Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 10: Ne Huhuʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Faʻahinga Kotoa ʻo e Tangatá mei he Mate Fakatuʻasinó


Vahe 10

Ne Huhuʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Faʻahinga Kotoa ʻo e Tangatá mei he Mate Fakatuʻasinó

Ne liua taʻe totongi ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí e mate fakatuʻasinó mo foaki ki he kakai kotoa ʻa e meʻaʻofa ʻo e toetuʻú mo e moʻui taʻe faʻamaté.

Mei he Moʻui ʻa Siosefa F. Sāmitá

ʻI heʻene hoko ko e faifekaú pea mo ʻene moʻuí kotoa, ne vahevahe ai ʻe Siosefa F. Sāmita ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongolelei ʻo e fakamoʻui kuo fakafoki maí, mo kinautolu ne fie fanongo kiate iá. Naʻá ne akoʻi ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ko e uho mo e ngāue mahuʻinga taha ia ʻi he hisitōlia kotoa ʻo e tangatá.

Ne liua taʻe totongi ʻe he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ʻa e mate fakatuʻasinó mo foaki ki he kakai kotoa pē ʻa e meʻaʻofa ʻo e toetuʻú mo e moʻui taʻe faʻa-maté. Makehe mei aí, Ne ikunaʻi ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻa e mate fakalaumālié ʻaki ʻene huhuʻi kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá pea mo fakafaingofuaʻi hotau hakeakiʻí ʻo kapau te tau fakatomala mo tauhi e ngaahi fekaú. Ko e konga taʻe totongi ko ia ʻo e Fakaleleí ʻoku fakamatalaʻi ia ʻi he vahé ni, ko hono konga ki he totongí ʻoku toki fakamatalaʻi ʻi he vahe ka hoko maí.

ʻI he mālōlō hono ʻofefine taʻu 19 ko ʻĀlisí ʻa ia ko hono (“Ofaʻanga ko ʻAlipó”), he ʻaho 29 ʻo ʻEpeleli 1901, ne fakahaaʻi mai ʻe Siosefa F. Sāmita ʻa ʻene tui ki he Fakaleleí, ʻi haʻane tohi ki hono fohá: “ ʻOku kei pulongá ni homa lotó ʻi he kelekelé, ʻa ia ʻoku toka ai e efu ʻo ʻema kiʻi taʻahine ʻofeiná pea mo hono fanga kiʻi tuongaʻané mo hono fanga kiʻi tokouá…. Ka te ma fai pē homa lelei tahá, ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí, ʻokú ma ongoʻi ai ʻi homa lotó ko siʻema fānau kuo mālōloó, ʻoku nau ʻi heʻene maluʻiʻanga toputapú pea ʻe vavé ni haʻanau ʻā hake mei he efú ki he moʻui taʻe faʻamaté mo e moʻui taʻengatá. Ka koeʻuhí ko ʻetau maʻu e ʻilo mahuʻinga ko ia ki hono paú, pea mo e ʻamanaki lelei nāunauʻia ko ia ʻoku maʻu ʻi he Ongongolelei ʻo Kalaisí, ka ne taʻeʻoua ia ne mei ʻikai hano toe mahuʻinga ʻo e moʻuí, ka ne mei hoko ko ha meʻa fakamā mo ha manukiaʻanga! Ka, hono ʻikai fakafiefia ʻa e kupuʻi lea ko iá, ʻOku ou ʻilo ʻoku mʻoui hoku Huhuʻí!ʻ Fakafetaʻi ki he ʻOtuá.” 1

Ngaahi Akonaki ʻa Siosefa F. Sāmitá

Ne fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e huhuʻi nāunauʻia ki he fakamoʻui ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.

ʻOku tau tui ki he ʻEiki ko Sīsuú pea mo hono misiona ʻo e fakahaofi fakalangi ʻi māmaní, pea ʻi he huhuʻí, ʻa e huhuʻi fakaofo mo nāunauʻia, kuó ne fakahoko ke fakamoʻui ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. 2

Naʻe teʻeki ʻosi e ngāue ʻa Sīsuú ʻi he taimi ne fakapoongi ai iá, pea naʻe ʻikai foki ke ne fakaʻosi ia ʻi he hili ʻo ʻene toetuʻu mei he maté; neongo ne ne fakfakakato ʻa e taumuʻa ne hāʻele mai ai ki he māmaní, ka naʻe ʻikai ke ʻosi kotoa ʻa ʻene ngāué. Ka te ne fakaʻosí ʻa fē? He ʻikai te ne fakaʻosi ia kae ʻoua kuó ne huhuʻi ʻa e foha mo e ʻofefine kotoa ʻo ʻetau tamai ko ʻĀtamá, ʻa e tokotaha kotoa pē kuo faifai-angé pea fanauʻi mai ki he funga māmaní, ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo taimí, tuku kehe pē ʻa e ngaahi foha ʻo e malaʻiá. Ko hono misioná ia.3

Ko Sīsū Kalaisí, ʻa e ʻalo moʻui ʻo e ʻOtuá, ko e sīpinga moʻoni pē ia ke muimui ai ʻa e tangata kotoa, ko ha faʻifaʻitakiʻanga ki he tangata kotoa pē. Naʻe ʻikai ko ha taha fai angahala ia; Naʻe ʻikai ko ha tokotaha angahalaʻia, pe taʻe tui, pe fakavalevale ʻi ha faʻahinga meʻa. Naʻe fakakoloaʻi kakato ʻaki ia e poto ʻo e ʻOtuá mei hono fanauʻí ʻo aʻu ki he fonualotó. ʻI he hili ʻo ʻene toetuʻú, ne ne maʻu leva ʻa e nāunau ʻo e Tamaí, pea tatau ai ia mo e ʻOtuá, ʻo maʻu ʻa e mālohí ʻo hangē ko hono maʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e mālohí, he naʻá ne ʻosi fakahā naʻe ʻosi foaki kotoa ki ai ʻa e mālohí, pea ʻoku ʻafio leva ʻi he nima toʻomataʻu ʻo e Faungani Māfimafí, ʻo hoko ko hotau Taukapo, ko hotau Tokoua Lahi, pea kuo pau ke tau muimui kiate ia kae ʻikai ko ha toe taha kehe.4

He ʻoku ʻikai tuku mo ha hingoa ki he kakai ʻi lalo langí ka ko ia pē ʻo Sīsū Kalaisí, ʻa ia ʻe lava ke fakamoʻui mo hākeakiʻi ai kimoutolu ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.5

ʻOku ʻi ai ha ngaahi moʻoni maʻongoʻonga ʻi he palani ʻo e huhuʻí ʻoku mātuʻaki mahuʻinga. He ʻikai lava ke fakaliʻeliʻaki kinautolu; he ʻikai ha toe meʻa ʻe lava ke fakamuʻomuʻa ʻia kinautolu. Kuo pau ke tali e tuʻunga fakatamai ʻo e ʻOtuá, ʻa e mālohi ʻo e fakalelei ʻa hotau ʻEikí mo hotau Fakamoʻuí, ʻa hono fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní, ʻaki hotau lotó kotoa.6

Ne ʻomi ʻe he Hinga a ʻĀtamá ʻa e maté ki he māmaní.

ʻOku ʻikai ko ha meʻa fakamanavahē ʻataʻatā pē ʻa e maté. ʻOku fekauʻaki mo ia ha niʻihi ʻo e ngaahi moʻoni kilukilua mo mahuʻinga taha ʻi he moʻui ʻa e tangatá. Neongo ʻoku fuʻu fakamamahi ʻaupito ia kia kinautolu te nau fehangahangai mo ha mole ha taha ʻoku nau ʻofa ai, ka ʻoku hoko ʻa e maté ko e taha ia ʻo e ngaahi tāpuaki māʻolunga taha ʻi he palani ʻa e ʻOtuá.

ʻOku fanauʻi kitautolu ke tau lava ʻo ʻai ʻa e tuʻunga fakamatelié, ʻa ia ko hono ʻuhingá, ke fakakofuʻi hotau laumālié ʻaki ha sino. Ko e faʻahinga tāpuaki peheé ko e fuofua sitepu ia ki he sino taʻefaʻa-maté, pea ko e sitepu hono uá leva ko e maté. ʻOku toka ʻa e maté ia ʻi he hala ki he fakalakalaka taʻengatá; pea neongo ʻoku faingataʻa ke matuʻuaki, ka he ʻikai ha taha ia ʻoku tui ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi, ʻo tautau-tefito ki he toetuʻú, te ne maʻu ia ʻi ha toe founga kehe… . ʻOku fakatou hoko pē ʻa e maté ia ko ha meʻa mahuʻinga mo ha tāupaki, pea … he ʻikai lava ke tau fiemālie mo fiefia moʻoni taʻe kau ai. 7

ʻI he taimi ne maumauʻi ai ʻe he tangata ko [ʻĀtamá] ʻa e fono fakalangí, ʻa ē naʻá ne taʻofi ke ʻoua naʻá ne maʻu ʻa e ngaahi ʻelemēniti ʻo e māmaní, telia naʻa hoko ai ko ha konga ʻo māmani, ʻo anga fakamāmaní, naʻá ne toʻo ai kiate ia ʻa e mate fakaesinó, ʻo hangē ko ia ne ʻosi folofola ʻaki ʻe he ʻOtuá te ne fakahoko, ʻo kapau te ne kai ʻa e “fua ne taʻofí.” 8

He ko e tautea ʻo e fono naʻe maumauʻí ko e mate, pea naʻe ʻikai ha mālohi ʻo e tangatá ke kalo mei ai, ʻa e fekau ko ia mei he ʻOtuá, “He ko e ʻaho te ke kai aí ko e moʻoni te ke mate,” [Mōsese 3:17] pea ko e tauteá ni naʻe pau ke muimui ia ʻi he kakano, mo e meʻa moʻui kotoa ʻo ʻikai ke ne toe malava ha meʻa, pea ʻikai toe malava ai ʻe he tokotaha kotoa ha meʻa mo moʻui fakafalala ʻo tatau mo ia ʻi he meʻa ko ʻení.9

ʻOku ui kitautolu ko e tangata fakamatelie koeʻuhí he ʻoku ʻi loto ʻia kitautolu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tupu ai ʻa e maté, ka ko hono moʻoní ko ha kakai taʻe faʻa-mate kitautolu, he ʻoku toe ʻi loto pē foki ʻia kitautolu ʻa e tupuʻanga pe tenga ʻo e moʻui taʻengatá. Ko e tangatá ʻoku konga ua, ʻa ia ʻoku faʻu ʻaki ha laumālie pea ko ia ʻokú ne foaki ʻa e moʻuí, mālohí, potó, mo e meʻa ʻoku lava ke fai ʻe he tangatá, pea ko hono uá ko e sinó ʻa ia ko e nofoʻanga ʻo e laumālié pea ʻoku feʻunga ia mo hono fōtungá, fakafeʻungaʻi mo hono ngaahi fiemaʻú, ʻokú na fenāpasi, pea ko e taupotu taha ʻo e meʻa te ne lavá ʻe kei moʻulaloa pē ke talangofua ki he loto ʻo e laumālié. ʻI hono fakatahaʻi ʻa e uá ni ʻoku maʻu ai ʻa e laumālie moʻuí (soul). ʻOku fakafalala ʻa e sinó ki he laumālié, pea ʻi he lolotonga hono nofoʻia fakaenatula ʻe he laumālié ʻa e sinó ʻoku moʻulaloa ai ki he ngaahi fono ʻoku fekauʻaki mo iá pea mo ne puleʻi ʻi hono tuʻunga fakamatelié. ʻOku ʻi he sino fakaenatula ko ʻení ʻa e ngaahi tenga pe ngaahi tupuʻanga ʻo e vaivaí mo e ʻauʻauhá, ʻa ia, ko e taimi ʻoku hokosia ai hono taimi totonú pe toʻo taimi halá, ʻoku ui ia ʻo fakatatau mo e lea ʻo e folofolá ko e “mate fakaemāmani.” 10

Kuo pau ke mate ʻa e tangata kotoa pē ʻoku fanauʻi mai ki he māmaní. ʻOku tatau ai pē ia pe ko hai, pe ko e fē ʻa e feituʻu ʻoku ʻi aí, pe naʻe fanauʻi ʻi he kau koloaʻiá mo e houʻeikí, pe ʻi he kau māʻulaló mo e paea ʻo e māmaní, kuo ʻosi tukupau pē hono ngaahi ʻahó mo e ʻEikí, pea ʻi he hokosia hono taimi totonú, te ne tūʻuta leva ki hono ngataʻangá. ʻOku totonu ke tau fakakaukau ki he meʻá ni. ʻO ʻikai koeʻuhí ke tau ō holo mo lotomoʻua pe ʻi ha fōtunga mafasia pe mamahi; ʻoku ʻikai totonu ke pehē. He ʻoku ou fiefia au ʻi hono fanauʻi au ke u moʻui, peá u mate, pea toe moʻuí. ʻOku ou fakafetaʻi ai ki he ʻOtuá ʻi hono potó. ʻOkú ne ʻomi ha fiefia mo ha nonga he ʻikai lava ke ʻomi ia ʻe he māmaní, pe ʻe lava ʻe he māmaní ke ne toe ʻave. Kuo ʻosi fakahā ʻeni kiate au ʻe he ʻOtuá, ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku moʻoni ʻeni. Ko ia ai, ʻoku ʻikai ha meʻa ia ke u mamahi ai, pe ko ha meʻa te ne ʻai ke u mamahi.

Ko e meʻa pē ke u fai ʻi he māmaní ke u fikaʻi ha meʻa ke ne langaki hoku laumālié, ke ne ʻomi ha fiefia mo ha nonga, ha ʻamanaki lelei mo ha fakafiemālie ʻi he moʻui lolotongá, pea mo ha ʻamanaki nāunauʻia ki he fakamoʻuí mo e hākeakiʻí ʻi he ʻao ʻo hoku ʻOtuá ʻi he maama ka haʻú. ʻOku ʻikai ha ʻuhinga ia ke u tēngihia ai, pea naʻa mo e m até. ʻOku moʻoni ia, neongo ʻoku ou vaivai ʻo u tangi ʻi he mate hoku ngaahi kaungāmeʻá mo hoku kāingá. ʻE lava pē ke tō haku loʻimata ʻi heʻeku mamata ki he mamahi ʻa e kakai kehé.

ʻOku ou fakaʻofaʻia ʻi he fānau ʻa e tangatá. ʻE lava pē ke u tangi fakataha mo kinautolu ʻi heʻenau tangí; ʻE lava pē ke u fiefia fakataha mo kinautolu ʻi heʻenau fiefiá; ka ʻoku ʻikai ha ʻuhinga ia ke u tēngihia, pe mamahi ai ʻi he hoko mai ʻa e maté ki he māmaní. Ko ʻeku lea ʻeni ʻo kau ki he mate fakaesinó, ʻa e mate ʻo e sinó….. ʻOku ʻiloʻi ʻe he [Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní] ne hoko mai ʻa e maté kia kinautolu tuʻunga ʻi he maumau fono ʻa ʻĀtamá, ko ia ʻe makatuʻunga leva ʻi he angatonu ʻa Sīsū Kalaisí ha hoko mai ʻa e moʻuí kia kinautolu, pea neongo te nau mate, ka te nau toe moʻui pē.11

ʻOku ikunaʻi ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻa e mate fakaesinó ʻaki e toetuʻu ʻa e kakai kotoa pē.

Ne hoko mai ʻa e maté kia kitautolu ʻo ʻikai haʻatau toe tauʻatāina ke fili; ne ʻikai ke tau kau kitautolu ʻi hono ʻai ke hoko mai kia kitautolú; he ne hoko mai ia tuʻunga ʻi he maumau fono ʻa ʻetau ʻuluaki mātuʻá. Ko ia ai, ko e tangatá, naʻe ʻikai kau ʻi hono ʻai ke hoko ʻa e maté kiate iá, he ʻikai ke ne lava ʻe ia ʻo fai ha meʻa ke toe ʻomi ai ʻa e moʻuí kiate ia; he ne tuʻunga ʻi heʻene mate ʻi he nunuʻa ʻo e angahala ʻa ʻĀtamá, ʻe pehē pē haʻane toe moʻui, ʻo tatau ai pē pe ʻe hoko pe taʻe hoko, ka ʻe makatuʻunga ia ʻi he angatonu ʻa Sīsū Kalaisí, pea mo e mālohi ʻo ʻene toetuʻú. Ko e tangata kotoa pē ʻoku mate kuo pau ke toe moʻui. 12

Ko Sīsū Kalaisí … ko e polopolo ia ʻo e toetuʻu mei he maté, pea hangē ko hono toe fokotuʻu haké, ʻe pehē haʻane toe fokotuʻu hake ʻa e fānau kotoa ʻa ʻene Tamaí, ʻa ē ne tō ki ai ʻa e fakamalaʻia ne fai kia ʻĀtamá. He naʻe tuʻunga ʻi ha tangata pē ʻe taha ʻene hoko mai ʻa e mate fakaesinó ki he tangata kotoa pē, ʻe pehē pē ha moʻui ʻa e tokotaha kotoa ʻi he angatonu ʻa Kalaisí, ʻi ha toetuʻu mei he maté ʻa e tangtata kotoa; ʻo tatau ai pē pe naʻa nau lelei pe kovi, kili hinehina pe ʻuliʻuli, pōpula pe tauʻatāina, ako pe taʻe ako, pe kei talavou pe motuʻa, ʻe kei hoko pē ia [vakai, 1 Kolinitō 15:21–22; ʻAlamā 11:44]. Ko e mate ko ia ne hoko mai tuʻunga ʻi he hinga ʻa ʻetau ʻuluaki mātuʻá ʻoku fakangata ia ʻe he toetuʻu ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, pea he ʻikai ke ke lava ʻe koe mo au ke toe fai ha meʻa ki ai.13

ʻOku tau ʻilo kotoa ko e [ʻAlo ʻo e ʻOtuá] naʻe tutuki ia ki he ʻakaú; naʻe veloʻi ia ʻi hono vakavaká, pea tafe ai hono taʻataʻá mei hono sinó; naʻe toʻe ʻi he funga kolosí peá ne tukuange hono laumālié; naʻe ʻohifo hono sinó mei he kolosí … ʻo kofu ʻaki ʻa e tupenu tuʻovalevale maʻa (linen) pea telio ia ʻi ha fonua loto foʻou ne teʻeki ke telio ai ha tangata.14

Ko Kalaisi tonu pē naʻá ne veteki ʻa e ngaahi sila ʻo e fonualotó, ʻo ne ikunaʻi ʻa e maté mo faʻitoka pea toe tuʻu mai ko e “polopolo ʻo kinautolu ne mohe ki muʻá.” [1 Kolonitō 15:20.]15

Ne hifo mai ki māmani … kuó ne maʻu ha mālohi ʻe ua—ko e mālohi ke mate, ʻa ia ne ne maʻu mei heʻene faʻeé; pea mo e mālohi ke tekeʻi ʻa e maté, ʻo kapau ne loto ki ai, ko ia ē naʻá ne maʻu mei heʻene Tamaí. Ko ia naʻá ne fakatou maʻu ai ʻa e mālohi ke moʻui ʻo taʻengata pea mo e mālohi ke ne foua ʻa e ngaahi faingataʻa ʻo e maté, ke ne fuesia ia maʻae tangata kotoa, pea toetuʻu mai mei he faʻitoká ki ha moʻui foʻou—ko ha tokoaha kuo toetuʻu, kuo fakakofu ʻaki ʻa e moʻui taʻe faʻamaté mo e moʻui taʻengatá, koeʻuhí ke lava ʻa e tangata kotoa ʻo tuʻu mai mei he faʻitoká ki he moʻui taʻengatá, ʻo kapau te nau talangofua kiate ia. Kuo pau pē ke nau toetuʻu kotoa mai, tatau ai pē pe ko ha ngaahi sino lāngilangi pe taʻe lāngilangi. Te nau toetuʻu mai mei he faʻitoká ʻo tatau ai pē pe te nau loto ki ai pe ʻikai. He ʻikai ke nau toe lava ʻo fai ha meʻa ki ai. Ne ʻikai ke tau lava ʻo fai ha meʻa ʻi he hoko mai ʻa e fakamalaʻia ʻo e mate fakamatelié kia kitautolú, pea ʻe pehē pē ha ʻikai ke tau lava ʻo fai ha meʻa ke taʻofi pe hao ai mei he toetuʻu ʻo e sino ko ʻení mei he faʻitoká; he ʻoku hangē ko hono fokotuʻu hake ʻo e ʻOtuá mei he maté, ʻe pehē pē ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá.16

ʻOku fakapapauʻi ʻetau tui ko Sīsū Kalaisí ʻoku moʻoni, pea ko e tatau moʻoni pē ia ʻo e toetuʻu ʻa e tangatá mei he maté ki he moʻuí. ʻOku tau tui ʻoku ʻikai ke toe ʻi ai ha faʻahinga toetuʻu kehe mei he maté; pea hangē ko ʻene toe tuʻú, pea mo ʻene pukepuke hono tuʻunga totonú, ʻo aʻu ki he ngaahi matakafo ʻi hono nimá mo hono vaʻé pea mo hono vakavaká, koeʻuhí ke ne lava ʻo fakamoʻoniʻi ia kia kinautolu naʻe taʻe tui ʻe lava ha toe tuʻu mei he maté, pea ko ia moʻoni pē ia, ko e ʻEiki naʻe kalusefai, telio ʻi he fonualotó, pea toe fokotuʻu mei he maté ʻo moʻui, pea ʻe hoko pehē pē kia kimoutolu mo e foha pea mo e ʻofefine kotoa pē ʻo ʻĀtama, kuo fanauʻi mai ki māmani.17

[Kuo pau] ke tau toe tuʻu mai mei he faʻitoká, ʻi he taimi ʻe ifi ai ʻa e talupité, pea ʻe tuʻu hotau ngaahi sinó ni pea ʻe toe hū ki ai hotau ngaahi laumālié, ʻo nau hoko ko e ngaahi laumālie moʻui, pea he ʻikai ke toe ʻauha pe fakamavaheʻi, ka te na fakataha maʻu pē, ʻo taʻe faʻamate mo taʻengata.18

He ʻikai toe ʻauha ʻa e ngaahi ʻelemēniti ʻoku faʻu ʻaki ʻa e sino fakamatelie ko ʻení, he ʻikai toe mole ia, ka ʻi he ʻaho ʻo e toetuʻú ʻe toe fakatahaʻi ʻa e ngaahi ʻelemēnití ni, ʻo fehokotaki ʻa e ngaahi huí pea tupu mo e kakanó. ʻE toe tuʻu mai ʻa e sinó ʻo hangē ko ia ne fakatokoto ʻi heʻene maté, he ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha tupu ia pe fakalakalaka ʻi he faʻitoká. Hangē ko hono telió, ʻe pehē ʻa ʻene toetuʻú, pea ʻe hoko mo ha ngaahi liliu ke haohaoa ʻo tuʻunga ʻi he fono ʻo e fakafokí. Ka ʻe kei hoko atu pē ʻa e laumālié ʻo tupulaki mo fakalakalaka, pea ʻe tupulaki mo e sinó, ʻi he hili ʻo e toetuʻú, ʻo aʻu ki he lahi totonu ʻo e tangatá.19

ʻE toe fakatahaʻi ʻa e laumālié mo e sinó. Te tau toe femātaaki ʻi he kakanó, ʻi he ngaahi sino tatau pē mo ia ʻoku tau maʻu ko ʻeni ʻi he moʻui fakamatelié. ʻE toe fokotuʻu mai hotau ngaahi sinó ʻi honau tuʻunga ne telio ai kinautolú, neongo ʻe ʻi ai ha ngaahi fakafoki hono ngaahi kupú ʻe fakahoko; ʻa e ngaahi kupu ki loto ʻo e sinó kotoa (organ), ʻa e ngaahi kupu kehe ʻo e sinó ne ʻi ai hano lavea, ʻa e ngaahi mele kotoa ne fakatupu ʻe ha fakatuʻutāmaki pe ʻi ha toe founga pē, kuo pau ke fakfafoki ia mo fakaleleiʻi. ʻE fakafoki ʻa e kupu mo e hokotanga hui kotoa pē ki hono tuʻunga totonu. Te tau feʻilongaki mo fiefia fakataha ʻi he ngaahi taʻu taʻe fakangatangata ʻo ʻitānití, ʻo kapau te tau tauhi e fono ʻa e ʻOtuá.20

Ko ha toki foʻi fakakaukau nāunauʻia moʻoni ia, kiate au, pea ʻoku pau ʻoku pehē ki he tokotaha kotoa kuó ne ʻilo ʻa e moʻoní pea mo maʻu ia ʻi honau lotó, ko kinautolu ko ia kuo tau māvae ʻi he moʻui ní, kuo pau ke tau toe feʻiloaki ʻi honau tuʻunga totonú. Te tau fetaulaki mo e tokotaha fāitatau pē kuo tau feohi mo ia ʻi he kakanó–ʻo ʻikai ko ha faʻahinga laumālie moʻui noa pē, pe ko ha taha noa pē, pe ko ha tangata tatau ka ʻoku ʻi ha fōtunga mo e ʻīmisi tatau, ko e taha tatau ne tau ʻilo mo feohi mo ia ʻi he moʻui fakamatelié, ʻo aʻu ki he ngaahi kafo ʻi he kakanó. He ʻikai ke kei fakameleʻi ai pē ʻa e tokotaha ko iá ʻe ha ngaahi patu, kafo, pipiki, fehālaaki pe faʻahinga vaivaiʻanga ʻi he sinó, he ʻe toʻo kotoa ʻeni ʻi heʻene hoko maí, ʻi honau taimi totonu, ʻo fakatatau mo e ʻaloʻofa lahi ʻa e ʻOtuá. ʻE toʻo atu ʻa e ngaahi mele ʻo e sinó; mole mo e pipikí, pea ʻe aʻusia ʻe he tangata mo e fefine kotoa ʻa e tuʻunga haohaoa ʻo honau laumālié, ki he haohaoa ko ē ne palani ʻe he ʻOtuá mei he kamataʻangá. Ko ʻene taumuʻá ke fanauʻi mai ʻa e tangata mo e fefine kotoa, ko ʻene fānaú, ke nau hoko ko e ngaahi ʻea hoko ʻo e ʻOtuá, ʻo kaungā-ʻea hoko fakataha mo Sīsū Kalaisi, pea ʻe fakahaohaoaʻi, ʻi he sinó pea mo e laumālié foki, ʻo tuʻunga ʻi heʻenau talangofua ki he fono kuó ne foaki ke hoko ko e founga ke fakahoko ai ʻa e haohaoá ki he heʻene fānaú.21

Fekauʻaki mo hono fakaʻilo mai kia kitautolu ʻi he ngaahi fakahā fakalangí ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e fakalakalaka taʻengatá pea mo hono aʻusiá, kuo pau ke mahino kia kitautolu ko e kakai pē kuo toetuʻu mo fakanāunauʻiaʻí te nau lava ʻo hoko ko ha ngaahi mātuʻa ki ha fānau fakalaumālie. Ko e ngaahi laumālie moʻui pehē pē kuo ʻosi hakeakiʻi mo nau aʻusia ʻa e faʻahinga matuʻotuʻa ʻi he ngaahi tuʻunga kuo fokotuʻu ki he moʻui taʻengatá; pea mo e ngaahi laumālie ʻe fanauʻi kia kinautolu ʻi he ngaahi maama taʻengatá ʻe lava ʻi hono fakahokohoko ʻo e ngaahi ngāue mo e ngaahi tuʻunga ʻa ia ʻe lava ai ʻe he ngaahi mātuʻa kuo ʻosi fakanāunauʻiaʻí ʻo maʻu ʻa e hakeakiʻí.22

ʻOku ʻikai ke u lava au ʻo sio atu ki ha faʻahinga meʻa ʻe toe fie maʻu lahi ange ʻi he meʻa ko ʻeni kuo foaki mai ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí—he neongo te tau mate, ka te tau toe moʻui, pea neongo te tau mate ʻo movete hotau sinó ki he ngaahi ʻelemēniti fakanatula ne ngaohi ʻaki hotau ngaahi sino fakamatelié, ka ko e ngaahi ʻelemēniti ko ʻení kuo pau ke toe fakafoki pe fakatahatahaʻi kinautolu ʻo toe fokotuʻutuʻu, pea te tau toe hoko ai ko ha ngaahi laumālie moʻui ʻo hangē ko ia ne fakahkoko ʻe he Fakamoʻuí ki muʻá; pea ʻi heʻene fakahoko iá kuó ne fakaʻatā ai kia kitautolu hono kātoa.23

Ngaahi Fokotuʻu ki he Akó

  • Ko e hā ʻa e “misiona ʻo e fakahaofi fakalangi” ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he palani ʻo e huhuʻí?

  • Ko e hā kuo pau ke “tali kakato ai ʻe hotau lotó” ʻa e moʻoni mo e mālohi ʻo e Fakaleleí? Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻe maʻu ʻe kinautolu te nau fakahoko ʻení?

  • ʻOku anga fēfē ha hoko ʻa ha taha ʻo “tangata ʻe ua”? (Vakai foki, T&F 88:15–16.) Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku tau maʻu ʻi heʻetau ʻilo ʻa e meʻa ko ʻení?

  • Ko e hā ʻa e mate fakatuʻasino? ʻOku tokoni fēfē kia koe ke ke ʻiloʻi ʻoku “toka ʻa e maté ʻi he hala ʻo e fakalakalaka taʻengatá”?

  • Ko e hā ha ngaahi tokāteline ʻoku tokoni ke toʻo atu ʻa e ilifia ki he mate fakatuʻasinó mei heʻetau moʻuí? Ko e hā te tau fiefia ai ʻi hono fanauʻi kitautolu ke “tau moʻui, pea mate, pea to e moʻuí”?

  • ʻOku founga fēfē hono hono “maʻu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e mafai ʻe uá”?

  • Ko e hā hono ʻuhinga ʻo e toetuʻú? ʻE fōtunga fēfē hotau sinó ʻi he taimi te tau toetuʻu aí?

  • Ko e hā haʻo ongo ʻi hoʻo ʻiloʻi kuo fakafaingamālieʻi ʻe Sīsū Kalaisi koe ke ke toetuʻu pea moʻui ʻo taʻengata? ʻOku tokoni fēfē hoʻo ʻilo ko ʻení ke ke tauhi ai hoʻo ngaahi fuakava ne ke fai mo e ʻOtuá?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke te manatuʻi ʻe ʻi ai ha ʻaho te tau mate moʻoni ai pea toetuʻu?

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Joseph F. Smith to Jos. R. Smith, 14 May 1901, Historical Department Archives, The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints.

  2. Gospel Doctrine, 5th ed. (1939), 138.

  3. Gospel Doctrine, 442.

  4. In Brian H. Stuy, comp., Collected Discourses Delivered by President Wilford Woodruff, His Two Counselors, the Twelve Apostles, and Others, 5 vols. (1987–92), 5:54.

  5. Gospel Doctrine, 39.

  6. Gospel Doctrine, 117.

  7. Gospel Doctrine, 296–97.

  8. ”Latter-day Saints, Follow The Teachings of the Savior,” Scrap Book of Mormon Literature, 2 vols. (n.d.), 2:555.

  9. Gospel Doctrine, 202.

  10. Gospel Doctrine, 14.

  11. Gospel Doctrine, 428; paragraphing added.

  12. Gospel Doctrine, 69.

  13. Gospel Doctrine, 469.

  14. Gospel Doctrine, 463.

  15. Gospel Doctrine, 444.

  16. ”Latter-day Saints Follow the Teachings of the Savior,” 2:558.

  17. Gospel Doctrine, 435.

  18. Gospel Doctrine, 450–51.

  19. ”Editorʻs Table: On the Resurrection,” Improvement Era, June 1904, 623–24.

  20. Gospel Doctrine, 447.

  21. Gospel Doctrine, 23.

  22. Gospel Doctrine, 69–70.

  23. Gospel Doctrine, 458.