Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 45: ʻOku ʻOmi ʻe he Ongoongoleleí Ha Melino ki he Māmaní ʻi he Ngaahi Taimi ʻo e Faingataʻá


Vahe 45

ʻOku ʻOmi ʻe he Ongoongoleleí Ha Melino ki he Māmaní ʻi he Ngaahi Taimi ʻo e Faingataʻá

ʻOku ʻomi ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ha melino ki he māmaní lolotonga ʻa e ngaahi taimi ʻo e faingataʻá.

Mei he Mo’ui ‘a Siosefa F. Sāmitá

ʻI he ngaahi taʻu ki mu’a pea toki pekia ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmitá, naʻá ne faʻa tangilāulau koeʻuhí ko e ngaahi meʻa fakamamahi fekauʻaki mo e Tau Lahi I. Naʻe tokolahi ʻaupito ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ne nau kau ki he taú, kae taki taha e faʻahi pea naʻe mole ai e moʻui ʻa e toko lau ngeau. Naʻe kau ha ngaahi foha tokolahi ʻo Palesiteni Sāmita ki he ngaahi konga kaú, pea ko e tokotaha naʻe tuʻo ua ʻene kafo he taú.

ʻI ha pōpoaki faka-Kilisimasi naʻe fai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ki he Kāingalotú lolotonga ʻa e taimi ko ʻení, naʻa nau pehē ai: “Lolotonga ʻoku tau fakafiefiaʻi ʻa hono ʻaloʻi mai ʻo e Tokotaha Taʻe Malava ke Fakatatauá, ʻoku fakamalumaluʻi ʻa e maama ʻo ʻetau fiefiá ʻe he ngaahi konga ʻao ʻo e taú, ʻa ia kuo nau ʻai ke kaupōʻuli e ngaahi langi ʻo ʻIulopé, pea ko ʻetau ngaahi hivá mo e mavava fiefiá ʻoku ongo fakamamahi hono tali fakafepakiʻi mai ʻaki ʻa e ngaahi pā longoaʻa ʻa e meʻafaná mo e ngaahi toʻe ʻa kinautolu ʻoku kafo mo tei maté, ka neongo ʻene ongo mamaʻo maí, ʻoku fakamamahi ia ki homau lotó ʻi hono aʻutaki mai ʻo e ngaahi ongoongo fakalilifu ko ʻeni ʻi he funga ʻo ʻōsení. ʻOku tuʻu hake ʻa e ngaahi puleʻangá ki he ngaahi puleʻanga, ʻa e ngaahi tokouá ki he ngaahi tokouá, ʻa e kau Kalisitiané ki he kau Kalisitiané, ʻo nau takitaha lotu ke maʻu ha tokoni mei he ʻOtua ʻo e ʻofá ʻi heʻenau ngaahi taú mo nau taukaveʻi pē ʻoku nau maʻu e feohi ʻa e Pilinisi ʻo e melinó! Toki meʻa fakalilifu moʻoni ia ʻoku fakahoko ke mamata ki ai ʻa e kau ʻāngelo ʻo e langí, ʻa ia ne nau hivaʻi ʻa e foʻi hiva ko e ‘ ʻofa ki he kakaí ʻi hono ʻaloʻi ʻo e valevalé ʻi Petelihema!’1

Naʻe moʻui pē ʻa Palesiteni Sāmita ʻo aʻu ki heʻene fanongo he ongoongo ko ia ki hono fakamoʻoniʻi ʻo e huʻi mahafú ʻo fakangata ai ʻa e ngaahi tau mo hono fakaʻauha ʻo e moʻuí mo e koloá. Naʻe fakamoʻoniʻi ʻa e huʻi mahafú ʻi he ʻaho 11 ʻo Nōvema 1918, ʻa ia ko e ʻaho ia ʻe valu ki mu’a peá ne toki pekiá.

Lolotonga e vahaʻa taimi ko ʻení, naʻá ne akonaki ai ki he Kāingalotú ʻoku toki maʻu pē ʻa e melino moʻoní ʻi hono tali pea mo hono moʻui ʻaki ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Ko e lea ʻeni naʻe fai ʻe Siosefa Filitingi Sāmita, ʻa ia naʻá ne hoko ki mui mai ko ha Palesiteni ʻo e Siasí, ‘o kau ki heʻene tamaí: “Ko e laumālie anga-vaivai mo anga-ʻofa naʻá ne maʻú. Naʻe ʻikai ʻiloa ha tangata manavaʻofa pehē ʻi he kāingalotu kotoa ʻo e Siasí, ha tokotaha naʻá ne kaungā mamahi mo ia naʻe loto mamahí, naʻá ne loto fiemālie ke tokoni ha tokotaha ʻi hono fua ʻo ʻene kavengá, pea mo e tokotaha naʻe faingataʻaʻiá ke ne mavahe mei he faingataʻa ko iá. Ko ha tokotaha faka-melino ia, ko ha tokotaha naʻe ʻofa ʻi he melinó.”2

Ngaahi Akonaki ‘a Siosefa F. Sāmitá

Ko e ongoongolelei pē ʻo Sīsū Kalaisí te ne lava ke ʻomi ʻa e melinó ki he māmaní.

Ko e meʻa pē ʻe taha te ne lava ke ʻomi ʻa e melinó ki he māmaní. Ko hono tali ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, maʻu ʻo ha mahino totonu kau ki ai, pea talangofua ki ai ʻa e kau pulé mo e kakaí fakatouʻosi. ʻOku lolotonga malangaʻi atu ia ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí ʻaki ʻa e mālohi ki he ngaahi puleʻangá, faʻahinga, lea mo e kakai ʻo māmaní, pea ʻoku ʻikai mamaʻo e ʻaho ʻe hū ai ki he loto ʻo e kakai māʻulaló ʻa ʻene pōpoaki ʻo e fakamoʻuí, pea he ʻikai ngata pē ʻi heʻenau fakahā ʻi he loto fakamātoato mo fakamoʻomoʻoni ʻa ʻenau fakakaukau ki he Kalisitiane loí ʻo ka hokosia hono taimí, ka ki he taú foki mo kinautolu ʻoku nau fakatupu ʻa e taú ke hoko ko ha fai hia ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Kuo lau taʻu ʻa e tui ʻo pehē ʻoku maʻu pē ʻa e melinó ʻi he teuteu atu ki he taú; ʻoku totonu ke fakamoʻoniʻi ʻe he fepaki ko ʻeni ʻoku lolotonga hokó [Tau Lahi I] ʻoku toki maʻu pē ʻa e melinó ʻi he teuteu atu ki he melinó, ʻo fakafou ʻeni ʻi hono akoʻi ʻo e kakaí ki he māʻoniʻoní mo e fakamaau totonú, pea mo hono fili ʻo ha kau pule ʻoku nau fakaʻapaʻapaʻi e loto anga-tonu ʻo e kakaí.3

ʻOku tau fie maʻu ke melino ʻa e māmaní. ʻOku tau fie maʻu ke ʻi he māmaní kotoa ʻa e ʻofá mo e loto ʻofá, pea ke ʻi he kakai kotoa ʻo e māmaní; ka he ʻikai ʻaupito lava ke maʻu ʻe māmani ia ʻa e laumālie ko ia ʻo e melinó mo e ʻofá ʻoku totonu ke ʻi aí, kae ʻoua leva pē kuo tali ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e moʻoni pea mo e pōpoaki ʻa e ʻOtuá, pea nau fakamoʻoniʻi ʻa hono mālohí mo hono mafaí ʻa ia ʻoku mei he ʻOtuá, pea he ʻikai ʻaupito teitei maʻu ia ʻi he poto pē ʻo e tangatá.4

ʻOku ʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he melinó. Ko e tokāteline ʻeni ʻo e Fakamoʻui ʻo e tangatá naʻe peheni “ Melinó ki māmani, ko e ʻofa ki he kakai,” ʻofá, ʻa e ʻofa taʻe mālualoí. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fekaú kotoa kuo tuku ki he fānau ʻa e tangata ʻoku pehē: “Ke ke ʻofa kia Sihova ko ho ʻOtuá ʻaki ho laumālié kotoa, mo hoʻo moʻuí kotoa, mo ho lotó kotoa. Ko e ʻuluaki pea ko e lahi ia ʻo e fekaú. Pea ko hono uá ʻoku tatau mo ia, Ke ke ʻofa ki ho kaungāʻapí ʻo hangē pē ko koé. Ko e fekaú ni ʻe ua ʻoku tautau ai ʻa e fonó kotoa mo e kau palōfitá.” [Mātiu 22:37–40.] Kapau naʻe ʻi he ngaahi puleʻanga lotoloto ʻo e māmaní ʻa e laumālie ko ʻeni ʻo e ʻofá, ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí; kapau naʻe tui ʻa e kau pule ʻo e ngaahi puleʻanga ko iá ki he akonaki nāunauʻia ko ʻení, naʻe ʻikai ke fai ha tau ia, naʻe ʻikai ke fai ha lingi toto, naʻe ʻikai ke ʻi ai ha fakaʻauha mo ha maumau pea mo e ngaahi kovi ko ʻeni ʻoku hoko ʻi he ʻaho ní. Ko hono ʻuhingá pē ko e ʻikai ke maʻu ʻe he kakai ʻo māmaní ʻa e ongoongoleleí. Ko hono ʻuhingá ko e ʻikai ke nau talangofua ki he moʻoní. Ko hono ʻuhingá ko e ʻikai ke nau maʻu ʻa Kalaisí, ʻo ʻikai ai ke ʻi ai ha taha ke ne fakahinohino pe tataki kinautolu, pea ko e ngaahi ola ʻoku tau mamata ki aí ko e ngaahi nunuʻa kovi ia ʻo ʻenau ngaahi fehālaaki pē ʻanautolú mo ʻenau ngaahi ngāue koví.5

Ko e mālohi pē ʻe taha te ne lava ke ne taʻofi ʻene hoko ʻa e taú ʻi he vā ʻo e ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní, ʻa ia ko e lotu māʻoniʻoni mo taʻe hano mele ʻi he ʻao ʻo e ʻOtua, ko e Tamaí. ʻE ʻikai lava ke fakahoko ʻeni ia ʻe ha toe meʻa kehe…. ʻOku taha pē ʻa e founga te ne lava ke taʻofi ʻa e tangatá mei heʻenau ʻalu atu ki he taú ʻi he taimi ʻoku nau ongoʻi ai ke fai iá, ko e laumālie ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne fakatupu ʻa e ʻofá kae ʻikai ko e tāufehiʻá, ʻa ia ʻokú ne tataki atu ʻa kitautolu ki he moʻoni kotoa pē, kae ʻikai ki he meʻa ʻoku halá, ʻa ia ʻokú ne ueʻi e fānau ʻa e ʻOtuá ke nau fakaongoongo kiate ia mo ʻene ngaahi fonó pea ke ne lau ʻoku nau mahuʻinga hake ʻi he ngaahi meʻa kehe kotoa pē he māmaní.

Kuo fakahā mai ʻe he ʻEikí…. ʻe hoko ʻa e ngaahi tau. Naʻa tau ʻosi ʻiloʻi ko ʻene longolongo pē ka ʻe ʻi ai ha taimi ʻe hoko mai ai ʻa e ngaahi taú ʻi he ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní. Naʻa tau nofo ʻo tatali ki hono fakahoko ʻo e ngaahi folofola ʻa e ʻEikí naʻe pehē ʻe hoko mai ʻa e ngaahi meʻá ni. Ko e hā hono ʻuhinga? Koeʻuhí he ko e finangalo ia ʻo e ʻEikí? ʻIkai; ʻoku ʻikai ʻaupito ko ia ia. Ko hono ʻuhinga koā he naʻe ʻosi kotofa pe palani pē ʻe he ʻEikí ia ke hoko? ʻIkai, ʻoku ʻikai pē ko ia. Ko e hā hono ʻuhingá? Ko hono ʻuhingá ko e ʻikai ke tokanga ʻa e kakaí ki he ʻEiki ko e ʻOtuá, pea naʻá ne ʻosi ʻafioʻi pē ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko mai aí, koeʻuhí ko e tangatá pea koeʻuhí ko e ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní; pea ko ia naʻá ne lava ai ke tomuʻa tala ʻa e meʻa ʻe hoko kiate kinautolú, ko e nunuʻa ʻo ʻenau ngāue pē ʻanautolú, kae ʻikai koeʻuhí naʻá ne finangalo ke hoko mai ia kiate kinautolu, he ʻoku nau mamahi mo utu pē ʻa e fua ʻo ʻenau ngaahi ngāué.

… Ko ʻetau motó “ke ʻi māmaní ʻa e melinó, mo e ʻofa ki he kakaí.” Ko e tefitoʻi moʻoni ia ʻoku tau ngāueʻakí. Ko e tefitoʻi moʻoni ia ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Pea lolotonga ʻeku fakakaukau atu ki heʻene matuʻaki hala ke fakatupu tau ki ha faʻahinga puleʻanga, pe kakaí, ʻoku ou tui ʻoku totonu pē mo taau ki he kakai kotoa pē ke nau maluʻi ʻa ʻenau moʻuí mo ʻenau tauʻatāiná, pea mo honau ngaahi ʻapí, ʻaki ʻa e tulutā fakaʻosi ʻo honau totó. ʻOku ou tui ko e meʻa totonu ia, pea ʻoku ou tui ʻe poupouʻi ʻe he ʻEikí ha faʻahinga kakai pē ʻi heʻenau maluʻi ʻa ʻenau tauʻatāina ʻanautolú ke nau hū ai ki he ʻOtuá ʻo fakatatau ki honau konisēnisi pē ʻonautolú, ha faʻahinga kakai pē mei heʻenau feinga ke fakamoʻui ʻa honau ngaahi uaifí mo ʻenau fānaú mei he ngaahi haʻahaʻa ʻo e taú. Ka ʻoku ʻikai ke tau fie maʻu ke hokosia ha taimi ʻe fie maʻu ai ke tau maluʻi kitautolu.6

Ka ui kimoutolu ki he ngāue fakakautaú pea mou tauhi kimoutolu ke mou maʻa mo taʻe hamou mele mei māmani.

ʻOku ou naʻinaʻi ki hoku ngaahi kaungā-meʻá… ke nau tauhi maʻu ʻa e laumālie ʻo e anga ʻofá, ʻo e ʻofá, pea mo e fakamelinó ke māʻolunga ange he ngaahi meʻa kotoa pē, pea neongo ʻe ui kinautolu ki he taú ka he ʻikai ke nau fakaʻauha, liliu pe maumauʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku tau tui ki aí, ʻa ia kuo tau feinga ke akoʻi ki heʻetau kau talavoú, pea ʻa ia kuo naʻinaʻi mai ke tau tauhi maʻú; ko e melinó mo e ʻofa ki he kakai kotoa pē neongo ʻe ʻomi kitautolu ki ha tuʻunga ke tau fepaki ai mo e filí. ʻOku ou fie lea ki he Kāingalotu ʻo e Siasí ʻe ui ki he taú, pea mo fie maʻu ʻe he fonuá ke nau ngāue ʻi hení, ko e taimi ko ia ʻoku nau hoko ai ko ha kau sōtia ʻo e Kolosí, ko ha kau ngāue kinautolu ke malangaʻi ʻa e moʻuí kae ʻikai ko e maté; pea ko e taimi ʻoku nau ʻalu atu ai ki he taú, ke nau ʻalu atu ʻi he laumālie ʻo hono maluʻi ʻo e tauʻatāina ʻa e tangatá kae ʻikai ko e fakataumuʻa ke fakaʻauha ʻa e filí.7

ʻI he taimi ko ia…ʻoku ui atu ai ʻetau fānau tangatá ki he ngāue fakakautaú…, ʻoku ou fakatauange peá u lotua ke nau ʻave mo kinautolu ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá, kae ʻikai ko e laumālie ʻo e lingi totó, tonó, mo e anga-koví, ka ko e laumālie ʻo e anga māʻoniʻoní, ʻa e laumālie ʻoku taki atu ki he fai leleí, ki he langa haké, ke maʻu mei ai ha lelei ʻa e māmaní kae ʻikai ko e fakaʻauha mo ha lingi totó.

Manatuʻi ʻa e potu folofola… ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻo kau ki he kau talavou loto maʻa naʻe ʻikai ke nau manako ki he taú mo e lilingi ʻo e totó, ʻa ē ne nau moʻui maʻa mo taʻe-ha-hia, pea nau ʻataʻatā mei he fakakaukau ki ha tau, ʻitá, pe ʻiate kinautolu ha loto koví, ka ko e taimi pē naʻe fie maʻu ai pea ui kinautolu ke nau ʻalu atu ʻo maluʻi ʻa ʻenau moʻuí, mo e moʻui ʻa ʻenau ngaahi tamaí mo ʻenau ngaahi faʻeé mo honau ngaahi ʻapí, naʻa nau ʻalu–ʻo ʻikai ke fakaʻauha ka ke maluʻi, ʻo ʻikai ke lilingi ha toto ka ke fakahaofi e toto ʻo kinautolu naʻe taʻe halaia mo taʻe ʻi ai haʻanau hiá, pea mo kinautolu ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku nau ʻofa ʻi he melinó [vakai, ʻAlamā 56:45–48].

ʻE ngalo nai ʻi he kau talavou ko ia ʻoku ʻalu atu mei he… Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa ʻenau ngaahi lotú? ʻE ngalo nai ʻiate kinautolu ʻa e ʻOtuá? ʻE ngalo nai ʻa e ngaahi akonaki ko ia ne nau maʻu mei heʻenau ngaahi mātuʻá ʻi ʻapí? ʻE ngalo nai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí pea mo e ngaahi fuakava ko ia ne nau fai ʻi he vai ʻo e papitaisó, mo e ngaahi feituʻu toputapú? Pe te nau ʻalu atu nai ko ha kau tangata–ko ha kau tangata ʻulungāanga maʻa, kau tangata anga-tonu, kau tangata faitotonu, kau tangata anga-lelei, ko ha kau tangata ʻa e ʻOtuá? Ko e meʻa ia ʻoku ou hohaʻa ki aí.

ʻOku ou loto ke vakai atu ʻoku fisi-ki-tuʻa ʻa e toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi he ngaahi ngāue ʻoku fai ʻe he kau tangata ʻoku ʻalu atu mei he ngaahi tuʻunga ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí… ke tokoni ʻi hono maluʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e tauʻatāiná mo e malu ʻo e puleʻanga maʻá e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku ou loto ke u mamata atu ʻoku lava pē ke nau fetuʻutaki mo e ʻEikí, ʻi honau ngaahi ʻapitangá, mo honau ngaahi potu liló, pea ʻi he lotolotonga ʻo e taú te nau lava pē ke pehē: “ ʻE Tamai, ʻoku ʻi ho toʻukupú ʻa ʻeku moʻuí mo hoku laumālié!”

ʻOku ou loto ke u vakai atu ki he fānau tangata ʻoku mavahe atu mei heni ko e ʻuhinga ko ʻení, ʻoku nau ʻalu mo e ongo tatau ko ia ʻoku maʻu ʻe heʻetau kau faifekaú ʻi he taimi ʻoku fekauʻi atu ai kinautolu ki māmaní, ʻo nau ʻave mo kinautolu ʻa e laumālie ʻoku ongoʻi ʻe ha faʻē lelei he taimi ʻokú ne māvae ai mo ʻene tamá he pongipongi ʻokú ne mavahe atu ai ke ngāue fakafaifekaú. ʻOkú ne fāʻofua kiate ia ʻaki ʻa e kotoa ʻo e ʻofa fakafaʻē ʻoku ʻi hono lotó!

… Kapau pē ā ʻe ʻalu atu ʻetau fānau tangatá ki māmani ʻi he foungá ni, ʻo nau ʻave mo kinautolu ʻa e laumālie ʻo e ongoongoleleí pea mo e ʻulungāanga ʻo e Kāingalotu moʻoni ʻo e Siasí, ʻo tatau ai pē pe ko e hā ha meʻa ʻe hoko kiate kinautolu ʻi he moʻuí ni, koeʻuhí he te nau kātaki ʻaki ʻa e lelei taha te nau lavá. Kapau ʻe fie maʻu, te nau lava ʻo kātakiʻi ʻa e meʻa lahi ʻo hangē pē ko hano lava ʻe ha tokotaha kehe ʻo kātakiʻi ʻa e helaʻiá pe ko e mamahí, pea ko e taimi ʻoku nau fehangahangai ai mo ha faingataʻa lahí, te nau kātakiʻi pē ia! Koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke nau manavahē kinautolu ki he maté! Te nau ʻataʻatā mei he manavahē ki he ngaahi meʻa ʻe hoko ki heʻenau ngaahi moʻuí. He ʻikai ke nau fakatuʻotuʻa kinautolu ki he maté he kuo nau fakahoko ʻa ʻenau ngāué; kuo nau tauhi ʻa e tuí, ʻoku maʻa ʻa honau lotó, pea ʻoku nau feʻunga ke mamata ki he ʻOtuá!8

ʻOku lahi ʻaupito ʻa e ngaahi kovi ʻoku faʻa muimui atu ʻi he ngaahi konga kau kuo fokotuʻutuʻu mo ʻai mahafu ki he taú, ʻo kovi ange ia ʻi he mate ʻe hoko ʻi he fepaki he taú. ʻOku ʻikai mahuʻinga ia pe ko e fē ʻa e taimi ʻe ui ai ʻa ʻetau kau talavoú, pe ko e fē feituʻu te nau ʻalu ki aí, ka ʻoku fuʻu mahuʻinga ʻaupito ki heʻenau ngaahi mātuʻá, ngaahi kaungā-meʻá mo e ngaahi maheni ʻi he moʻoní, kae tautautefito pē kiate kinautolu, ʻa e founga ʻoku nau ʻalu aí. Kuo akoʻi kinautolu ʻi hono kotoa ʻo ʻenau moʻuí ʻi heʻenau kau ki he Siasí ke nau tauhi kinautolu ke nau maʻa mo taʻe ha mele mei he ngaahi angahala ʻo māmaní, ke nau fakaʻapaʻapa ki he ngaahi totonu ʻa e niʻihi kehé, ke nau talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku māʻoniʻoní, ke nau manatuʻi ko e anga-maʻá ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻa foaki mahuʻinga taha mei he ʻOtuá. ʻIkai ko ia pē, ka ʻoku totonu ke nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e anga-maʻa ʻo e niʻihi kehé, pea lelei ange ke nau mate ʻo tuʻo lahi ʻi haʻanau ʻuliʻi kinautolu ʻaki ʻenau fakahoko ʻa e angahala mamafá. ʻOku tau loto ke nau ʻalu atu ko ha kau talavou ʻoku nau maʻa, ʻo tatau pē ʻi he fakakaukau mo e ngāue, ʻo maʻu ʻa e tui ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí pea mo e ʻaloʻofa ʻo e huhuʻi ʻa hotau ʻEikí mo hotau Fakamoʻuí. ʻOku tau fie maʻu ke nau manatuʻi ko e moʻui maʻá mo anga-tonú pē te nau lava ʻo ʻamanaki atu ai ke maʻu ʻa e fakamoʻui ko ia naʻe talaʻofa mai ʻaki ʻi hono lilingi ʻo e taʻataʻa ʻo hotau Huhuʻí.9

ʻOku tau feinga ke nofo melino mo e kakai kotoa pē.

ʻOku mau naʻinaʻi atu ki he Kāingalotu ʻo e Siasí ke mou moʻui ʻaki hoʻomou tui fakalotú; ke mou manatuʻi hoʻomou ngaahi fuakava naʻe fai ʻi he vai ʻo e papitaisó; ke mou fakaʻapaʻapa ki he ʻEikí mo tauhi ʻa ʻEne ngaahi fekaú; ke ʻoua naʻa lavaʻi kimoutolu ʻe he ngaahi meʻa ʻo e māmaní ka mou fekumi ke maʻu e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, [pea] nofo melino mo e kakai kotoa pē.10

ʻOku fakaafeʻi mai ʻe he taʻu foʻoú pea mo e ngaahi taʻu hoko maí ʻa e kakai ʻo e ngaahi fonua kotoa pē ke nau faaitaha ʻi hono fokotuʻu ʻo e melinó pea mo hono fakahoko ʻo e feohi fakatokouá ʻi māmani kātoa. Ko e fekeʻikeʻí, tāufehiʻá, siokitá, mo e taʻe anga maʻá ko ha ngaahi kovi ia ʻoku fie maʻu ke toʻo atu mei he moʻui fakafoʻituituí. ʻOku ʻikai ha taha ia ʻe pehē ʻoku fuʻu māʻulalo pe taʻe ai hano mahuʻinga ke tokoniʻi. Tuku muʻa ke ʻofa ʻa e tangata takitaha ki hono kaungāʻapí ʻo hangē pē ko iá pea ʻe mole atu leva ʻa e ngaahi fakamamahi ko ia ʻoku lolotonga hokó, ʻe taʻofi leva ʻene hoko ha ngaahi fehālaaki ʻi he kahaʻú, pea “ ʻe feʻiloaki ʻa e tangata kotoa pē ʻi he feituʻu kotoa pē mo hano tokoua pea mo hano kaumeʻa.”

Naʻe ʻomai ha fakatātā mahino ʻo e founga moʻui totonu pea mo e feohi fakakāinga fakaʻeiʻeikí ki he māmaní ʻe Sīsū Kalaisi ʻi he senituli ʻe uofulu kuo hilí. Ko e pōpoaki naʻá ne ʻomaí ko e melinó mo e ʻofá. Naʻe makatuʻunga ʻa ʻene fonó ʻi he fakaʻaongaʻi fakapotopoto ʻo e fakamaau totonú pea mo hono fakahoko ʻo e moʻui anga māʻoniʻoní ʻaki ʻa e ʻatamai potó. Ko e māmá ʻa ʻEne tōʻonga moʻuí pea mo e moʻoní ʻa e meʻa naʻá ne tui ki aí.11

Neongo ʻa e “anga taʻe ʻofa pē ʻa e tangata ki he tangatá,” ʻa ia ʻoku fakahā ʻi he ngaahi fepaki ʻoku hoko ʻi he vā ʻo e ngaahi puleʻangá he taimi lolotongá ni, ka ʻoku tau fakamoʻoniʻi foki ha ngaahi meʻa ʻoku lolotonga hoko ke ʻuhinga ai haʻatau fiefia mo fakafetaʻi, pea tau sio fakalaka atu ʻi he ngaahi ʻao ʻo e tau fakamanavahē ʻoku hokó ki hono fakahoko moʻoni ʻo e ngaahi talaʻofa ko ia ʻo e melino ʻoku tolongá ʻa ia ʻe hoko ʻi he ʻamanaki hāʻele mai ʻa hotau ʻEikí mo hotau Tuʻí.12

ʻOku ou… poupouʻi mālohi ʻa e foʻi tefitoʻi moʻoni ko ʻení, ʻa ia ko e moʻoni ʻoku ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, pea talangofua ki ai ʻa e kakaí, ʻa e mālohi ʻo e huhuʻí, ʻa e mālohi ʻo e melinó, ʻa e mālohi ke anga-ʻofá, ʻofá, ʻofa faka-Kalaisi mo fakamolemolé, pea mo e mālohi ke feohi mo e ʻOtuá. Ko ia ai ʻoku ou fakahā atu, pea ʻikai ko haʻaku fakahā atu pē ka ʻoku ou taukaveʻi ʻoku ʻikai mo ha meʻa ʻe toe mahuʻinga ange ʻi he māmaní, pē ʻi he langí, ka ko e moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻa e ʻOtuá ʻa ia kuó ne faʻufaʻu peá ne toe fakafoki mai koeʻuhí ko hono fakamoʻui pea mo hono huhuʻi ʻo e māmaní. Pea fakafou ʻi he ongoongoleleí, ʻe hoko mai ai ʻa e melinó ki he fānau ʻa e tangatá, pea he ʻikai ha toe founga kehe ia ʻe hoko mai ai ʻeni ki he māmaní.13

Ngaahi Fokotu’u ki he Akó

  • Ko e hā nai hono ʻuhinga ʻoku hoko ai e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ko e meʻa pē ia ʻe taha te ne lava ke ʻomi ʻa e melinó ki he māmaní? Ko e hā e meʻa te tau lava ʻo fai ke fakamelino ʻaki ʻa māmaní?

  • ʻOku kamata ʻi fē ʻa e melinó? ʻOku ʻomi fēfē ʻe hono tauhi ʻo e ongo fekau lalahi ʻe uá ʻa e melinó ki he ʻapí pea ʻi tuʻa mei aí?

  • ʻE lava fēfē ʻe kinautolu ʻoku nau hū ki he sōtiá ʻo hoko ko ha “niʻihi ke malangaʻi ʻa e moʻuí kae ʻikai ko e maté”?

  • ʻE lava fēfē ʻe he kāingalotú ke ʻave mo kinautolu ki he ngāue fakakautaú ʻa e “laumālie ʻo e ongoongoleleí pea mo e ʻulungāanga ʻo e kāingalotu moʻoni ʻo e Siasí”?

  • Ko e taimi ko ē ʻoku ui ai ʻa e kāingalotú ki he ngāue fakakautaú, ko e hā e ngaahi tefitoʻi tui pea mo e ngaahi ʻulungāanga te ne tokoniʻi kinautolu ke ʻoua naʻa nau manavahē ki he maté?

  • Ko e hā e meʻa te tau ala fai ke tau “nofo melino [kakato ange] ai mo e kakai kotoa pē”?

  • Ko e hā e meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he sīpinga naʻe tā ʻe he Fakamoʻuí ʻo kau ki he nofo ʻi he melinó mo e ʻofá?

Ngaahi Ma’u’anga Fakamatalá

  1. In James R. Clark, Messages of the First Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. (1965–75), 4:319.

  2. Life of Joseph F. Smith, comp. Joseph Fielding Smith (1938), 440.

  3. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 5th ed. (1939), 421.

  4. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 417–18.

  5. In Conference Report, ʻEpe. 1918, 170.

  6. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 418–19; naʻe fetongi hono fakapalakafi.

  7. In Messages of the First Presidency, 5:52.

  8. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 423–25.

  9. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 426.

  10. In Messages of the First Presidency, 4:211.

  11. In Messages of the First Presidency, 5:1–2.

  12. In Messages of the First Presidency, 4:348.

  13. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 420.

ʻĪmisi
Two Thousand Stripling Warriors

Kau Tau Kei Talavou ʻe Toko Uaafé,” fai ʻe Arnold Friberg. Naʻe tohi ʻe Hilamani ʻo fekauʻaki mo e kau talavou naʻá ne taki atu ki he taú ʻo peheni: “Naʻa nau ʻofa lahi ange ki he tauʻatāina ʻa ʻenau ngaahi tamaí ʻi heʻenau ʻofa ki heʻenau moʻuí; ʻio, kuo akonekina ʻa kinautolu ʻe heʻenau ngaahi faʻeé, ʻe fakahaofi ʻa kinautolu ʻe he ʻOtuá ʻo kapau ʻe ʻikai te nau taʻe tui” (ʻAlamā 56:47).