‘Inisititiuti
Lēsoni 1 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko e Tohi ʻa Molomoná: Ko ha Fakamoʻoni ʻe Taha ʻo Sīsū Kalaisi


“Lēsoni 1 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko e Tohi ʻa Molomoná: Ko ha Fakamoʻoni ʻe Taha ʻo Sīsū Kalaisi,” Ngaahi Akonaki mo e Tokāteline ʻo e Tohi ʻa Molomoná - Naunau ʻa e Faiakó (2021)

“Lēsoni 1 Naunau Teuteu ki he Kalasí,” Ngaahi Akonaki mo e Tokāteline ʻo e Tohi ʻa Molomoná - Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 1 Naunau Teuteu ki he Kalasí

Ko e Tohi ʻa Molomoná: Ko ha Fakamoʻoni ʻe Taha ʻo Sīsū Kalaisi

ʻĪmisi
finemui ʻokú ne lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná

Talitali Fiefia ki he Ngaahi Akonaki mo e Tokāteline ʻo e Tohi ʻa Molomoná. Ne akonaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē, “ ʻOku maʻu ʻe he ngaahi moʻoni ʻo e Tohi ʻa Molomoná, ʻa e mālohi ke fakamoʻui, fakafiemālieʻi, fakafoki, tokoniʻi, fakamālohia, fakanonga pea mo fakafiefiaʻi hotau lotó” (“Ko e Tohi ʻa Molomoná: Ne Mei Fēfē Nai Hoʻo Moʻuí Ka Ne ʻIkai Ia?Liahona, Nōvema 2017, 63). ʻI hoʻo ako mo moʻui ʻaki e ngaahi moʻoni naʻe alea‘i ʻi he kalasi ko ʻení, te ke aʻusia ai ʻa e moʻoni ʻo e ngaahi lea ʻa Palesiteni Nalesoní. ʻE tupulaki hoʻo fakamoʻoni ki he Tohi ʻa Molomoná pea mo hoʻo tui ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí, pea te ke hoko lahi ange ai ʻo hangē ko Kinauá.

Fakatokangaʻi ange ʻE ʻoatu ʻe he naunau teuteu ko ʻení ha tefitoʻi fakamatala mahuʻinga ki hoʻo aʻusia ʻi he kalasí. ʻE tokoni hoʻo ako e naunau teuteu ʻo e lēsoni takitaha kimuʻa ʻi he kalasí ke ke maʻu ai ha aʻusia fakaako ʻoku loloto mo ʻuhingamālie angé.

Konga 1

ʻE lava ke fakalakalaka fēfē ʻeku moʻuí ʻi hono ako ʻo e Tohi ʻa Molomoná?

ʻI he kamataʻanga ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí, naʻe fakahā ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá

Naʻá ku fakahā ki he kau takí ko e Tohi ʻa Molomoná ko e tohi totonu taha ia ʻi he ngaahi tohi kotoa pē ʻi he māmaní, pea ko e maka-tuʻu-loto ia ʻo ʻetau tui fakalotú, pea ʻe ofi ange ha tangata ki he ʻOtuá ʻi haʻane tauhi ki hono ngaahi akonakí, ʻi ha toe tohi kehe. (Talateu ki he Tohi ʻa Molomoná, palakalafi 6)

Talu mei hono pulusi ʻo e Tohi ʻa Molomoná, kuo ʻilo ʻe he kakai ʻe lauimiliona ʻa e moʻoni ʻo e fakamatala ko ʻení.

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Pita M. Sionesoni ʻo e Kau Fitungofulú ha sīpinga ʻe taha ʻo e founga naʻe tāpuekina ai ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa ʻene moʻuí ʻi heʻene kei talavoú:

ʻĪmisi
ʻEletā Pita M. Sionesoni

Ko e taimi naʻá ku kamata ako ai ki hoku mataʻitohi toketaá, naʻá ku ongoʻi loto-siʻi. Naʻe tali ʻe he polokalamá ha tamaiki ako pē ʻe toko fā he taʻu ko iá, pea naʻe ʻatamaiʻia ʻa e tamaiki ako kehé. Naʻe māʻolunga ange ʻenau ngaahi maaka he siví pea naʻe lahi ange ʻenau taukei ʻi he ngaahi lakanga pule māʻolungá, pea naʻe hā mai ʻa ʻenau falala moʻoni ki he meʻa te nau malavá. Hili e ongo ʻuluaki uike ʻo ʻeku ʻi he polokalamá, naʻe kamata ke u ongoʻi loto-foʻi mo veiveiua, pea naʻá ne meimei lōmekina au.

Naʻá ku fakakaukau kapau te u fakakakato ʻa e polokalama taʻu fā ko ʻení, te u lava ʻo lau ke ʻosi ʻa e Tohi ʻa Molomoná ʻi he semesitā takitaha. ʻI heʻeku laukonga he ʻaho kotoa peé, naʻá ku fakatokangaʻi ai ʻa e fakahā ʻa e Fakamoʻuí ʻe akoʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní kiate au ʻa e meʻa kotoa pē pea ʻomi ʻa e meʻa kotoa pē ki heʻeku manatú [vakai, Sione 14:26]. Naʻá ne fakapapauʻi mai hoku tuʻunga ko e foha ʻo e ʻOtuá, fakamanatu mai ke ʻoua naʻá ku fakahoa au ki he niʻihi kehé, pea ʻomi ʻa e loto-falala ʻi hoku fatongia fakalangi ke lavameʻá. … Lau mo ako ʻa e Tohi ʻa Molomoná he ʻaho kotoa pē, ʻaho kotoa pē, ʻaho kotoa pē. (“Mālohi ke Ikunaʻi ʻa e Filí,” Liahona, Nōvema 2019, 111)

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni ʻEselā Tafi Penisoni ʻo pehē “kuo pau ai ke tau ngaohi ʻa e Tohi ʻa Molomoná ke hoko ko e taumuʻa mahuʻinga ʻo ʻetau akó, koeʻuhí naʻe hiki ia maʻa hotau kuongá” (“Ko e Maka-tuʻu-loto ʻo ʻEtau Tui Fakalotú,” Liahona, ʻOkatopa 2011, 55). ʻI hoʻo lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Nalesoní, fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻa e founga ʻe lava ke faitāpuekina ai ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻetau moʻuí, tautautefito ki hotau kuongá ni.

ʻĪmisi
Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni

Siʻoku kāinga ʻofeina, ʻoku ou fakamoʻoni ko e Tohi ʻa Molomoná ko e folofola moʻoni ia ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻi ai e tali ki he ngaahi fehuʻi mahuʻinga taha ʻo e moʻuí. ʻOkú ne akoʻi mai e tokāteline ʻo Kalaisí. ʻOkú ne tānaki mai mo fakamaʻalaʻala e ngaahi moʻoni “mahinongofua mo mahuʻinga” [vakai, 1 Nīfai 13:29–33] ne mole he ngaahi senituli ʻo taimí, mo hono toutou liliu ʻo e Tohi Tapú.

ʻOku ʻomi ʻe he Tohi ʻa Molomoná e mahino kakato mo taupotu taha ki he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, he ʻikai ke toe maʻu ia mei ha feituʻu kehe. … ʻOku tau maʻu e mālohi kakato ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Piliote ai.

ʻOku fakatou fakamaʻalaʻala ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí mo fakahaaʻi e ngaahi founga ʻa e filí. ʻOku akoʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e tokāteline moʻoní ke kapusi ʻaki e ngaahi talatupuʻa hala fakalotú—hangē ko e meʻa hala lahi fau ko ia ko hono papitaiso ʻo e fānau valevalé. ʻOku ʻomi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ha taumuʻa ki he moʻuí ʻaki hono fakaʻaiʻai kitautolu ke tau fakalaulauloto ki he ivi malava ʻo e moʻui taʻengatá mo e “fiefia ʻoku ʻikai hano ngataʻangá” [Mōsaia 2:41; vakai foki, ʻAlamā 28:12]. ʻOku fakahalaki lahi ʻe he Tohi ʻa Molomoná e foʻi maʻuhala ko ia ʻoku lava ke maʻu ha fiefia ʻi he faiangahalá, pea ko e meʻa pē ʻoku fie maʻu ke foki ai ki he ʻao ʻo e ʻOtuá, ko ha failelei fakafoʻituitui. ʻOkú ne toʻo fakaʻaufuli ʻa e foʻi fakakaukau hala naʻe ngata pē ʻa e maʻu fakahaá he Tohi Tapú pea kuo ʻikai toe fakaava mai ʻa e langí. (“Ko e Tohi ʻa Molomoná: Ne Mei Fēfē Nai Hoʻo Moʻuí Ka Ne ʻIkai Ia?Liahona, Nōvema 2017, 62)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ke Teuteu ki he Kalasí

Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu pe ko ha taha ʻokú ke ʻilo mei hono ako ʻo e Tohi ‘a Molomoná? Ko e hā ʻa e faʻahinga tāpuaki ʻokú ke ʻamanaki ʻe ʻomi ki hoʻo moʻuí ʻi hono ako ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi he ngaahi māhina ka hoko maí?

Konga 2

ʻE anga fēfē hano fakamālohia ʻeku fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí ʻi hono ako ʻo e Tohi ʻa Molomoná?

Naʻe ako ‘e he palōfita ko Nīfaí ʻi ha meʻa-hā-mai, ko e tefitoʻi taumuʻa ʻo e Tohi ʻa Molomoná (mo e folofola kehe ʻi he ʻaho kimui ní) ke fakamoʻoniʻi ko Sīsū Kalaisi “ko e ʻAlo ia ʻo e Tamai Taʻengatá, pea ko e Fakamoʻui ʻo e māmaní; pea kuo pau ke haʻu ʻa e kakai fulipē kiate ia, pe ʻe ʻikai fakamoʻui ʻa kinautolu” (1 Nīfai 13:40).

ʻĪmisi
ʻĪmisi ʻo Kalaisí, tā fakatātaaʻi ʻe Heinrich Hofmann

ʻI hono kotoa ʻo ʻene moʻuí, naʻe ngāue faivelenga ʻa Nīfai “ke fakalotoʻi ʻa [ʻene] fānaú, mo [hono] kāingá foki, ke nau tui kia Kalaisi” (2 Nīfai 25:23). ʻI he fakaʻosinga ʻo ʻene lekōtí, naʻá ne tuku mai ha fakamoʻoni fakaʻosi ki he mālohi ʻo e Tohi ʻa Molomoná ke ʻomi ʻa e kakai kotoa pē kia Kalaisí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e 2 Nīfai 33:6–10, ʻo kumi ki he founga naʻe ʻamanaki ʻe Nīfai ke tākiekina ai koe ʻe heʻene ngaahi leá.

Naʻe fakatokangaʻi ʻe Palesiteni Penisoni ʻoku tokolahi ʻa e kakai ʻi he funga ʻo e māmaní ʻoku nau fakaʻikaiʻi ʻa hono faka-ʻOtua ʻo Sīsū Kalaisí. Naʻá ne fakamatala ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni

ʻOku nau fehuʻia Hono ʻaloʻi fakaofó, ʻa ʻEne moʻui haohaoá, pea mo e moʻoni ʻo ʻEne toetuʻu nāunauʻiá. ʻOku akoʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻi he ngaahi lea taʻe-toe-fehalaaki kau ki he moʻoni ʻo e ngaahi meʻa kotoa ko iá. ʻOkú ne toe ʻomi foki ʻa e fakamatala kakato taha ki he tokāteline ʻo e Fakaleleí. Ko e moʻoni ʻoku hoko ʻa e tohi ne fakahā fakalaumālié ni ko ha maka-tuʻu-loto ʻi hono fakamoʻoniʻi ki māmani ko Sīsū ʻa e Kalaisí. … ʻOku mahino, haohaoa, mo mālohi fau ʻa e fakamoʻoniʻi ʻo e ʻEikí ʻe he [Tohi ʻa Molomoná]. (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni [2014], 152)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ke Teuteu ki he Kalasí

Tuku ha kiʻi taimi ke fakalaulauloto ki he me‘a kuó ke ako mo ongoʻi fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ʻi hoʻo ako ʻa e Tohi ʻa Molomoná. Ko e hā te ke lava ʻo fakahoko ke fakatefito ange ʻia Kalaisi ʻa hoʻo aʻusia ʻi hono ako ʻa e Tohi ʻa Molomoná?

Konga 3

Te u fakaʻaongaʻi lelei fēfē ʻa e naunau teuteu ko ʻení ke fakatupulaki ʻeku aʻusia ʻi he kalasi ko ʻení?

ʻI he taimi ne hā ai ʻa Sīsū Kalaisi ki he kau Nīfaí ʻi he fonua ko Mahú, naʻá Ne ʻoange ʻa e faingamālie ki he tokotaha kotoa pē ke nau ala ki he matakafo ʻi Hono ongo toʻukupú mo e toʻukupu kelekelé peá Ne akoʻi leva ki he kakaí ʻEne tokāteliné. Naʻá Ne folofola ko kinautolu naʻe tui kiate Ia mo moʻui ʻaki ʻEne ngaahi akonakí te nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ʻi he moʻuí ni pea ʻe hiki hake [kinautolu] ʻi he ʻaho fakaʻosí (vakai, 3 Nīfai 11:29–40; 15:1).

ʻĪmisi
Kalaisi ʻi he Fonua ko Mahú, tā fakatātaaʻi ʻe Simon Dewey

ʻI he taimi ne teuteu ai ʻa e Fakamoʻuí ke foki atu ʻi he fakaʻosinga ʻo e ʻahó, naʻá Ne ʻafio atu ki he kakaí mo fakahoko ha faleʻi mahuʻinga ki he founga ke nau teuteu ai ki he meʻa te Ne akoʻi kiate kinautolu ʻi he ʻaho hono hokó.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e 3 Nīfai 17:2–3, ʻo kumi ki he me‘a naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí fekauʻaki mo e founga ke teuteu ai ki hono ako ʻo e ongoongoleleí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, lekooti

Lekooti Hoʻo Ngaahi Fakakaukaú

Mahalo te ke fie maʻu ke ʻiloʻi mo lekooti ha taumuʻa te ke lava ʻo ngāueʻi ʻi he lolotonga ʻo e kalasi ko ʻení ke hoko ko ha taha ako faivelenga ange ʻo e ongoongolelei ʻa e ʻEikí. Fakakaukau ke faʻu ha palani ʻa ia ʻe kau ai ʻa e taimi te ke ako ai ʻa e naunau teuteu ki he kalasi takitaha.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, aleaʻi

Vahevahe mo hoʻo Faiakó

Kapau ʻe lava, ʻave fakaʻilekitulōnika ha niʻihi pe kotoa ʻo e ngaahi fakamatala ko ʻení ki hoʻo faiakó. Pe ko haʻo tohi ha kiʻi fakamatala ke toki ʻave ʻamui ange.

  1. Ko e hā hoʻo ongo ki he Tohi ʻa Molomoná?

  2. Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke ʻamanaki ke ke tupulaki ai ʻi hoʻo toʻo ʻa e kalasi ko ʻení?

  3. Ko e hā ha ngaahi fehuʻi te ke fie aleaʻi ʻi ha taimi lolotonga e kalasi ko ʻení?