Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 2: Ko ha Fakamoʻoni Fakafoʻituitui ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá


Vahe 2

Ko ha Fakamoʻoni Fakafoʻituitui ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá

Naʻe fili ʻe he ʻOtuá ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke ne fakafoki mai ʻa e kakato ʻo e ongoongoleleí ki māmani.

Mei he Mo’ui ‘a Siosefa F. Sāmitá

Naʻe maʻu kei siʻi pē ʻe Siosefa F. Sāmita haʻane fakamoʻoni ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá naʻe fili ia ke ne fakafoki mai ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he kuonga fakakosipeli fakaʻosí ni. Naʻe manatuʻi ʻe Palesiteni Sāmita ʻi he ngaahi taʻu ki muí ni maí ʻo pehē: “ ʻI heʻeku kei siʻí naʻá ku ʻiloʻi ʻa e Palō1fita ko Siosefa Sāmitá. ʻI heʻeku kei siʻí naʻá ku fanongo ki heʻene malangaʻi ʻa e ongoongoleleí pea kuo tuku ki ai ʻe he ʻOtuá ke ne tokangaʻi ʻa e ngāué ni. ʻI heʻeku kei siʻí, naʻe ʻiloʻi au ʻe he kakai ʻi hono falé, ʻo hangē pē ko hono ʻiloʻi au ʻe he kakai ʻi he fale ʻo ʻeku tamaí. Kuó u pukepuke ʻa e fakamoʻoni ko ia ʻa e Laumālié naʻe fakatō kiate au ʻi heʻeku kei siʻí, pea mo ia naʻá ku maʻu mei heʻeku faʻē angatonú, ʻa e tui moʻoni ko ia ko Siosefa Sāmitá ko e palōfita ia ʻa e ʻOtuá; pea naʻe tataki fakalaumālie ia ʻo ʻikai tatau mo ha toe tangata ʻi hono toʻutangatá, pe naʻe tataki fakalaumālie ʻi he ngaahi senituli ki muʻá; naʻe fili ia ʻe he ʻOtuá ke ne fakatoka ʻa e fakavaʻe ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.” 1

ʻI he lolotonga ʻo ʻene hoko ko e Palesitení, ne fakamafaiʻi ai ʻe Siosefa F. Sāmita hono fakatau ʻo ha ngaahi konga kelekele mahuʻinga ki he moʻui ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá pea mo e tupu ʻa e Siasí, kau ai e feituʻu ne fanauʻi ai e Palōfitá ʻi Sāloni ʻi Veamoní; ʻa e fale fakapōpula ʻi Kātesí ʻi ʻIlinoi; pea mo e faama ʻa Siosefa Sāmita Lahi (Sr) ʻi Menisesitā ʻi Niu ʻIoaké.

Ko e fakamatala ʻeni ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita ki he ngāue ʻa e Palōfitá: “ ʻOku ou fakamoʻoni kiate kimoutolu pea mo māmani, naʻe hiki hake ia ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá ke ne fakatoka ʻa e ngaahi fakavaʻe ʻo e ngāue lahi ko ʻeni ʻi he ngaahi ʻaho ki mui ní, ke ne fakahā ʻa e kakato ʻo e ongoongoleleí ki māmani ʻi he kuonga fakakosipelí ni, ke ne fakafoki mai ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá ki māmani, koeʻuhí ke lava ai ʻa e tangatá ʻo ngāue ʻi he huafa ʻo e Tamaí, mo e ʻAló, pea mo e Laumālie Māʻoniʻoní, pea ʻe tali ia ʻe he ʻOtuá; ʻe fakahoko ia ʻi hono mafaí. ʻOku ou fakamoʻoni ki ai; ʻOku ou iloʻi ʻoku moʻoni ia.”2

Ngaahi Akonaki ‘a Siosefa F. Sāmitá

Ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko ha meʻangāue ia naʻe fili ʻe he ʻOtuá ke ne fakafoki mai ʻa e ongoongolelei ʻo e fakamoʻuí.

Ko Siosefa Sāmitá ko ha meʻangāue ia ne fili ʻe he ʻOtuá mo fakakoloaʻi ʻaki hono mafaí ke ne fakafoki mai ʻa e Lakanga Taulaʻeiki māʻoniʻoníí, ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá ke nonoʻo ʻi he māmaní pea ʻi he langí,—ʻa e mālohi ko ia ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí ʻe lava ai ʻa e tangatá ke fakahoko ʻa e ngaahi ouau ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ki hono fakamoʻui ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe fakafou mai ʻia Siosefa Sāmita ʻa e ongoongolelei ʻo e fakatomalá, papitaiso ʻi he vaí ki he fakamolemole ʻo e angahalá, pea fakafoki mai mo e papitaiso ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní mo e ʻi he afí, pea mo e ʻilo ko Sīsuú ko e Kalaisí ia, ko e ʻAlo pē Taha ʻo e ʻOtuá ne Fakatupú, pea ʻoku fakahaaʻi ia ʻi he laumālie ʻo e moʻoní. ʻOku tau moʻua ki he tamaioʻeiki anga fakatōkilalo ko ʻeni ne fili ʻe he ʻEikí ke ne fakatoka ʻa e fakavaʻe ʻo e ngāue ko ʻeni ki he ngaahi ouau ʻo e ongoongolelei ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻa ia naʻe teʻeki pea ʻoku kei taʻe ʻilo ʻe he māmaní, ka ko ia ʻe lava ke fakatahaʻi ai kitautolu ko e ngaahi fāmili mo e ngaahi faʻahinga, ʻi he ngaahi haʻi ʻo e fuakava foʻou mo taʻengatá, ki taimi pea mo ʻitāniti kotoa.

ʻOku tau moʻua ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ʻa ia naʻe hoko ko e meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻEikí, ʻi he ʻilo ko ia ʻoku tau maʻu ki he ngāue ko ʻeni ʻoku fie maʻu ke fakahoko ʻi he fale ʻo e ʻOtuá, ki hono fakamoʻui ʻo e kakai moʻuí pea mo hono huhuʻi ʻo e kakai pekiá, pea mo e feohi taʻengata ʻo e ngaahi laumālie kuo ʻosi fakatahaʻi ʻi he moʻuí ni ʻe he mālohi ʻo e ʻOtuá, ʻi he haʻi ʻo e fukava foʻou mo taʻengatá. ʻOku tau moʻua, pe haʻisia, ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ʻa ia naʻe hoko ko e meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá, ʻi he ʻilo ko ia ʻoku tau maʻu he ʻikai lava ke hakeakiʻi ha tangata ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá pe maʻu hono kakato ʻo hono nāunaú, tokotaha peé. Naʻe ʻikai fakataumuʻa ia ke tokotaha pē ʻa e tangatá, he ʻoku ʻikai ʻi ai ha tangata taʻe ʻi ai ha fefine, pe ko e fefeiné, taʻe ʻi ai ʻa e tangatá, ʻi he ʻEiki.3

ʻOku moʻui ʻa e ʻOtuá, ko Sīsuú ko e Kalaisí ia, ko e Fakamoʻui ʻo e māmaní. Ko Siosefa Sāmitá ko e palōfita ia ʻa e ʻOtuá—ʻoku moʻui, kae ʻikai mate; he tahā ʻe faifaiangé pea toe ngalo hono hingoá. Ko e ʻāngelo ne ʻaʻahi ki ai mo fakahā kiate ia ʻa e pōpoaki ʻa e ʻOtuá, naʻá ne fakahā ange ʻe fakatou ʻohake hono hingoá ʻi he leleí pea mo e koví ʻi māmani kotoa [vakai, Siosefa Sāmita 2:33]. Naʻe fai ʻa e kikité ni ʻi he ngaahi ʻaho ʻo ʻene kei siʻí, ki muʻa ia ʻoku teʻeki fokotuʻu ʻa e Siasí, pe lavelaveʻiloa ʻa e ngaahi meʻa kuo hoko talu mei he ʻaho ko iá. Naʻe fai ʻa e fakahaá ni, neongo naʻe hā ngali taʻe mahino moʻoni he taimi ko iá pe ʻe hoko; ka mei he ʻaho naʻe lea ʻaki ai iá ʻo aʻu ki he mōmēniti ko ʻení, pea mei he taimí ni aʻu ki he ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo e māmaní, ko e hingoa ko ia ʻo Siosefa Sāmiá, ʻa e palōfita ʻo e senituli tahahivá, kuo fakamafola, pea ʻoku fakamafola, pea ʻe fakamafola ia ki tuʻapuleʻanga ki he ngaahi fonua ʻo e māmaní, pea ʻe fakatou fakahīkihikiʻi mo laʻukoviʻi ia ʻe he kakai ʻo e māmaní… ; he naʻá ne fakahoko pea ʻokú ne fakahoko ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí. Naʻá ne fakatoka ʻa e fakavaʻe ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻeni ʻo hono fakafoki mai ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻAlo ʻo e ʻOtuá, naʻá ne moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení, mo ne akoʻi, peá ne pekia, mo toetuʻu mei he maté.4

Ko e feituʻu ʻe lau ai ʻa e [hingoa ʻo Siosefa Sāmitá] ko e leleí, ʻe fai ia ʻe kinautolu ne nau ʻosi maʻu e faingamālie ke fanongo ki he ongoongolelei kuo ʻomi ki māmani ʻo fou mai ʻiate iá, pea ne nau faitotonu mo anga fakatōkilalo feʻunga ke maʻu iá. Te nau talanoa kau kiate ia ʻaki ʻa e ʻilo kuo nau maʻu ʻi he fakahā fakalaumālie ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻo makatuʻunga ʻi he talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻá ne akoʻí, ʻi heʻene hoko ko e palōfita mo e tokotaha ʻoku tataki fakalaumālié. Te nau fakahīkihikiʻi mo fakalāngilangaiʻi ia, pea te nau manatua lelei maʻu pē hono hingoá. Te nau fakaʻapaʻapaʻi ia, te nau ʻofaʻi ia, ʻo ʻikai toe tatau mo haʻanau ʻofa ʻi ha tangata, koeʻuhí he te nau ʻiloʻi ko ha meʻangāue ia kuo fili ʻi he toʻukupu ʻo e Fungani Māfimafí ʻi hono fakafoki mai ʻo e ongoongolelei ʻo e moʻuí pea mo e fakamoʻuí kia kinautolú, naʻá ne fakaʻatā ke mahino kia kinautolu ʻa e kahaʻú, ʻi heʻene tatala ʻa e veili ʻo ʻitānití, mei honau fofongá. Ko kinautolu ko ē kuo nau ʻosi maʻu ʻa e ngaahi tefitioʻi moʻoni naʻá ne fakahaá ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku ʻikai ngata pē ʻi heʻene fekauʻaki mo honau fakamoʻuí, fiefiá, fiemālié, ʻo fakatoutatau ʻi he fakalaumālié moe fakaetuʻasinó, ka ki he tuʻunga lelei, fiefia, fakamoʻui mo e hākeakiʻi ʻa honau kāinga kuo nau mālōlō taʻe maʻu ha ʻilo ki he moʻoní.

Ko e ngāue naʻe fakakaungātāmaki ai ʻa Siosefa Sāmitá naʻe ʻikai fakangatangata ia ki he moʻuí ni pē, ka ʻoku toe fekauʻaki foki ia mo e moʻui ka hoko maí, pea mo e moʻui naʻe ʻi aí. Ko hono faka-lea ʻe tahá, ʻoku fekauʻaki ia mo kinautolu kuo nau moʻui ʻi he māmaní, ʻa kinautolu ʻoku moʻuí pea mo kinautolu ʻe muimui mai ʻi hotau tuʻá. Ko ha faʻahinga meʻa ia ʻoku ʻikai ngata pē ʻene fekauʻakí mo e tangatá ʻi he taimi ʻoku kei ʻi he ngaahi tāpanekale ai ko ʻeni ʻo e kakanó, ka ʻoku fekauʻaki ia mo e fāmili kakato ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá mei ʻitāniti ki ʻitāniti…. ʻOku ʻikai fakangatangata ʻeni ia ki ha kiʻi koló, pe ki ha vahefonua, pe puleʻanga, ka ʻoku aʻu ia ki he puleʻanga, faʻahiniga, lea mo e kakai kotoa pē.5

ʻOku hā mātuʻaki angakehe moʻoni kiate au ke ʻi ai ha faʻahinga ongo tāufehiʻa lahi pehē fau ke fai ʻe māmani kia Siosefa Sāmita. Naʻe ʻikai ke ne teitei fai ha anga kovi ki ha taha. Ko ha fakamoʻoni au ki he meʻa ko iá, he ʻoku ou ʻiloʻi ʻene moʻuí. Neu mamata ʻiate ia ʻi he kakanó, mou lau ʻene ngaahi leá. Ne u ʻosi lau ʻa e ngaahi fakahā ne fai ki ai ʻe he ʻEikí. ʻOku ou maheni mo ʻene ngāué, pea ʻoku ou ʻiloʻi naʻe ʻikai ke ne teitei f’ai ha faʻahinga angakovi ki ha foʻi laumālie moʻui ʻe taha. Naʻe ʻikai ke ne teitei fakalotolaveaʻi hono kaungā-tangatá, ka naʻá ne fai ha ngāue lahi ke hakeakiʻi kinautolu. Ka neongo ia, ko e konga ʻoku ngali kehe hení ko e kakai ko ia ʻoku nau mātuʻaki taʻe ʻiloʻi iá, ko kinautolu ia ʻoku mātuʻaki ʻita, loto tāufehiʻa, pea mo loto kovi taha ki aí. ʻOku ou fehuʻi ai kiate au ʻo pehē, Ko e hā ʻoku pehē aí? ʻOku ʻikai loto pehē ʻa e faʻahinga ia ʻo e tangatá, ki ha kakai ʻoku nau tuʻuaki ha ngaahi faʻunga fakalotu ne fokotuʻutuʻu pē ʻe he tangatá. Ka, ʻoku faikehe, ʻoku meimei ke ake maʻu pē ʻenau ʻitá ʻi he taimi ʻoku puʻaki ai ʻa e hingoa ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá! Lolotonga ʻoku hoko ʻeni ko ha meʻa ʻoku faikehe ʻi he fakakaukau fakaekakanó, ʻoku hōhoa tatau pē ia mo e talaʻofa ne fai kiate ia ʻi he kamataʻangá, ʻe ha taha ʻo e kau talafekau fakalangi ne fekauʻi mai ke he fakahinohinoʻi iá… .

… Ko e fakavaʻe ʻo e ngāue naʻe fakatoka ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá naʻe fakatoka ia ʻi he moʻoni taʻengatá. He ʻikai lava ke liua ia. ʻOku hangē ia ko e fale ne langa ʻi he funga-maká. ʻE ala tō ki ai ʻa e matangi mālohí, tō mai ki ai mo e ngaahi ʻuhá, hoko mai ki ai mo e afaá, pea ʻe lava ke ueʻi hake ʻa e loto ʻo e tangatá ke nau ʻita mo fakatangaʻi ia; ka ʻoku tuʻu mālohi ia ʻo hangē ko e ngaahi ʻotu moʻunga taʻe ngatá, koeʻuhí he naʻe langa ia ʻi he moʻoní [vakai, Mātiu 7:24–25]. Ko e faitotonú, anga haohaoá, maʻa ʻa e moʻuí, tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisi ʻa ia kuo toetuʻú, talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ko ha ngahi tefitoʻi moʻoni kilukilua ia. ʻOkú ma ʻiloʻi ʻoku moʻoni ʻa e tokāteliné.6

Ko e ʻUluaki Mata-meʻa-hā-mai ʻa Siosefa Sāmitá, ko e meʻa maʻongoʻonga taha ia kuo hoko talu mei he Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí.

Ko e meʻa maʻongoʻonga taha kuo faifaiangé pea hoko ʻi māmani, talu mei he toetuʻu ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá mei he fonualotó pea mo ʻene hāʻele haké, ʻa e hāʻele mai ko ia ʻa e Tamaí pea mo e ʻAló ki he talavou ko Siosefa Sāmitá, ke teuteu ʻa e hala ki hono fakatoka ʻa e fakavaʻe ʻo hono puleʻangá—ʻo ʻikai ko ha puleʻanga ʻo e tangatá—pea he ʻikai ke teitei ngata pe ʻe liua. ʻI he hili ʻeku tali ʻa e moʻoni ko ʻení, ne u fakatokangaʻi ne faingofua ange ʻa e ngaahi moʻoni kehe kotoa pē ne ne fakamahino mo fakahā… . Naʻe ʻikai ke ne teitei akoʻi ha faʻahinga tokāteline naʻe taʻe moʻoni. Naʻe ʻikai ke ne teitei fakahoko ha faʻahinga tokāteline naʻe taʻe fekauʻi ia ke ne fai. Naʻe ʻikai ke ne teitei taukapoʻi ʻa e halá. Naʻe ʻikai kākaaʻi ia. Ka naʻe mamata, ongona; mo fakahoko ʻa ia kotoa naʻe fekau ia ke ne fakahokó; ko ia ai, ko e ʻOtuá naʻe makatuʻunga mei ai e lava ʻo e ngaahi ngāue ne fakahoko ʻe Siosefa Sāmitá— ka ʻoku ʻikai ko Siosefa Sāmita pē. Ko e ʻEikí pē ia ne tupu aí, ka ʻoku ʻikai ko e tangatá.7

ʻI he faʻahitaʻu failau ʻo e 1820, ne maʻu ai ʻe [Siosefa Sāmita] ʻa e fuofua mana lahi pe fakahā fakalangí ni. Naʻe kei taʻu hongofulu mā fā pē. ʻI he angamahení, ʻoku ʻikai ke tau fuʻu falala lahi ki ha tamasiʻi ʻoku kei taʻu hongofulu mā fā pē, pea ʻoku ngalingali foki he ʻikai hoko ha kiʻi tamasiʻi ia ʻi he faʻahinga taʻu pelepelengesi ko iá ʻo fuʻu mātuʻaki talangataʻa pe faiangahala, tautautefito ki hono fanauʻi mo ohi hake ia ʻi ha fāmá, ʻo mavahe mei he ngaahi tōʻonga angaʻuli ʻo e ngaahi kolo lalahí, pea toe hao foki mei haʻane toe fetuʻutaki mo e ivi mālohi ʻo e ngaahi feohi ʻoku koví. ʻOku ngalingali naʻe ʻikai hano toe taimi nofonoa ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi taʻu ko ʻeni ʻo ʻene moʻuí, ʻo aʻu ki hono taʻu hongofulu mā faá; he naʻe pau ke ngāue ʻene tamaí ke maʻu haʻane moʻui pea mo maʻu ia mei he kelekelé ʻi he ngāue pē ʻa hono nimá, ka ko ha tangata masiva ia mo hano fāmili tokolahi ke tokangaʻi.8

Fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakalaumālie ne ne maʻú, ʻe ngali tonu nai ke tau pehē naʻe mei malava pē ke ʻi ai ha kākā ne teuaki ʻe he kiʻi tamasiʻí ni, ʻo tautautefito ki ha kiʻi tamasiʻi pehē, pea mo e fakamtala mahino ne ne fai ʻo e me ʻa ko ia ne mamata ki ai mo ne ongoná? ʻIkai; pea ʻoku pehē pē mo e tali naʻe fai ange ki ai ʻe he talafekau fakalangí, ke faifaiangē pea faʻufaʻu ia ʻi he ʻatamai ʻo e kiʻi tamasiʻí. Ko e fakamoʻoni ko ia ʻa Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e ngaahi fakahā fakalangi ki aí, ʻa ē ne fai he konga ki mui ʻo ʻene moʻuí, naʻe mahino ngofua, hangatonu, māʻalaʻala, pea moʻoni, ʻo hangē pē ko ia ʻi heʻene kei siʻí; ʻa e anganofó, lototoʻá, pea mo e ʻofa ne ʻosi tohitongi ʻi hono lotó ʻi heʻene kei siʻí, naʻe ʻikai pē hōloa pe liliu ʻi heene motuʻá. Naʻe maʻu hono potó ʻi ha ngaahi fakahā mei he ʻOtuá kiate ia.9

ʻOku pehē ʻe he kau fakaanga kia kitautolú ko ha fakakaukau pē ia ʻa e Palōfita ko Siosefá ne mamata ki aí, ka naʻe ʻikai ko ʻene leá ia. Naʻá ne pehē ko e ongo tangata naʻe hā kiate iá ko ha ongo tangata moʻoni pē kinaua…. Kuo aʻu mai kia kitautolu e fakamatala ʻo e ʻaloʻi, moʻui pea mo e ngāue ʻa Kalaisí, pea ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha meʻa ia ʻi he fakamatalá te ne ʻai ke tau tui vave ange ai ki ai ʻo to e laka ange ʻi he talanoa ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmita. Naʻe ʻaʻeva mo folofola mo faleʻi ʻe Kalaisi hono ngaahi kaumeʻá ʻi heʻene hāʻele hifo mei he langí ʻi he taʻu ʻe 1900 tupu kuo hilí. ʻOku ʻi ai nai ha faʻahinga ʻuhinga he ʻikai ke toe hāʻele mai ai, ha faʻahinga ʻuhinga he ʻikai ke toe ʻaʻahi mai ai ki māmani ʻo fefolofolai mo e faʻahinga ʻo e tangatá he ʻahó ni? Kapau ʻoku ʻi ai pea ʻoku ou fiefia ke fanongo ki ai. Ko e meʻa ʻoku ou fie fakamama-faʻi kia kimoutolú ʻoku moʻoni ʻa e ʻOtuá, ko ha taha ia ʻoku ʻi ai hono kakano mo hono ngaahi hui, ʻo tatau pē mo koe pea mo au. ʻOku tatau pē mo Sīsū Kalaisi, ka ko e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha taha ia ko e laumālie pē.10

Naʻe liliu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e Tohi ʻa Molomoná ʻi he meʻafoaki pea mo e mālohi ʻo e ʻOtuá.

ʻI he vahaʻa ʻo e taʻu 17 mo e 18 ʻo [Siosefa Sāmitá], naʻá ne toe maʻu ai ha fakahā fakalangi, pea fakahā ai kiate ia ha ngaahi meʻa maʻongoʻonga mo nāunauʻia, pea ʻi ha taʻu hokohoko ʻe fā ne ʻaʻahi maʻu mai ai pē kiate ia ha talafekau fakalangi. … Fakatatau mo ʻene fakamatalá, naʻe fakahā ʻe he tokotahá ni kiate ia ʻa e fakakaukau mo e finangalo ʻo e ʻEikí, fakahā ange ki ai mo e natula ʻo e ngāue ʻa ia ʻe hoko ai ko ha meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi hono toe fokotuʻu ʻi māmani, ʻo ka hokosia hono taimí. Ko e ngāue ʻeni naʻe fakahoko ʻe Molonai, ʻi he lolotonga ʻo e taʻu ʻe fā mei he 1823 ki he 1827. ʻI he 1827 ne ne maʻu ai mei he ʻāngelo ko Molonaí, ʻa e ʻu lauʻi peleti koulá ʻa ē ne ne liliu mei ai ʻa e tohi ko ʻení (Tohi ʻa Molomoná) ʻi he tataki fakalangi ʻa e Māfimafí, pea ʻi he foaki mo e mālohi ʻo e ʻOtuá kiate iá….

Naʻe maʻu nai ʻe Siosefa Sāmita ha faingamālie ke ne fai angahala ai mo taʻe faitotonu ʻi he vahaʻa ʻo e taʻu 1827 ki he 1830, ʻi he lolotonga ʻo ʻene ngāue ʻaki hono ongo nimá ke maʻu e fanga kiʻi fie maʻu ʻo e moʻuí, mo hola mei hono ngaahi filí, mo fakamamaʻo meia kinautolu ne feinga ke fakaʻauha ia pea mo taʻofi hono fakahoko hono misioná, ka ne fāifeinga ke matuʻuaki ʻa e ngaahi faingataʻá mo e ngaahi fakamā ʻi heʻene feinga ke fakakakato hono liliu ʻo e tohi ní? ʻOku ʻikai ke u tui au ne ne maʻu ha faingamālie. ʻI he taimi ne ʻosi ai ʻene liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná naʻe kei tamasiʻi siʻi pē ia, ka ʻi heʻene ʻomi ʻo e tohí ni naʻá ne fakatupu ai ha ngaahi moʻoni fakahisitōlia, ngaahi kikite, ngaahi fakahā, ngaahi sio mamaʻo, ngaahi fakamoʻoni mo ha ngaahi tokāteline, ngaahi tefitoʻi fakakaukau mo ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku mahulu atu ia ʻi he mālohi mo e poto ʻo e māmani akó ni ke nau fakatataua pe fakafepakiʻi. Ko Siosefa Sāmitá ko ha talavou ia naʻe taʻe ako, ʻi hono fakatatau mo e ako ʻa e māmaní. Ka naʻe akoʻi ia ʻe he ʻāngelo ko Molonaí. Naʻe akoʻi ia mei ʻolunga, mei he ʻOtua Māfimafí, kae ʻikai mei he ngaahi akoʻanga fakatupu ʻe he tangatá; ka ʻoku mātuʻaki taʻe fakafiemālie mo hala ke tukuakiʻi ia ʻo pehē ʻoku taʻe poto; he ʻoku teʻeki ke ʻi ai ha tangata pe fakatahaʻi ha kau tangata te nau maʻu ha poto lahi ange ʻi ai, pe ʻe lava ʻe hano fakatahaʻi e poto mo e kākā ʻo e kakai ʻi hono kuongá ʻo fakatataua e meʻa naʻá ne lavá. Naʻe ʻikai taʻe poto ia, he naʻe akoʻi ia ʻe he tokotaha ʻoku haʻu mei ai ʻa e poto kotoa peé. Naʻá ne maʻu e poto ʻo e ʻOtuá mo ʻene fonó, pea mo ia ʻo ʻitānití.11

Naʻe liliu ʻa e Tohi ʻa Molomoná ʻi he foaki mo e mālohi ʻo e ʻOtuá, ʻi hono meʻangāue ʻaki ha talavou; ʻo ʻikai ʻe ha tangata poto, pe ʻe ha tangata ʻo e mataʻitohí, ka ʻe ha tamasiʻi taʻe ako, ʻikai hīkisia, mo angatonu! Pea ko e tamasiʻi taʻe ako, taʻe hīkisia, mo angatonu ko iá ko Siosefa Sāmita ia. Naʻe ʻikai ke ne maʻu ʻe ia ʻa e potó, ʻa e faʻahinga ʻatamaiʻia ke ne lava ai ʻiate ia pē ʻo liliu ki he lea faka-Pilitāniá ʻa e ngaahi tongitongi ʻi he ngaahi ʻū lauʻi peleti palasa ʻa ia naʻe fufuuʻi ʻe he kakai naʻa nau nofoʻi ʻa e konitinēniti ko ʻení. Naʻe ʻikai ke ne teitei pehē naʻá ne liliu ʻa e ngaahi tohi fakakuongamuʻa ko iá ʻaki hono poto pē ʻoʻoná. Ka naʻe kehe ia, he naʻá ne tala maʻu pē naʻá ne fakahoko ia ʻi he foaki mo e mālohi ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ne foaki ki aí.12

Kuo fakahoko ʻe he Palōfitá ha meʻa lahi ange ki hono fakamoʻui ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi ha toe taha ne moʻui, tuku kehe pē ʻa Sīsū.

Naʻe fakaava ʻe [Siosefa Sāmita] ʻa e fetuʻutaki ko ia mo e langí ʻi heʻene kei taʻu hongofulu tupú. Naʻá ne ʻomi e Tohi ʻa Molomoná, ʻa ia ʻoku ʻi ai ʻa e kakato ʻo e ongoongoleleí; ʻa e ngaahi fakahā ko ia ʻoku ʻi he Tohi Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá; fakafoki mai e Lakanga Fakataulaʻeiki māʻoniʻoní ki he tangatá; fakafoki mai mo fokotuʻu ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ko ha faʻahinga faʻunga ʻoku ʻikai hano tatau ʻi he māmaní kotoa, ʻa ia kuo ʻikai malava ʻe he kākā mo e poto ʻo e tangatá ʻi ha taimi lōloa ʻeni ke ʻiloʻi pe fokotuʻu pea naʻe ʻikai pē ke nau teitei malava ke fai ia. Naʻá ne fokotuʻu ha ngaahi kolonia ʻi he siteiti ʻo Niu ʻIoaké, ʻŌhaiō, Misuli pea mo ʻIlinoi, pea mo fakahinohino ʻa e hala ki hono tānaki ʻo e Kāingalotú ki he ʻOtu Moʻunga Maká (Rocky Mountains); ʻoatu ʻa e ongoongoleleí ki ʻIulope pea ki he ngaahi ʻotu motu ʻo e tahí; fokotuʻu ʻa e kolo ko Ketilaní ʻi ʻŌhaiō, mo langa ai ha temipale ne lauiafe hono mahuʻingá; naʻá ne langa ʻa e kolo ko Nāvuú ʻi he lotolotonga ʻo e fakatangá; tānaki hifo ki Nāvū pea mo e feituʻu ko iá ha kakai ʻe toko 20,000 tupu, pea kamata hono langa ʻo e temipale ʻi aí, ʻa ia ne feʻunga hono mahuʻingá ʻi he taimi ne ʻosi aí mo e paʻanga ʻe taha miliona; pea ʻi he lolotonga ʻo ʻene fakahoko kotoa ʻení naʻe pau ke ne kei fakafepakiʻi ʻa e ngaahi meheka ʻo e hono kuongá, mo e ngaahi fakatanga taʻe tukú, pule fakaaoao ʻa e kau fakatangá, kae ʻumaʻā ʻa e tukuakiʻi loí mo e lauʻi koviʻí, ʻa ia ne taulōfuʻu atu ki ai mei he ngaahi tapa kotoa pē ʻo taʻe ʻi ai hano faʻahinga fakangatangata ʻe taha. Ko hono fakalea ʻe tahá, kuó ne fakahoko ha meʻa lahi ange mei hono taʻu hongofulu mā faá ki hono taʻu uofulú, ki hono fakamoʻui ʻo e tangatá ʻi ha toe tangata kuo moʻui, tuku kehe pē ʻa Sīsū [vakai, T&F 135:3], ka neongo ʻeni, ne tukuakiʻi ia ʻe hono ngaahi filí ʻo pehē ko ha tangata fakapikopiko mo taʻe ʻaonga!

Ko e fē ha feituʻu te tau ʻilo ai ha tangata kuó ne fakahoko ha vahe tahaafe ʻe taha ʻo e ngaahi lelei ne fakahoko ʻe Siosefa Sāmitá? …Kuo teʻeki ha taha ʻi he senituli hongofulu mā hivá, tuku kehe pē ʻa Siosefa Sāmita, kuó ne ʻomi ki māmani ha kihiʻi maama fekauʻaki mo e ngaahi kī mo e mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, pe ko e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí, ʻo tatau pē ki he moʻuí mo e pekiá. Naʻe fakahā ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou ʻia Siosefa Sāmita, ha ngaahi meʻa lahi ne kei fufuuʻi talu mei he fokotuʻu ʻo e māmaní ko hono fakahoko ʻo e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá…. Pea ʻoku fakangatangata moʻoni pē ʻeni ia ki hono pukepuke ʻo e ngaahi kaveinga mo e natula ʻo e ngāue maʻongoʻonga ko ʻeni ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻa ia kuo fakataumuʻa ke ne fakahoko moʻoni ʻa e ngaahi taumuʻa maʻongoʻonga pea mo e ngaahi fokotuʻutuʻu ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá.13

Naʻe hoko ʻa e Palōfita ko Siosefá … ko ha founga, ʻo fakatatau mo e poto ʻo e ʻOtuá, ke fakafoki mai ai ʻa e ngaahi moʻoni fuoloa ʻo e ongoongolelei taʻe ngata ʻa Sīsū Kalaisí, ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí, ʻa ia ʻoku motuʻa ange ia ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku moʻoni pē foki, naʻe kei foʻou ʻene ngaahi akonakí ki he kakai ʻo hono kuongá koeʻuhí he naʻa nau hē mei he moʻoní—ka ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ko e ngaahi foʻi moʻoni motuʻa taha ia ʻoku kei tuʻu. Naʻe foʻou kinautolu ia ki he toʻutangata ʻo Siosefá, ʻo hangē pē ko hanau konga ʻe niʻihi kia kitautolu, he kuo hē ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻo hēfano pē, ʻo fepuhiʻaki ʻe ha faʻahinga tuʻoni matangi foʻou pē ʻo e tokāteline ʻo e kākā ʻa e tangatá—ʻoku lau ko e fakalakalaka foʻou koā—kuo hoko mai. Naʻe ʻai ʻe he meʻá ni ʻa e Palōfita ko Siosefá ko ha taha ʻokú ne fakafoki mai, kae ʻikai ko ha tokotaha ʻokú ne fakaʻauha, ʻo e ngaahi foʻi moʻoni motuʻá. Ka ʻoku ʻikai fakatonuhiaʻi ʻe he meʻá ni kitautolu ʻi heʻetau siʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahino ngofua mo mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí ka tau tulimui ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi fakakaukau loi mo kākā ʻo onopōní.14

ʻOku ou fakahā ai kia kimoutolu ʻi he moʻoni ʻo hoku lotó, mo e fakamātomato ʻa hoku laumālié, ʻoku ou tui ʻaki hoku lotó - kotoa ki he fakalangi ʻo e misiona ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, pea ʻoku ou tui ʻi he tapa kotoa ʻo ʻeku moʻuí naʻe hiki hake ia ʻe he ʻOtuá ke ne fakafoki mai ki māmani ʻa e ongoongolelei ʻo Kalaisí, ʻa ia ko e mālohi moʻoni ia ʻo e ʻOtuá ki he fakamoʻuí. ʻOku ou fakamoʻoni kia kimoutolu ko Siosefa Sāmitá naʻe meʻangāue ʻaki ia ʻi he toʻukupu ʻo e ʻEikí ʻi hono fakafoki mai ʻo e moʻoni ʻa e ʻOtuá ki māmaní, pea pehē foki ki he Lakanga Fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, ʻa ia ko hono mafai kuó ne tuku mai ki he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku moʻoni ʻeni, pea ʻoku ou fakamoʻoniʻi ia kia kimoutolu. Kiate au, ko hono kānokató ia; ko ʻeku moʻuí ia, ko ia ʻa ʻeku māmá; ko ʻeku ʻamanaki lelei ʻangá ia, pea mo hoku fiefia ʻangá; he ko ia pē taha kuó ne ʻomi kiate au ʻa e fakapapauʻi kuó u maʻu ki he hakeakiʻí, pe ko ʻeku toetuʻu mei he maté, fakataha mo kinautolu ne u ʻofa mo fakamahuʻingaʻi ʻi he moʻui ní, ʻa ia kuó u feohi mo kinautolu ʻi he māmaníko ha kau tangata anga fakaʻeiʻeiki, maʻa, anga fakatōkilalo, naʻe talangofua ki he ʻOtuá mo ʻene ngaahi fekaú, naʻe ʻikai ke nau mā ʻi he ongoongolelei ʻo Kalaisí, pe ko ʻenau tukupā pe ʻiloʻi ʻo e moʻoni ʻo e ongoongoleleí; ko ha kau tangata ne faʻu ʻaki e ngaahi nāunau ne faʻu mei ai ʻa e kau mate fakamaʻatá (martyrs), pea ne nau loto fiemālie ʻi ha faʻahinga mōmēniti pē ke tuku hifo ʻenau moʻuí maʻa Kalaisi, mo e ongoongoleleí, ʻo ka fie maʻu, ʻa ia ne nau maʻu ʻeni ʻi ha fakamoʻoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ki honau ngaahi lotó. ʻOku ou loto ke u toe fakataha mo e kau tangata ko ʻení ʻo ka ʻosi ʻeku ngāue ʻi hení. Ka ʻosi ʻeku ngāue heni, ʻoku ou hū atu ki he maama ʻo e ngaahi laumālié ʻa ia ʻoku nau nofo aí, ke mau fakataha ai mo kinautolu. Ko e ongoongolelei ko ʻeni ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá ʻokú ne ʻomi kiate au ʻa e ʻamanaki lelei ʻoku ou maʻu ke toe fakataha mo e kau tangata ko ʻení, pea mo ʻeku fakatokangaʻi ʻa ʻeku holi ki he halá ni. Kuó u laukau ʻaki kotoa ʻa e ongoongoleleí ni, pea kuo teʻeki ke mole noa. ʻOku ou ʻiloʻi ʻa e tokotaha ʻoku ou falala ki aí. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku moʻui hoku Huhuʻí, pea ʻe tuʻu ha ʻaho ʻi māmani ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.15

Ngaahi Fokotu’u ki he Akó

  • Ko e hā ha ngaahi founga ne hoko ai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko ha “meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻEikí”? Ko e hā ha ngaahi founga kuo tāpuakiʻi ai koe ʻe he ngaahi meʻa ne fakahā ʻe he ʻEikí ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻi ai ha fakamoʻoni ko Siosefa Sāmitá ko ha palōfita ia ʻa e ʻOtuá ʻi he kuonga fakakosipelí ni?

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni mahuʻinga ne ʻilo ʻe Siosefa Sāmita mei he ʻUluaki Mata-meʻa-hā-maí? Ko e hā ha ngaahi moʻoni mahuʻinga kuó ke ʻilo mei he ʻUluaki Mata-meʻa-hā-maí? ʻOku hoko fēfē ha fakamoʻoni ki he ʻUluaki Mata-meʻa-hā-maí ko ha fakavaʻe ki hano tali ʻo e ngaahi moʻoni kehe ʻo e ongoongoleleí?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ko e Tohi ʻa Molomoná “naʻe liliu ia ʻi he foaki mo e mālohi ʻo e ʻOtuá”?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ne hanga ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo fai ha ngaahi meʻa ʻo lahi ange “ki he fakamoʻui ʻo e tangatá, ʻi ha toe tangata, tuku kehe pē ʻa Sīsū”?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko ha “taha ʻokú ne fakafoki mai, kae ʻikai ko ha taha ʻokú ne fakaʻauha, ʻa e ngaahi moʻoni motuʻá”?

  • Kuo fakamālohia fēfeeʻi koe ʻe haʻo feohi mo ha kau tangata, kau fefine, pe fānau ʻoku nau maʻu ha fakamoʻoni mālohi pea ʻoku “ ʻikai ke nau mā ʻi he ongoongolelei ʻo Kalaisí”? Te tau lava fēfē ke fakamālohia ʻa e kakai kehé ʻaki ʻetau ngaahi fakamoʻoní?

  • Ko e hā ʻa e meʻa ʻokú ke ofo lahi taha ai fekauʻaki mo e ngaahi fakamoʻoni ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita ʻi hono tuʻunga ko e Palōfitá? Ko e hā haʻo fakamoʻoni pē ʻaʻau ki he fakalangi ʻo e misiona ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá?

Ngaahi Ma’u’anga Fakamatalá

  1. Gospel Doctrine, 5th ed. (1939), 493.

  2. Gospel Doctrine, 168–69.

  3. Gospel Doctrine, 478–79; toki tānaki atu pē hono fakapalakalafí.

  4. Gospel Doctrine, 479.

  5. Gospel Doctrine, 480–81.

  6. Proceedings at the Dedication of the Joseph Smith Memorial Monument: At Sharon, Windsor County, Vermont, December 23rd, 1905, 41–42.

  7. Gospel Doctrine, 495–96.

  8. Gospel Doctrine, 482.

  9. Gospel Doctrine, 488–89.

  10. Gospel Doctrine, 478.

  11. Gospel Doctrine, 483–84.

  12. Proceedings at the Dedication of the Joseph Smith Memorial Monument, 38–39.

  13. Gospel Doctrine, 484–85.

  14. Gospel Doctrine, 489.

  15. Gospel Doctrine, 501.

ʻĪmisi
Joseph Smith

Naʻe fakahā ʻe Palesiteni Siosefa F. Sāmita ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko ha “meʻangāue ia kuo fili ʻe he ʻOtuá mo fakakoloaʻi ʻaki hono mafaí ke ne fakafoki mai ʻa e Lakanga Taulaʻeiki māʻoniʻoní” (Gospel Doctrine, 478).