‘Inisititiuti
Lēsoni 20 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Tauʻatāina Fakalotú


“Lēsoni 20 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Tauʻatāina Fakalotú,” Ngaahi Akonaki mo e Tokāteline ʻo e Tohi ʻa Molomoná Naunau ʻa e Faiakó (2021)

“Lēsoni 20 Naunau Teuteu ki he Kalasí,” Ngaahi Akonaki mo e Tokāteline ʻo e Tohi ʻa Molomoná Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 20 Naunau Teuteu ki he Kalasí

Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Tauʻatāina Fakalotú

ʻĪmisi
Hiki Hake ʻe he ʻEikitau ko Molonaí ʻa e Fuka ʻo e Tauʻatāiná (ʻEikitau ko Molonaí mo e Fuka ʻo e Tauʻatāiná), tā ʻe Arnold Friberg

ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa e tauʻatāina fakalotú kiate koe? ʻOku fakamatalaʻi mai ʻe he uepisaiti mei he loki ongoongo ʻo e Siasí ʻo pehē, “Ko e tauʻatāina fakalotú ko ha tefitoʻi totonu fakaetangata ʻokú ne maluʻi e konisēnisi ʻo e kakai kotoa pē. ʻOkú ne fakaʻatā ke tau fakakaukau, fakahaaʻi, mo ngāueʻi e meʻa ʻoku tau tui moʻoni ki aí. … ʻOkú [ne] maluʻi e totonu ʻa e ngaahi kulupu mo e fakafoʻituitui kotoa pē, ʻo kau ai ʻa kinautolu ʻoku tuʻu laveangofua tahá, ʻo tatau ai pē pe ʻoku tui fakalotu pe ʻikai” (“Religious Freedom,” newsroom.ChurchofJesusChrist.org).

Naʻe fakatokanga ʻa ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki hotau kuongá ni, “ʻOku feiga ʻa “[Sētane] ke tukuhifo, fakafepakiʻi, mo fakamafola ʻa e puputuʻu ki he tauʻatāina fakalotú—ʻa hono tuʻungá mo e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ki heʻetau moʻui fakalaumālié mo ʻetau fakamoʻuí” (“Tauhi ʻa e Tauʻatāina ke Filí, Maluʻi ʻo e Tauʻatāina Fakalotú,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 112). ʻI hoʻo ako ʻo teuteu ki he kalasí, fakalaulauloto ki he meʻa ʻoku lava ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻo akoʻi mai kiate kitautolu fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo e tauʻatāina fakalotú mo fakakaukau ki he meʻa te ke lava ʻo fakahoko ke fakatupulaki, fakatolonga, mo maluʻi ai iá.

Konga 1

ʻOku maluʻi fēfē ʻe he tauʻatāina fakalotú ʻeku tuí mo e anga ʻeku fili ke moʻui ʻaki kinautolú?

‘I hono kotoa ʻo e hisitōliá, ʻoku faʻa fakafaingataʻaʻiaʻi mo tāmoloki e tefitoʻi totonu ʻa e tangatá ke ngāue ‘o fakatatau mo ʻetau tui fakalotú. Hangē ko ‘ení, lolotonga e pule ʻa e Tuʻi ko Mōsaiá, naʻe fakalalahi hono fakatangaʻi ʻe he kau taʻe tuí e kāingalotu ʻo e Siasí (vakai, Mōsaia 27:1).

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ‘a e fakamatala ʻi he Mōsaia 27:1–4, ‘o sio ki he founga ne ngāue fakataha ai ʻa e kau taki ʻo e Siasí mo e puleʻangá ke fokotuʻu e melinó ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí.

ʻOku ʻikai ke ngata pē ʻi hono maluʻi ʻe he tauʻatāina fakalotú ʻa kinautolu ʻoku lotú, ka ʻokú ne toe pukepuke e totonu ʻa kinautolu ʻoku ʻikai ke lotú pe kau ki ha tui fakalotu kehé. Ko e taha ʻo e sīpinga ʻo e meʻá ni ko e talanoa ko ia ʻo Koliholá. Na‘e moʻui ʻa Kolihola lolotonga e pule ‘a e kau fakamāú, ko ha faʻunga puleʻanga ne fokotuʻu ke ne pukepuke mo maluʻi e tauʻatāina ʻa e kakaí mei he ngaahi tuʻi taʻe-māʻoniʻoní (vakai, Mōsaia 29). Naʻe malangaʻi ʻe Kolihola “ʻoku ʻikai totonu ke ʻi ai ha Kalaisi” (ʻAlamā 30:12). Naʻá ne pehē ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha angahala pea ʻoku tuʻumālie ʻa e tokotaha kotoa pē ʻo fakatatau ki hono poto pē ʻoʻona. Naʻe fakaheeʻi ʻe he ngaahi akonaki ʻa Koliholá ha kakai tokolahi mei he ʻEikí. (Vakai, ʻAlamā 30:6, 12–18.)

ʻĪmisi
Ko Hono Fakafepakiʻi ʻe Kolihola ʻa ʻAlamaá, tā ʻe Robert T. Barrett
ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau e ʻAlamā 30: 7–9, 11, ke ʻilo e ʻuhinga naʻe maʻu ai ʻe Kolihola ha totonu ke fakahaaʻi ʻene ngaahi tuí.

ʻOku tau lau ʻi he ʻAlamā 30:29–58 hono ʻomi ʻo Kolihola ki he palōfita ko ʻAlamaá ko e tuʻi fakamaau lahí ʻi Seilahemalá, pea fakafepakiʻi ʻe ʻAlamā e ngaahi akonaki ʻa Koliholá ʻaki hano fai ha fakamoʻoni kia Kalaisi. Hangē pē ko hono maʻu ʻe Kolihola e totonu ke fakahaaʻi ʻene taʻe tui ki he ʻOtuá, naʻe tauʻatāina ʻa ʻAlamā ke fakamoʻoni ʻoku moʻui ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi. ʻI heʻene fili ke ʻoua ʻe tui kia ʻAlamaá, naʻe kole ʻe Kolihola ha fakaʻilonga mei he ʻOtuá pea naʻe taaʻi ia ke noa. Hili hono fanongonongo atu e meʻa naʻe hoko ko ʻení, naʻe mahino kiate kinautolu ne tui kia Koliholá naʻá ne hala pea ““na‘a nau toe ului kotoa pē ki he ʻEikí” (veesi 58).

Naʻe lea ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki hono mahuʻinga ke maluʻi e tauʻatāina fakalotu ʻa e kakai kotoa pē:

ʻĪmisi
ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá

ʻOku ou mateuteu pehē pē ke mate ʻi hano maluʻi ha ngaahi totonu ʻa ha taha siasi Pelesipitiliane, ʻa ha taha siasi Papitaiso, pe ko ha tangata lelei ʻo ha faʻahinga siasi pē [ʻo tatau pē mo ha mēmipa ʻo e Siasí]; ʻi he tefitoʻi moʻoni tatau pē ʻoku tāmoloki ai ʻa e ngaahi totonu ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní mo tāmoloki ai ʻa e ngaahi totonu ʻa e Siasi Katoliká, pe ko ha toe faʻahinga siasi ʻe ʻikai manakoa pe fuʻu vaivai fau ke maluʻi kinautolu. (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 398)

Naʻe toe fakamamafaʻi foki ʻe Siosefa Sāmita ʻa e tauʻatāina fakalotú ko ha tefitoʻi akonaki ʻa e Siasí: “ʻOku mau ʻekea ʻa e faingamālie ke hū ki he ʻOtua Māfimafí ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻa homau konisēnisi ʻomautolu pē, pea tuku ki he kakai kotoa pē ʻa e faingamālie tatau, ʻo tukuange ke nau lotu, pe ʻe founga fēfē, pē ʻe fai ʻi fē, pe ko e hā te nau lotu ki aí” (Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:11).

ʻĪmisi
ko e laukonga ʻa ha tamaiki tangata ʻi he tohi toputapu ʻa e tui faka-Putá

Naʻe pulusi ‘e he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní e fakamatala ko ʻeni fekau‘aki mo e ngāue melino ki he tauʻatāina fakalotú:

ʻI he feituʻu ʻoku ʻikai ngāue ai ʻa e tauʻatāina fakalotú, ʻoku tui ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ki he talangofua ki he laó lolotonga ia ʻoku nau fekumi ke maluʻi ʻenau ngaahi totonu mahuʻingá ʻo fakafou ʻi ha ngaahi founga fakalao ʻoku ala maʻu ʻi he feituʻu pe fonua takitaha. (“Religious Freedom: The Basics,” ChurchofJesusChrist.org)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, aleaʻi

Aleaʻi ke Teuteu ki he Kalasí

Fakakaukau ke ke fetalanoaʻaki mo ha taha pe kakai tokolahi ange ʻo ha tui fakalotu kehe, pea ʻeke kiate kinautolu pe ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻenau tui fakalotú kiate kinautolú pea kuo ʻosi fakatangaʻi nai kinautolu koeʻuhi ko ʻenau tui fakalotú. Haʻu mateuteu ki he kalasí ke vahevahe e meʻa kuó ke akó.

ʻĪmisi
ko e lotu ʻa ha niʻihi fakafoʻituitui ʻi he Holisi he Fakahihifo ʻo Selusalemá

Konga 2

Ko e hā te u lava ‘o fai ke tokoni ki hano tuʻuaki pe fakatolonga ʻo e tauʻatāina fakalotú?

‘E lava ke tokoni hano fakakaukauʻi ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻo e tuʻunga ʻe ʻi ai e moʻuí kapau naʻe ʻikai ke ʻi ai ha tauʻatāina fakalotu. Fakakaukau angé ki he fehangahangai mo ha taha pe lahi ange ʻo e ngaahi tūkunga ko ʻení ʻa ia ʻoku fakangatangata ai e tauʻatāina fakalotú:

  • ʻE lava ke mole hoʻo ngāué pe lakanga fakatakimuʻá ʻi hono fakahaaʻi ʻo e tui fakalotú—ʻo aʻu pē ki tuʻa ʻi he ngāueʻangá. …

  • Mahalo ʻe fie maʻu ke fufuuʻi hoʻo tui fakalotú pe fakahoko ha ngaahi ngāue ʻi he ngāueʻangá ʻe fepaki ia mo hoʻo ngaahi tuí. …

  • Mahalo ʻe fie maʻu ke ke ngāue ʻi he ʻaho Sāpaté pe ngaahi ʻaho mālōlō fakalotú neongo ʻoku loto-fiemālie pē ha niʻihi kehe ke fetongi koe ʻi he taimi ngāué. …

  • Mahalo naʻa fie maʻu ke ako ʻe hoʻo fānau ʻi he ngaahi ako ʻa e puleʻangá e ngaahi fakakaukau fakasekisualé mo e tuʻunga ʻo e tangatá pe fefiné ʻa ia ʻoku fepaki mo e ngaahi akonaki tefito ʻa e Siasí. …

  • Mahalo naʻa ʻikai te ke lava ʻo pusiaki ha fānau pe hoko ko ha mātuʻa ohi koeʻuhi ko hoʻo ngaahi tui fakalotú pe ngaahi fakakaukau kau ki he fāmilí.

  • ʻI hoʻo hoko ko ha tokotaha ʻoku haʻana e pisinisí pe ngāue fakapalōfesinalé, mahalo naʻa toʻo hoʻo laisení pe totongi ha paʻanga ʻi haʻo fakafisi ke fakahoko ha ngaahi ngāue ʻoku fepaki mo hoʻo ngaahi tui fakalotú. (“Religious Freedom Matters: Whatʻs at Risk,” Ensign, Siulai 2017, 37)

ʻOku lekooti ʻe he Tohi ʻa Molomoná naʻe ʻi ai ha tangata angakovi ko ʻAmalekaia naʻe ʻi ai haʻane faʻufaʻu ke hoko ko e tuʻi ʻo e kau Nīfaí ʻi he taʻu hono 19 ʻo e pule ʻa e kau fakamāú. Naʻa ne feinga ʻi ha founga kākā ke fakaʻauha e Siasi ʻo e ʻEikí mo e “tu‘unga ʻo e tauʻatāiná kuo foaki ʻe he ʻOtuá kiate kinautolú” (ʻAlamā 46:10). Naʻe fakahekehekeʻi ʻe ʻAmalekaia ha kau Nīfai tokolahi, pea mavahe e kau Nīfai ko ʻení mei he Siasí ʻo muimui kiate ia. (Vakai, ʻAlamā 46:1–10.)

ʻI he taimi naʻe ʻilo ai ʻe Molonai ko e ʻeikitau pule ʻo e ngaahi kau tau ʻa e kau Nīfaí ki he palani ʻa ʻAmalekaiá, naʻá ne ʻita peá ne uki e kakaí ke maluʻi ʻenau totonú, ʻo kau ai ʻenau tauʻatāina fakalotú (vakai, ʻAlamā 46:11–13, 19–20).

ʻĪmisi
ʻOmai e (Fuka ʻo e Tauʻatāiná), tā ʻe Walter Rane
ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e ʻAlamā 46:11–13, 19–20, pea fekumi ki he meʻa ne fai ʻe he ʻEikitau ko Molonaí ke maluʻi ai e kakaí mei he ngaahi fakamanamana ki heʻenau tauʻatāiná.

Naʻe kau fakataha e kakaí mo Molonai pea nau fuakava ke tuʻu ʻo fakafepakiʻi e ngaahi fakamanamana ki heʻenau tauʻatāiná (vakai, ʻAlamā 46:21–22). Naʻe lea ʻa ʻEletā Heili ki hotau fatongia ki hono poupouʻi ʻo e tauʻatāina fakalotú, ʻo ne akoʻi ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Lōpeti D. Heili

ʻOku ʻi ai hotau fatongia ʻi heʻetau hoko ko e kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí ke ngāue fakataha mo e kakai tui ʻoku tau fakakaukau tataú, ke ʻohake hotau leʻó ʻi he meʻa ʻoku totonú. …

… Ko hotau fatongia ke maluʻi ʻa e ngaahi tauʻatāina mo e totonu toputapu ko ʻení maʻatautolu pea mo hotau hakó. Ko e hā ʻa e meʻa te tau lava ke faí?

ʻUluakí, te tau lava ʻo feinga ke ʻiloʻi. Tokanga ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi ho koló te ne ala uesia ʻa e tauʻatāina fakalotú.

Ua, kau ʻi ho tuʻunga fakafoʻituituí, mo e niʻihi ʻoku nau tui tatau mo ʻetau tukupā ki he tauʻatāina fakalotú. Ngāue fakataha ke maluʻi ʻa e tauʻatāina fakalotú.

Tolú, moʻui ke ke hoko ko ha sīpinga ʻo e meʻa ʻokú ke tui ki aí—ʻi he leá mo e ngāué. ʻOku mahuʻinga hake ʻetau moʻui ʻaki ʻetau tui fakalotú ʻi he meʻa te tau ala lea ʻaki ʻo kau ki heʻetau tui fakalotú.

ʻOku fakaofi mai e Hāʻele ʻAnga Ua Mai hotau Fakamoʻuí. ʻOua naʻa tau toloi e ngāue maʻongoʻongá ni. Manatu ki he ʻEikitau ko Molonaí, heʻene fusi ʻa e fuka ‘o e tauʻatāiná [vakai, ʻAlamā 46:12 ]. … Tuku muʻa ke tau manatu ki he tali ʻa e kakaí: ʻi heʻenau tauʻatāina ke filí, naʻa nau “feleleʻi fakataha mai” mo fuakava ke fai ha meʻa [ʻAlamā 46:21]. (“Tauhi ʻo e Tauʻatāina ke Filí, Maluʻi ʻo e Tauʻatāina Fakalotú,” 112, 113)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ke Teuteu ki he Kalasí

Ko e hā te ke fai ke fakatupulaki mo fakatolonga e tauʻatāina fakalotú he feituʻu ʻokú ke nofo aí?

ʻĪmisi
Ko e lulululu ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni mo e Tuʻitapú ko Felenisisí