Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 16: Lakanga Fakataulaʻeikí, ko e Founga Puleʻi Fakalangi


Vahe 16

Lakanga Fakataulaʻeikí, ko e Founga Puleʻi Fakalangi

Ko e lakanga taulaʻeiki māʻoniʻoní ko e mafai mo e mālohi ia ʻo e ʻOtuá kuo vahe mai ki he tangatá ke puleʻi mo tāpuakiʻi ʻaki hono kakaí.

Mei he Moʻui ʻa Siosefa F. Sāmitá

ʻI hono taʻu 28, ne hoko ai ʻa Siosefa F. Sāmita ko e sekelitali ki he Fakataha Alēlea ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá. ʻI he kiʻi mālōlō ʻo e fakataha lotu anga maheni ʻa e Fakataha Alēleá he ʻaho 1 ʻo Siulai 1866, ne fakahā ai ʻe Palesiteni Pilikihami ʻIongi ki hono kaungā-ngāué: “ ʻOku ou ongoʻi lelei maʻu pē ke u fai ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu au ʻe he Laumālié ke u fakahokó. Ko ʻeku fakakaukaú ke fakanofo ʻa Siosefa F. Sāmita ki he tuʻunga Faka-ʻAposetoló, pea ke hoko ia ko e taha ʻi hoku ongo tokoní.” Naʻá e tuku ange leva ki he Kau Takí kotoa ke nau fakahā honau loto fekauʻaki mo e uiiuʻí ni, pea naʻa nau poupouʻi kotoa ʻa Palesiteni ʻIongi, ʻi he “loto moʻoni.”

Naʻa nau toki hilifaki leva honau ngaahi nimá ki he ʻulu ʻo Siosefa F., pea pehē ʻe Palesiteni ʻIongi: “ ʻE homau tokoua ko Siosefa F. Sāmita, ʻoku mau hilifaki homau ngaahi nimá ki ho ʻulú ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, pea ʻi he mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní, ʻoku mau fakanofo koe ke ke hoko ko e ʻApostolo ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, pea ke ke hoko ko ha fakamoʻoni makehe ki he ngaahi puleʻanga ʻo māmaní. ʻOku mau fakamaʻu ki ho ʻulú ʻa e ngaahi mafai, mālohi pea mo e ngaahi kī ʻo e tuʻunga faka-ʻAposetolo māʻoniʻoní ni; pea ʻoku mau fakanofo koe ke ke hoko ko e tokoni ki he Kau Palesitenisī ʻUluaki ʻo e Siasí mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he funga māmaní. ʻOku mau fakamaʻu kiate koe ʻa e ngaahi tāpuakí ni ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí pea ʻi he mafaiʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní. ʻĒmeni.”1

ʻI he ʻaho 8 ʻo ʻOkatopa 1867, ne fakanofo mo vaheʻi ai ʻa Siosefa F. Sāmita ko ha mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he lolotonga ʻo e konifelenisi lahí, ko ha meʻa mahuʻinga ia ʻi heʻene ngāue ko e mēmipa ʻo e fakataha alēlea pule ʻo e Siasí. ʻI he lolotonga ʻo ʻene ngāue ʻi he taʻu ʻe 50 tupu, ne ʻaonga ai ʻene taukeí pea mo hono potó ki he lakanga fakataulaʻeikí pea mo hono puleʻi ʻo e Siasí ʻi māmani kotoa.

Ngaahi Akonaki ʻa Siosefa F. Sāmitá

Ko e lakanga fakataulaʻeikí ko e mafai ia ʻoku puleʻi mo tāpuakaiʻi ʻaki ʻe he ʻOtuá hono kakaí.

Ko e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní ko e mafai ia kuo tuku ʻe he ʻOtuá ki he tangatá, ʻa ia te ne lava ai ke leaʻaki ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻo hangē ʻoku ʻi heni tonu ʻa e kau ʻāngeló ke nau lea tonu ʻakí; pea ko e mafai foki ia ʻoku fakamafaiʻi ai ʻa e tangatá ke ne fakamaʻu ʻi he māmaní pea ʻe fakamaʻu ia ʻi he langí, pea ka vete ʻi he māmaní ʻe vete ia ʻi he langí; pea ko ia foki ʻe hoko ai ʻa e ngaahi lea ʻa e tangatá, ʻi he taimi ʻoku leaʻaki ai ʻi he mālohí ni, pea ʻoku hoko ia ko e folofola ʻa e ʻEikí, pea mo e fono ʻa e ʻOtuá ki he kakaí, pea ko ia foki te ne puleʻi ʻaki ʻa e ngaahi pule- ʻanga ʻo e māmaní, ʻo ka hokosia hono kuonga totonú.2

ʻE lahi fau ha ngaahi meʻa ʻe leaʻaki fekauʻaki mo e mafai mo e ngaahi totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ka ko e tefitoʻimoʻoni maʻongoʻonga ia ʻo hono puleʻí pea mo hono faʻungá, ʻa ia naʻe fakatāfataha, pe ʻe fakatāfataha ki ai ʻa e ivi mo e mālohi ʻo e kakai ʻo e ʻOtuá ʻi he toʻutangata kotoa pē. Ko e tefitoʻi moʻoni ia ʻoku pule ʻaki ʻe he ʻOtua Māfimafí ʻi he ʻunivēsí kotoa. Ko e tefitoʻi moʻoni ia ʻoku puleʻi ʻaki ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní…. Ko e mafai ia kuo fakahā mai ai ʻe he ʻOtuá pea mo fakafoki mai ʻaki ki he fānau ʻa e tangatá ki honau puleʻí pea mo honau fakahinohino ʻi hono langa hake ʻo Saioné pea mo hono malangaʻi ʻo e Ongoongoleleí ki he ngaahi puleʻanga ʻo māmaní, kae ʻoua kuo maʻu ʻe he foha mo e ʻofefine kotoa ʻo ʻĀtama ʻa e faingamālie ke fanongo ki he Ongoongoleleí, pea mo ʻomi ki he ʻilo ʻo e moʻoní, ʻo ʻikai ʻi he mā- maní pē, ka ʻi he maama fakalaumālie fokí.3

[Ko e] Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí pe Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní … ko e mafai ia ʻoku lava ai ʻe he fakafoʻituituí pe ko e … ngaahi kōlomú … ʻa ia ʻoku nau faʻu a e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻo e Siasí, ʻo ngāue moʻoni ʻi he huafa ʻo e ʻEikí; pe ko hano fokotuʻu, fakahinohino, fakatonutonu, puleʻi pe tokangaʻi, ʻa ia ko e totonu mo e mafai, ʻoku ʻi he Toluʻi ʻOtuá ka kuo tuku mai ki he faʻahinga ʻo e tangatá koeʻuhí ko ʻene taumuʻa, pea mo hono fakahū ki he Siasí, ko ha fakahinohino fakalaumālie mo fakatuʻasino, ʻo hono puleʻí pea mo e hākeakiʻí.4

Kuo ʻosi fakafoki mai ʻe he ʻEikí ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí ʻi hono kakató ki he māmaní… ʻi he fakahā fakahangatonu mo e fekau mei he langí; … kuó ne ʻosi fokotuʻu ha founga pe pule ʻoku mahulu atu ia ʻi he meʻa ʻoku malavá, mo māʻolunga ange ʻi he poto mo e ʻilo pea mo e mahino ʻa e tangatá, ʻo aʻu mai ki heni, ʻoku kei faingataʻa pē ki he ʻatamai ʻo e tangatá, ʻi he taimi ʻoku ʻikai tokoniʻi ai ʻe he Laumālie ʻo e ʻOtuá, ke ne ʻilo ʻa e ngaahi fakaʻofoʻofa, mālohi, pea mo e ʻulungaanga ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní. ʻOku hā ngali faingataʻa ke mahino ki he tangatá ʻa e ngaahi ngāue ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí, ʻa hono mafai totonú, ʻa hono lahí mo hono mālohí; ka ʻi he maama ʻo e laumālié ʻoku faingofua pē ke mahino.5

Neongo pe ko e hā hono lahi ʻo ʻene taʻe haohaoá, kuo ʻosi fakakofu ʻaki ʻa e tangatá ʻa e mafaí ni, ʻa ia te nau lava ai ke lea mo ngāue ʻi he huafa ʻo e Tamaí pea mo e ʻAló, pea ʻoku haʻisia ai ʻa e ʻOtuá, ʻo kapau te nau lea ʻi hono laumālié ʻi he taimi te nau fakahoko ai honau ngaahi fatongiá ko ʻene kau tamaioʻeikí, ke ne tauhi mo fakahoko ʻa e meʻa ʻoku nau leaʻakí, koeʻuhí he ʻoku nau lea ʻi he mafai kuó ne foakí…. Kuo pau pē foki ke fakahoko ʻa e meʻa kotoa ʻi he angatonu. He ʻikai lava ʻe ha tangata ia ʻo fai ha meʻa ʻoku taʻe angatonu pea haʻisia mai ʻa e ʻOtuá ke ne fakahoko. Ka ko e taimi ʻoku fakahoko ai ʻe ha tangata ʻokú ne maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí ʻa ia ʻoku angatonú, ʻoku haʻisia leva ʻa e ʻOtuá ke ne fai ia ʻo hangē ʻokú ne fakahoko totonu pē ʻe iá.6

Ko e ʻelito ʻo e meʻá ni: kuo ʻosi fokotuʻu ʻe he ʻEikí hono Siasí, fokotuʻutuʻu mo hono lakanga fakataulaʻeikí, pea mo foaki ʻa e mafaí ki ha niʻihi fakatāutaha, ki ha ngaahi fakataha alēlea mo ha ngaahi kōlomu, pea ko e fatongia leva ʻo e kakai ʻo e ʻOtuá ke nau moʻui ʻi ha founga te nau lava ai ʻo ʻiloʻi ʻoku fakahōfua ʻeni kiate ia.7

Neongo ko e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku foaki pē ki he kakai tangatá, ka ʻoku fakatou ʻinasi pē ʻa tangata mo fafine ʻi hono ngaahi tāpuakí.

Naʻe fuofua fakaʻaongaʻi ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí ʻi he founga ʻo e kau pēteliaké; pea ko kinautolu ne nau maʻu iá ne nau ngāueʻaki honau mālohí ʻo tuʻunga ʻi he totonu ʻo ʻenau hoko ko e ngaahi tamaí. Ko e meʻa tatau pē ia mo ʻElohimi. Ko e fuofua fiemaʻu lahi mo taupotu taha ʻo ʻetau ʻofá, fakaʻapaʻaapá, pea mo ʻetau talangofuá ʻoku makatuʻunga ia ʻi he foʻi moʻoni ko ia ʻa e Tamai, mo e Tupuʻanga ʻo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá… . Ko e tangata ʻokú ne maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki māʻoniʻoní ʻoku anga pehē. Ka he ʻikai lava ʻe ha tangata he funga māmaní ʻo fetongi ʻa e ʻOtuá ʻo hoko ko hano fakafofongaʻi taʻe fakamafaiʻi, pea hoko mai ai mo hano fokotuʻu mo fakanofo. ʻOku ʻikai toʻo ʻe ha tangata ʻa e ngāue tapú ni kiate ia, ka ko ia kuo ui ʻe he ʻOtuá ʻi he ngaahi founga kuó ne fokotuʻu mo fakamafaiʻí.8

Ko e founga fakapēteliaké naʻe tupu fakalangi ia pea ʻe hokohoko atu ia ʻi taimi mo ʻitāniti…. ʻOku totonu ke mahino ki he tangata, fefine, mo e fānau kotoa ʻa e founga mo e mafai ko ʻeni ʻi he fale ʻo e kakai ʻo e ʻOtuá, pea mo feinga ke ne aʻusia ʻa e tuʻunga naʻe fakataumuʻa ki ai ʻe he ʻOtuá, ʻa ia ko ha fiemaʻu mo ha teuteu ki he hākeakiʻi maʻolunga taha ʻo ʻene fānaú.9

Ko e hā pē ha lāngilangi, faingamālie, pe nāunau ʻoku maʻu ʻe he tangatá ʻi he Lakanga Fakataulaʻeikí, ʻoku ʻinasi mo maʻu mo ia ʻe hono uaifí. ʻOkú na taha pē ʻia Kalaisi, ʻo fakatouʻosi hona lāngilangí, ʻa hona ngaahi tāpuakí, ʻo hoko hono nāunaú ko e nāunau hono uaifí, he ʻokú na taha—ʻo ʻikai mavahevahe…. Hangē ko e lau ʻa Paulá, “ ʻOku ʻikai [ʻi] ai ʻa e tangatá kae ʻi he fefiné, pea ʻoku ʻikai [ʻi] ai ʻa e fefiné kae ʻi he tangatá, ʻi he ʻEikí.” [Vakai, 1 Kolinitō 11:11.] Ko hono ʻai ʻe tahá, he ʻikai lava ke aʻusia ʻe he tangatá ha nāunau, lāngilangi pe hākeakiʻi ʻo taʻe kau ai ʻa e fefiné, pe ko e fefiné taʻe kau ai ʻa e tangatá. Ko ha tokoua ka ʻoku na fetokoniʻaki ka na toki kakato…. ʻOku foaki ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá ki he tangatá, pea ka ne aʻusia ʻa e tuʻunga māʻolunga mo e tuʻunga haoahoa tatau, ʻe lava leva ke ngāue ʻo hangē ko Kalaisí mo e ʻOtuá… Lolotonga ʻo e hoko ʻa e tangatá … ʻo fakahangatonu ki ai hono foaki ʻo e mālohi mo e nāunau ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí, pea ko ia oku hokotonu ai hono ngaahi fakaʻaongaʻí, ʻoku ʻinasi pē mo e fefiné ʻi hono ngaahi monuú, ngaahi tāpuakí, ngaahi mālohí, hono ngaahi totonú mo hono ngaahi faingamālié, fakataha pea mo ia…. ʻOku ʻikai foaki ʻa e mālohí ki he fefiné ke ngāue mavahe ai mei he tangatá, pe ko e tangatá ke ngāue mavahe ai meia Kalaisi.10

ʻOku haʻisia ʻa e houʻeiki fefiné ki heʻenau ngaahi tōʻongá ʻo hangē pe ko e haʻisia ʻa e houʻeiki tangatá ki haʻanautolú, ka ko e tangatá, ʻi heʻene maʻu ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku lau leva ia ko e ʻulu, pea mo e taki… .Makehe mai aí, ko e taimi ʻoku tau lau ai ki he tangatá, ʻoku tau lau ai pē foki ki he fefiné, he ʻoku lau fakataha ʻa e kakai fefiné mo e kakai tangatá pea ko ha konga taʻe malava ke fakamāvahevaheʻi kinaua ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.11

ʻOku fie maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki hono puleʻi ʻo e Siasí.

ʻI hono fakalūkufuá, ko e Lakanga Fakataulaʻeikí ko e mafai ia kuo foaki ki he tangatá ke ngāue maʻá e ʻOtuá. Ko e tangata kotoa pē kuo fakanofo ki ha faʻahinga tuʻunga ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí kuo tuku ki ai ʻa e mafaí ni.

Ka ʻoku mahuʻinga ke fakahoko ʻa e ngāue kotoa pē ʻi he malumalu ʻo e mafaí ni ʻi he taimi pea mo e feituʻu totonu, ʻi he founga totonu, pea fakatatau mo e tūkunga ʻoku totonú. Ko e mālohi ʻo hono fakahoko ʻo e ngaahi ngāue ko ʻení ʻokú ne fokotuʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí. Ko hono fakakātoá, ʻoku pukepuke ʻa e ngaahi kií ni ʻe he foʻi tokotaha pē ʻi ha vahaʻa taimi, ʻa ia ko e palōfita mo e Palesiteni ʻo e Siasí. ʻE lava pē ke ne tuku ha konga ʻo e mālohí ni ki ha taha, pea ʻi heʻene peheé ʻoku maʻu ai ʻe he tokotaha ko iá ʻa e ngaahi kī ki he ngāue pau ko iá. Ko ia, ko e palesiteni ʻo e temipalé, palesiteni ʻo e siteikí, pīsope ʻo e uōtí, palesiteni ʻo e misioná, palesiteni ʻo ha kōlomu, ʻoku nau takitaha maʻu ʻa e ngaahi kī ki he ngāue ʻoku fai ʻi he faʻunga pe feituʻu ko iá. ʻOku ʻikai fakalahi hono Lakanga Fakataulaʻeikí ʻe he fatongia ko iá; … hangē ko ʻení, ko e palesiteni ʻo ha kōlomu ʻo e kauamātuʻá, ʻoku ʻikai lahi ange hono Lakanga Fakataulaʻeikí ʻoʻona ʻi ha taha ʻo e kau mēmipa ʻo ʻene kōlomú. Ka ʻokú ne maʻu ʻa e mālohi ki hono fakalele ʻo e ngaahi ngāue totonu ʻoku fakahoko ʻi he…. kōlomú, pe ko hono ʻai ʻe tahá, ko e ngaahi kī ki he potungāue ko iá.12

ʻOku hoko ʻa e Palesitení ko ha tokotaha lea ia ʻa e ʻOtuá, ko ha tokotaha maʻu fakahā, ko e tokotaha liliu lea, ko e tokotaha kikite, pea mo e Palōfita ʻa e ʻOtuá ki he Siasí kotoa. Ko ia ʻokú ne pukepuke ʻa e ngaahi kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoni ko ʻení—ʻa e ngaahi kī ʻokú ne fakaava ʻa e ngaahi matapā ʻo e ngaahi Temipale ʻo e ʻOtuá pea mo e ngaahi ouau ʻo hono falé ki he fakamoʻui ʻo e kakai moʻuí pea mo e huhuʻi ʻo e kakai pekiá. Ko ia ʻokú ne maʻu ʻa e mālohi ke fakahoko e silá, ʻa ia ʻe lava ai ke nonoʻo ʻe he tangatá ha meʻa ʻi he māmaní pea ʻe nonoʻo ia ʻi he langí, pea mo ia ʻe lava ai ʻe ke kau tangata kuo fakamafaiʻi totonu mo fokotuʻu ʻiate ia ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kií, ke vete ha meʻa ʻi he māmaní pea ʻe vete ia ʻi he langí. Ko e faʻunga ʻeni ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní.13

ʻOku pule ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻaki ʻa e fono ʻo e ʻofá.

Ne fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e tefitoʻi moʻoni maʻongoʻonga ʻo hono faʻungá, ʻa ia ʻe puleʻi ai hono Siasí, ʻa ē ne fokotuʻu ʻe he ʻEikí tonu pē ki hono Siasí, ʻa e mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní, ʻa ia ko e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻolungá, ʻa e Tuʻunga Fakaʻaposetoló, Kau Fitungofulú, pea mo e Kaumātuʻá, pea ko e faʻunga ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻulaló—ʻa e Kau Pīsopé, kau Taulaʻeikí, Akonakí mo e kau Tīkoní—ne fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi faʻunga ko ʻení ʻi he Siasí ki hono puleʻi ʻo e kakaí. Ke hā? Ke fakamoʻulaloaʻi kinautolu? ʻIkai. Ke fakamamahiʻi kinautolu? ʻIkai. Pea naʻa mo e ʻikai ʻe lauiafé. Ka ki he hā? Ke nau lava mo ʻenau fānaú ʻo maʻu ʻa e ngaahi monū ʻo e ngaahi faʻunga ko ʻení ki honau fakahinohinó, ki he naʻinaʻí, ki ha tataki, ki ha fakahā, pea mo ha tataki fakalaumālie ke fakahoko ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meia kinautolú, ke nau hoko ʻo haohaoa ai ʻi heʻenau moʻuí.14

ʻOku puleʻi kitautolu ʻe ha fono, koeʻuhí he ʻoku tau feʻofaʻaki, mo fakaʻaiʻai ʻe he kātaki fuoloá mo e ʻofa faka-Kalaisí, pea mo e tokoni ʻofá; pea ko hotau fokotuʻutuʻú kakato ʻoku fakavaʻe ia ʻi he foʻi fakakaukau ʻo e mapuleʻi kitá; ʻe he tefitoʻi moʻoni ʻo e fetoka-ʻiʻakí, pea mo e loto lelei ange ke te tonuhia ʻa faiekina ʻi heʻete fai ha koví. Ko ʻetau pōpoakí ko e melino ʻi māmani mo e tokoni ʻofa ki he faʻahinga ʻo e tangatá; ʻa ʻofá, ʻofa faka-Kalaisí mo faʻafakamolemolé, ʻa ia ʻoku totonu ke ne fakaʻaiʻai ʻa kinauotolu kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Ko hotau Siasí ʻoku pule ai ʻa e fonó, ka ko e fono ia ʻo e ʻofa.15

ʻOku ʻikai totonu ke fakamoʻulaloaʻi ha tangata. He ʻe ʻikai lava ha mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí ke pule pe fakamālohiʻi ʻi ha faʻahinga tuʻunga taʻe māʻoniʻoní, ʻo taʻe fakatupu houhau ki he ʻOtuá. Ko ia ai, ko e taimi ko ē ʻoku tau fengāueʻaki ai mo e tangatá ʻoku ʻikai totonu ke tau fakakaukau filifilimānako kia kinautolu.16

ʻOku ʻikai ha tangata ia ʻokú ne maʻu ha tuʻunga maʻu mafai ʻi he Siasí te ne lava ʻo fakahoko hono fatongiá ʻi he founga totonú, ʻi ha toe faʻahinga laumālie kehe ka ʻi he laumālie pē ʻo e tuʻunga fakatamaí mo e ongoʻi fakatokoua kia kinautolu ʻokú ne tokangaʻí. Ko kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e mafaí ʻoku ʻikai totonu ke nau hoko ko ha kaku pule, pe kau pule fakaaoao; ʻoku ʻikai totonu ke nau hoko ko ha kau pule fefeka; ka ʻoku totonu ke nau maʻu ʻa e loto, falala pea mo e ʻofa ʻa kinautolu ʻoku nau tokangaʻí, ʻi he manavaʻofa mo e ʻofa taʻe mālualoi, ʻi he laumālie angamalū, ʻi he feifeingaʻi, ʻaki ha faʻahinga sīpinga ko ē ʻoku ʻikai lava ke fakaangaʻi pea mo ʻikai aʻusia ʻe he ngaahi fakaanga taʻe totonú. ʻI he foungá ni, ʻi he manavaʻofa ʻo e lotó, akoʻi kinautolu ʻi he fakamoʻuí, ʻaki hano tala ange, ʻi he fakamatala pea mo e sīpinga: Muimui mai ʻiate au, ʻo hangē ko ʻeku muimui ki hotau takí.17

Fakalāngilangiʻi ʻa e mālohi mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní.

Ko ha meʻa ʻoku taau ke tau tali mo fakalāngilangiʻi ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoni kuo fakafoki mai ki māmani ʻi he kuonga fakakosipelí ni, ʻi he Palōfita ko Siosefá. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku lelei ʻeni, he naʻe fokotuʻutuʻu ia ke ne pukepuke ʻa e moʻoní, poupouʻi mo e Siasí, pea mo fakalakalaka ʻa e tangatá ʻi he ʻiló, ʻi he ngāue leleí, ʻi he anganofo ki he ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí, pea ʻoku mahuʻinga ia ki hono puleʻi totonu ʻo e kakai ʻo e ʻOtuá ʻi māmaní, pea mo hotau puleʻi fakafoʻituituí, pea mo hono puleʻi ʻo hotau ngaahi fāmilí, ʻa hono puleʻi ʻo ʻetau ngaahi meʻa fakaetuʻasinó mo fakalaumālié, ʻo tatau pē ʻi he fakafoʻituituí mo e fakalūkufuá.18

Fakalāngilangaiʻi muʻa ʻa e mālohi mo e mafai ko ia ʻoku tau ui ko e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní, ʻa ia ʻoku ʻi he lakanga ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, pea naʻe ʻosi foaki ki he tangatá ʻe he ʻOtuá tonu pē. Fakalāngilangiʻi muʻa ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ko iá. He ko e hā ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ko iá? Ko e mafai fakalangi ia ne foaki ki he tangatá mei he ʻOtuá pea ʻoku ʻikai toe mahulu atu pe siʻi ange ai. Ko e tefitoʻi moʻoni ia ʻoku totonu ke tau fakalāngilangiʻí…. He ʻikai lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá ʻi ha faʻahinga tuʻunga taʻe māʻoniʻoni; pe ʻe lava ke nofo hono mālohí, haohaoá pea mo hono mafaí ʻiate ia ʻoku anga taʻe totonu, kākā hono lotó ki he ʻOtuá pea mo hono kāingá. He ʻikai lava ke nofo hono iví mo hono mālohí ʻiate ia ʻoku ʻikai ke ne fakalāngilangiʻi ia ʻi heʻene moʻuí ʻaki haʻane talangofua ki he ngaahi fiemaʻu ʻo e langí.19

ʻOku mou fakalāngilangiʻi ko ā ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ko ʻení? … Te mou lava, ʻi hoʻomou maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí, pea maʻu mo e totonu mo e mafai mei he ʻOtuá ke ngāue ʻi he huafa ʻo e Tamaí, pea mo e ʻAló, pea mo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻo maumauʻi ʻa e falala pea mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻa e ʻamanaki lelei pea mo e fakaʻānaua ʻa e Tamaí kia kitautolu hono kotoá? He, ʻi hono foaki ko ia ʻo e kī mo e tāpuakí ni kiate kimoutolú, ʻoku finangalo mo ne fie maʻu ke ke fakahoko totonu ho uiuiʻí.20

Kapau te ke tomuʻa fakalāngilangiʻi ʻiate koe pē ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki māʻoniʻoní ni, te mou toe fakalāngilangiʻi pē ia ʻia kinautolu ʻoku nau tokangaʻi kimoutolú, pea mo kinautolu ʻoku nau ngāue ʻi he ngaahi uiuiʻi kehekehe, ʻi he Siasí kotoa.21

ʻOku ʻikai …totonu ke fakavaʻivaʻinga ʻaki ʻe he Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní pea mo e fānau ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e tefitoʻi moʻoni toputapu ʻo e mafai ko ia ne fakahā mei he langí ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻeni ʻoku tau moʻui aí…. ʻOku toputapu, pea kuo pau ke tauhi ia ke toputapu ʻe he kakaí. ʻOku totonu ke nau fakalāngilangiʻi pea mo nau fakaʻapaʻapaʻi, ʻi ha faʻahinga taha pē ʻokú ne maʻu, pea mo hai pē ʻokú ne fatongia ʻaki ʻi he Siasí. ʻOku totonu ke anga maheni ʻaki ʻe he kau talavoú mo e kau finemuí pea mo e kakaí hono fakalāngiʻi ʻo e tefitoʻi moʻoní ni pea mo ʻiloʻi ko ha meʻa ia ʻoku toputapu, pea he ʻikai lava ke vaʻinga ʻaki pe lea fakamaʻamaʻaʻi taʻe ha tautea. Ko hono taʻe tokangaʻi ʻo e mafaí ni, ʻe fakaiku ai ki he fakapoʻulí pea mo e hē mei he moʻoní, pea tuʻusi ai mei he ngaahi totonu mo e ngaahi faingamālie ʻo e fale ʻo e ʻOtuá; he ʻoku tuʻunga ʻi he mālohi ʻo e mafaí ni ʻa hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí ʻi he funga māmaní pea mo e feituʻu toputapu kotoa pē, pea ka ʻikai ia he ʻikai lava ke fakahoko kinautolu. ʻOku totonu foki ke fakalāngilangiʻi ia ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu iá. ʻOku totonu ke nau moʻui taau mo e mafai kuo tuku kia kinautolú pea taau mo e ngaahi meʻafoaki kuo ʻoange kia kinautolú.22

Ngaahi Fokotuʻu ki he Akó

  • Ko e hā ʻa e lakanga fakataulaʻeik? Ko e hā ʻa e taumuʻa naʻe foaki ai ʻe he ʻEikí ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí?

  • ʻE anga fēfē ha “mahino kia kitautolu ʻa e ngaahi ngāue ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí”?

  • Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻoku ʻinasi tatau ai ʻa e kau tangata mo e kau fefine ʻo e ʻOtuá ʻi he ngaahi tāpuaki, ngaahi mālohi, pea mo e ngaahi faingamālie ʻo e lakanga fakataulaʻeikí?

  • Kuo founga fēfē hano tāpuakiʻi hoʻo moʻuí ʻe he lakanga fakataulaʻeikí? Kuo founga fēfē haʻane tāpuakiʻi kinautolu ʻi homou ʻapí?

  • Ko e hā ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? Ko e hā ʻoku foaki ai kinautolú? Ko hai ʻokú ne pukepuke kotoa ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? Ko hai ʻokú ne pukepuke ʻa e ngaahi kií ʻi he uōtí mo e siteikí?

  • Ko e hā ʻa e faʻahinga laumālie ʻoku totonu ke fakahoko ai ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí honau ngaahi fatongiá? (Vakai, T&F 121:41–46.) Ko e hā ha faʻahinga mālohi ʻoku maʻu ʻe he tokotaha maʻu lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono ʻapí pea mo e Siasí ʻi he taimi ʻokú ne fakahaaʻi ai ha “ ʻofa taʻe mālualoi” mo “laumālie angamāluú”?

  • ʻE anga fēfē haʻatau fakalāngilangiʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí mo tauhi ia ke toputapu? Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tau “fakavaʻivaʻinga” ʻaki ai ʻa e mafai toputapú ni?

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e ngaahi sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ke mahino kia kitautolu e founga ki hono fakaʻaongaʻi mo fakalāngilangiʻi ʻo e mafai lakanga fakataulaʻeikí?

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Life of Joseph F. Smith, comp. Joseph Fielding Smith (1938), 227.

  2. Gospel Doctrine, 5th ed. (1939), 140–41.

  3. Deseret News: Semi-Weekly, 23 Aug. 1892, 6.

  4. Gospel Doctrine, 190.

  5. Gospel Doctrine, 40–41.

  6. Deseret News: Semi-Weekly, 23 Aug. 1892, 6.

  7. Gospel Doctrine, 45.

  8. Gospel Doctrine, 147.

  9. Gospel Doctrine, 287.

  10. Letter to Susa Young Gates, 7 July 1888, in Truth and Courage: The Joseph F. Smith Letters, ed. Joseph Fielding McConkie (n.d.), 11–12.

  11. In James R. Clark, comp., Messages of the First Presidency ʻo e Siasí of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. (1965–75), 5:80.

  12. Gospel Doctrine, 136.

  13. Deseret News: Semi-Weekly, 27 Apr. 1897, 1.

  14. In Conference Report, Oct. 1911, 7.

  15. Gospel Doctrine, 143–44.

  16. Gospel Doctrine, 149.

  17. Gospel Doctrine, 150–51.

  18. In Conference Report, Apr. 1912, 9.

  19. Gospel Doctrine, 160.

  20. Gospel Doctrine, 165.

  21. Gospel Doctrine, 165.

  22. Gospel Doctrine, 140–41.

ʻĪmisi
Joseph F. Smith

Ko Palesiteni Siosefa F. Sāmita ʻi he taʻu 1860 tupú, ʻi heʻene hoko ko e mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá mo Tokoni kia Palesiteni Pilikihami ʻIongí.