʻoku ʻofa ʻa e ʻEikí mo finangalo ke tāpuakiʻi kitautolu, ʻokú Ne folofola mai ʻo fakafou ʻi he kau palōfitá ke fakatokanga mai ki he meʻá ni mo ha ngaahi fakatuʻutāmaki kehe. Kuo fakatokanga mai ʻa e kau palōfita ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní “ʻe hanga ʻe he movetevete ʻo e fāmilí ʻo ʻomi ki he kakai fakatāutahá, tukui koló mo e ngaahi puleʻangá ʻa e ngaahi fakamamahi naʻe kikiteʻi ʻe he kau palōfita ʻo e kuonga muʻá mo onopōní” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ChurchofJesusChrist.org).

ʻOku ʻākilotoa kitautolu ʻe he fakaʻilonga ʻo e “movetevete ʻo e fāmilí.” Hangē ko ʻení, ʻoku tau vakai ʻoku

  • fakautuutu e nonofo taʻemalí, fānau ʻoku fāʻeleʻi tuʻutāmakí, pea mo e ngaahi fāmili mātuʻa tāutahá,

  • hōloa e nofo-malí mo e fāʻelé,

  • lahi e fakatōtamá, vete malí, ngaohikoviá, mo e moveuveu ʻi he moʻui fakafāmilí, pea mo e

  • ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e puleʻangá mo e mītia ʻokú ne holoki ʻa e fāmilí.

(Vakai, Bruce C. Hafen, “Ko e Fanongonongo Fekauʻaki mo e Fāmilí: Mahulu Hake ʻi he Puputuʻu ʻo e Taufatungamotuʻá,” Liahona, ʻAokosi 2015, 28; Dallin H. Oaks, “Maluʻi e Fānaú,” Liahona, Nōvema 2012, 43; “Akoʻi ʻa e Tokāteline ʻo e Fāmilí,” Liahona, Māʻasi 2011, 32.)

ʻĪmisi
laʻitā maumau ʻo ha tangata mo ha fefine

Naʻe fakatokanga ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e 2 Tīmote 3:1–6, 13, pea fakalaulauloto ki he ngaahi tuʻunga naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻoku tokoni ki he movetevete ʻa e fāmilí. Fakakaukau foki ki he founga ʻe lava ke fakalalahi ai ʻe he movetevete ʻa e fāmilí ʻa e ngaahi tōʻonga ko ʻení ʻi he sosaietí. (Mahalo te ke fie lau ʻa e futinoutí pe kumi ʻi ha tikisinali ʻa e ngaahi foʻi lea ʻoku ʻikai ke ke ʻiloʻí ke fakalahi hoʻo mahino ki he potufolofola ko ʻení.)

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi D. Pota, ne ʻi he Kau Fitungofulú kimuʻa, ha ʻuhinga ʻe taha kuo hoko ai ʻa e houʻeiki tangatá mo fafiné ʻo “ʻofa … kiate kinautolu pē” (2 Tīmote 3:2):

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce D. Porter

Kuo hoko e movetevete ʻa ha ngaahi fāmili ʻe lauimiliona koeʻuhí he kuo fakalāngilangiʻi ʻe he mītiá mo e anga fakafonuá ʻa e tokanga taha pē kiate kitá: ʻa e niʻihi fakafoʻituitui ʻoku mavahe mei he ngaahi fatongia fakasōsiale pe fakaeʻulungāngá, tauʻatāina ke tulifua ki ha faʻahinga ikuʻanga pē te ne fili koloa pē ʻoku ʻikai fakatupu ai ha maumau fakatuʻasino ki he kakai kehe ʻoku tokanga pē kiate kinautolú. (“Defending the Family in a Troubled World,” Ensign, June 2011, 15)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi he Teuteu ki he Kalasí

ʻOkú ke pehē ko e hā e ngaahi nunuʻa ʻo e movetevete ʻa e fāmilí ʻi he sōsaietí? Ko e hā ha ngaahi sīpinga kuó ke mamata ai ʻi he ngaahi nunuʻa ko ʻení?

Konga 2

Ko e hā e fatongia ʻoku ou maʻu ke poupouʻi mo taukaveʻi e fāmilí?

Kuo tuku mai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e fekaú ni: “ʻOku mau kole ai ki he tangataʻi fonua falalaʻanga mo e kau ʻōfisa fakapuleʻanga ʻi he feituʻu kotoa pē ke mou poupouʻi ʻa e ngaahi lao kuo fokotuʻu ke ne pukepuke mo fakamālohia ʻa e fāmilí ʻi heʻene hoko ko e tefitoʻi ʻiuniti mahuʻinga ʻo e sosaietí” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani”).

ʻOku lahi ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo fakahoko ʻa e fekau fakaepalōfita ko ʻení. Fakakaukau ki ha niʻihi ʻo e ngaahi fakakaukau ko ʻení:

  • Ngāue ke fakamālohia ho fāmili ʻoʻoú.

  • Ako e ngaahi meʻa ʻoku tuʻu fakatuʻutāmaki ki he fāmilí ʻi he feituʻu ʻokú ke nofo aí.

  • Poupouʻi pe taukaveʻi e kau taki fakapolitikale, ngaahi kautaha, mo e ngaahi tuʻutuʻuni fakapuleʻanga ʻoku nau poupouʻi ʻa e fāmilí.

  • Fakaʻaongaʻi e mītia fakasōsialé ke paotoloaki e ngaahi ʻulungaanga fakafāmili mahuʻingá.

  • Kumi ha ngaahi faingamālie ke vahevahe ai ʻa e ngaahi akonaki ʻo e ongoongoleleí mo e ngaahi ongo ʻokú ke maʻu fekauʻaki mo e fāmilí.

ʻĪmisi
kakai lalahi kei talavou ʻoku nau pōtalanoa

ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke haohaoa hotau ngaahi tūkunga fakafāmilí kae lava ke tau tuʻuaki pe taukaveʻi ʻa e fāmilí. ʻOku fie maʻu hotau leʻó, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hotau tūkunga fakafāmilí.

Lolotonga e ngāue ʻa Palesiteni Poni L. ʻOsikasoni ʻi he Kau Palesitenisī Lahi ʻo e Kau Finemuí, naʻá ne akonaki ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Bonnie L. Oscarson

ʻOku fie maʻu ke tau taukapoʻi lototoʻa ʻa e ngaahi tokāteline kuo fakahā mai ʻe he ʻEikí ʻo fakamatalaʻi e nofo malí, fāmilí, mo e fatongia fakalangi ʻo e houʻeiki tangatá mo e fafiné, mo e mahuʻinga ʻo e ʻapí ʻi heʻene hoko ko ha ngaahi feituʻu toputapú—ʻo aʻu pē ki he taimi ʻoku ongo leʻolahi mai ai ʻa e māmaní kuo ʻolokuonga, fakangatangata pe ʻikai toe ʻaonga e ngaahi tefitoʻi moʻoní. ʻE lava ʻe he tokotaha kotoa pē neongo pe ko e hā hono tūkunga nofo malí pe tokolahi ʻo e fānaú, ke nau taukapoʻi e palani ʻa e ʻEikí ʻoku fakamatalaʻi ʻi he fanongonongo ki he fāmilí. (“Kau Taukapo ʻo e Fanongonongo ki he Fāmilí,” Liahona, Mē 2015, 15)

Mahalo ʻe ʻi ai ha ngaahi taimi te ke ongoʻi ilifia ai ke poupouʻi pe taukaveʻi e fāmilí koeʻuhí ko ha fakafepaki te ke aʻusia. Fakakaukau ki he founga te ke lava ai ʻo maʻu ha mālohi mei he ngaahi ngāue ʻa e ʻEikitau ko Molonaí mo e kau Nīfaí, ʻa ia naʻa nau tuʻu loto-toʻa hake ki he kau Leimaná “ke nau maluʻi honau fonuá, mo honau ngaahi falé, mo honau ngaahi uaifí, mo ʻenau fānaú” (ʻAlamā 43:9).

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ngāue

Ngāue

Faʻu ha palani faingofua ʻo ha ngaahi ngāue te ke lava ʻo fakahoko ke poupouʻi pe taukaveʻi lelei ange ai ʻa e fāmilí. Mateuteu ke vahevahe ʻi he kalasí ha fakakaukau ʻe taha pe lahi ange mei hoʻo palaní.

Konga 3

Te u maʻu fēfē ha loto falala lahi ange ke talanoa mo e niʻihi kehé fekauʻaki mo e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ki he fāmilí?

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ko e ngaahi akonaki ʻi he fanongonongo ki he fāmilí ʻoku “kehe hono ngaahi fakamatalá mei he ngaahi lao, founga mo e taukapo hotau māmaní he taimi ní” (“Ko e Palaní mo e Fanongonongó,” Liahona, Nōvema 2017, 30). ʻE ngalingali te ke aleaʻi ʻi hoʻo moʻuí ha ngaahi tefito fekauʻaki mo e nofomalí pea mo e fāmilí mo e kakai ʻoku kehe ʻenau ngaahi fakakaukaú meiate koe. ʻI he ngaahi taimi peheé, fakaʻehiʻehi mei he fakakikihí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:30). Kae fāifeinga ke kau ʻi he “kau muimui anga-fakamelino ʻo Kalaisí” (Molonai 7:3; vakai foki veesi 4–5) pea ke “lea ʻaki ʻa e moʻoní ʻi he ʻofa” (ʻEfesō 4:15).

ʻĪmisi
ko e folofola ʻa e Fakamoʻuí ki ha tangata tohi

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e muimui ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí ʻi he founga ʻoku tau tali ʻaki ki he niʻihi te nau ala fakafepakiʻi ʻetau tuí:

ʻĪmisi
ʻEletā Robert D. Hales

He ʻikai lava ke fai e tali ʻi he founga faka-Kalaisí, ʻi ha founga kuo hiki ʻo tuku pau. Naʻe kehekehe pē e tali ʻa e Fakamoʻuí ʻi he taimi kotoa. ʻI hono tukuakiʻi Ia ʻe he Tuʻi angakovi ko Hēlotá, naʻá Ne fakalongo pē. ʻI Heʻene tuʻu ʻi he ʻao ʻo Pailató, naʻá Ne fai ha fakamoʻoni faingofua mo mālohi ki Hono faka-ʻOtuá mo ʻEne ngāué. ʻI Heʻene fehangahangai mo e kau fefakatauʻaki he temipalé, naʻá Ne ngāue ʻaki Hono fatongia fakalangí ke tauhi mo maluʻi ʻa e meʻa naʻe toputapú. ʻI hono hiki hake Ia he kolosí, naʻá Ne fai ʻa e tali faka-Kalaisi laulōtaha ko ia: “ʻE Tamai, fakamolemole ʻa kinautolu; he ʻoku ʻikai te nau ʻilo ʻa ia ʻoku nau faí” (Luke 23:34).

ʻOku maʻu hala ha kakai ʻo nau pehē ʻoku tau foʻi pe vaivai ʻi heʻetau fakalongolongó, angamaluú, fakamolemolé, mo fakamoʻoni ʻi he loto fakatōkilaló. Ka ke “ʻofa ki [hotau] ngaahi filí, tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku kapeʻi ʻa [kitautolú], fai lelei kiate kinautolu ʻoku fehiʻa kiate [kitautolú], pea hūfia ʻa kinautolu ʻoku faikovi mo fakatanga kiate [kitautolú]” (Mātiu 5:44) pea ʻe toki lava pē ia ʻi he tuí, mālohí, kae meʻa tēpuú ko e loto-toʻa faka-Kalaisí. (“Lototoʻa Faka-Kalaisí: Ko e Fie Maʻu Kae Hoko ko e Ākongá,” Liahona, Nōvema 2008, 72)

ʻĪmisi
ko e fakafanongo ʻa ha tokotaha lahi kei talavou

Fakakaukau ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai koe ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo talanoa mo e niʻihi kehé fekauʻaki mo e nofo-malí pea mo e fāmilí:

  • Muimui ki he Laumālié. ʻE lava ke tokoni atu ʻa e Laumālié ke ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ke lea ʻakí mo e meʻa ke ʻoua ʻe lea ʻakí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:5–6). ʻE lava foki ʻe Hono ivi tākiekiná ʻo tokoniʻi koe ke mapuleʻi hoʻo ngaahi ongo fakaelotó (vakai, Kalētia 5:22–23).

  • Fakafanongo tokanga. Tokanga kakato ki he niʻihi kehé ʻi he taimi ʻoku nau talanoa aí. Fakaʻehiʻehi mei hono fakahohaʻasi kinautolú pe ko e fakakaukau ki ha tali lolotonga ʻenau leá. Ke fakapapauʻi ʻoku mahino kiate koe ʻa e meʻa kuo nau lea ʻakí, te ke lava ʻo fai ha ngaahi fehuʻi mahino pe fakamatalaʻi fakanounou ʻa e meʻa kuó ke fanongo ne nau lea ʻakí.

  • Feinga ke langa ha ngaahi hala fakakavakava ʻo e mahinó. ʻOua naʻa tuku ke lahi ange homou ngaahi faikehekehé ʻi he meʻa ʻoku mou faitatau aí. ʻI hoʻo talanoá, fekumi ki he meʻa ʻoku mou faitatau aí pea fakatupulaki ai.

  • Vahevahe ʻa e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ʻi he lea faingofua, mahino, mo ʻikai fakakikihi. Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi lea makehe ʻoku mahino pē ki he kāingalotu ʻo e Siasí (vakai, David A. Edwards, “Communication Breakdown,” New Era, Oct. 2012, 32–33). Kae fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi lea mo e kupuʻi lea ʻoku tonú, tanumaki ʻa e mahinó, mo fakaʻaiʻai ʻa e loto leleí. ʻAi ke nounou hoʻo ngaahi talí. Tuku ke fonu ho lotó ʻi he ʻofá ke angaʻofa ho leʻó.

  • Fai ha fakamoʻoni haohaoa mo faingofua. ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke kamata ʻaki ho fakamoʻoní hoʻo pehē, “ʻOku ou fakamoʻoni …” Ka te ke lava ʻo lea ʻaki ha ngaahi meʻa hangē ko e, “Kuo tāpuekina ʻeku moʻuí koeʻuhí … ,” “Kuó u ongoʻi … ,” pe “ʻOku mahuʻinga ʻeni kiate au koeʻuhí …”

  • ʻI he taimi ʻoku ʻikai te ke fakakaukau tatau aí, fili ke ʻoua te ke tuʻu fefeka hoʻo fakakaukaú. Nonga pē mo anga fakaʻapaʻapa koeʻuhí ke ke lava ʻo fakatupulaki ʻa e anga fakakaumeʻá pea ʻoua ʻe fakatupu ha fili. Te ke lava ʻo fakahaaʻi ʻokú ke fakaʻapaʻapaʻi e fakakaukau ʻa e tokotaha ʻe tahá, kae fakahaaʻi foki mahalo he ʻikai ke mo felotoi ʻi ha tefito pau. Manatuʻi ʻe fakatupu ʻe ha faʻahinga laumālie pē ʻo e fakakikihí ke mavahe ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní (vakai, 3 Nīfai 11:29).

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi he Teuteu ki he Kalasí

Ko e hā ha founga ʻe taha te ke lava ai ʻo fakatupulaki hoʻo malava ke fepōtalanoaʻaki faka-Kalaisi fekauʻaki mo e nofomalí mo e fāmilí pea mo e niʻihi kehé?