Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 43: Ko e Ngaahi Tamaí ʻi ʻApi


Vahe 43

Ko e Ngaahi Tamaí ʻi ʻApi

ʻOku totonu ke feinga ʻa e tamai kotoa pē ke ne taau mo hono fatongia māʻoniʻoni ko e ʻulu ki hono fāmilí.

Mei he Mo’ui ‘a Siosefa F. Sāmitá

ʻI hono kotoa ʻo e moʻui ʻa Siosefa F. Sāmitá, naʻá ne manatu maʻu pē ki heʻene tamai ko Hailame Sāmita naʻe fakapōngí. ʻI he ʻaho 27 ʻo Sune 1918, naʻe tokangaʻi ai ʻe Palesiteni Sāmita ha ouau ʻi he Faʻitoka ʻo Sōleki Sití, ʻa ia naʻe fokotuʻu ai ha maka fakamanatu ʻo ʻene tangataʻeikí. ʻI he ouau ko ʻení naʻá ne lea ai ʻo pehē: “ ʻI he ʻahó ni ʻoku tāpuakiʻi ʻaki au ha fānau ʻe toko tolungofulu mā nima ʻoku moʻui kotoa, pea ki heʻeku ʻiló, ʻoku nau mālohi kotoa ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, pea ʻoku ou tui ʻoku nau loto ʻaki e ngāue ʻa e ʻEikí. ʻOku ou laukau ʻaki ʻeku fānaú. Ko e ʻaho ní kuo laka hake hoku makapuná ʻi he toko valungofulu mā onó…. ʻoku ou koloaʻia; kuo foaki mai ʻe he ʻEikí ha ngaahi koloa mahuʻinga maʻaku ʻi heʻeku fānaú pea ʻi he fānau ʻa e fānau ko iá…. ʻOku ou loto ke mou vakai mai ki hoku makapuná–ko kinautolu kotoa ʻeni. ʻOku ou ʻofa ʻiate kinautolu. ʻOku ou ʻiloʻi kotoa kinautolu. ʻOku ʻikai ha taimi te mau feʻiloaki ai te u taʻe ʻuma kia kinautolu, ʻo hangē pē ko ia ʻoku ou fai ki heʻeku fānaú.”1

Naʻe lea ki mui ʻa hono foha ko Siosefa Filitingi Sāmitá, ʻa ia naʻe hoko ko e Palesiteni ʻo e Siasí mei he 1970 ki he 1972 ʻo pehē, ko e ʻofa ʻa ʻene tamaí ki hono fāmilí “naʻe ʻikai ha ngataʻanga ʻo hono lahí mo ʻene haohaoá. Naʻe ʻikai ke ʻiloʻi ʻe he māmaní ia–pe naʻe ʻikai pē malava ke nau ʻiloʻi ia–ʻa hono lahi ʻo ʻene ʻofa kia kinautolú. Naʻe hanga ʻe he kakai anga-kovi mo anga fulikivanú ʻo manumanukiʻi mo lauʻikoviʻi ia; ka naʻe ʻikai haʻanau momoʻi ʻilo ʻe taha ki he tūkunga totonu ʻo ʻene moʻui fakafāmilí pea mo e ʻofa lahi naʻá ne maʻu maʻa hono fāmilí. Naʻá ne lotu lahi ke moʻui anga-tonu maʻu pē ʻa ʻene fānaú—ke nau tauhi moʻoni ki he ʻOtuá, faitotonu ki honau kāingá; fefaitotonu ʻaki ʻiate kinautolu pea nau faitotonu ange foki kiate ia! … Tuku ke nau kotoa kiate ia mo faitotonu foki ki he ngāue ko ia kuó ne fakafofongaʻi ʻi he faivelenga lolotonga ʻa ʻene moʻui fakamatelie ní, ʻa ia ko e meʻa mahuʻinga taha ia kiate ia he kotoa ʻo ʻene moʻuí.”2

Ngaahi Akonaki ‘a Siosefa F. Sāmitá

ʻOku ʻikai ha meʻa ia ke ne fetongi ʻa e ʻapí.

ʻOku ʻikai ha meʻa ia ke ne fetongi ʻa e ʻapí. ʻOku motuʻa tatau pē hono fakavaʻé mo e māmaní, pea ko hono misioná ko e tuʻu-tuʻuni pē ia ʻe he ʻOtuá talu mei muʻa…. ʻI heʻene peheé, ʻoku ʻikai ko e ʻapí ko ha feituʻu pē ke nofo ai, ka ko ha akoʻanga ia ʻoku mateakiʻi ai e maʻumaʻulutá mo e ʻofa ʻi he fakafoʻituituí pea ʻi he ngaahi puleʻangá foki.

He ʻikai lava ke ʻi ai ha fiefia moʻoni ʻe mavahe mei he ʻapí, pea ko e feinga kotoa pē ʻoku fakahoko ke fakamāʻoniʻoniʻi mo fakatolonga ʻa e ivi tākiekina ʻokú ne maʻú, ʻoku fakafiefia ia kiate kinautolu ʻoku ngāue mo feilaulau ke fokotuʻu ʻa e ʻapí. ʻOku faʻa feinga ʻa e kakai tangatá mo e kakai fefiné ke maʻu ha faʻahinga moʻui kehe ke fetongi ʻaki ʻa e ʻapí; ʻoku nau ʻai ke nau tui ko e ʻapí ʻoku taʻotaʻofi ai ʻa e ngaahi meʻa ʻokú te faí; pea ko e tauʻatāina māʻolunga tahá ʻa hono maʻu ko ia ʻo e faingamālie kakato taha ke te fai pē ʻa e meʻa ʻokú te loto ki aí. ʻOku ʻikai maʻu ha fiefia ia taʻe kau ai e ngāué, pea ʻoku ʻikai mo ha ngāue ʻe toe lahi ange ka ko hono liliu ʻo e ʻapí ke hoko ko ha akoʻanga faka-ʻOtuá, ʻa ia ʻoku tuʻuaki mo fakatolonga ai ʻa e moʻui fakafāmilí.

Ko kinautolu ʻoku nau kalo mei honau ngaahi fatongia ʻi ʻapí, ʻoku ʻikai ke nau maʻu ʻe kinautolu e foʻi konga mahuʻinga ʻokú ne fakakakato e moʻui fakasōsialé. Te nau fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku maʻu ai ʻa e fiefia fakasōsialé, ka ʻoku fakataimi pē ʻa ʻenau fiefiá pea ʻoku ʻikai ko ha fiefia ia ʻoku moʻoni, he ko e meʻa pē ʻoku hoko aí ko e moʻui mamahi ʻa mui ange. ʻOku faʻa mavahe ʻa e kakai tangatá mei honau ngaahi ʻapí he taimi ʻe niʻihi koeʻuhí ko ʻenau ngaahi ngāue maʻuʻanga moʻuí; ka ko e foki mai ko ia ki ʻapí ko ha ngaahi ongo lelei ia ʻokú ne fakatupu maʻu pē ʻa e ongoʻi fie fai leleí mo e moʻui mateakí.3

ʻI he ʻapi leleí, ʻoku ʻikai tuku ke fiekaia ʻa e laumālié, pe taʻofi e tupulaki mo e fakalakalaka ki muʻa ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku lelei angé koeʻuhí ko e ngaahi fakafiefia taʻe feʻunga mo fakakakanó. ʻOku ʻikai ko ʻene tefitoʻi taumuʻá ke tānaki ke lahi ʻa e ngaahi koloa fakaemāmaní, ʻa ia ʻoku faʻa hoko ai e toe mamaʻo ange mei he meʻa ʻoku moʻoni mo leleí, ʻa e moʻui fakalaumālié; ka ko hono taumuʻá ke maʻu ʻa e koloaʻia fakalaumālié, ʻa hono ʻiloʻi ʻo e ngaahi lavameʻa ʻoku fakaʻeiʻeikí pea mahutafea e ʻofá mo e fie tokoní.

ʻOku ʻikai ko e ʻapi leleí ʻa hono maʻu ʻo ha ngaahi tā valivali ʻoku paʻanga lahi honau mahuʻingá, ʻa e ngaahi puipuí, ʻa e fanga kiʻi meʻa teuteu iiki mahuʻingá, ngaahi meʻa teuteu kehekehé, ngaahi nāunau fale totongi mamafá, ngaahi ngoueʻangá, ngaahi tākanga monumanú, ngaahi falé mo e ngaahi konga kelekelé, pe ko e ngaahi meʻa fakafiefia mo maʻu ngofua ko ia ʻo e nofo fakasōsialé ʻoku fekumi ki ai ha tokolahí, ka ko e fakaʻofoʻofa ʻo e lotó, ngaahi laumālie kuo teuteuʻi leleí, ʻofá, faitotonu mo moʻoní; ngaahi nima ʻoku tokoní pea mo e ngaahi loto fie kaungāmamahí; ʻofa ʻoku ʻikai ke kumi ʻene meʻa ʻaʻaná, ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ngāue ʻoku nau tokoni ke toe lelei ange ʻetau moʻuí–ko e ngaahi meʻa ʻeni ʻoku fakavaʻe ʻaki ʻa e ʻapi leleí.4

ʻI he ʻapí, ʻoku maʻu ʻe he tamaí ʻa e mafai fakapulé.

ʻOku ʻikai mo ha toe mafai ʻe māʻolunga ange he tamaí ʻi he ngaahi meʻa fekauʻaki mo e fokotuʻutuʻu fakafāmilí, kae tautautefito ʻeni ki he taimi ʻoku puleʻi ai ia ʻe ha taha ʻokú ne maʻu e Lakanga Fakataulaʻeiki māʻolunga angé. ʻOku fakaʻapaʻapaʻi ʻa e mafaí ni he kuo fuoloa hono fai mai iá, pea naʻe fakaʻapaʻapaʻi lahi ʻaupito ia he kakai ʻo e ʻOtuá ʻi he ngaahi toʻu tangata kotoa pē pea naʻe faʻa fakamamafaʻi ia ʻe he ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita ne ueʻi ʻe he ʻOtuá ke nau faí. ʻOku faka-ʻOtua e kamataʻanga ʻo e fakahokohoko fakapēteliaké pea ʻe kei hokohoko atu ia ʻi he taimí ni pea ki ʻitāniti. Ko ia ai, ʻoku ʻi ai leva ha ʻuhinga makehe ke mahino ai ki he kakai tangatá, kakai fefiné pea mo e fānaú ʻa e fakahokohoko pea mo e mafai ko ʻení ʻi he ngaahi ʻapi ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá, mo nau feinga ke fokotuʻu ia ʻi he tuʻunga naʻe fakataumuʻa ki ai ʻe he ʻOtuá, ko ha feituʻu ki hono fakafeʻungaʻi mo hono teuteuʻi ʻo ʻene fānaú ke nau maʻu ʻa e hakeakiʻi māʻolunga tahá….

ʻOku maʻu ʻe he mafai ko ʻení ha fatongia pea ko ha fatongia mamafa ia, pea ʻokú ne maʻu foki ha ngaahi totonu mo ha ngaahi faingamālie, pea ʻoku ʻikai lava ke pehē ʻe tōtuʻa ʻenau hoko ko ha faʻifaʻaitakiʻanga ʻi heʻenau moʻuí, pe ʻe fuʻu lahi haʻanau teuteuʻi kinautolu ke moʻui fakatatau mo e tuʻutuʻuni mahuʻinga ko ʻeni kuo tuku mai ʻe he ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo e anga ʻo e fokotuʻutuʻu fakafāmilí. ʻOku ʻomi ʻe he mafai ko ʻení ha ngaahi talaʻofa mo ha ngaahi tāpuaki pau, pea ko kinautolu ʻoku talangofua mo fakaʻapaʻapa ki he mafai ko ʻení, ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi totonu ki ha ngaahi tāpuaki faka-ʻOtua, ʻa ia he ʻikai lava ke maʻu kae ʻoua pē kuo nau fakaʻapaʻapa mo talangofua ki he ngaahi fono kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ke hoko ko ha lao mo e mafai ʻo e ʻapí.5

ʻOku ou loto…. ke fakatōmamafa ki he kau ʻōfisa ʻo e Siasí ʻa hono fie maʻu ko ia ke tomuʻa fetuʻutaki ki he ngaahi tamaí ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku fekauʻaki mo hano uiuiʻi ʻo honau ngaahi fohá ki he Lakanga Fakataulaʻeikí mo e ngaahi ngāue ʻa e Siasí, koeʻuhí ke ʻoua naʻa hanga ʻe he Siasí ʻo maumauʻi ʻa e faka- ʻapaʻapa mo e ʻaʻapa ʻoku totonu ke fakahā ʻe he fānaú ki heʻenau mātuʻá, pe hala lotoʻapi atu ai e kau ʻōfisa ʻo e Siasí. ʻI he founga ko ʻení, ʻe tolonga ai ʻa e uouangatahá mo e anga-ʻofá; pea ʻe fakalahi e nofo malu ʻa e ngaahi fāmilí mo e moʻui fakafāmilí, ʻa ia ʻoku makatuʻunga mo tuʻuloa ai ʻa hono puleʻi ʻo e Siasí ki he ngaahi fatongia ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, ʻo fakapapauʻi ai ʻa e nofo uouangatahá, ivi mo e mālohi ʻo ʻene ngaahi ngāue kotoa pē.6

ʻE ngaahi tamai, fai homou fatongia kakató ki homou ngaahi fāmilí.

Kapau ʻe maʻu ʻe he [ngaahi tamaí] ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí ʻi heʻenau fakahoko ʻa honau ngaahi fatongia fakaemāmaní, he ʻikai ʻaupito ke nau taʻe tokanga ki he ngaahi faʻē ʻa ʻenau fānaú, pe ki heʻenau fānaú foki. He ʻikai ke nau tuku taʻe akoʻi kiate kinautolu ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻuí mo tā ha sīpinga lelei maʻanautolu. ʻOua naʻa mou fai ha faʻahinga meʻa ʻe hoko mai ha taimi te ke pehē ange ki ho fohá, “ ʻOua naʻa ke fai ia.” Moʻui ʻaki ha tōʻonga moʻui te ke lava ke pehē ange ai, “ ʻE hoku foha, fai ʻa ia ʻoku ou faí, muimui kiate au ʻi he sīpinga kuó u taá.” Ko e founga ia ʻoku totonu ke moʻui ʻaki ʻe he ngaahi tamaí, ʻe kitautolu hono kotoa; pea ko ha toki meʻa ngalivale moʻoni ia ki ha taha Siasi ke ne fai ha faʻahinga meʻa ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku ʻikai totonu pea ʻikai ke ne fie maʻu ke muimui ai ʻa ʻene fānaú. Toki meʻa ngali vale ia ke hanga ʻe ha tangata ʻo fokotuʻu pē ʻene leá ke hoko ko ha lao, ʻo faingataʻa ai ke ne fakahoko kakato ʻa hono fatongiá kiate kinautolu ʻoku ʻofa ʻiate ia mo totonu ke ne ʻofa aí, ʻo lahi ange ia ʻi heʻene ʻofa ki heʻene moʻui ʻaʻaná, ʻaki ʻene fakavaivaiʻi ia ki he ngaahi meʻa ʻokú ne holi ki ai ka ʻoku ʻikai ke totonú, ngaahi holi ʻoku ʻikai hanau tuʻunga leleí, fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai totonu ke ne faí, pea mo haʻane feinga ke taʻofi ʻene fānaú mei heʻenau fai iá. ʻE hoku ngaahi tokoua, fai homou fatongiá pea ʻe fai ʻe he ʻEiki ʻa hono fatongia moʻomoutolú.7

ʻE kāinga, ʻoku siʻi ʻaupito hono mateakiʻi ʻo e tui fakalotú, ʻa e ʻofa mo e manavahē ki he ʻOtuá ʻi he ʻapí; pea lahi ʻaupito ʻa e anga fakamāmaní, siokitá, fakataʻetaʻetokangá, mo e ʻikai ke ʻi he fāmilí ʻa e anga ʻapasiá, he ka ne ʻikai pehē, he ʻikai ʻaupito teitei lahi ʻene hoko ʻa e ngaahi meʻa ia ko ʻení ʻi tuʻa mei he ʻapi. ʻI heʻene peheé leva, ʻoku fie maʻu ke fai hano fakaleleiʻi ʻo e ngaahi ʻapí. Feinga angé he ʻahó ni mo ʻapongipongi ke fai ha liliu ʻi homou ʻapí ʻaki haʻo lotu tuʻo ua he ʻaho mo ho fāmilí; kole ki hoʻo fānaú mo ho uaifí ke nau lotu fakataha mo koe. Tāpuakiʻi ʻa e meʻakai ʻoku mou maʻu ʻi he houa kai kotoa pē. Fakamoleki ha miniti ʻe hongofulu ke mou lau ai e ngaahi folofola ʻa e ʻEikí ʻi he Tohi Tapú, Tohi ʻa Molomoná, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ki muʻa pea mou toki mohé pe ki muʻa pea fai hoʻomou ngāue fakaʻahó. Fafangaʻi hoʻomou ngaahi laumālié ʻi ʻapi pea pehē foki ʻi he ngaahi feituʻu kehé. Tuku ke nofoʻia homou ngaahi fāmilí ʻe he ʻofá, melinó, pea mo e Laumālie ʻo e ʻEikí, ʻe he ʻofa faka-Kalaisí, ʻa e feilaulau koeʻuhí ko e niʻihi kehé. Tuli ke mamaʻo ʻa e ngaahi lea fefeká, tāufehiʻá, lauʻi koviʻí, lea kovi mo taʻe feʻungá, takuanoá, pea tuku ke nofoʻia ʻe he Laumālie ʻo e ʻOtuá ʻa homou lotó. Akoʻi ʻa e ngaahi meʻá ni ki hoʻomou fānaú ʻi he laumālie mo e mālohi, pea poupouʻi mo fakamālohia ia ʻi hano moʻui fakataautaha ʻaki. Tuku ke nau mamata atu ʻoku mou fakamātoato mo mou moʻui ʻaki ʻa e meʻa ʻoku mou akoʻí.8

Siʻi ngaahi tamai mo e ngaahi faʻē, ʻoku ou kole atu kia kimoutolu pea ʻoku ou lotua ki he ʻOtuá ke ne tokoniʻi kimoutolu ke mou akoʻi ki hoʻomou fānaú ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi akonaki ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, koeʻuhí ke nau tupu hake taʻe ʻi ai haʻanau angahala ʻo maʻu honau fakamoʻuí. ʻOku ou lotua ki he ʻOtuá ke ne tokoniʻi kimoutolu ʻi hono ʻohake ʻo hoʻomou fānaú ʻi he ʻofa ki he moʻoní, ʻi he ʻofa ki he ʻulungāanga maʻá pea ʻataʻatā mei he ngaahi anga kovi ʻo māmaní, ʻataʻatā mei he ʻulí, konaá, fakaʻaongaʻi ʻo e tapaká, ngaahi meʻa inu mālohí mo e ngaahi faitoʻo kona-tapú, pea mo e ngaahi kovi kehekehé; ke mou akoʻi kinautolu ke nau moʻui maʻa mo haohaoa–ʻi honau ngaahi ʻulungāangá, koeʻuhí ke nau hoko ko ha ngaahi temipale toputapu ʻe lava ke nofo mo lata ai ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtua moʻuí. Ko homou fatongiá ke fakahoko ʻeni, ko hoku fatongia ʻoʻokú, ko e fatongia ʻo e tangata moʻui kotoa pē ke ne akoʻi ʻa e ngaahi meʻá ni ki hono fāmilí pea mo e hala ʻoku totonu ke nau fou aí.9

Fakatauange ke moʻui ʻaki ʻe he ngaahi tamai ʻi ʻIsilelí ʻa e founga ʻoku totonu ke nau moʻui ʻakí; ke nau fai ki honau ngaahi uaifí ʻa ia ʻoku nau loto ke fai ange kia kinautolú; ngaohi honau ngaahi ʻapí ki he tuʻunga fakafiemālie taha te nau ala lavá; fakamaʻamaʻa atu ʻa e ngaahi kavenga ʻoku hilifaki ki honau ngaahi hoá ʻi he lahi taha ʻe lavá; tā ha sīpinga totonu maʻa ʻenau fānaú; akoʻi kinautolu ke mou lotu fakataha ʻi he pongipongi mo e efiafi pea ʻi he taimi kotoa pē ʻoku nau nofo hifo ai ke maʻu meʻatokoni, ke nau fakamoʻoniʻi e manavaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻi hono foaki mai maʻanautolu ʻa e meʻatokoni ʻoku nau maʻú pea mo e vala ʻoku nau tuí, pea nau fakamoʻoniʻi ʻa e kau mai ʻa e toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē.10

ʻOku fakataumuʻa ʻa e ngaahi feohi fakafāmilí ke aʻu ki ʻitāniti.

Ko e ʻulu ki he faʻahinga ʻo e tangatá ko e ʻOtuá; ʻoku tau hanga hake kiate Ia ko e Tamai ia ʻa e kakai kotoa pē. He ʻikai mo ha meʻa te tau fakafiefiaʻi lahi ange ai ia ka ko ʻetau tokaʻi, fakaʻapaʻapaʻi mo fakalāngilangiʻi ʻa ʻetau ngaahi tamaí mo ʻetau ngaahi faʻeé, he ko kinautolu ʻoku lava ke tau ʻi heni ai ʻi he māmaní.11

Ko e fāmilí ʻoku makatuʻunga ai ʻa e ngaahi puleʻanga moʻoni kotoa pē pea ʻoku ʻikai pehē ia ʻe ʻi ai ha taimi ʻe fuʻu lahi ai hono fakamamafaʻi ʻa hono mahuʻinga ke haohaoa ʻa hono puleʻi ʻo e fāmilí, pea ko e foʻi moʻoni ko iá ʻoku totonu ke pukepuke ʻa e anga fakaʻapaʻapá ʻi he ngaahi tapa kotoa ʻo hono puleʻi ʻo e fāmilí.12

Ko ʻetau ngaahi feohi [fakafāmilí] ʻoku ʻikai fakataumuʻa pē ia ki he moʻuí ni pe ki he taimí ni, ʻo tau fakafaikehekeheʻi ia mei ʻitāniti. ʻOku tau moʻui he taimí ni pea ke aʻu ki ʻitāniti. ʻOku tau faʻufaʻu ha ngaahi feohi mo ha ngaahi fetuʻutaki ki he taimí ni mo hono kotoa ʻo ʻitānití. Ko ʻetau ngaahi ongoʻi ʻofá pea mo e ngaahi holi ʻoku tau maʻú, ʻoku fakafeʻungaʻi mo teuteuʻi ia ke tolonga ʻo ʻikai ʻi he moʻui fakamatelie pē ʻi he māmaní, ka ki ʻitāniti. He ko hai, mavahe mei he kāingalotu ʻo e Siasí, ʻoku nau maʻu ʻa e fakakaukau ko ia ʻe kei hokohoko atu pē ʻa ʻetau nofo fakafāmilí hili ʻa e maté? ʻa e feʻilongaki ʻa e tamaí, faʻeé, pea mo e fānaú ʻi he ngaahi fetuʻutaki ko ia ʻoku nau femoʻua ʻaki mo tuʻu fakataha aí? ʻE hoko ʻa e fokotuʻutuʻu fakafāmili ko ʻení ko ha ʻiuniti ʻi hono faʻunga mahuʻinga mo haohaoa ʻo e ngāue ʻa e ʻOtuá pea mo e ikuʻanga ʻo e kakai kotoa pē ke nau kei hokohoko atu mei he taimí ni pea aʻu ki ʻitāniti?13

ʻOku ou maʻu ʻa e talaʻofa nāunauʻia ko ia te u feohi fakataha mo hoku ngaahi ʻofaʻangá ʻi hono kotoa ʻo ʻitānití. Kapau te u talangofua ki he ngāué ni, ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, te u fakatahatahaʻi mai ʻa hoku fāmilí ke nau nofo takatakai ʻiate au, ʻa ʻeku fānaú, ʻa e fānau ʻa ʻeku fānaú, kae ʻoua kuo nau tokolahi ʻo tatau mo e hako ʻo ʻĒpalahamé pe taʻefaʻalaua ʻo hangē ko e ʻoneʻone ʻo e matātahí. He ʻoku ʻaʻaku ʻa e totonu mo e faingamālie ko ʻení, pea ko e totonu mo e faingamālie ia ʻa e kāingalotu kotoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻa ia ʻoku nau maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí pea nau ngāue totonu ʻaki ia ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.14

Kae kehe, ko e meʻa mahuʻinga moʻoni tahá ʻa ʻete fai ko ia ke lelei ʻa e ngaahi meʻa kuo tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ke hoko ko ha tufakanga tatau ʻo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. ʻOku mahuʻinga ange ʻete hoko ko ha tamai pe ko ha faʻē lavameʻá, ʻi haʻate hoko ko ha seniale pe ko ha tangata ngaue fakapuleʻanga lavameʻá.15

Ngaahi Fokotu’u ki he Akó

  • Ko e hā nai e meʻa ʻoku totonu ke hoko ko e “tefitoʻi taumuʻa” ʻa e ngaahi tamaí ʻi he ʻapí? ʻOku anga fēfē ʻa e toe hope atu e tokonaki maʻá e fāmilí mei he meʻa fakamatelié ki he meʻa fakalaumālié? ʻE lava fēfē ʻe ha tamai ke langaki hake ʻi hono lotoʻi fāmilí ʻa e ongoʻi “koloaʻia fakalaumālié”?

  • Ko e hā ʻa e ngaahi ʻelemēniti ʻoku “fakavaʻe ʻaki ʻa e ʻapi leleí”? Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku totonu ke poupouʻi ai ʻa e fatongia ko ia ʻo e tamaí ke ne tokangaʻi ʻoku fai ʻa e meʻá ni?

  • ʻE lava fēfē nai ke poupouʻi ʻe he ngaahi uaifí mo e fānaú ʻa e ʻulu ʻo honau ngaahi fāmilí? Ko e hā e meʻa kuo pau ke fai ʻe he ngaahi husepānití mo e ngaahi tamaí ke nau taau mo feʻunga ai mo e poupou ʻoku fai ange ʻe he kau mēmipa ʻo hono fāmilí?

  • Ko e hā e founga ʻoku foaki mai ai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai fefine teʻeki malí?

  • ʻOku anga fēfē hono fakamālohia ʻo e ngaahi tamaí pea tāpuekina e ngaahi fāmilí ʻi he taimi ʻoku tokaʻi mo fakaʻapaʻapaʻi ai ʻa e ngaahi tamaí ʻe he kau taki lakanga fakataulaʻeikí?

  • Ko e hā e ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ke fakaleleiʻi ʻi hotau ngaahi ʻapí he ʻaho ní? Ko e hā ha meʻa ʻe lava ʻe he ngaahi tamaí ʻo fai ke fakafepakiʻi ʻaki ʻa e ngaahi meʻa fakamāmaní pea fakahū ki he ʻapí ʻa hono mateakiʻi ʻo e ngaahi tui fakalotú?

  • Ko e hā e ngaahi tāpuaki ʻoku tau maʻu koeʻuhí ko ʻetau ʻiloʻi ko ia ʻe hokohoko atu ai pē ʻa ʻetau ngaahi feohi fakafāmilí ʻo aʻu ki ʻitāniti? Ko e hā e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he ngaahi tamaí ke fakapapauʻi ʻe aʻu ʻa honau ngaahi fāmilí ki ʻitāniti?

Ngaahi Ma’u’anga Fakamatalá

  1. In “The Hyrum Smith Monument,” Improvement Era, Aug. 1918, 860–61; kuo fetongi e fakapalakalafi.

  2. Life of Joseph F. Smith, comp. Joseph Fielding Smith (1938), 4.

  3. Gospel Doctrine, 5th ed. (1939), 300.

  4. Gospel Doctrine, 303–4.

  5. Gospel Doctrine, 286–88.

  6. Gospel Doctrine, 162–63.

  7. In Conference Report, ʻEpe. 1915, 7.

  8. Gospel Doctrine, 301–2.

  9. In Conference Report, ʻOka. 1911, 132.

  10. Tokāteline ʻo e Ongoongolelei, 288.

  11. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 162.

  12. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 162.

  13. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 277.

  14. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 108–9.

  15. Tokāteline ‘o e Ongoongoleleí, 285.

ʻĪmisi
Hyrum Smith

Naʻe ʻikai ngalo ʻa Hailame Sāmita, tamai ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita, ʻi hono fohá, neongo naʻe kei taʻu nima pē ʻa e tamasiʻi ni ʻi he taimi naʻe fakapoongi ai ʻa Hailamé.