Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 44: Ko e Teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua mai ʻa Kalaisí


Vahe 44

Ko e Teuteu ki he Hāʻele ʻAnga Ua mai ʻa Kalaisí

ʻOku tau tui ki he Hāʻele ʻAnga Ua moʻoni mai ʻa e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia naʻá ne hāʻele hake ki he langí pea te ne toe hāʻele mai ke pule ko e Tuʻi ʻo e Ngaahi Tuʻí mo e ʻEiki ʻo e Ngaahi ʻEikí.

Mei he Mo’ui ‘a Siosefa F. Sāmitá

Naʻe fakamoʻoni mālohi ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita ki hono moʻoni ʻo e toe Hāʻele ʻAnga Ua mai ʻa e Fakamoʻuí. Naʻá ne naʻinaʻi ki he kāingalotú ke nau ako e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻa e ʻOtuá ʻo kau ki he Hāʻele ʻAnga Uá pea ke teuteuʻi kinautolu ki he ʻaho ko iá ʻaki ʻenau fakaʻapaʻapa ki heʻenau ngaahi fuakavá. Naʻá ne akonaki ʻo pehē ko e Siasí ko ha “fakamelomelo makehe ia ʻo e hāʻele ʻanga ua mai ʻa e Fakamoʻui”1 pea ʻokú ne lolotonga teuteuʻi ʻa e māmaní ki Heʻene pule ʻi he taʻu ʻe tahaafé. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sāmita, “ ʻOku ʻikai ke “fuʻu mamaʻo” mei he taimi ʻe hāʻele mai ai ʻa e Fakamoʻuí, he ʻoku fuʻu mahino lelei ʻaupito ʻa e ngaahi fakaʻilonga ko ia ʻo ʻene hāʻele maí.” Naʻá ne naʻinaʻi fakataha mo e ongo mēmipa kehe ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ki he kāingalotú ke nau “ngāue ʻi he manavahē ki he ʻOtuá koeʻuhí ke tau lava ʻo kau fakataha mo Ia ʻi he taimi te Ne hāʻele mai aí. He te Ne hāʻele mai ʻi he ngaahi ʻaó ʻo fakahaofi ʻa ʻEne kakai māʻoniʻoní lolotonga ʻoku tutuʻu (reap) ʻa e māmaní ʻe Heʻene kau ʻāngeló pea fakamaʻa ia mei he angahalá.”2

Naʻe lea ʻa Palesiteni Sāmita ʻi he laumālie ʻo e ʻamanaki lelei mo e fiefia ʻo ne pehē: “ ʻOku matafi atu ʻa e ngaahi konga ʻao hala ne ne ʻufiʻufi e māmani faka-Kalisitiané lolotonga ʻa e ngaahi kuonga ʻo e femaʻu’aki halá mo e fekeʻikeʻí, pea ʻoku aata mai ʻeni ke tau mamata ki ha hoko vave mai ʻa e Nofo-tuʻi naʻe kikiteʻi ʻe he kau palōfita fakalaumālie ʻo e kuo hilí. ʻOku mau fakamālōʻia e māmaní kotoa koeʻuhí ko e aata ngingila mo nāunauʻia mai e afeʻi taʻú, pea mo e mafola atu ʻa hono ngaahi hueló ki he kotoa ʻo e māmaní.”3

Ngaahi Akonaki ‘a Siosefa F. Sāmitá

Ne tomuʻa fakahā pē ʻe he kau palōfita ʻa e ʻOtuá ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e Hāʻele ʻAnga Ua mai ʻa Kalaisí.

Fekauʻaki mo e … ngaahi fakamaau ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻe huaʻi hifo ki he ngaahi puleʻangá, kapau ʻe …. lau ʻe he kakaí ʻa e ngaahi kikite ʻa e kau palōfitá fekauʻaki mo kinautolú, kae tautautefito ki he ngaahi kikite ko ia naʻe lea ki ai ʻa e ʻāngelo ko Molonaí ʻi he taimi naʻá ne fetalanoa ʻaki ai mo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá he kamataʻanga pē ʻo e kuonga ko ʻení, ʻoku ou tui kapau ʻoku nau maʻu ʻa e tuí, te nau fiemālie lelei mo tui ko e ngaahi fakamaau ko ʻeni ʻe hoko maí ʻoku ʻikai ko ha fakamahamahalo, fakaʻapē pe ko ha talatupuʻa kuo ʻohifo mei he ngaahi kuonga fuoloá, ka ko ha ngaahi meʻa moʻoni kinautolu pe ko ha ngaahi meʻa he ʻikai fuoloa mei heni kuo hoko, ʻi he taimi ʻe fakahoko ai ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene ngaahi palaní ki he kakai anga-kovi mo anga taʻe faka-ʻOtua ʻo e māmaní. He naʻe ʻikai ngata pē hono fakahā ʻo e ngaahi meʻá ni ʻe he kau palōfitá mo e kau tangata kuo ueʻi ʻe he laumālié, ka kuo ʻosi fakahā pē foki ia ʻi he leʻo ʻo e ʻEikí, pea ʻi he kau talafekau māʻoniʻoni kuo fekauʻi mai mei he ʻafioʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻo tatau pē ʻi onopooni mo onoʻahó.

Naʻe lau ʻa e talafekau ko Molonaí, ʻa ia naʻá ne ʻaʻahi kia Siosefa Sāmita ʻi he ʻaho 21 ʻo Sepitema, 1823, mei he Folofolá ʻo kau ki he ngaahi fakamaau ko ʻení, peá ne pehē kuo teʻeki ai ke fakahoko ʻa e ngaahi kikite ʻa e kau palōfitá ka ʻe fakahoko kinautolu ʻi he kuonga ko ʻení, pea ko hono kamataʻangá ʻoku ofi, ʻio ʻi he ngaahi matapaá. ʻI he ngaahi veesi folofola ko ʻení ʻoku ou loto ai ke taki atu ʻa hoʻomou tokangá ki he vahe [tolu] ʻo e tohi ʻa Malakaí: “Vakai, te u fekau ʻa hoku fakamelomeló, pea te ne teuteu ʻa e hala ʻi hoku ʻaó “ pea hokohoko atu ai. “Ka ko hai ia te ne faʻa tali ʻa e ʻaho ʻo ʻene haʻú? Pea ko hai ʻe faʻa tuʻu ʻo ka ne ka hā mai? He ʻokú ne hangē ko e afi ʻo ia ʻoku fakamaʻa ukamea, pea tatau mo e meʻa fakamaʻa ʻa e kau fō papālangí, pea te ne nofo ʻo hangē ko e tangata ʻokú ne fakamaʻa mo fakahaohaoa ʻa e silivá,” pea hokohoko atu ai. “Pea te u ʻunuʻunu atu kiate kimoutolu ke fakamaau, pea te u fakamoʻoni toʻotoʻo ki he kau kikite kākaá mo kinautolu ʻoku fuakava loí pea kiate kinautolu ʻoku fakamālohi ʻa e totongi ʻo ia ʻoku ngāué, ʻa e fefine kuo mate ʻa hono ʻunohó, pea mo e tamai maté, pea mo kinautolu ʻoku kākaaʻi ʻa e mulí, pea mo ia ʻoku ʻikai ke manavahē kiate aú, ʻoku pehē ʻe Sihova ʻo e ngaahi Kau Tau.” [Malakai 3:1–3, 5].

Pea ʻoku toe pehē pē ʻi he vahe 4 ʻo Malakaí–ʻa ia naʻe lau kotoa mei ai ʻe Molonai– “He vakai, ʻoku haʻu ʻa e ʻaho ʻe vela ʻo hangē ko e ngotoʻumu; pea ʻe tatau mo e veve ʻa kinautolu kotoa pē ʻoku fie lahí, ʻio, mo kinautolu kotoa pē ʻoku fai angahalá, pea ʻe vela ʻo ʻosi ʻa kinautolu ʻi he ʻaho ko ia ʻoku haʻú, ʻoku pehē ʻe Sihova ʻo e ngaahi Kau Tau, pea ʻe ʻikai toe ai hanau aka pē vaʻa.” [Malakai 4:1.] Naʻe toe lau pē ʻe Molonai mei he vahe 11 ʻo e tohi ʻa ʻIsaiá, ʻa ia ko e ngaahi lea ʻeni ai fekauʻaki mo e meʻá ni: “Ka ʻi he māʻoniʻoní te ne fakamaau ʻa e masivá pea valoki ʻi he taʻe fili-filimānako maʻá e anga-vaivai ʻo e fonuá; pea te ne taaʻi ʻa māmani ʻaki ʻa e meʻa tā ʻo hono fofongá, pea te ne tamatō ʻa e anga-koví ʻaki ʻa e mānava ʻo hono loungutú” [ʻIsaia 11:4.]

Pea naʻe toe lau ʻe Molonai mei he vahe 3 ʻo e tohi Ngāué, veesi 22 mo e 23–ʻo hangē pē ko ʻene hā ʻi he Fuakava Foʻoú–“ ʻE fokotuʻu ʻe he ʻEiki ko homou ʻOtuá ha palōfita kiate kimoutolu …. Pea te mou fanongo kiate ia ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē te ne lea ʻaki kia kimoutolu, pea ʻe pehē, ko e tangata kotoa pē ʻe ʻikai tokanga ki he palōfita ko iá ʻe fakaʻauha ia mei he kakaí.” Ko ha lea fefeka ʻeni pea ʻoku ʻikai ke toe heliaki. Naʻe pehē ʻe Molonai ko e palōfita ko ʻení ko Kalaisi ia ʻi heʻene hāʻele ʻanga ua maí, pea kuo teʻeki ai ke fakahoko ʻa e folofola ko ʻení pea ʻe fakahoko ia ʻi he hāʻele totonu mai ʻa e Foha ʻo e Tangatá ke ne pule ʻi he māmaní mo ne fakahoko ʻa e ngaahi tautea ki māmaní. Naʻe toe lau foki ʻe Molonai meia Sioeli vahe 2, veesi 28 ki he 32, ʻo ne pehē ai ʻoku taimi siʻi pē pea fakahoko e lau ʻa e potu folofola ko ʻení: “Pea te u fakahā ʻa e ngaahi meʻa fakaofo ʻi he langí pea ʻi māmani, ko e toto, mo e afi, mo e ʻahu ʻo e afi, mo e hā fua. Pea ʻe pehē, ko ia ʻe ui ki he huafa ʻo Sihová ʻe fakamoʻui ia, koeʻuhí ʻe ai ʻa e fakamoʻui ʻi he moʻunga ko Saioné pea ʻi Selusalema,ʻo hangē ko e folofola ʻa Sihová, pea ʻi he toenga ʻe uiuiʻi ʻe Sihová.” [Vakai, Siosefa Sāmita–Hisitōlia 2:3–41.]

Ko e taimí ni, hangē kiate au ʻoku ʻikai mole ʻa e tokanga ʻoku faí pea hono mahuʻinga ʻo e tefito mahuʻinga ko ʻení koeʻuhí ʻoku ʻikai ke tau fakafalala ʻataʻatā pē ki he ngaahi tala tukufakaholo pe ko e ngaahi fakamatala kuo tohí, pe ki ha ngaahi founga taʻe pau ke fakamoʻoniʻi ʻaki ʻa e ngaahi kikite ko ʻení, ka ʻoku totonu ke tupu ʻa ʻetau tokanga ki aí mei he foʻi moʻoni ko ʻeni naʻe hanga ʻe ha ʻāngelo mei he langí, ko ha talafekau moʻoni mei he ʻafioʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻo toe fakahā mai ʻa e ngaahi kikite pē ko ʻení ki ha tangata ʻi māmani he toʻu tangata ko ʻení.

Naʻe ʻi ai pē ʻa e fakamahamahalo kuo ʻosi fakahoko ha niʻihi ia ʻo e ngaahi potu folofola naʻe lau mei ai ʻe he ʻāngeló, ʻi he ngaahi ʻaho naʻe moʻui ai ʻa e kau ʻaposetolo ʻi muʻá. Ko ia naʻe tupu ai ʻa e taʻe ʻilo ʻa māmani ki he ngaahi meʻá ni. Ka neongo ia, kuo toʻo atu ʻa e ngaahi fakamahamahalo taʻe pau ko ia fekauʻaki mo e meʻá ni pea ʻoku ʻosi mahino ʻa e moʻoní ki he kakai kotoa pē. He naʻe fakahā ʻe Molonai kia Siosefa Sāmita kuo teʻeki ke fakahoko ʻa e ngaahi folofola ko ʻení, ka kuo hoko mai ʻa e taimi naʻe pehē ʻe fakahoko ai kinautolú, ʻa e meʻa kotoa pē, pea ko e hāʻele mai ʻa Kalaisí mo hono fakahoko ʻo e fakamāú, pea mo hono kamata ʻo e pule fakaʻosí ʻe fai ʻi he melino ko ia naʻe lau ki aí, ʻa ia ʻoku totonu ke fakahoko ia ʻi he kuonga ko ʻení. ʻE maumauʻi ʻa e mālohi ʻo e ngaahi puleʻanga fai angahala ʻo e māmaní. ʻE tō ʻa e ngaahi nofoʻa fakatuʻí pea ʻe tō mo e ngaahi puleʻangá, lolotonga ko iá ʻe tuʻu hake ʻa Saione mo ʻai hono ngaahi kofu fakaʻofoʻofá, pea fakakofu ʻaki ia ʻa e mālohi, poto, ngeia pea mo e pule ki he māmaní. ʻE tō ʻa Pāpilone pea he ʻikai toe ʻi ai hano mālohi.4

ʻE tokanga ʻa e kakai māʻoniʻoní ki he ngaahi fakaʻilongá pea teuteuʻi ai kinautolu ki he hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí.

Ko e puna ko ia ʻa e afí ʻi he ngaahi moʻunga afí, ʻa e ngaahi mofuiké pea mo e ngaahi peau kula lahi kuo haké… ko e ngaahi fakaʻilonga ia naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻe hoko ki mu’a peá Ne hāʻele ʻanga ua maí, neongo naʻá ne pehē ʻe hangē ʻene haʻú ko ha kaihaʻa ʻi he poʻulí, naʻá ne kei tuku mai pē ha ngaahi fakaʻilonga pau ke ne tala fakapapauʻi mai ʻa ʻene hāʻele mai ʻo hangē ko e litolito ʻa e ʻakaú ʻi he ofi ʻa e faʻahitaʻu māfaná. Ko kinautolu ʻoku poto mo anga fakapotopotó, te nau tokanga ki he fakatokangá pea teuteuʻi kinautolu ke ʻoua naʻa nau ʻohovale ʻi haʻane hoko mai. Ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi fakaʻilonga ʻo ʻene hāʻele maí ʻa ia ʻoku ʻikai siʻi, ko hono malanga ʻaki ʻo e ongoongoleleí ki he kakai masivá pea ko ha fakamoʻoni ia ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē.5

ʻOku tui ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí… ki he ngaahi fakamatala ʻoku hā ʻi he Ngaahi Tohi Folofola Māʻoniʻoní, ʻa ia ʻe tō ki he ngaahi puleʻangá ha ngaahi fakaevaha ko ha ngaahi fakaʻilonga ʻo e hāʻele ʻanga ua mai ʻa Kalaisi ke fai fakamāú. ʻOku nau tui ʻoku pule ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi afí, ʻi he mofuiké, ʻi he peau kulá, ʻi he puna ʻa e afí, pea ʻi he afaá. ʻOku nau ʻiloʻi ko e ʻEiki mo e Pule Ia ʻo natula mo hono ngaahi fonó, pea nau fakamoʻoniʻi ʻi he loto tauʻatāina ʻa e kau mai ʻa hono toʻukupú ki he ngaahi meʻa kotoa pē. ʻOku tau tui ʻoku liligi mai ʻene ngaahi fakamāú ke ʻiloʻi ai ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa hono mālohí pea mo ʻene ngaahi taumuʻá, koeʻuhí ke nau fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá pea teuteuʻi kinautolu ki he hāʻele ʻanga ua mai ʻa Kalaisí ke pule ʻi he māmaní ʻi he māʻoniʻoni.

ʻOku tau tui mālohi ʻe hao ʻa Saione–ʻa ia ko e loto maʻá–ʻo kapau te ne tokanga ke fai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē kuo fekau mai ʻe he ʻOtuá; ka ʻi he meʻa ko ʻení, ʻe aʻu pē ki Saione ʻe ʻahia ia ʻaki ʻa e “faingataʻa fakamamahi, ʻaki ʻa e fakaʻauha mo e mahaki fakaʻauha, mo e heletā, mo e tautea pea mo e afi fakaʻauha” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98:26). ʻOku fakahoko kotoa ʻeni koeʻuhí pē ke akoʻi ai ʻa hono kakaí ke nau ʻaʻeva ʻi he maama ʻo e moʻoní pea ʻi he hala ʻo e ʻOtua ʻo honau fakamoʻuí.

ʻOku tau tui ʻoku hoko mai ʻa e ngaahi fakaevaha fakamamahi ko ʻení ki he tangatá mei he ʻEikí koeʻuhí ke lelei ai ʻa ʻene fānaú, ke fakafoʻou ʻenau mateakiʻi e niʻihi kehé, peá ke fakaeʻa mai ai ʻa honau ngaahi ʻulungāanga leleí, koeʻuhí ke nau ʻofa mo tauhi kiate ia. ʻIkai ko ia pē, ka ʻoku tau toe tui foki ko e ngaahi fakamelomelo mo e ngaahi fakaʻilonga kinautolu ʻo ʻene fakamaau fakaʻosí, mo e kau faiako ke akoʻi e kakaí ke nau teuteuʻi kinautolu ʻaki ʻa ʻenau moʻui anga māʻoniʻoni ki he hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí ke pule ʻi he māmaní, ʻa ia ʻe peluki ai ʻa e tui kotoa pē pea ʻe fakamoʻoni ʻe he ʻelelo kotoa pē ko e Kalaisí ʻa Sīsū.

Kapau ʻoku ongo ʻa e ngaahi lēsoni ko ʻení kiate kitautolu pea ki he kakai ʻo hotau fonuá, ta naʻe ʻikai taʻe ʻaonga ʻa hono kātakiʻi ʻo e toʻé, mole ʻa e moʻuí pea mo e fakaongosiá, neongo ko e ngaahi meʻa naʻe fakamamahi, lalahi mo fakamanavahē.6

ʻOku ou … fakamoʻoniʻi atu kapau he ʻikai ke moʻui ʻaki ʻe he Kāingalotú ʻa ʻenau tui fakalotú, tauhi ʻenau ngaahi fuakava mo e ʻOtuá pea mo honau kāingá, fakaʻapaʻapaʻi ʻa e lakanga fakataula-ʻeiki ʻoku nau maʻú, pea nau feinga faivelengá ke talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá, ko kinautolu ʻe fuofua tō ki ai e fakamaau ʻa e ʻOtua Māfimafí, he ʻe kamata pē ʻa ʻene ngaahi fakamāú ʻi hono fale ʻoʻoná.

Ko ia ai, ko kinautolu ko ē kuo nau fai ha fuakava mo e ʻEikí ʻi he papitaisó, pea nau maumauʻi ʻa e fuakava ko iá ʻo nau pehē ko e kakai Siasi kinautolu lolotonga ko iá ʻoku ʻikai ka ko ha kau fai angahala, kau maumau fono, mo ha kaungā ʻinasi ʻi he ngaahi angahala ʻa Pāpiloné, ko e moʻoni te nau “‘inasi ‘i hono ngaahi fakamamahí” he kuo tohi ʻo pehē, naʻa mo e kakai māʻoniʻoní, he ʻikai te nau meimei hao [vakai, Fakahā 18:4; T&F 63:34]. Ko ʻeku fakamoʻoni ʻeni ʻo kau ki he ngaahi meʻá ni. ʻOku tau fakafalala ki he folofola ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi meʻá ni, kae ʻikai ki he lea ʻa e tangatá, he naʻe ʻikai ngata pē ʻi he kau ʻāngeló ka kuo folofola mai ʻa e ʻOtua Māfimafí mei he langi ʻi hotau kuongá ni, pea ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku moʻoni ʻa ʻene folofolá.

Ko ʻeku lotú ia ke tau mateuteu, ʻo ʻikai mateuteu pē ki he fakamāú, ka ki he nāunaú mo e hāʻele mai ʻa hotau ʻEikí, koeʻuhí ke tau hao mei he ngaahi fakamamahi ʻe huaʻi mai ki he kakai fai angahalá, pea tau maʻu ʻa e tali lelei naʻe fai ki he tamaioʻeiki fakapotopotó pea lau kitautolu ʻoku tau feʻunga ke tuʻu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí ʻi hono puleʻanga nāunauʻiá.7

ʻOku tau fanongo pē fekauʻaki mo e moʻuí ʻi he ngaahi kuonga fakatuʻutāmakí. ʻOku tau lolotonga ʻi ha ngaahi kuonga fakatuʻutāmaki, ka ʻoku ʻikai ke u ongoʻi ʻe au ʻa e ngaahi ongo fakailifia ko iá. ʻOku ʻikai ʻiate au ia. Kuó u fokotuʻu ke u moʻuiʻaki ha founga he ʻikai ke ʻiate au ai iá. Kuó u fokotuʻu ke u moʻuiʻaki ha founga he ʻikai lava ke u ongoʻi ai ʻa e ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki ʻo e māmaní, ʻo kapau te u lava, ʻaki ʻeku talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá mo ʻene ngaahi fonó kuo ʻosi fakahā mai ke nau fakahinohinoʻi aú. Tatau ai pē pe ko e hā ha meʻa ʻe hoko mai kiate au, kapau ʻoku ou lolotonga fua hoku fatongiá, kapau ʻoku ou fengāueʻaki mo e ʻOtuá, kapau ʻoku ou feʻunga ke feohi mo hoku kāingá, kapau ʻe lava ke u tuʻu taʻe haku mele ʻi he ʻao ʻo e māmaní, ʻo taʻe ha ʻila, taʻe maumauʻi ʻa e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá, ko e hā kaú ka tokanga ai ki ha meʻa ʻe hoko kiate aú? ʻOku ou mateuteu maʻu pē kapau ʻoku ou maʻu ʻa e mahino mo e ʻulungāanga ko ʻení. ʻOku tatau ai pē. Ko ia ʻoku ʻikai ke u hohaʻa au ki he ngaahi faingataʻa ʻe hoko maí pe te u ongoʻi manavahē.

ʻOku puleʻi ʻe he toʻukupu ʻo e ʻEikí ʻa e meʻa kotoa pē pea ʻoku ou fakamoʻoniʻi e kau mai ki ai ʻa hono toʻukupú. ʻOku ʻikai ke u fakamoʻoniʻi ʻe au ʻoku kau mai ʻa hono toʻukupú ʻi he fetauʻaki ʻa e tangatá, pe ko e feinga ʻa e ngaahi puleʻangá ke fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻangá, pe ko e faʻufaʻu ʻa e tangatá ke toʻo ʻa e tauʻatāina ʻa honau kāingá, ʻoku ʻikai kau ia he ngaahi meʻa ko ʻení; ka ʻoku ʻikai momoʻi taʻotaʻofi e toʻukupu ʻo e ʻOtuá ia mei he ngaahi meʻa ʻoku hokó. Te ne puleʻi ʻe ia ʻa e ngaahi ola ʻe hoko aí. Te ne puleʻi kinautolu ʻi ha founga ʻoku ʻikai mahino ia kia koe mo au he ʻahó ni, pe te ta lava ʻo tomuʻa ʻiloʻi, koeʻuhí pē ke aʻusia ʻa e tumutumu ʻo e leleí.8

ʻE teuteuʻi ʻa e māmaní ki he hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí ʻe he talangofua ki he ongoongoleleí.

ʻE hanga ʻe he talangofua ki he Ongoongoleleí ʻo fakahaofi ʻa e māmaní mei he fai angahalá, fakangata ʻa e taú, fekeʻikeʻí mo e ngaahi hopó, mo kamata ʻa e pule ʻi he nofotuʻí. Te ne toe fakafoki ʻa e māmaní ki he tokotaha ʻoku ʻaʻana iá, pea teuteuʻi ia ko e tofiʻa ʻo e kakai māʻoniʻoní. Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni kotoa ʻeni [ʻo e ] Ongoongolelei ʻa Kalaisí, pea mo e ngaahi ola ʻe maʻu mei hono tali kinautolu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá.9

Ko e fakamoʻuí ʻa e ongoongoleleí, pea ka ne taʻe ʻoua ia he ʻikai ha meʻa ia ʻe mahuʻinga ke maʻu. Naʻa tau haʻu telefua ki he māmaní pea te tau toe foki pē ʻi he founga tatau. Kapau te tau maʻu ha vahe ua ʻe taha ʻo e māmaní he ʻikai hano ʻaonga ʻe taha kia kitautolu, ʻo tatau pē ki hono fakalōloa atu ʻo ʻetau moʻui hení pe ko haʻatau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá hili ʻa e moʻuí ni. Ka ʻoku akoʻi ʻe he ongoongoleleí ʻa e tangatá ke nau loto fakatōkilalo, faivelenga, faitotonu mo anga māʻoniʻoni ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí pea ʻiate kinautolu pē, pea kapau te nau fai ki hono ngaahi tefitoʻi moʻoní, ʻe tupu ʻo lahi pea fokotuʻu ʻi he funga ʻo māmaní ʻa e melinó mo e anga māʻoniʻoní, pea ʻe ngata leva ʻa e fai angahalá, fekeʻikeʻí, lingi totó mo e ngaahi faʻahinga kovi kotoa pē ʻoku fakatupu ʻauhá, pea ʻe fakamaʻa ʻa e māmaní mo ngaohi ke hoko ko ha feituʻu feʻunga ke nofo ai ʻa e kakai fakalangí; pea ke hāʻele mai ʻa e ʻEiki ko hotau ʻOtuá ʻo nofo ai, pea ko e meʻa ia te ne fai lolotonga ʻa e Nofotuʻí.10

ʻOku lau ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní … ko e konga ia ʻo hono misioná ke teuteuʻi ʻa e hala ki he hāʻele totonu mo nāunauʻia mai ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá ki he māmaní, ke ne pule mo nofo fakataha ai mo Hono kakaí. Ko e konga pē ia ʻo e ngāue mo e teuteu ko iá, ʻa e tui ʻa e Kāingalotú ʻe toe tānaki fakataha mai ʻa ʻIsilelí, ʻa ia naʻe fuoloa hono fakamovetevete ʻi he ngaahi puleʻanga ʻo e māmaní, pea toe fakafoki kinautolu ki he ngaahi fonua kuo ʻosi talaʻofa ange ʻaki ki heʻenau ngaahi tamaí ʻe hoko ko honau tofiʻá ʻo taʻengata….

…Ko kinautolu kuo nau ʻosi tali ʻa e Ongoongoleleí ʻi he māmaní… te nau tokoni kinautolu ʻi hono fakahoko e ngaahi ngāue ʻa e ʻOtuá. Te nau kaungā ngāue fakataha mo Ia ʻi hono fakahoko ʻo honau fakamoʻui pē ʻonautolú ki taimi mo ʻitāniti, pea pehē foki ki hono fakamoʻui ʻo ʻIsileli kotoa pea mo e kakai Senitaile ko ia te nau tali ʻa e Ongoongoleleí. Ko kinautolu te nau fakahoko ʻa e ngaahi kikite mei muʻá. Naʻe mamata ʻa ʻπsaia kiate kinautolu mo ʻenau ngaahi ngāué ʻi ha fakahā mei he ʻOtuá ʻi he taimi naʻá ne kalanga leʻo lahi ai: “Pea ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho ʻamuí, ʻe fokotuʻu maʻu ʻa e moʻunga ʻo e fale ʻo Sihová ʻi he tumutumu ʻo e ngaahi moʻungá, ʻe hiki hake ia ke māʻolunga ʻi he ngaahi moʻungá, pea ʻe tafe ki ai ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē” (ʻIsaia 11:2–3). Ko kinautolu naʻe ʻuhinga ki ai ʻa Selemaia ʻi he taimi naʻá ne fakahoko ai e talaʻofa ʻa e ʻOtuá ki ʻIsilelí ke toki fakahoko ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí: “Te u toʻo ʻakimoutolu ko e taki toko taha ʻi ha kolo, pea mo e toko ua ʻi ha faʻahinga, pea te u ʻomi ʻa kimoutolu ki Saione, pea te u foaki kiate kimoutolu ʻa e kau tauhi ʻo hangē ko hoku lotó, pea te nau fafanga ʻaki ʻa kimoutolu ʻa e potó mo e ʻiló” (Selemaia 3:14–15).11

Naʻe tuʻutuʻuni ʻe he ʻEikí… ha fekau ʻa ia naʻá ne folofola ʻo pehē ʻoku totonu ke fakahoko ʻe Hono kakaí: ʻA ia ʻoku totonu ke nau kamata ʻi he taimi pē ko iá ke ikunaʻi ʻa honau ngaahi fili kotoa pē, pea kapau te nau kei hokohoko atu ai pē he tauhi faivelenga ʻo ʻEne ngaahi fono kuó Ne tuku kiate kinautolú, kuo tuʻutuʻuni he ʻikai ngata ʻa ʻenau ikuná kae ʻoua kuo fakamoʻulaloaʻi ʻa e ngaahi fili kotoa pē–ʻo ʻikai fakalaloaʻi ʻaki ʻa e fakamālohi pe ko e laumālie ʻo e fekeʻikeʻí pe ko e taú ka ko hono fakamoʻu-laloaʻi ʻaki ʻa e mālohi ʻo e moʻoni taʻengatá, ʻaki ʻa e ngeia mo e mālohi ʻo e ʻOtua Māfimafí…. ʻE fakaongoongoleleiʻi mo fakalahi ʻa e mālohi pea mo e anga māʻoniʻoni ʻa e kakai ʻo e fuakava angatonu ʻa e ʻOtuá kae ʻoua kuo punou ʻa māmani mo fakamoʻoniʻi ko e Kalaisí ʻa Sīsū, pea ʻoku ʻi ai ha kakai ʻoku nau teuteu atu ki Heʻene toe hāʻele mai ki he māmaní ʻi he mālohi mo e nāunau [vakai, T&F 103:5–8].12

Ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku ʻikai ko ha Siasi ia ʻokú ne mamahiʻi pē ha foʻi tefitoʻi meʻa. ʻOku ʻikai ko ha kiʻi konga pē ia ʻo ha ngaahi siasi kehekehe. Ka ko e Siasi ia ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ni. Ko e siasi pē ia ʻe taha ʻi he māmaní ʻoku lava pea ʻoku ui ʻaki ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí mo ne maʻu ʻa hono mafai faka-ʻOtuá. ʻOku ou lea kiate kimoutolu pea ʻi he ʻao ʻo māmaní ʻaki ʻa e ngaahi lea faingofua mo moʻoní, neongo ʻe ngali ongo mahi ʻa e moʻoní kiate kinautolu ʻoku nau fakafepakiʻi taʻe ʻuhinga iá. Ka neongo ia ʻoku moʻoni ʻeni pea ʻe kei moʻoni ai pē ia kae ʻoua kuo hāʻele mai ʻa e tokotaha ʻokú ne maʻu ʻa e totonú ke pule ʻi he ngaahi puleʻanga ʻo māmaní pea ʻi he fānau ʻa e ʻOtuá fakafoʻituitui ʻi he māmaní hono kotoa, ʻo ne pule ki he ngaahi puleʻangá pea maʻu e taʻahine taʻane ʻe teuteuʻi ki he hāʻele mai ʻa e Tangata Taʻané.13

Ngaahi Fokotu’u ki he Akó

  • Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai kiate kitautolu ʻa hono tomuʻa fakahā ʻe he kau palōfita ʻa e ʻOtuá “ ʻi onopooni mo onoʻahó” ʻa e Hāʻele ʻAnga Ua mai ʻa e Fakamoʻuí?

  • Ko e hā nai hono ʻuhinga kuo fakahā mai ai kiate kitautolu ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e Hāʻele ʻAnga Uá? Ko hai te ne ʻiloʻi ko e ngaahi fakaʻilonga ʻeni ʻo e hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí? Te tau lava fēfē ke fakaʻaongaʻi ʻi heʻetau moʻuí ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi fakaʻilonga ko ʻení?

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻe lava ke pehē ai ʻoku hoko mai ʻa e ngaahi fakaevahá “ koeʻuhí ke lelei ai e fānau ʻa e ʻ[ʻOtuá]? Ko e hā e founga ʻoku totonu ke tau tali ʻaki e hoko mai ʻa e ngaahi meʻá ni kiate kitautolú?

  • Ko e hā e meʻa kuo pau ke tau fai ke tau “hao ai mei he ngaahi fakamamahi ʻe huaʻi mai ki he kakai fai angahalá?”

  • Ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻe maʻu ʻe māmaní kapau ʻe talangofua ʻa e kakaí ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí?

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku “puleʻi” ʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hoko ko e tupu mei he ngaahi anga kovi kuo fakahoko “ke aʻusia ʻa e tumutumu ʻo e leleí”?

  • ʻE anga fēfē e faifai pea fakamoʻulaloaʻi ʻe he Kāingalotú ʻa e kotoa ʻo honau ngaahi filí?

  • Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku hoko ai ʻa e Hāʻele Anga Uá ko ha fuʻu ʻaho “lahi” mo toe “fakamanavaheé”? ( T&F 110:16)

  • Ko e hā ha meʻa te tau lava takitaha ʻo fai ke tokoni ki hono teuteuʻi ʻo e māmaní ki he Hāʻele ʻAnga Ua mai ʻa e Fakamoʻuí?

Ngaahi Ma’u’anga Fakamatalá

  1. In James R. Clark, comp., Messages of the First Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. (1965–75), 4:154.

  2. In Messages of the First Presidency, 3:287.

  3. In Messages of the First Presidency, 4:294.

  4. In Conference Report, ʻEpe.. 1880, 95–96; tānaki atu ki ai hono fakapalakalafi.

  5. In Messages of the First Presidency, 4:132.

  6. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 5th ed. (1939), 55.

  7. In Conference Report, ʻEpe. 1880, 96.

  8. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 89.

  9. Deseret News: Semi-Weekly, 19 Fep. 1878, 1.

  10. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 84–85.

  11. “President Joseph F. Smith ‘Mormonism,’” Millennial Star, 19 Sune 1902, 385–86.

  12. In Conference Report, ʻEpe. 1902, 2.

  13. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 137.

ʻĪmisi
the Second Coming

Ko e Hāʻele ʻAnga Ua, fai ʻe Harry Anderson. ʻOku tui ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasi ʻe toe hāʻele mai ʻa e Fakamoʻui, ko Sīsū Kalaisi, ki he māmaní ʻi he mālohi mo e nāunau.