Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 41: Ko e Hokohoko ʻo e Fakahaá ke ʻAonga ki he Siasí


Vahe 41

Ko e Hokohoko ʻo e Fakahaá ke ʻAonga ki he Siasí

ʻOku fie maʻu ke tau faaitaha ʻi hono moʻui ʻaki ʻo e fakahā ʻoku hokohoko ʻomi mei he ʻOtuá ki Hono Siasí ʻo fakafou mai ʻi he ngaahi fetuʻutakiʻanga kuó Ne ʻosi fokotuʻú.

Mei he Mo’ui ‘a Siosefa F. Sāmitá

Naʻe hangē pē ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita ko e kau Palesiteni ʻe toko nima ʻo e Siasí ʻi muʻa ʻiate iá, ʻo ne maʻu ha ngaahi fakahinohino faka-ʻOtua ke tataki ʻaki ʻa e Siasí mo hono kāingalotú. Ka neongo ia, ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi māhina fakaʻosi ʻo ʻene moʻuí, naʻe kamata ke toe manifi ange ʻa e veili naʻá ne vahevaheʻi ia mei he ʻOtuá. Ko e konga lahi ʻo hono taimí naʻá ne fakamoleki ia ki he lotu liló mo e fakalaulaulotó. ʻI he ʻaho 4 ʻo ʻOkatopa 1918, ʻa ia ko ha ngaahi uike siʻi pē ia ki mu’a pea pekiá, naʻá ne lea ai ʻi he konifelenisi lahí ʻo pehē: “ ʻI he finangalo lelei ki ai ʻa e ʻEikí, he ʻikai, pea he ʻikai pē te u feinga ke lea ʻaki ʻa e ngaahi meʻa lahi ʻoku ou fakakaukau ki ai he pongipongi ní, pea te u fakatoloi kinautolu ki ha taimi he kahaʻú, ka te u feinga ke fakahā atu ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻi heʻeku fakakaukaú pea mo hoku lotó. Naʻe ʻikai ke u nofo tokotaha pē ʻi he ngaahi māhina ʻe nima kuo hilí. Naʻá ku nofo ʻi he laumālie ʻo e lotu, hū, tui pea mo e vilitaki; pea kuó u fetuʻutaki hokohoko mo e Laumālie ʻo e ʻEikí.”1 Ko e taimi ʻeni naʻá ne maʻu ai ʻa e meʻa hā mai ki hono huhuʻi ʻo e kakai pekiá ʻa ia naʻe hoko ko e vahe 138 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.

Naʻe fakamoʻoni ʻa Palesiteni Sāmita ʻi he loto fakatōkilalo ki he anga-lelei ʻa e ʻOtuá ʻo fakahā kiate ia ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne fie maʻu ke ne ʻilo ʻi heʻene tataki e Siasí: “ ʻOku ou tui loto fakamātoato kuo fakahā mai kiate au ʻe he ʻOtuá ʻi hoku fatongia lolotongá ha ngaahi meʻa nāunauʻia lahi, ngaahi tefitoʻi moʻoni, pea taimi lahi ʻokú ne faʻa foaki mai ha poto ʻoku lahi ange ia ʻi he poto totonu ʻoku ou maʻú; pea ʻoku ou tui te Ne kei hokohoko fai pehē atu ai pē ʻo kapau te u kei fakafanongo, lava ke ongoʻi ʻEne folofola maí, fakafanongo ʻi he taimi ʻokú ne ui aí, pea mo tali ʻi he taimi ʻokú ne tuku mai ai ʻa Hono ngaahi finangaló.”2

Ngaahi Akonaki ‘a Siosefa F. Sāmitá

ʻOku tau tui ki he fakahā fakahangatonu mei he ʻOtuá ki he tangatá.

ʻOku tau tui… ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻo e fakahā fakahangatonu mei he ʻOtuá ki he tangatá.

Ko ha konga pē ʻeni ʻo e ongoongoleleí, pea ʻoku ʻikai ko ha meʻa foʻou ia ki he kuongá ni. Ko ha meʻa anga-maheni ia ʻi he kuonga pea mo e ngaahi kuonga fakakōsipeli kotoa pē. He ʻikai lava ke malangaʻi e ongoongoleleí pe kei tuʻu mo hokohoko atu ʻa e Siasi ʻo e ʻOtuá taʻe kau ai ʻa e fakahaá. Ko Kalaisi ʻoku ʻulu ki hono Siasí kae ʻikai ko ha tangata, pea ʻe kei lava pē ke tauhi ʻa e fetuʻutakí ʻi he tefitoʻi moʻoni ʻo e fakahā fakahangatonu mo hokohokó. ʻOku ʻikai ko ha tefitoʻi moʻoni ʻeni ia ʻoku tukufakaholo, ʻoku ʻikai lava ke ʻohifo ia mei he tamaí ki he fohá pe mei ha toʻu tangata ki ha toʻu tangata, ka ko ha tefitoʻi moʻoni ia ʻoku moʻui mo mahuʻinga pea ʻoku maʻu pē ia ʻi ha ngaahi tuʻunga pau, ʻa ia ko e fakafou ʻi he tui moʻoni ki he ʻOtuá pea mo e talangofua ki heʻene ngaahi fonó mo e ngaahi fekaú. Ka ngata ʻa e tefitoʻi moʻoni ko iá, he ʻikai leva ha toe fakahinohino maʻá e Siasí ʻi he momeniti pē ko iá, he kuo tuʻusi ia ʻo ne mavahe mei hono ʻulu ʻa ia ʻoku moʻui ʻo taʻengatá. ʻI hono tuʻunga ko ʻení, ʻe ʻikai leva ke lava ʻo kei hokohoko atu ka kuo pau ke ngata ʻene hoko ko e Siasi ʻo e ʻOtuá, pea ʻe hangē ia ko ha vaka ʻi tahi ʻoku ʻikai hano ʻeikivaka, kāpasa pē foheʻulí, pea ʻokú ne tēkina ʻi he mālohi ʻo e ngaahi matangí mo e peaú ʻo fekuki maʻu ai pē mo e ngaahi mamahi ʻa e tangatá, ngaahi manako fakaemāmaní, fielahí, pea mo e ngaahi tōʻonga valé, pea ko hono ikuʻangá ko haʻane ʻefihia ʻi he ngaahi haʻi ʻo e tui tēvoló mo e talatupuʻá.3

ʻOku totonu ke mahino ʻoku maʻu ʻe he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá ha totonu ʻi honau ngaahi fatongia fakapulé ke nau maʻu fakahinohino mei he ʻOtuá ʻi he taimi ko ia ʻoku fie maʻu aí, ko ia ʻi heʻenau tuí, ʻoku nau fakatahaʻi ai ʻa e poto fakalangí ke hoko ia ko ha mālohi ke ne tataki ʻa ʻenau ngaahi ngāué, ʻo nau hoko ai ko ha kakai ikuna kāfakafa ʻi he ngaahi ngāue ʻa honau ʻOtuá.4

ʻOku ou ʻiloʻi ko e tefitoʻi moʻoni kotoa pē ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí kuo fakahā mai ʻia Siosefa Sāmita ko e palōfita ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosi ní, ʻoku mei he ʻOtuá ia pea ʻoku moʻoni pea ʻe tuʻu ia ʻo taʻe ngata–ʻi hono leleí mo ʻene moʻoní; he ʻikai ʻaupito lava ke liua ia. ʻOku ou ʻiloʻi ʻeni ʻaki ʻa e kotoa ʻo ʻeku moʻuí. Kuo ʻosi fakapapauʻi mai ʻe he ʻEikí, ʻaki hono nofoʻia mo hono takiekina au ʻe Hono Laumālié pehē mo e ongoʻi fakalaumālie ʻoku fakaake ʻi hoku laumālié ke u ʻofa ʻi he meʻa ʻoku leleí, pea ke u maʻu ʻa e holi ke siʻaki ʻa e koví.5

ʻOku fakahā ʻe he ʻOtuá ʻi he kuongá ni ʻa hono finangaló ki he tangatá ʻo hangē pē ko ia ʻi ha toe taimi ʻi he hisitōliá.

ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí… ki māmaní kotoa ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá pea ʻokú ne fakahā ʻa hono finangaló ki he kakai ʻoku nau tui kiate Ia mo talangofua ki heʻene ngaahi fekaú, ʻo tatau pē ʻi hotau kuongá ni mo ha toe taimi kehe ʻi he hisitōlia ʻo e ngaahi puleʻangá. ʻOku ʻikai ke kakato ʻa e tohitapú. Kuo teʻeki ai ha taimi ʻe fakahā mai ai ʻe he ʻOtuá ʻe ngata ʻene folofola taʻe ngata ki he tangatá. Kapau ʻoku fakangofua kitautolu ke tau tui kuó ne folofola mai, kuo pau ke tau tui, pea ʻoku tau tui, ʻoku kei hokohoko pē ʻa ʻene folofola maí koeʻuhí he ʻoku ʻikai lava ke liliu ia….

He ko e hā ʻa e fakahaá ka ko hano tatala hake pē ʻo e pūlou ʻo ha ngaahi moʻoni foʻou, ʻe ia ʻoku tupu mei ai ʻa e ngaahi moʻoni kotoa peé? ʻOku tatau pē haʻatau pehē ʻoku ʻikai ke fie maʻu ha ngaahi fakahā foʻou iá mo haʻatau pehē ʻoku ʻikai ke tau fie maʻu ha ngaahi moʻoni foʻoú–ko ha toki lea ngali vale ia. Pea te tau lava pē foki ke pehē naʻe feʻunga pē ʻa e ngaahi fakahā naʻe maʻu ʻe ʻĒpalahamé maʻá e kau palōfitá; ʻo feʻunga pē mo Noa ʻa e ngaahi fakahā naʻe foaki kia ʻInoké, ʻa ia ko ʻene misioná ko hono foʻu e ʻaʻaké mo malanga ʻaki e fakatomalá; pe ʻoku feʻunga mo e toʻu-tangata kotoa ʻa e ngaahi folofola naʻe fai kia Mōsesé; pe ʻe feʻunga ʻi he toʻutangata kotoa ʻa e meʻa naʻe maʻu ʻe ʻĒpalahame maʻa ʻene fānaú. Ka ʻoku ʻikai pehē. Neongo naʻe fai ha ngaahi talaʻofa lahi kia ʻĒpalahame, ka naʻe ʻikai taʻofi ai e folofola ʻa e ʻOtuá ia ki hono foha ko ʻAisaké, pe ki hono mokopuna ko Sēkopé. Ko e hā nai hono ʻuhingá? Koeʻuhí he naʻe ʻikai mei lava ʻe he faʻahingá ni ia ʻo fakahoko ʻa honau ngaahi misioná ʻi he folofola ʻataʻatā pē ʻa e ʻEikí ki heʻenau tamaí mo e niʻihi kehé. Pea naʻe mei lava fēfē ke fakahoko ʻe he Tamai ʻa e Kakai Tuí ʻa ʻene ngāué ʻaki e fakahinohino ko ia naʻe maʻu ʻe Noá? He ko e hā hano ʻaonga kia Pēlami pe ko Paula ʻa e ngaahi fakahā naʻe fai ki he kau pēteliake mo e kau palōfita ʻi muʻa ʻiate kinauá? Ko e moʻoni, naʻe ʻaonga ia ko ha ngaahi moʻoni fakahisitōlia pe ngaahi lēsoni pē, ka naʻe ʻikai feʻunga fakafoʻituitui ia mo kinaua.

Ko ia ai ʻoku tau fuʻu fie maʻu lahi ʻe kitautolu ʻo e ngaahi ʻaho ní ke kei hokohoko maʻu mai pē ʻa e ngaahi fakahaá, ke tau lava ʻo fakahoko fakafoʻituitui ʻa hotau ngaahi misiona ʻoku fakahōifua ki heʻetau Tamaí mo tau lavaʻi lelei ange ʻa hotau fakamoʻuí; pea ke tau ʻiloʻi foki ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo hono Siasí, hono kakaí, pea mo ʻene ngaahi taumuʻa maʻá e ngaahi puleʻangá. Ko ha niʻihi pē ʻeni ʻo e ngaahi meʻa ʻe lauiafe ʻoku fie maʻu ki ai ʻa e fakahaá.6

ʻOku fakahā ʻe he ʻOtuá Ia ki māmani ʻo fakafou mai ʻi he ngaahi fetuʻutakiʻanga totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuo fokotuʻu mo fakamafaiʻí.

Naʻe fakahā ʻe he ʻEiki Ia ki māmani … ʻo fakafou ʻia Siosefa [Sāmita], peá ne fili foki ai ʻa e ʻuluaki kaumātuʻa ʻo e Siasí–ko ha kau tangata ne nau anga-tonu ʻi honau lotó; ko ha kau tangata naʻá ne ʻafioʻi te nau tali ʻa ʻene folofolá, mo nau ngāue fakataha mo Siosefa ʻi he ngaue lahi mo mahuʻinga ko ʻení; pea ko kinautolu kotoa pē kuo fakanofo ki he Lakanga Fakataulaʻeikí mo fokotuʻu ki ha faʻahinga fatongia ʻi he Siasi ko ʻení, kuo nau ʻosi maʻu ʻa honau fakamafaiʻí mo honau uiuiʻí ʻi he founga fetuʻutakiʻanga ko ʻení, ko e fili ʻe he ʻOtuá pea muʻomuʻa ai ʻa Siosefa. Ko e fokotuʻutuʻú ia, pea ʻikai mo ha toe founga kehe. He ʻikai ʻohake ʻe he ʻOtuá ha palōfita pea mo ha kakai kehe ke nau fai ʻa e ngāue ko ia kuo tuʻutuʻuni ke tau faí. He ʻikai ʻaupito ke ne hanga kehe meiate kinautolu kuo tuʻu-maʻu mo faitotonu talu mei he kamataʻanga ʻo e ngāue ko ʻení pea ʻoku nau kei tuʻu maʻu pē mo faitotonú, ʻo kapau te nau kei hokohoko faivelenga atu ai pē he ngāue kuo tuku ke nau faí. ʻOku ʻikai ha toe veiveiua ʻi heʻeku fakakaukaú ʻe toe ʻi ai ha taimi te nau taʻe faitotonu ai ʻi heʻenau ngāue fakatahá, he kapau ʻe ʻi ai hanau niʻihi ʻe taʻe feʻunga ʻi hono ʻaó, te ne toʻo kinautolu mei honau tuʻungá peá ne ui ha niʻihi kehe mei he kāingalotu ʻo e Siasí ke fetongi kinautolu ʻi honau ngaahi fatongiá.7

Ko e momeniti pē ʻoku pehē ai ʻe ha tangata he ʻikai ke ne talangofua ia ki he maʻu mafai ʻo e Siasí, ʻo tatau pē pe ko ha kau faiako, kau pīsopeliki, aleaʻanga māʻolunga, ko ʻene kōlomú pe ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí, peá ne fakapapauʻi ʻeni ʻi hono lotó mo fai ia, ʻokú ne hanga pē he mōmeniti ko iá ʻo motuhi ia mei he ngaahi faingamālie mo e ngaahi tāpuaki ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí mo e Siasí, pea ʻokú ne fakamavahe ia mei he kakai ʻa e ʻOtuá, he ʻoku ʻikai ke ne tokaʻi ʻe ia ʻa e maʻu mafai kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí ʻi hono Siasí. Ko ha kau tangata ʻeni ʻoku nau faʻa maʻu ʻa e ngaahi fakakaukau fakasesele ʻi honau ʻatamaí mo maʻu meia Sētane ʻa honau ngaahi ueʻí pea nau faʻa holi ke tataki ʻa e Siasí mo nau fakamaauʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí. Ko e founga malu taha pē ke tau fai fakafoʻituituí, ko haʻatau moʻui fakatōkilalo, māʻoniʻoni mo faivelenga ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ka tau maʻu ʻa hono Laumālié pea tau lava ai ke fai fakamaau ʻi he māʻoniʻoni mo fakafaikehekeheʻi ʻa e moʻoní mei he meʻa ʻoku halá, ʻa e totonú mo e meʻa ʻoku taʻe totonú.8

ʻOku faʻa fakamamahi he taimi ʻe niʻihi ke vakai atu ki ha kāingalotu fakaʻapaʻapaʻi ʻo e Siasí, ʻa ia ko ha kau tangata naʻe totonu ke nau toe fakakaukau lelei ange, kuo nau tuku ke nau hoko ko ha ngaahi meʻangāue ke fakahalaʻi ʻaki e ngaahi laumālié … Hangē ʻoku faingataʻa ke mahino ki he tangatá ʻa e ngaahi founga ngāue ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí, ʻa hono mafai totonú, ʻa hono lahí mo hono mālohí; neongo ʻoku faingofua pē ke mahino ʻi he maama ʻo e Laumālié, ka ʻi he ʻikai ke mahino ʻeni ki he tangatá, ʻoku faingofua ʻaupito hono kākaaʻi kinautolu ʻe he ngaahi laumālie fakahala ʻoku ʻalu fano holo ʻi he māmaní. ʻOku ngaohi kinautolu ke nau tui ʻoku ʻi ai e meʻa ʻoku fehalaaki, pea ko e meʻa pē ʻoku hoko aí ko ʻenau tui naʻe fili makehe pē kinautolu ia ke nau fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻa ko iá. Ko e meʻapango ia ke maʻu ha tangata ʻi he tauhele ko ʻení; he ko e meʻa ʻeni ke mahino ki he Kāingalotu ʻo e Siasí, lolotonga ʻoku moʻui maʻa ʻa e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá mo nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki kuo foaki kiate kinautolú pea nau feinga ʻaki ʻa e lelei taha ʻo e ʻilo ʻoku nau maʻú ke nau fua totonu ʻa honau ngaahi lakangá mo honau ngaahi uiuiʻi kuo fili kinautolu ki ai ʻe he leʻo ʻo e kakaí mo e lakanga fakataulaʻeikí pea fakamāʻoniʻoniʻi ʻi he hōifua ki ai ʻa e ʻOtuá, pea lolotonga ʻoku ʻi ai ha meʻa ke fetuʻutaki ai ʻa e ʻEikí ki he fānau ʻa e tangatá pe ko ha ngaahi fakahinohino ke foaki ki hono Siasí, te Ne fakahoko ʻa e fetuʻutaki ko ʻení ʻo fakafou ʻi he founga fetuʻutakiʻanga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí; he ʻikai ʻaupito pē mavahe ia mei he founga ko ʻení lolotonga ʻoku tuʻu ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi hono tuʻunga lolotongá ʻi he funga ʻo māmaní.

ʻOku ʻikai ko ha meʻa fakafoʻituitui ia ʻa ha taha ke ne tuʻu hake ʻo pehē ko ha tangata maʻu fakahā ia, ko ha palōfita, tangata kikite, tangata kuo ueʻi ʻe he laumālié, ke ne ʻomai ha fakahā ke tataki ʻaki ʻa e Siasí, pe te ne pehē ke ne tala tuʻutuʻuni atu ki he kau maʻu mafai pule ʻo e Siasí ʻi ha faʻahinga tapa pē ʻo māmaní, kae tautautefito ʻeni ki he lotolotonga ʻo Saioné ʻa ia ʻoku haohaoa ai ʻa hono fokotuʻutuʻu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo kakato ai ʻa e meʻa kotoa pē ʻo aʻu ki hono fokotuʻutuʻu ʻo ha kolo ʻo e Siasí.9

ʻE lava ke maʻu ʻe he Kāingalotú ha fakahinohino mo ha fakahā mei he ʻOtuá ʻo kau kiate kinautolu pē, ʻo tatau pē ʻi he ngaahi meʻa fakaemāmaní pea mo e ngaahi meʻa fakalaumālié, ka ʻoku ʻikai ke ʻomi ha mafai ia ai ke nau tataki e niʻihi kehé, pea ʻoku ʻikai totonu ke tali ia ʻo kapau ʻoku fepaki mo e ngaahi fuakava, ngaahi tokāteline pē tui ʻa e Siasí, ngaahi moʻoni kuo ʻiloʻi, ngaahi moʻoni kuo fakaʻaliʻali mai, pe ko ha fakakaukau lelei. ʻOku ʻikai maʻu ʻe ha taha ha totonu ke ne fakalotoʻi hono kaungā kāingalotu he Siasí ke nau fai ha ngaahi fakamahamahalo pe fai ha faʻahinga meʻa pea nau tala tokua ko ha fakahā, meʻa-ha-mai pe misi ia mei he ʻOtuá, kae tautautefito ki he taimi ʻoku fai ai ia ko ha fakafepaki ki he leʻo ʻo e maʻu mafai totonú, maʻu mafai fakalotofonuá pe ko ha taki māʻolunga. Ko e Siasi ʻo e ʻEikí “ko ha fale ia ʻo e maau” [T&F 132:8]. ʻOku ʻikai puleʻi ia ʻaki ʻa e ngaahi foaki pē ueʻi fakafoʻituituí, ka ʻoku puleʻi ia ʻaki ʻa e fokotuʻutuʻu pea mo e mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí ʻo hangē ko ia naʻe poupouʻi ʻe he leʻo mo e hikinima ʻa e Siasí ʻi he ngaahi konifelenisi ʻoku faí.10

ʻE lava ʻe he laumālie ʻo e fakahaá ʻo fakatahaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

Kuo ʻosi fakahā mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ʻi ha fakahā naʻe fai ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, kapau ʻoku ʻikai ke tau taha, ʻoku ʻikai ʻaʻana ʻa kitautolu [vakai, T&F 38:27]. Kuó ne folofola mai kuo pau ke tau uouangataha. Kuo pau ke tau taha pē.11

Kapau te tau ngaue ʻaki ʻa e ivi [ʻo e Laumālié] mo muimui maʻu pē ki heʻene ngaahi ueʻí, te tau taha pē, pea ʻe tekeʻi atu leva ʻa e fekeʻikeʻí, fekīhiakí pea mo e siokitá, pea te tau tokanga tatau pē ki hotau ngaahi kaungāʻapí ʻo hangē ko ʻetau tokanga ki heʻetau lelei ʻatautolú. Ka ʻoku tau kei sio pē ʻi hotau lotolotongá ki he fakakikihí, faikehekehe ʻo e ngaahi fakakaukaú, pea fakaʻuhingaʻi kehe ʻa e meʻa tatau pē ʻe he kakai kehekehe, mo e hā fua. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí he kuo tānaki mai ʻe he kupenga ʻo e ongoongoleleí ha ngaahi faʻahinga kehekehe pea ko e fānau pē foki kitautolu ʻoku tau kei ako; koeʻuhí he kuo tau ako mei he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he palani lahi ʻo e Ongoongoleleí, pea naʻe ʻikai haohaoa ʻetau ako iá. Pea ko hono tupuʻanga ʻe taha ʻo e fihituʻu ʻetau ngaahi fakakaukaú he ʻoku lahi ange ʻa e taukei ʻa ha niʻihi ia ʻi ha niʻihi kehe pea maʻu ʻe kinautolu ha ʻilo haohaoa ange ʻo e moʻoní ʻi he niʻihi kehé. Ka ʻoku fakamoʻoniʻi mai nai ʻe he meʻá ni ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe he ongoongolelei ʻoku tau kau ki aí ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku fie maʻu ke ne fakatahaʻi ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻi he moʻoní? ʻIkai, ʻoku ʻikai. Ko e hā e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ko ʻeni ʻoku fakafuofuaʻi te ne fakatahaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá pea ngaohi kinautolu ke nau hū ki he ʻOtua tatau pē, pīkitai ki he faleʻi tatau pē pea ke puleʻi ʻaki ʻa e leʻo tatau peé? Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ia ʻo e fakahaá, ko e mālohi ʻo e ʻOtuá kuo fakahā ki Hono kakaí, ko e tui ʻoku ʻi he loto ʻo e kakaí ʻoku ʻa e ʻOtuá ʻa e totonu ko ia ke ne pule mo fai tuʻutuʻuní, pea ʻoku ʻikai ha totonu ia ʻa ha tangata ke ne lea ʻo pehē ʻoku totonu ke fai ia ʻi he founga ko ʻení; pea ʻoku ʻikai fie maʻu ke talangofua kui pē ʻa e kakaí ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení–ʻo taʻe ʻilo ki ai.12

Tuku ke faaitaha e Kāingalotú; tuku ke nau fakafanongo ki he ngaahi leʻo ʻo e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá ʻa ia ʻoku lea kiate kinautolú; tuku ke nau fakafanongo ki heʻenau ngaahi akonakí pea tokanga ki he moʻoní.13

Fekumi ke maʻu e feohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Tuku ke fekumi tōtōivi ki he laumālie ko ʻení pea tukulotoa ia ʻi he uhouhonga ʻo e kiʻi fāmili siʻisiʻi mo māʻulalo tahá pea pehē pē ʻi he kāingalotu ʻo e houalotu mo e kōlomu māʻolunga tahá. Tuku ke mahuhuhuhu ia ki he loto ʻo e ngaahi tuongaʻané mo e tuofāfiné, ʻa e mātuʻá mo e fānau ʻo e ʻapí, pea pehē pē foki ki he loto ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Toko Hongofulu Mā Uá. Tuku ke ne hanga ʻo fakavaivaiʻi hifo mo fakamolū ʻa e ngaahi taʻe femahinoʻaki kotoa pē ʻi he vahaʻa ʻo e kau mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī Fakasiteikí pea mo e kau Aleaʻanga Māʻolungá, pea pehē foki ki he vā ʻo e ngaahi kaungāʻapi ʻoku nau ʻi he uooti tataú. Tuku ke ne hanga ʻo fakatahatahaʻi mai ʻa e toʻutupú mo e toulekeleká, ʻa e tangatá mo e fefiné, ʻa e fanga sipí mo e tauhí, ʻa e kakaí mo e Lakanga Fakataulaʻeikí, ʻi he ngaahi haʻi ʻo e loto fakafetaʻí, faʻa fakamolemole mo e ʻofa, koeʻuhí ke ongoʻi ʻe ʻIsileli ʻoku hōifua kiate kinautolu ʻa e ʻEikí, pea ke tau haʻu kotoa pē ki Hono ʻaó mo e loto ʻoku taʻe halaia ki he kakai kotoa pē. He ʻikai leva mole ʻa e ʻamanaki atu ki he ngaahi tāpuaki ko Ia kuo talaʻofa mai ʻaki kiate kinautolu ʻoku nau lotu fakamātoato kiate Iá. ʻE ongo kiate kinautolu ʻa e ngaahi fanafana leʻo mālie ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, pea ʻe tānaki atu ki ai ʻa e ngaahi koloa ʻo e langí mo e feohi ʻa e kau ʻāngeló mei he taimi ki he taimi, he kuó Ne fakahā mai ʻa ʻEne talaʻofá pea he ʻikai taʻe fakahoko ia!14

Ngaahi Fokotu’u ki he Akó

  • Ko e hā ʻa e fakahā? ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē ko ia ko e fakahaá ko “ha tefitoʻi moʻoni ia ʻoku moʻui mo mahuʻinga”?

  • Ko e hā e meʻa ʻe hoko ki he Siasí kapau ʻoku ʻikai ha fakahā fakahangatonu mo hokohokó?

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate kitautolu ʻa e pehē ʻoku teʻeki ai ke kakato ʻa e ngaahi tohitapú? Te tau lava fēfē ʻo teuteuʻi hotau lotó ke tau tali mo ha toe ngaahi fakahā ʻe fai ʻo fakafou mai ʻi he ngaahi fetuʻutakiʻanga totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí?

  • Ko e hā hono ʻuhinga naʻe mahuʻinga ai ʻa hono maʻu hoko-hoko ʻo e fakahaá ʻi he ngaahi ʻaho ʻo e kau palōfita hangē ko Noa mo Mōsesé? Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he ʻi ai ko ia ha palōfita moʻui ʻi he ʻaho ní? ʻOku tokoniʻi fēfē kitau-tolu ʻe he palōfita moʻuí ke tau feau ʻa e ngaahi faingataʻa ʻo hotau kuonga ní?

  • Ko e hā hono ʻuhinga kuo pau ai pē ke haʻu ʻa e fakahā ki he Siasí ʻo fakafou mai ʻi he ngaahi founga fetuʻutakiʻanga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuo ʻosi fokotuʻutuʻú? Neongo ʻe lava ke maʻu ʻe he kakai fakafoʻituituí ha tataki mo ha fakahā mei he ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo kinautolu pē, ka ko e hā nai hono ʻuhinga ʻoku ʻikai maʻu ai ha mafai ke tataki ʻaki ʻa e niʻihi kehé? (Vakai foki, T&F 42:11.)

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku faʻa lava ke kākaaʻi ai ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he mahino ʻoku nau maʻu fekauʻaki mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? ʻE lava fēfē ʻe he kāingalotú ke fakaʻehiʻehi mei hano kākaaʻi kinautolu ʻi he founga ko ʻení?

  • ʻE lava fēfē ke fakatahatahaʻi mai ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi māmani kotoá ke nau taha pē ʻi he taumuʻa mo e moʻoní? ʻOku ngaohi fēfē kitautolu ʻe he ivi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ke tau toe faaitaha angé? Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ke tau tahá? (Vakai foki, T&F 38:27.)

Ngaahi Ma’u’anga Fakamatalá

  1. In Conference Report, Oct. 1918, 2.

  2. “President Joseph S. Smith on Revelation,” Millennial Star, 6 Apr. 1905, 222.

  3. Gospel Doctrine, 5th ed. (1939), 104–5.

  4. “President Joseph F. Smith on ‘Mormonism,’ “Millennial Star, 19 June 1902, 387–88.

  5. In Conference Report, Apr. 1909, 6.

  6. “Editor’s Table: Modern Revelation,” Improvement Era, Aug. 1902, 805–7; paragraphing added.

  7. Gospel Doctrine, 42.

  8. Gospel Doctrine, 45.

  9. Gospel Doctrine, 40–41.

  10. In James R. Clark, comp., Messages of the First Presidency of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, 6 vols. (1965–75), 4:285–86.

  11. Deseret News (fakauike), 13 Aug. 1884, 466.

  12. Deseret News (fakauike), 6 Mar. 1867, 74.

  13. Gospel Doctrine, 261.

  14. In Messages of the First Presidency, 3:244.

ʻĪmisi
Swiss German Mission

Ko Palesiteni Siosefa F. Sāmita mo e kau faifekau pea mo e kāingalotu ʻo e Misiona Suisi Siamané, ʻi ʻAokosi 1910. Naʻe naʻinaʻi ʻa Palesiteni Sāmita ki he kāingalotú ke nau uouangataha mo nau “tokanga ki he leʻo ʻo e kau tamaioʻeikí ʻa ia ʻoku lea kiate kinautolu”(Gospel Doctrine, 261).