Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 27: Ko ʻEtau Ngāué ke Fakahaofi e Ngaahi Laumālié


Vahe 27

Ko ʻEtau Ngāué ke Fakahaofi e Ngaahi Laumālié

Ko ʻetau ngāue mahuʻinga tahá ke ngāue ki hono fakamoʻui ʻo e kakai moʻuí mo e pekiá.

Mei he Moʻui ʻa Siosefa F. Sāmitá

ʻI heʻene moʻuí kotoa, ne ngāue ai ʻa Siosefa F. Sāmita ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá, “mo vēkeveke ke fakalakalaka e ngāeu ʻa e ʻEikí.”1 ʻI he konifelenisi makehe ko ia ne fokotuʻu ai ia ko e Palesiteni ʻo e Siasí, naʻe naʻinaʻi ai ki he Kāingalotú: “Ko hotau fatongia ke fakahoko ʻa e ngāué ʻi he ʻosikiavelenga, ʻo fakapapau hotau lotó ke tau fakahoko ia, fakataha mo e tokoni ʻa e ʻEikí, pea fakataau mo e ueʻi ʻa hono Laumālié, ʻo hangē ko hono fakahoko ʻi he kuo hilí.”2

Naʻá ne poupouʻi ʻa e Kāingalotú ʻi he ngaahi uooti mo e ngaahi kolo tupu tokolahi ʻi he māmaní ke nau ngāue pea mo tāpuekina ʻa e kakai kehé ʻi he meʻa kotoa pē te nau lavá. ʻI he lolotonga ʻo ʻene palesiteni ʻi he misiona ʻi ʻIngilaní, ne fakahā ʻe Viliami Faula (William Fowler), ko ha mēmipa pē ʻi Sēfila, ʻa e meʻa ne ne fai ke paotoloaki ai ʻa e ngāue ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ko Faulá foki, ne ne fepaki mo ha ngaahi ʻahiʻahi pea mo ha ngaahi faingataʻa ʻi heʻene kau ki he Siasí, peá ne faʻu ai ha himi ke fakahaaʻi ʻa ʻene tui ki he ongoongoleleí pea mo e hounga ki ai ʻa e meʻa kuó ne maʻú. Naʻe ʻi he fakatahaʻangá ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita ʻi hono fuofua hivaʻí. Ne kamata ʻaki ʻa e himí ni e kupuʻi lea ne hoko ʻo ʻiloa ʻi he Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimuí Ní ʻi māmani kotoa: “ ʻOku Mau Fakamālō ki he ʻOtuá, ʻi heʻene fakanofo ha Palōfitá”(Ngaahi Himi, fika 10).

Naʻe hounga ki a Siosefa F. Sāmita ʻa e tokoni ʻa e Kāingalotú fakatāutaha ki he ngāue ʻa e ʻEikí ʻo ne loto ai ke fakamoleki ʻene moʻuí ke tokoni ki he kakai kotoa pē, ʻo tatau pē ʻa e moʻui mo e mate. Naʻe manako ke ngāue ʻi he temipalé, ʻo ne hoko ai ko ha tauhi lekooti ʻo e temipalé; naʻá ne tokangaʻi ʻa e ngāue fakatemipale ʻi he Fale ʻEnitaumení; peá ne hoko ki mui ange ko e palesiteni ʻo e Temipale Sōlekí. Naʻe tupulekina ʻa e Kautaha Tohi Hohoko ʻo ʻIutaá (Genealogical Society of Utah), ʻa ia naʻe fokotuʻu ʻi he 1894, ʻi he taimi ne ne puleʻi aí. Ne hoko ʻe moʻui ʻa e Siosefa F. Sāmitá ko ha ngāue ki he uelofea mo e fakamoʻui ʻo e kakai kotoa pē, ko ha ngāue ne ne fakamālōʻia ai ʻa e Kāingalotú: “ ʻOku ʻikai ha meʻa ia ʻe maʻongoʻonga mo nāunauʻia ʻi he māmaní ʻe tatau mo ʻete ngāue ki he fakamoʻui ʻo e kakai moʻuí pea mo hono huhuʻi ʻo e kau pekiá.” 3

Ngaahi Akonaki ʻa Siosefa F. Sāmitá

ʻOku tau ʻi he māmaní ke fakahoko e ngāue ʻa e ʻOtuá.

Ko e tokotaha ko ia naʻá ne fekauʻi mai hono ʻAlo pē Taha Naʻe Fakatupú ki māmani ke ne fakakakato ʻa e misiona naʻá ne faí, ne ne toe fekauʻi mai mo e laumālie kotoa pē ʻoku fanongo mai ki hoku leʻó, pea naʻa mo e tangata mo e fefine kotoa pē ʻi māmani, ke nau fakakakato ha ngāue pe misiona, pea he ʻikai lava ʻo fakahoko ʻa e misiona ko iá ʻi he taʻe tokangá; pe taʻe tokangá; pe ʻe lava ʻo fakahoko ia ʻi he mūnoá. Kuo pau ke tau ako hotau fatongiá; ako mo e ngaahi fie maʻu ʻa e ʻEikí mei hotau nimá, pea mo mahino kia kitautolu ʻa e ngaahi fatongia kuó ne tuku kia kitautolú. ʻOku totonu ke tau ʻilo hotau ngafa ki he ʻOtuá pea mo e niʻihi kehé, pea ʻoku tau ʻi he malumalu ʻo e ngāue ʻo Saioné, ʻa ia ne ʻosi fakafoki mai ki māmani ʻi he ngaahi ʻaho ki mui ní.4

Tau manatuʻi muʻa ʻoku tau ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá—pea ʻi heʻeku pehē ko e ngāue ʻa e ʻOtuá, ko ʻeku ʻuhinga ʻoku tau ʻi he ngāue ʻnaʻe fokotuʻu ʻe he Fungani Māfimafí ʻi he māmaní ki hotau fakamoʻui fakafoʻituituí. Ko e tangata kotoa pē ʻoku totonu ke ne ngāue koeʻuhí ko ʻene lelei ʻaʻaná pea toe ope atu koeʻuhí ko e lelei ʻa e niʻihi kehé. ʻOku ʻikai ha meʻa ia ʻi he saienisi ʻo e moʻuí ko e ngāue fakatāfataha pē ʻa ha taha ia maʻana. Naʻe ʻikai fakataumuʻa kitautolu ia ke tau tokotaha ʻi he moʻuí ni pe ko ʻitāniti. Ko e tokotaha kotoa pē ʻoku hoko ia ko ha ʻiuniti ʻi he fale ʻo e tuí, pea ko e ʻiuniti kotoa pē kuo pau ke ne fakahoko ʻene konga ʻi he fatongia kuo tuku ki he māmaní kotoá. Ko e tokotaha fakafoʻituitui kotoa pē kuo pau ke ʻosikiavelenga ʻi hono fakahoko hono fatongiá. ʻI heʻene fai ʻení, pea tauhi ai ia ke maʻa mo ʻikai hano mele mei māmaní, ʻokú ne tokoniʻi ai mo ha niʻihi kehe ke nau tauhi kinautolu ke nau haohaoa mo ʻikai ha mele.5

[Ko e ongoongolelei ʻo Kalaisí] ʻoku moʻui, ko ha tui fakalotu fakaʻaho ia, mo fakahoua. ʻOkú ne fie maʻu kitautolu ke tau fai e meʻa ʻoku totonú he ʻahó ni, mo e houá ni, pea ʻi he uike, māhina, pea mo e taʻú ni pē; pea hokohoko pehē atu ai pē mei he taʻu ki he taʻu, ke moʻuiʻaki ʻetau tui fakalotú—he ko e tui fakalotu ia ʻa Sīsū Kalaisí—ʻo e angatonú, moʻoní, manavaʻofá, ʻofá, faʻa fakamolemolé, angaʻofá, uouangataha mo e melino ʻi māmani pea mo angalelei ki he tangatá pea mo māmani kotoa. Ko hotau misioná ia.6

ʻOku ʻi ai hatau ikuʻanga nāunauʻia; pea ʻoku tau kau ʻi ha ngāue nāunauʻia. ʻOku ʻaonga ke tuku kotoa ki ai ʻetau tokangá, ʻoku ʻaonga ke tuku kotoa ki ai ʻetau moʻuí pea mo e meʻa kotoa kuo tuku ʻe he ʻEikí ke tau maʻú, pea toe liunga mano foki. Ko e moʻoni pē ia, ʻoku ʻikai lava ke fakatataua, ko e tumutumú ia pea ʻoku taʻe malava ke fai hano fakatataua. Ko e kotoa pē ia naʻe ʻi aí pea ko ia kotoa pē ʻe ʻi aí. Ko e ongoongoleleí ko e fakamoʻui, pea kapau ʻoku ʻikai ia, pea ʻoku ʻikai ha toe meʻa ia ʻoku mahuʻinga ke toe maʻu.7

ʻOku tau takitaha fatongiaʻaki ke fai hotau lelei tahá ke tau maʻu ai ʻa hotau fakamoʻuí.

Tau ngāueʻi muʻa hotau fakamoʻuí ʻi he manavahē mo e tetetete ʻi he ʻao ʻo ʻetau Tamaí, mo tau kātaki ʻo aʻu ki he ngataʻangá. Manatu kuó ke kau mai ki he ngāué ni ki he moʻuí ni pea mo ʻitāniti. ʻOku ʻikai ha meʻa ko e toe holomui mei ai, mavahe mei ai, tuku kehe pē ʻo ka faiangahala, pea ʻoku hoko mai leva ʻa e tautea ʻo e maumau fonó. Ka ʻo kapau ʻokú ke ʻamanaki ki he hākeakiʻí; ʻe ngaahi tamai mo e ngaahi faʻē, ngaahi tokoua mo e tuofāfine, faʻahinga mo e ngaahi kaungāmeʻa; kapau ʻoku mou ʻamanaki ki ha nāunau, poto pea mo ha moʻui taʻe ha ngataʻanga, kuo pau ke mou maʻu ia ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá; he ʻoku ʻikai ha toe feituʻu ia ʻi tuʻa te ke ala maʻu ai ia. Ko ia ai, tuku muʻa ʻa e loto mo e tokanga kotoa pē ki he ngāué ni. Tuku muʻa hoʻomou ʻofá ki he ngāué ni, pea ki ai tokotaha pē. Tuku ange ʻa māmani.8

Ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ko e mālohi ia ʻo e ʻOtuá ki he fakamoʻuí, pea ʻoku mātuʻaki ʻaonga ai ki he tangata mo e fefine kotoa ʻi he Siasi ʻo Kalaisí ke ngāue ʻi he angatonu, ke ne tauhi ʻa e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá, mo tauhi ʻa e ngaahi fekau kuó ne ʻosi foaki maí, koeʻuhí ke nau lava ʻo maʻu ai ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá ki he fakamoʻuí mo e moʻuí.9

ʻOku tau tui ʻoku feʻunga mo e kakai tangata ʻo e kuongá ni ke nau moʻui mo ngāue pea fetuʻutaki mo e ʻOtua ko e Tamaí mo e ʻAló, ke nau ʻilo ai kinaua, he ko hono ʻilo kinauá ko ʻenau ʻilo ia ʻa e moʻui taʻengatá. ʻOku tau tui koeʻuhí ke tau lava ʻo ʻilo kinaua pea mo fetuʻutaki mo kinaua he ʻoku ʻaonga ia ʻi he kuongá ni ke tau moʻui ʻo hangē ko e tōʻonga ʻa e Kāingalotú ʻi he kuonga muʻá, koeʻuhí ka tau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ne nau maʻú, pea mo akoʻi fakaʻaho ai kitautolu meiate ia, ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea, pea ʻi he fakakaukau ki he fakakaukau, pea ʻaki ha meʻa siʻi ʻi heni mo ha meʻa siʻi ʻi hena, kae ʻoua kuo tau ʻilo ʻa e Tamaí pea ʻilo moʻoni ia ʻiate kitautolu pē. ʻOku faingataʻa ia kia au ke u maʻu e ʻilo ko iá maʻamoutolu, pe ke fakahoko ia ʻe ha tangata kehe maʻaku. Ko e Laumālie ʻo e ʻOtuá he ʻikai ke ne fakahā atu ʻe ia kia koe ʻa e Ongoongoleleí, pe fai atu hano fakamoʻoniʻi kia koke ʻa e Tamaí, koeʻuhí ke u maʻu ia. He ʻikai ke u lava ʻe au ʻo fakahaofi koe; pea he ʻikai ke ke lava ʻe koe ʻo fakahaofi au. He ʻikai ke lava ha tangata ia ʻo hoko ko ha fakamoʻui ki ha tangata kehe ʻi he foungá ni. Ka ko e tangata ʻokú ne maʻu ha fakamoʻoni ʻa e Laumālié ʻi hono lotó pea ʻokú ne maʻu mo e ʻilo ki he ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ʻo e Ongoongoleleí ʻe lava ke nau fakahā kinautolu ki ha kakai kehe, pea ʻi heʻenau fakahā iá ʻe lava ke fakalotoʻi ai ha laumālie ki hono moʻoní pea mo taki ia ke ne pukenimā ia maʻana. Ka ko ʻene talangofua ki he Ongoongoleleí mo ʻene ngāue pē ʻaʻaná ʻi angatonú te ne fakahaofi iá, kae ʻikai ko e ngāue ʻa e tangata ko ia ʻoku fakamoʻoni ange ki aí. Ko e founga pē ʻeni ʻe taha ʻe lava ke fakamoʻui ai ʻa e tangatá.10

Kuo pau ke ʻoua naʻá ke tui ʻataʻatā pē, ka kuo pau ke ke talangofua ʻo fai ʻa e ngaahi meʻa kuo fekau ʻe he [ʻOtuá]. Kuo pau ke ʻoua naʻa ngata pē ʻi hoʻo fai iá, ka kuo pau ke ke foaki mo ho lotó, hoʻo ʻofá mo ho laumālié kotoa ʻi he loto fie foaki ki he ʻOtuá. Kuo pau ke ke momoi ho lotó ki he finangalo ʻo e Tamaí, pea kuo pau ke ke fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻokú ne fie maʻu mei ho nimá, kapau ʻokú ke fie maʻu ke fakahaofi mo hākeakiʻi koe ʻi hono ʻaó.11

Kuo pau ke tau ngāue ke fakamoʻui kitautolu.

ʻOiauē! ʻE ʻOtua, ʻoua muʻa naʻa mole ʻiate au. ʻOku ʻikai ke u makātakiʻi ke mole meiate au, ʻa e meʻa ne foaki mai ʻe he ʻOtuá mou fatongiaʻaki ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, pea mo nau fakafalala mai kiate au ke maʻu ha tataki, ga fakahinohino, pea mo ha mālohi ʻoku tāú. ʻE Tamai, ʻoua muʻa naʻa tuku ke mole ʻiate au ʻeku tokanga ki hoku fatongiá, ʻi he feinga ke fakahaofi ʻa e kakai kehé. ʻOku kamata ʻa e ʻofa faka-Kalaisí ʻi ʻapi. ʻOku totonu ke kamata mo e moʻui taʻe ngatá ʻi ʻapi. Te u ongoʻi taʻe fiemālie lahi kapau ʻe fāifai angé peá u ʻiloʻi ne tuʻunga ʻi heʻeku taʻe tokanga ki hoku ʻapí, ʻi he lolotonga ʻo ʻeku feinga ke fakahaofi ʻa e kakai kehé, kuo mole ai hoʻokú ia. ʻOku ʻikai ke u loto au ke hoko ia. ʻE tokoni mai ʻa e ʻEikí ke u fakahaofi hoʻokú, ʻo tatau pē mo e lava ʻa ha taha ʻo tokoni ki ha niʻihi kehe. ʻOku ou fakatokangaʻi foki he ʻikai ke u lava ʻe au ʻo fakahaofi ha taha, ka te u lava ʻo akoʻi kinautolu ʻi he founga ke fakahaofi ai kinautolú. ʻE lava ke u tā ha sīpinga ʻi he ʻao ʻo ʻeku fānaú ʻi he founga ʻe lava ke fakahaofi ai kinautolú, pea ko hoku fatongia ia ke u fuofua fakahoko. Ko hoku moʻua ia kia kinautolu ʻo laka ange ki ha to e tokotaha kehe ʻi he māmaní. Pea ko e taimi kuó u fakakakato ai ʻa e ngāue ʻoku totonu ke u tomuʻa fai ʻi he ʻātakai ʻo hoku ʻapi ʻo ʻokú, pea toki tuku ke mafao atu hoku iví ki muli ki he lahi taha te u lavá.12

Ko hotau misiona ʻi he māmaní ke fai lelei, ke moloki hifo ʻa e koví ʻi hotau lalo vaʻé, ke hākeakiʻi ʻa e angatonú, maʻá, mo e māʻoniʻoni ʻi he loto ʻo e kakaí, pea mo fokotuʻu ʻi he ʻatamai ʻo ʻetau fānaú, ʻo mahulu hake ʻi he meʻa kotoa pē, ha ʻofa ki he ʻOtuá mo ʻene folofolá, pea ke ʻia kinautuolu ia ko ha fauniteni ʻo e maama, ivi, tui, mo e mālohi, ʻo taki atu kinautolu mei he kei īkí ki heʻenau lalahí, pea mo ʻai kinautolu ke nau hoko ko e kau tui moʻoni ki he folofola ʻa e ʻEikí, ʻi he ongoongolelei kuo fakafoki maí, pea mo e Lakanga Fakataulaʻeikí, pea mo hono fokotuʻu ʻo Saioné, ʻo ʻikai ke to e laku ki lalo pe ke toe ʻave ki ha kakai kehe. Kapau ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku ou fie maʻu ʻo mahulu hake ʻi ha toe meʻa he māmaní, ko ʻeku fānaú ke nau tuʻu maʻu ʻi he ʻilo mo e tui ko ʻení, koeʻuhí ke ʻoua naʻa faifai angé pea nau ālu hē mei ai.13

Ko ha laumālie ʻoku fakahaofi ʻi he funga māmaní ʻoku mahuʻinga tatau pē ia ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá mo ha laumālie ne fakahaofi ʻi ʻapi. Ka kuo pau ke tau ngāue ke faitotonu ʻi ʻapi, pea ʻi hotau matafalé; pea he ʻikai feʻunga ke tau taʻe tokangaʻi ʻa e ngāue ʻoku fie maʻu ke fai ʻi hotau ngaahi fāmilí, ka tau ō ki māmani ke fai e ngāue ʻoku ʻikai toe mahuʻinga hake ia ʻi he ngāue ʻi ʻapí. Tau fakahoko muʻa hotau fatongiá ʻi he feituʻu kotoa pē.14

Kuo pau ke tau ngāue maʻá e fakamoʻui ʻo e kakai moʻuí mo e pekiá.

Tau poupouʻi muʻa ʻa Kalaisi, mo hono kakaí, pea mo ʻene ngāue ʻo e angatonú mo huhuʻí; tau fepoupouaki muʻa ʻi he totonú, pea mo fefakahinohino ʻaki ʻi he angaʻofa fekauʻaki mo e ngaahi angafai ʻoku halá, koeʻuhí ke tau hoko ko e ngaahi kaungāmeʻa mo e kau fai fakamoʻui ʻi he Moʻunga ko Saioné, ki he tokotaha kotoa, pea mo tau lava ai ke tokoni ki he vaivaí ʻo fakamālohia kinautolu, fakalotolahiʻi ʻa e loto veiveiuá pea mo ʻomi ha maama ke mahino lelei kia kinautaolu ʻo fakatatau mo e lelei taha te tau lavá, pea ke tau hoko ai ko ha ngaahi meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau hoko ko e kau fai fakamoʻui ʻi he lotolotonga ʻo e tangatá. ʻO ʻikai ko e ʻuhingá he ʻoku tau maʻu ha mālohi ke fakamoʻui ʻa e tangatá. He ʻoku ʻikai ke tau maʻu ia; ka ʻoku tau maʻu ha mālohi ke fakahā kia kinautolu ʻa e founga te nau lava ai ʻo maʻu ʻa e fakamoʻouí ʻo fou ʻi he talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá. Te tau lava ʻo fakahinohino kia kinautolu ʻa e hala ke nau fou aí koeʻuhí kae lava ʻo fakamoʻui kinautolu, he ʻoku tau maʻu ʻa e totonu ke fai ia, ʻoku tau maʻu ʻa e ʻilo pea mo e mahino ki he founga hono fakahokó, pea ko hotau faingamālie ke akoʻi ia….ʻi he faʻifaʻitakiʻanga pea mo fakamatala ʻi he haʻohaʻonga ʻo hotau kau mahení ʻo tatau ai pē pe ko e fē ha feituʻu ʻi he māmaní.15

Ne hoko maʻu pē ko hotau misiona ke fakahaofi ʻa e tangatá. Ne tau ngāue mai … ke ʻomi ʻa e tangatá ki he ʻilo ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ke ʻomi kinautolu ki he fakatomalá, ke talangofua ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e fono ʻa e ʻOtuá. Ne tau feinga mai ke fakahaofi ʻa e tangatá mei he faihalá, pea ke fakalotoʻi kinautolu ke nau tafoki mei he koví pea mo feinga ke fai lelei.16

Ko hotau misioná ke fakahaofi, ke maluʻi mei he koví, ke hākeakiʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ke ʻomi ʻa e māmá mo e moʻoní ki māmani, ke fakalotoʻi ʻa e kakai ʻo māmaní ke nau ʻaʻeva angatonu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, pea mo fakalāngilangiʻi ia ʻi heʻenau moʻuí.17

Ko e sivi … hono maʻongoʻonga ʻo hotau laumālié … ke vakaiʻi ʻa ʻetau malava ke fakafiemālieʻi mo fakanongá, ʻa ʻetau malava ke tokoni ki he kakai kehé, kae ʻikai ko ʻetau malava ke tokoniʻi pē kitautolú kae lolo hifo ʻa e kakai kehé ia ʻi heʻetau fāifeinga ʻi he moʻuí.18

ʻOku totonu ke tau taumuʻa maʻu pē ke tokoniʻi ʻa e [kakai kehé] ke nau ikuna—ka ʻoku ʻikai ko hano ikunaʻi kinautolu! Ko ʻetau taumuʻá ko e moʻui taʻengatá—ko ʻetau kaveiná ke hiki hake ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá—kae ʻikai ko hano fakamoʻulaloaʻi kinautolu.19

Ko ʻetau ngāué ke fakahaofi ʻa māmani, ke fakahaofi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá; pea mo ʻomi kinautolu ke nau feʻunga mo e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá pea mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e angatonú mo e fakamaau totonú pea mo e moʻoní, koeʻuhí ke lava ʻo fakahaofi kinautolu ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá, mo iku ʻo nau hoko, ʻi heʻenau talangofua ki he ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí, ko e kau ʻea hoko ʻo e ʻOtuá pea kaungā ʻea hoko fakataha mo Sīsū Kalaisi. Ko hotau misionáia.20

He ʻikai kakato ʻetau ngāué kae ʻoua kuo tau fakahaofi kitautolu, pea mo fakahaofi mo kinautolu ʻoku fakafalala mai kia kitautolú; he ʻoku totonu ke tau hoko ko e kau fai fakamoʻui ʻi he Moʻunga ko Saioné, ʻo hangē ko Kalaisí. Kuo ui kitautolu ki he ngāué ni. He ʻikai haohaoa ʻa e kau pekiá taʻe te tau kau ai, pe ko kitautolu taʻe te nau kau ai. ʻOku ʻi ai haʻatau ngāue ke fai ʻo fakafofongaʻi kinautolu; ʻoku ʻi ai haʻatau ngāue pau ke fai kae lava ke fakatauʻatāinaʻi kinautolu, ne tuʻungaʻi heʻenau taʻe ʻiló pea mo e ngaahi tūkunga tāmaki ne nau tupu hake aí, ʻa e ʻikai ke nau mateuteu ki he moʻui taʻengatá; kuo pau ke tau fakaava ʻa e matapaá kia kinautolu, ʻaki ʻetau fakahoko ʻa e ngaahi ouau ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo fakahoko maʻanautolú, pea mo ia ʻoku fie maʻu ke fakatauʻatāinaʻi ai kinautolu mei he “fale pōpulá,” ke nau tuʻu mai ʻo moʻui fakatatau mo e ʻOtuá ʻi he laumālie, pea mo fakamāuʻi ʻo hangē ko e tangatá ʻi he kakanó.21

ʻOku fakahinohinoʻi kitautolu ʻe he ngāue maʻá e kau pekiá, ʻa ia ne tuku mai ʻe he Palōfita ko Siosefá, ʻo makehe atu mei ha toe meʻa, ʻoku totonu ke tau tokanga ki hotau kāinga mo ʻetau ngaahi kui ne mālōlō teʻeki ke nau ʻilo ki he ongoongoleleí, pea ʻoua naʻa liʻaki. ʻOku totonu ke tau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi ouau toputapu mo ʻaonga ʻo e ongoongoleleí ʻa ia kuo ʻosi fakahā ʻoku ʻaonga ki he fiefia, fakamoʻui mo e huhuʻi ʻo kinautolu ne ʻosi moʻui ʻi he māmaní ka naʻe ʻikai ke nau lava ʻo ako ʻa e ongoongoleleí pea nau mālōlō ʻoku ʻikai ke nau ʻilo ki aí, pea ʻoku nau lolotonga tatali mai kia kitautolu, ko ʻenau fānaú, ʻoku lolotonga moʻui ʻi he kuonga ʻoku lava ai ʻo fakahoko ʻa e ngaahi ouaú, ke tau fakahoko ʻa e ngaahi ngāue ʻoku fie maʻu ki hono tukuange kinautolu mei he fale fakapōpulá. ʻE makatuʻunga ʻi heʻetau ngāue maʻanautolú ha toki homo ʻa e ngahai haʻi ukamea ʻo e pōpulá meia kinautolu, pea ʻe matafi atu ʻa e fakapoʻuli ʻokú ne kapu kinautolú, kae ulo mai ki a kinautolu ʻa e māmá mo nau ongona ʻi he maama fakalaumālié ʻa e ngāue kuo fakahoko ʻe heʻenau fānau ʻi hení, pea nau fiefia fakataha mo kimoutolu ʻi hoʻomou fakahoko ʻa e ngaahi fatongiá ni.22

Kuo teʻeki ha taimi, pea he ʻikai teitei hoko ha taimi ʻe lava ai ʻa e kau tangata ʻoku nau maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻo pehē kuo feʻunga ʻenau ngāué. Fakatatau mo e lōloa ʻo e moʻuí, pea mo e kei maʻu ha faingamālie ke fai ai ha leleí, ke ngāue ki hono langa hake ʻo Saioné, pea mo e lelei ʻa e faʻahinga pe fāmili ʻo e tangatá, ʻoku totonu, ke tau fakahoko ʻi he taimi totonu mo lelei ʻa e ngaahi fiemaʻu ke tau fai hotau fatongiá, ʻo tatau ai pē pe ko e hā hono lahí.23

Ngaahi Fokotuʻu ki he Akó

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau ʻilo ko e tokotaha kotoa pē ne fekauʻi mai ki māmaní ke ne “fakahoko ha ngāue pe misiona”? Ko e hā ʻe faingataʻa ai ke tau fakahoko hotau misioná ʻaki haʻatau “ngāue ʻataʻatā pē” maʻatautolú?

  • ʻE anga fēfē haʻatau ʻai ʻe ngāue ʻa e ʻOtuá ke hoko ko haʻatau ngāue? Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tuku ʻetau “tokangá kotoa” ki he ngāue ʻa e ʻEikí”? ʻOku totonu ke fakasino fēfē ʻe heʻetau ngaahi filí ʻa ʻetau tukupā ki he ngāue ʻa e ʻEikí?

  • Ko e hā mo ha meʻa ke tau fai ʻo mavahe mei he tuí mo e talangofuá ke “fakahaofi mo hākeakiʻi” ai kitautolu “ ʻi he ʻao ʻo e [ʻOtuá]”? Ko e hā hono ʻuhinga kia koe ke foaki “ho lotó, mo hoʻo ʻofá pea mo ho laumālié kotoa ʻi he ʻatamai fie fai ki he ʻOtuá”? ʻI he hili hotau iví kotoa, ʻe founga fēfē leva haʻatau maʻu ʻae fakamoʻuí? (Vakai foki, 2 Nīfai 25:23.)

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tau feinga ke fakatō ki he ʻatamai ʻo e kau mēmipa ʻo hotau fāmilí ʻo “mahulu hake ʻi ha toe meʻa pē”?

  • ʻE founga fēfē haʻatau feinga ke fakahaofi hotau fāmilí mo kei fakahoko hotau ngaahi fatongia tokoni kehé? ʻE founga fēfē ha hoko ʻa ʻetau tokoni ki he kakai kehe ʻi he Siasí pea mo e ngaahi feituʻu kehé, ko ha tāpuaki ki hotau fāmilí?

  • ʻE founga fēfē haʻatau feinga ke “hākeakiʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá”? Ko e hā ha meʻa te tau lava ʻo fai ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau faivelenga ʻi hono tauhi e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá?

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke toʻo atu ʻa e “ngaahi haʻi ukamea ʻo e pōpulá” meia kinautolu ne nau mate teʻeki ke nau maʻu ha ʻilo k he ongoongoleleí? Ko e hā ha ongo ʻokú ke maʻu ʻi hoʻo ʻilo ko e kakai ne ke tokoni ki aí ʻoku nau “fiefia fakataha mo koe ʻi hoʻo fakahoko ʻa e ngaahi fatongia ko ʻení”?

  • Ko e hā ʻoku ʻilo ai “ ʻa e meʻa ʻoku tau malava ke tokoni ki he niʻihi kehé” ʻi hono “siviʻi….e maʻongoʻonga ʻo hotau laumālié? ʻOku mou pehē ko e hā ʻoku hoko pehē aí? Naʻe founga fēfē pea ko e fē ha taimi ne ke fai ai ha ngaahi feilaulau maʻá e lelei ʻa e niʻihi kehé? Ko e hā ha ongo ne ke maʻu ʻi hoʻo fai ʻení?

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. In Conference Report, Oct. 1918, 2.

  2. In Conference Report, Oct. 1901, 69.

  3. Gospel Doctrine, 5th ed. (1939), 460.

  4. Gospel Doctrine, 249.

  5. Gospel Doctrine, 115–16.

  6. Gospel Doctrine, 397.

  7. Gospel Doctrine, 84.

  8. Deseret Weekly, 5 May 1894, 608.

  9. Gospel Doctrine, 73.

  10. “Discourse by President Joseph F. Smith,” Millennial Star, 19 Sept. 1895, 596–97.

  11. Deseret News: Semi-Weekly, 9 Aug. 1898, 1.

  12. Gospel Doctrine, 462.

  13. Gospel Doctrine, 141–42.

  14. Gospel Doctrine, 390.

  15. Gospel Doctrine, 255.

  16. Gospel Doctrine, 72.

  17. Gospel Doctrine, 73.

  18. Gospel Doctrine, 265.

  19. Joseph F. Smith to his son Hyrum M. Smith, 31 July 1896, in Truth and Courage: Letters of Joseph F. Smith, ed. Joseph Fielding McConkie (n.d.), 52.

  20. Gospel Doctrine, 150.

  21. Gospel Doctrine, 442.

  22. Gospel Doctrine, 469–70.

  23. Gospel Doctrine, 188.

ʻĪmisi
Genealogical Society

Ko e ʻōfisi ki muʻa ʻo e Kautaha Tohihohoko ʻo ʻIutaá ʻi he 1917, ko ha fakamelomelo pē ia ʻo e Laipeli Hisitōlia Fakafāmili ʻo e lolotongá. Mei toʻohemá ki toʻomataʻú: Lilieni Kemiloni, Siosefa Kulisitieniseni, Siosefa Filitingi Sāmita, pea mo Peta ʻEmelī.