Mga Tabang sa Kasulatan

1 ug 2 Timoteo, Tito, Filemon

Diha sa mga sulat nga nailhan isip 1 Timoteo ug 2 Timoteo, ug Tito, si Pablo misulat og mga panudlo ngadto sa mga lider sa Simbahan. Iyang gihulagway ang mga kwalipikasyon alang sa mga bishop ug mga deacon. Iyang gipasidan-an ang mga lider sa Simbahan kabahin sa malisud nga mga panahon nga umaabot ug gitambagan kabahin kon unsaon sa pagpanalipopd sa mga Santos. Gitudloan ni Pablo si Timoteo nga ang mga kasulatan mao ang tinubdan sa tinuod nga doktrina ug panudlo. Gibati nga nagsingabot sa kataposan ang iyang kinabuhi, misulat si Pablo kabahin sa iyang mga paningkamot nga sa matinud-anong paagi naglahutay ngadto sa kataposan. Masaligon siya nga madawat niya ang kinabuhing dayon. Misulat usab si Pablo ngadto ni Filemon, nag-aghat kaniya sa pagdawat sa iyang ulipon si Onesimo isip usa ka igsoon diha sa ebanghelyo.

Mga Kapangohaan

• Kaagi ug Kinatibuk-ang Kahulogan

• Pagkat-on pa og Dugang

• Media

Pahinumdom: Ang pagkutlo sa usa ka tinubdan nga wala gimantala sa Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw wala magpasabot nga kini o ang tagsulat niini gi-endorso sa Simbahan o nagrepresentar sa opisyal nga posisyon sa Simbahan.

Kaagi ug Kinatibuk-ang Kahulogan

Kinsa si Timoteo?

Si Timoteo mao ang usa sa labing sinaligan nga mga higala ni Pablo. Siya usa ka anak nga lalaki sa usa ka Gresyanhon nga amahan ug usa ka Judeo nga inahan. Ang mga kasulatan nagtudlo nga ang iyang inahan, si Eunice, mituo sa pagpamatuod ni Pablo mahitungod ni Jesukristo. Ang inahan ni Timoteo ug ang iyang apohan nga babaye nga si Lois mitabang kaniya sa pagpatubo sa iyang hugot nga pagtuo ug sa iyang gugma sa mga kasulatan. Miserbisyo si Timoteo isip misyonaryo nga kauban ngadto ni Pablo atol sa iyang ikaduhang misyon. Pagkahuman, mipadayon si Timoteo nga mahimong usa ka matinud-anong misyonaryo ug lider sa Simbahan.

Ang mga sulat ni Pablo ngadto ni Timoteo ug Tito sa kasagaran gitawag og pastoral nga mga Epistola tungod kay naglangkob kini sa mga tambag ni Pablo ngadto sa mga pastor o mga lider sa Simbahan. Ang pastor naggikan sa Latin nga pulong alang sa magbalantay sa karnero.

Alang kang kinsa gisulat ang 1 Timoteo ug ngano?

Gisulat ni Pablo kini nga sulat samtang si Timoteo nagserbisyo isip usa ka lider sa Simbahan sa Efeso. Pipila ka mga miyembro ingon og nagduhaduha sa mga abilidad ni Timoteo tungod kay siya batan-on. Misulat si Pablo sa pagtabang kaniya sa pagsabot sa iyang mga katungdanan ug sa paghatag og pagdasig. Kini nga sulat may kalagmitan nga nasulat sa panahon tali sa AD 62 ug 66, samtang si Pablo didto sa Macedonia.

Misugyot si Pablo og mga giya sa pagtabang ni Timoteo aron sa pag-ila og takus nga mga kandidato nga magserbisyo isip mga bishop o mga deacon. Kini nga mga giya mitabang sa paghatag og gibug-aton sa responsibilidad sa mga lider sa Simbahan sa paghatag sa temporal ug espiritwal nga mga panginahanglan sa mga miyembro. Nagtubag usab si Pablo sa sayop nga pagtulon-an sa sobrang pagdisiplina sa kaugalingon subay sa praktis sa relihiyon [ascetissm]—ang pagtuo nga ang mas grabe nga pagka-espirituhanon mahimong makab-ot pinaagi sa higpit nga paghikaw sa kaugalingong mga gusto. Sa pagsupak niini ug ubang inerehes nga mga impluwensiya, gitambagan ni Pablo sa Timoteo sa pagtudlo og maayong doktrina.

1 Timoteo 1:4–6

Unsa ang ikasulti ni Pablo mahitungod sa mini nga mga magtutudlo?

Dinhi, ug sa iyang sulat ngadto ni Tito, mipasidaan si Pablo mahitungod sa mini nga mga magtutudlo kinsa mopasiugda og tumutumo nga mga sugilanon (“mga dili tinuod nga istorya kabahin sa mga hayop nga may moral nga leksiyon”) ug walay kataposan nga mga kaliwatan. Usa ka eskolar sa Biblia misulat: “Kon ang Santos sa Ulahing mga Adlaw makadungog sa pulong nga genealogy, ilang mahunahuna ang family history nga buhat, apan dili kini mao unsay anaa sa hunahuna ni Pablo. Padulong sa kataposan niini nga sulat, misugo si Pablo ni Timoteo sa paglikay sa ‘mga pagsupak nga gikan sa ginaingon apan dili tinuod nga kaalam’ (1 Timoteo 6:20). Ang pulong nga gihubad isip ‘siyensya’ mao Gresyanhon nga pulong gnosis, nga nagpasabot og ‘kahibalo.’ Busa, si Pablo nabalaka nga pipila ka mga Kristiyanos nangangkon ug nagtudlo og espesyal nga kahibalo, diin naggiya ngadto sa ‘mga pagbatok’ o sa laing pagkasulti, mga panaglalis. Ang pasidaan batok sa tumutumo nga mga sugilanon ug mga genealogy mahimong usa ka pakisayran ngadto sa mga pangagpas nga mga sugilanon ug mga genealogy sa apocrypal (mga kasulatan nga dili matino ang kagikan) nga literatura sa Judeo (Tito 1:14; 3:9).”

1 Timoteo 2:11–14

Unsaon nato pagsabot sa unsay gisulti ni Pablo mahitungod sa mga babaye ug ni Eva?

Wala kita mahibalo kon unsay nag-aghat ni Pablo sa pagdirekta sa mga babaye nga “magatuon sa hilum” ug dili “magbuot sa mga lalaki.” Kini mahimong usa ka paningkamot sa pagkorihir og usa ka piho nga problema o panaglalis didto sa Efeso, diin si Timoteo mipuyo. Busa, kini dili makatarunganon sa pagsunod niining piho nga panudlo ug paghatag niini og kinatibuk-ang paggamit.

Sa pagsuporta niini nga direktiba kabahin sa mga babaye, mipasabot si Pablo nga didto sa tanaman, nakalapas si Eva sa dihang siya mikaon sa gidili nga prutas. Sa bersikulo 14, ang Gresyanhong pulong nga gihubad isip “paglapas” (parabasis) nahimong gihubad sa lainlaing mga paagi, lakip ang “sa paglapas.” Kini posible nga si Pablo nag-ingon nga sama lamang nga si Eva tingali “naglapas” sa iyang mga utlanan sa dihang siya mikaon sa prutas, ang pipila ka mga babaye sa Efeso mahimong milapas sa ilang mga utlanan.

Walay pagsapayan sa nakatago nga katuyoan ni Pablo, ang iyang mga pulong nakatampo ngadto sa usa ka negatibo nga paglantaw sa tahas ni Eva diha sa Pagkapukan. Ang ingon nga paglantaw wala mahatagi og kaangayan sa mga kasulatan sa Pagpahiuli. Sama pananglit, si Lehi mitudlo nga ang Pagkapukan ni Adan ug Eva midala sa nagtubo nga kabubut-on, mga pamilya, ug sa oportunidad alang sa mahangturong hingpit nga kalipay. Diha sa basahon ni Moises, si Adan ug si Eva mipamatuod sa importansya sa Pagkapukan diha sa plano sa kaluwasan. Ug diha sa iyang panan-awon sa kalibotan sa espiritu, nakita ni Presidente Joseph F. Smith ang “atong mahimayaong Inahan nga si Eva” taliwala sa matarong didto sa kalibotan sa espiritu.

Ang importansya sa tahas ni Eva sa Pagkapukan gidugangan pa sa pagmatuod sa modernong mga propeta ug apostoles. Gitudlo ni Presidente Dallin H. Oaks, “Si Eva mao kinsa ang unang milapas sa mga gidili sa Eden aron masugdan ang mga kahimtang sa pagkamortal. Ang iyang buhat, bisan unsa pa ang matang niini, usa ka tataw nga paglapas apan sa mahangturong paagi usa ka mahimayaong panginahanglan aron sa pag-abli sa ganghaan padulong sa kinabuhing dayon.” Gi-obserbahan ni Presidente Russell M. Nelson, “Ang atong mahimayaong Inahan nga si Eva—uban sa iyang malukpanong panan-aw sa plano sa atong Langitnong Amahan—kinsa ang mipasiugda sa unsay atong gitawag og ‘ang Pagkapukan.’ Ang iyang maalamon ug maisugon nga pagpili ug ang desisyon ni Adan sa pagsuporta mipalihok sa plano sa Dios sa kalipay sa unahan.”

Maghunahuna sa kasulatan sa Pagpahiuli ug sa mga pulong sa modernong mga propeta ug apostoles, aduna kitay rason sa pagmaya sa tahas ni Eva sa pagpalihok sa plano sa Langitnong Amahan sa kaluwasan ngadto sa unahan.

Ang mga propeta sa ulahing mga adlaw nagtudlo nga ang tingog ug ang pagkalider sa mga babaye importante sa buhat sa Ginoo kabahin sa kaluwasan. Namulong ngadto sa mga babaye diha sa Simbahan, mitudlo si Presidente Russell M. Nelson: “Kami … nagkinahanglan sa inyong kalig-on, sa inyong pagkakabig, sa inyong lig-on nga pagtuo, sa inyong abilidad sa pagpangulo, sa inyong kaalam, ug sa inyong mga tingog. Ang gingharian sa Dios dili ug dili mahimong makompleto kon wala ang mga babaye kinsa naghimo og sagradong mga pakigsaad ug dayon magsunod niini, mga babaye kinsa makasulti uban sa gahom ug awtoridad sa Dios!”

1 Timoteo 3:1–7

Unsa ang tahas nga gihimo sa usa ka bishop diha sa unang Simbahan?

Sa 1 Timoteo 3:1 gipasabot ni Pablo ang opisina, o posisyon, sa usa ka bishop. Dinhi niini nga tudling, ang “bishop” nagpasabot ngadto sa usa ka tawo kinsa nagbantay sa usa ka kongregasyon. Naghatag si Pablo og mga kwalipikasyon ug tambag alang niadtong nagserbisyo isip mga bishop. Pinaagi sa kasulatan sa Pagpahiuli, atong makat-onan nga ang usa ka bishop usa ka gi-orden nga katungdanan diha sa Aaronic nga Pagkapari.

1 Timoteo 3:8–13

Unsa nga tahas ang gibuhat sa mga deacon sa unang Simbahan?

Ang pulong nga deakono nagagikan sa Gresyanhon nga pulong nga nagpasabot og “sulugoon” o “tigpangalagad.” Ang katungdanan sa deakono maingon og usa ka pagpangandam, tungod kay wala magdili si Pablo sa “bag-o pa lang nakabig” nga tawo nga tawagon isip usa ka deakono apan gidid-an ang usa ka bag-ong nakabig nga tawagon isip bishop. Ang uban nga kinahanglanon alang sa mga deakono mga susama niadtong alang sa mga bishop, lakip ang panginahanglan nga “ang mga deakono kinahanglan nga mga bana sa usa ka asawa.” Pinaagi sa kasulatan sa Pagpahiuli, atong makat-onan nga ang usa ka bishop usa ka gi-orden nga katungdanan diha sa Aaronic nga Pagkapari.

1 Timoteo 4:8–16

Unsa ang gitudlo ni Pablo mahitungod sa pisikal nga ehersisyo?

Gitudlo ni Pablo nga agig pagtandi ngadto sa pagpalambo og diosnong mga hiyas, ang pisikal nga ehersisyo ug pagbansay adunay mubo lamang nga termino sa bili. Sa laing pagkasulti, samtang ang pisikal nga pagbansay adunay pipila ka bili, ang espirituhanong pagbansay nagpanalangin kanato karon ug sa kahangturan.

Kini nga kalainan unta adunay espesyal nga kalabutan ngadto sa mga miyembro sa Simbahan sa Efeso. Ang mga paugnat sa kusog ug mga dula gihatagan og taas nga bili sa kultura nga Romano. Sama kaayo karon, ang pisikal nga kahimsog mahimong manobra ang paghatag og bili ug malapas pa sa pagkasobra. Gitudlo ni Pablo nga ang pagtuon sa ebanghelyo, pagpamalandong, ug pagpalambo og espirituhanong mga gasa kinahanglan nga mas hatagan og taas nga prayoridad.

Ngadto kang kinsa ang 2 Timoteo gisulat ug ngano?

Gisulat kini ni Pablo atol sa iyang ikaduhang pagkabilanggo sa Roma. Gisulat ni Pablo kini nga sulat sa paglig-on ug pagdasig ni Timoteo. Gituohan ni Pablo nga ang iyang kinabuhi nagkaduol na ang kataposan, ug gitinguha niya nga makigkita ni Timoteo, kinsa gitawag niya og “akong minahal nga pinalanggang anak.” Sa kataposang bahin sa iyang sulat, gihangyo ni Pablo nga mobisita kaniya si Timoteo ug si Marcos ug dad-an siya og pipila ka mga butang nga iyang nabiyaan sa Troas. Sa hustong pagkasunod-sunod sumala sa hitabo, ang 2 Timoteo makita nga mao ang kataposang sulat ni Pablo diha sa Bag-ong Tugon.

2 Timoteo 2:3–6; 4:6–8

Unsa ang gitudlo ni Pablo gamit ang pasumbingay sa sundalo, atleta, ug mag-uuma?

Gigamit ni Pablo ang kahulagwayan [imagery] sa usa ka maayong sundalo, usa ka nagmadaugon nga atleta, ug usa ka kugihan kaayo nga mag-uuma sa paghulagway sa panginahanglan alang sa paglahutay aron madawat ang mahangturong himaya. Gitapos niya ang iyang sulat pinaagi sa pagtandi sa iyang kaugalingon ngadto sa usa ka madaugong atleta ug sundalo. Iya nang “gibugno ang maayong pakigbugno.” Ang Gresyanhong pulong gihubad isip “gibugno” nagkahulogan og “pakigbisog.” Ang pulong makapasabot ngadto sa pakig-kompetensiya sa usa ka sangka sa atleta o pag-apil sa usa ka away militar. Tungod kay siya matinud-anon ngadto sa kataposan, si Pablo nagpaabot sa pagdawat sa “korona sa pagkamatarong.” Ang korona mahimong nagpasabot ngadto sa usa ka korona sa mananaog nga ihatag ngadto sa mga mananaog sa mga sangka sa atleta sa karaang Gresya.

2 Timoteo 3:1–7

Unsay gitudlo ni Pablo mahitungod sa mga katalagman sa kataposang mga adlaw?

Niini nga mga bersikulo, gipanagna ni Pablo ang pagkadautan sa kataposang mga adlaw. Gihulagway niya ang mga kahimtang isip “makuyaw.” Ang tsart sa ubos naghatag og tabang sa mga pulong o hugpong sa mga pulong nga mahimong dili kaayo masabtan sa bag-ong mga mambabasa:

Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon
Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong Mahigugmaon sa ilang mga kaugalingon	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon Dawo
Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong Mga tampalasan	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon Naggamit og mabutangbutangon nga mga pinulongan, nagsulti og daotan
Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong Walay pagbati sa paghigugma	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon Dili mahigugmaon, walay pagbati
Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong Mabangis	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon Dili gustong mosulod sa usa ka pakigsaad
Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong Mapatuyangon	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon Walay gahom, walay pagpugong sa kaugalingon
Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong Mabangis	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon Bagis
Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong Dili mahigugmaon niadtong mga maayo	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon Supak sa kamaayo, walay gugma sa maayo
Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong Madalidalion	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon Arisgado, danghag, walay paghunahuna
Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong Mapahitas-on	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon Hambog, pagawal
Malisod nga pulong o hugpong sa mga pulong Mahuyang nga mga babaye	Kahulogan sa (mga) pulong nga Gresyanhon Walay hinungdan, huyang

2 Timoteo 3:6

Unsa ang buot ipasabut ni Pablo sa “mahuyang nga mga babaye”?

Isip kabahin sa iyang pagpasidaan kabahin sa kataposang mga adlaw, gipatataw ni Pablo ang usa ka pundok nga iyang gitawag og “mahuyang” o “malimbongan” nga mga babaye. Ang Gresyanhong termino nagkahulogan og “ huyang, o walay hinungdan” Sa dayag, kini nga mga babaye na-impluwensya sa mini nga mga magtutudlo sa Efeso. Kini mahimong sosyal nga pakisayran gikan sa panahon ni Pablo nga nawad-an sa kultural nga kinatibuk-ang kahulogan sa atong panahon ug busa malisod sa pagsabot.

Ngadto kang kinsa gisulat ang Tito ug ngano?

Si Tito natawo ngadto sa Gresyanhon nga mga ginikanan ug nakabig ngadto sa ebanghelyo ni Pablo. Human sa iyang pagkakabig, si Tito miuban ni Pablo atol sa iyang ikatulo nga misyonaryong panaw. Mitabang siya sa pagpangayo og mga donasyon alang sa mga kabos sa Jerusalem ug personal nga gitugyanan sa pagdala og mas dako nga panaghiusa ngadto sa mga branch sa Corinto. Misulat si Pablo ngadto ni Titus sa paglig-on kaniya diha sa iyang mga bulohaton sa pagpangulo sa Simbahan diha sa Gresyanhon nga isla sa Creta. Nag-atubang si Tito og oposisyon gikan sa mga masupilon ug mini nga mga magtutudlo. May kalagmitan nga gisulat ni Pablo ang Epistola ngadto ni Tito human gisulat ang 1Timoteo, tali sa AD 63 ug 65.

Tito 1:12

Unsay gipasabot sa pagtawag sa usa ka tawo nga Cretanhon?

Gipasabot ni Pablo nga ang mga tawo sa Creta adunay ngil-ad nga reputasyon. Nailhan sila sa pagkuha og kwarta sa dili matinuorong paagi. Ang karaang manunulat sama nga mi-report nga ang katawhan sa Creta mga hakog. Ang pulong nga Cretanhon miabot nga nagkahulogan og usa ka dili matinuoron nga tawo.

Tito 3:5

Sa unsang paagi kita gibag-o sa Espiritu Santo?

Gigamit ni Pablo ang pulong nga Gresyanhon nga nagkahulogan og “pagkatawo pag-usab” o “pagbag-o” kon maghisgot mahitungod sa gasa sa Espiritu Santo. Sa bunyag, ang usa ka tawo mosulod sa usa ka pakigsaad nga relasyon uban ni Kristo, naghimo nga usa ka bag-ong binuhat. Sama sa usa ka bag-ong natawo nga hatagan og usa ka ngalan, kadto kinsa gibunyagan nagdala diha sa ilang mga kaugalingon sa ngalan ni Jesukristo ug gibag-o pinaagi sa Espiritu samtang sila naningkamot sa pagpuyo sama Kaniya.

Ngadto kang kinsa gisulat ang Filemon ug ngano?

Si Filemon usa ka Gresyanhon nga kinabig kinsa mahimong nakapuyo sa Colosas. Tungod kay iyang gitugotan ang mga miyembro nga mag-abot sa iyang panimalay, nahimo tingali siya nga usa ka lider diha sa branch sa Colosas. Gipanag-iya ni Filemon ang usa ka ulipon nga lalaki nga ginganlan og Onesimo, kinsa mibiyahe ngadto sa nahimutangan ni Pablo—posible isip usa ka mikagiw—ug nakabig ni Pablo ngadto ni Jesukristo. Gipadala ni Pablo si Onesimo og balik ngadto ni Filemon ug nangamuyo kaniya sa dili pagkastigo ni Onesimo, apan hinoon sa pagdawat kaniya og balik isip “dili usa ka sulugoon karon” apan isip “usa ka igsoon nga pinalangga.” Misulat si Pablo ngadto ni Filemon samtang diha sa bilanggoan, hinoon wala niya klaroha diin. Mahimong gisulat niya ang sulat sa panahon tali sa mga AD 55 ug 59.

mosaic nagpakita sa mga ulipon nga Romano

Filemon 1:10–17

Unsa ang atong nahibaloan mahitungod sa pagkaulipon sa mga panahon sa Bagong Tugon?

Ang mga kongregasyon nga gitudloan ug gisulatan ni Pablo sagad mga agalon ug mga ulipon. Ang pagkaulipon usa ka gidawat nga bahin sa katilingban diha diin ang karaang mga Judeo ug mga Kristiyanos mipuyo. Ang pipila ka mga ulipon gibuhian sa ilang mga agalon o makapundo og katigayonan sa pagbayad sa ilang kaugalingong kagawasan. Ang pipila ka mga ulipon mipahimulos og mga oportunidad sa edukasyon ug nahimong sinaligan nga mga magtatambag ug mga kauban sa negosyo sa ilang mga agalon. Hinoon, alang sa kadaghanan, ang pagkaulipon usa ka makauulaw ug makapadaugdaug. Ang pipila sa mga kauban ni Pablo sa trabaho nahimo kaniadto nga mga ulipon.

Si Pablo ni miuyon o misupak sa katukuran sa pagkaulipon diha sa iyang mga sulat. Gidasig niya ang mga ulipong Kristiyanos sa pagsunod sa ilang mga agalon ug giawhag ang mga agalon nga Kristiyanos sa pagtagad sa ilang mga ulipon sa mabinationg paagi. Mituo si Pablo nga ang tanan magkahiusa diha ni Jesukristo, diin walay “walay ulipon ni gawasnon.”

Sa modernong pagpadayag, ang Ginoo mipahayag nga “dili matarong nga bisan kinsa nga tawo mahimo nga ulipon ngadto sa usag usa.”

Filemon 1:15–18

Sa unsang paagi ang hangyo ni Pablo ngadto ni Filemon batok sa kostumbre sa Roma?

Si Onesimo tingali usa ka kagiw nga ulipon. Ubos sa Romano nga balaod ang kagiw nga ulipon anaa ubos sa kalooy sa ilang mga tag-iya. Nadakpan nga mga ulipon mahimong markahan diha sa agtang, bunalan, patrabahoon og naayo, ug pugson sa pagbutang og puthaw nga kadena sa mga liog.

Kon si Onesimo usa ka kagiw, niana ang hangyo ni Pablo kang Filemon mao ang dili pagpahamtang ni Onesimo sa naandang silot sa usa ka kagiw nga ulipon. Hinoon, gidasig ni Pablo si Felimon sa pagsagop kaniya isip usa ka pinalangga nga igsoon ug isig ka sulugoon ni Jesukristo. Ang ngalan ni Onesimo nagkahulogan og “mapuslanon” o “makahatag og kaayohan.” Mipasabot si Pablo ngadto ni Filemon nga si Onisemo kaniadto dili makahatag og kaayohan. Bisan pa niana, karon isip usa ka disipulo ni Kristo, si Onesimo makahatag og kaayohan ni Felimon ug ni Pablo sa pagtabang sa buhat sa kaluwasan.

Pagkat-on pa og Dugang

Ang mgaTahas sa mga Babaye diha sa Simbahan

• Mga Hilisgotan ug mga Pangutana, “Mga Babaye diha sa Simbahan,” Librarya sa Ebanghelyo

• M. Russell Ballard, “Ang Importante nga Tahas sa mga Babaye,” Liahona, Mar. 2021, 9–11

• Jean B. Bingham, “Nagkahiusa sa Pagtuman sa Buhat sa Dios,” Liahona, Mayo 2020, 60–63

• Ulisses Soares, “Diha sa Panag-uban sa Ginoo,” Liahona, Nob. 2022, 42–45

Ang Bishop

• Quentin L. Cook, “Mga Bishop—Mga Magbalantay sa Panon sa Ginoo,” Liahona, Mayo 2021, 59–60

Media

Bidyo

“I Have Kept the Faith” (1:53)

“The Last Days” (2:21)

“The Office of Bishop” (1:20)

Mga Imahe

Paghulagway ni Pablo diha sa bilanggoan nagsulat og epistola, ni Paul Mann

Mubo nga mga Sulat

1. Tan-awa sa 1 Mga Taga-Corinto 4:17.

2. Tan-awa sa Mga Buhat 16:1.

3. Tan-awa sa 2 Timoteo 1:5; 3:14–15.

4. Tan-awa sa Mga Buhat 16:3.

5. Tan-awa sa Mga Buhat 19:22; Mga Taga-Filipos 2:19.

6. Tan-awa sa Giya ngadto sa mga Kasulatan, “Epistola ni Pablo, Mga.” Tan-awa usab sa D. Kelly Ogden and Andrew C. Skinner, Verse by Verse: Acts through Revelation [1998], 212.

7. Tan-awa sa 1 Timoteo 1:3.

8. Tan-awa sa 1 Timoteo 4:12.

9. Tan-awa sa 1 Timoteo 1:3; Ogden and Skinner, Verse by Verse, 212–213; Earl D. Radmacher and others, eds., NKJV Study Bible, 3rd ed. (2018), 1821. Sa mga A.D.62–63, gibuhian si Pablo gikan sa iyang duha ka tuig nga pagkabilanggo (gitanggong sulod sa kaugalingong balay) didto sa Roma (tan-awa sa Mga Buhat 28:16–31).

10. Tan-awa sa 1 Timoteo 3.

11. Tan-awa sa 1 Timoteo 5.

12. Tan-awa sa 1 Timoteo 4:1–3.

13. Tan-awa sa 1 Timoteo 1:3–4, 9–10; 4:1–6, 13, 16.

14. Tan-awa sa Tito 1:14; 3:9.

15. Ang Gresyanhong pulong nga gigamit dinhi mao ang mythos ug nagpasabot og “tumotumo nga sugilanon, istorya, istorya nga maomao; istorya kabahin sa mga hayop nga may leksiyon hinimohimo nga istorya” (Tremper Longman III and Mark L. Strauss, eds., The Baker Expository Dictionary of Biblical Words [2023], 1110).

16. Frank F. Judd Jr., “The Epistles of the Apostle Paul: An Overview,” sa New Testament History, Culture, and Society: A Background to the Texts of the New Testament, ed. Lincoln H. Blumell (2019), 439–40.

17. 1 Timoteo 2:11–12. Ang Gresyanhong pulong nga gihubad isip “kahilom” nagpasabot og “kawalay timik nga walay kasamok” (Frederick William Danker, ed., A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, 3rd ed. [2000], 440). Kini makasugyot og usa ka balaanong pagtahod nga pamatasan o kinaiya nga dili makasamok. Ang tuyo ni Pablo mahimong ang pagdasig sa mga babaye sa pagsuporta sa ilang mga lider ug sa paglikay gikan sa paghinawod o pagpaninguha sa pag-agaw sa awtoridad ibabaw niadtong gitawag sa Dios (tan-awa sa Ogden and Skinner, Verse by Verse, 215). “Kon magpasabot sa mga tahas sa [mga lalaki ug mga babaye], usahay si Pablo maimpluwesiya sa mga tradisyon sa kultura ug mga kahilig nga dili nato masabtan. … Nasabtan sa mga tigpaminaw ni Pablo ang iyang mga pulong gikan sa ilang kinatibuk-ang kahulogan sa kultura, ug si Pablo nagtuo nga sila nakaamgo sa mga pagtulon-an sa Daang Tugon nga nagpasabot sa mga konsepto. Ang mga tighubad dili kanunay adunay pribilehiyo sa kultural o sa kinatibuk-ang kahulogan sa ebanghelyo ug busa dili mao nga paghubad ug ang mga lagda sa mga tawo nasal-ot ngadto sa mensahe” (Sherrie Mills Johnson, “Paul’s Teachings in 1 Corinthians on Women,” in Shedding Light on the New Testament: Acts–Revelation, ed. Ray L. Huntington, Frank F. Judd Jr., ug David M. Whitchurch [2009], 149).

18. Mahimo nga kini importante ang paghinumdom nga ang Simbahan sa panahon ni Pablo gidagsan og kagubot ug pagpanggukod. Kini naglakip sa “kalibog ug pag-indigay sa nagkalainlaing hinatag sa Dios nga mga responsibilidad sa mga lalaki ug sa mga babaye.” Mitawag siya og panaghiusa pinaagi sa “paghatag og gibug-aton sa panginahanglan sa pagmanunuton diha sa matag relasyon: ‘Ang ulohan sa matag lalaki mao si Kristo; ug ang ulohan sa matag babaye mao ang lalaki; ug ang ulohan ni Kristo mao ang Dios’ (1 Mga Taga-Corinto 11:3)” (Camille Fronk Olson, “Submit Yourselves … as unto the Lord,” sa Go Ye into All the World: Messages of the New Testament Apostles [2002], 112). Tan-awa usab sa Kenneth L. Barker and others, eds., NIV Study Bible: Fully Revised Edition (2020), 2090, mubo nga sulat alang sa 1 Mga Taga-Corinto 2:9–15.

19. Sama pananglit, ngadto sa mga Santos sa Corinto, mihisgot si Pablo kabahin sa mga babaye kinsa nag-ampo ug nanagna (tan-awa sa 1 Mga Taga- Corinto 11:1–5).

20. Sa pagsabot sa tahas karon sa usa ka babaye diha sa Simbahan, kinahanglan kitang motan-aw ngadto sa apostoles ug mga propeta sa karong modernong panahon (tan-awa sa Mga Hilisgutan ug mga Pangutana, “Women in the Church,” Gospel Library). Kon ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw makasugat og pagtulon-an kalabot sa sekso [gender] nga wala malinya sa karon nga mga pagtulon-an sa Simbahan, makahimo sila sa pagkamanggiloy-on mahitungod niadtong kinsa mipuyo sa lahi nga mga panahon ug diha sa lahi nga mga kultura. Makahimo kita sa paghinumdom nga pipila sa “mga pahayag sa Bag-ong Tugon mahitungod sa pamilya ug kaminyoon mahimong yano nga moaninag sa karaang mga kinaiya ug wala kinahanglanang morepresentar og importanting mga pagtulon-an diha sa ebanghelyo” (Mark D. Ellison, “Family, Marriage, and Celibacy in the New Testament,” in Blumell, New Testament History, Culture, and Society, 534).

21. Ogden and Skinner, Verse by Verse, 215.

22. Tan-awa sa 2 Nephi 2:17–25.

23. Tan-awa sa Moises 5:10–11.

24. Doktrina ug mga Pakigsaad 138:38–39.

25. Dallin H. Oaks, “The Great Plan of Happiness’” Ensign, Nov. 1993, 73

26. Russell M. Nelson, “Ang Partisipasyon sa mga Sister sa Pagpundok sa Israel,” Liahona, Nob. 2018, 68–69.

27. Mga Hilisgotan ug Mga Pangutana, “Pagkapukan ni Adan ug ni Eva,” Librarya sa Ebanghelyo.

28. Russell M. Nelson, “Usa ka Hangyo ngadto sa Akong mga Sister,” Liahona, Nob. 2015, 96.

29. Ang Gresyanhon nga pulong episkopos mahimong hubaron isip “Tigtan-aw, bishop, lider sa simbahan” (Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1080, entry 1985).

30. Radmacher and others, NKJV Study Bible, 1842, mubo nga sulat alang sa 1 Timoteo 3:1.

31. “Ang KJV nagmugna sa hugpong sa mga pulong ‘ang katungdanan sa bishop’ sa paghubad sa usa ka pulong nga Gresyanhon episcope. Ang samang pulong diha sa Mga Buhat 1:20 nahisulat nga ‘katungdanan.’ Kini mahinungdanon tungod kay ang Mga Buhat 1 wala maghisgot og usa ka tulo ka tawo nga katungdanan o gani ang katungdanan sa bishop. Ang tudling nga may pangutana—‘ang iyang katungdanan ipakuha sa lain’—usa ka pagsulat sa usa ka linya gikan sa Salmo 69 nga gigamit ni Pedro sa pagpaila sa panginahanglan sa pagtawag og lain ngadto sa Napulog Duha nga ipuli sa dapit ni Judas. Kon ang sukaranang pulong episcope husto ang pagkasabot diha sa Gresyanhong kahulogan, kini mahimong usa ka tibuok nga angay nga paghulagway sa pagbantay ug sa matinud-anon kaayo nga pagbantay sa tibuok Simbahan nga gihimo sa Napulog Duha” (Grant Underwood, “The ‘Same’ Organization That Existed in the Primitive Church,” sa Go Ye into All the World, 177).

32. Giya ngadto sa mga Kasulatan, “Bishop,” Librarya sa Ebanghelyo.

33. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1062, entry 1249.

34. Tan-awa sa 1 Timoteo 3:6.

35. 1 Timoteo 3:12; itandi sa bersikulo 2.

36. Tan-awa sa Giya ngadto sa mga Kasulatan, “Deakono,” Librarya sa Ebanghelyo.

37. Ang Gresyanhon nga pulong gymnasia gigamit diha sa 1 Timoteo 4:8 nagpasabut ngadto sa pisikal nga ehersisyo ug pagbansay (tan-awa sa Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1061).

38. Tan-awa sa Richard N. Holzapfel and others, Jesus Christ and the World of the New Testament (2006), 193.

39. Tan-awa sa 1 Timoteo 4:13–15.

40. Tan-awa sa 2 Timoteo 1:16–17; tan-awa usab sa Giya ngadto sa mga Kasulatan, “Timoteo, Epistola ngadto ni,” Librarya sa Ebanghelyo.

41. Tan-awa sa 2 Timoteo 4:6.

42. 2 Timoteo 1:2; tan-awa usab sa 1 Timoteo 1:2.

43. Tan-awa sa 2 Timoteo 4:9–13.

44. “Bisan og wala kini marekord diha sa Bag-ong Tugon, ang unang tradisyon sa Kristiyano mao nga si Pablo giabswelto diha sa iyang unang husay, malampusong mibiyahe ngadto sa Espanya, ug dayon sa wala madugay nabilanggo og balik sa Roma ug gihusay sa ikaduhang higayon. Ang nahimutangan alang sa 2 Timoteo ingon og ang ikaduhang pagkabilanggo ni Pablo didto sa Roma, naghulat og husay. Busa, ang ikaduhang sulat ni Pablo ngadto ni Timoteo tingali mao ang kataposang sulat nga kita aduna gikan sa apostol” (Frank F. Judd Jr., “The Epistles of the Apostle Paul, 441).

45. Tan-awa sa 2 Timoteo 2:3–6.

46. 2 Timoteo 4:7.

47. Ang pulong nagkahulogan og “pakigsangka alang sa usa ka premyo; pakigbisog; paningkamot uban ang kasibot; pakigbugno batok sa mga kaaway, mga kalisod, mga kakuyaw. Kini nga verbo naghulagway sa paningkamot nga mopatigbabaw o mahimong mananaog. Busa, kini magamit sa pagpasabot ngadto sa espirituhanong mga pakigbisog [o] mga kompetisyon sa atleta” (Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 305).

48. 2 Timoteo 4:8.

49. Tan-awa sa Radmacher and others, NKJV Study Bible, 1836, mubo nga sulat alang sa 2 Timoteo 2:3–6.

50. 2 Timoteo 3:1.

51. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1153, entry 5367.

52. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1057.

53. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1053.

54. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1053.

55. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1040, entry 193.

56. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1045, entry 434.

57. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1055.

58. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1129.

59. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1050.

60. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1060, entry 1133.

61. 2 Timoteo 3:6, New King James Version and New International Version.

62. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1060, entry 1133.

63. Tan-awa sa 1 Timoteo 5:13–15; Barker and others, NIV Study Bible, 2136, mubo nga sulat alang sa 2 Timoteo 3:6.

64. Tan-awa sa Richard N. Holzapfel and Thomas A. Wayment, Making Sense of the New Testament (2010), 438; tan-awa usab sa Catherine Gines Taylor, “Women and the World of the New Testament,” in New Testament History, Culture, and Society, 528.

65. Tan-awa sa Mga Taga-Galacia 2:3.

66. Tan-awa sa 2 Mga Taga-Corinto 2:12–13; 7:5–7, 13–15; 8:6, 16–24.

67. Tan-awa sa 2 Mga Taga-Corinto 8: 6, 16–23.

68. Tan-awa sa 1 Mga Taga-Corinto 7:5–15.

69. Tan-awa sa Tito 1:10–11; 2:15; 3:10.

70. Tan-awa sa Radmacher and others, NKJV Study Bible, 1842–43; Barker and others, NIV Study Bible, 2140.

71. Tan-awa sa Tito1:12. “Nagkutlo si Pablo sa Cretanhon nga mambabalak nga si Epimenides kinsa misulat niini nga mga pulong sa mga 600 BC. Ang mga Cretanhon gihunahuna og maayo sa Mediteranyan nga kalibotan nga mga bakakon kaayo nga ang panultihon ‘sa pag-Cretanize’ mipasabot og sa pagpamakak. Gipakita ni Pablo ang kalainan sa dungog sa mga Cretan ngadto sa Dios. Ang Ginoo dili makahimo sa pagpamakak (tan-awa sa b. 2)” (Radmacher, NKJV Study Bible, 1847, mubo nga sulat alang sa Tito 1:12).

72. Ang King James Version of the Bible naggamit sa hugpong sa mga pulong “filthy lucre” (1 Timothy 1:11), diin nagagikan sa Gresyanhon alang sa “dili hinapi sa talamayong paagi.” Tan-awa sa Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 1040, page 1098.

73. Tan-awa sa Ogden and Skinner, Verse by Verse, 220.

74. Tan-awa sa Radmacher and others, NKJV Study Bible, 1847, mubo nga sulat alang sa Tito 1:12.

75. Longman and Strauss, The Baker Expository Dictionary, 659.

76. Tan-awa sa 2 Mga Taga-Corinto 5:17; Mga Taga-Galacia 6:15.

77. Tan-awa sa Mosiah 5:7.

78. Si Onesimo, ulipon ni Filemon, gihisgotan diha sa Mga Taga-Colosas 4:9.

79. Tan-awa sa Filemon 1:2, 5.

80. Tan-awa sa Filemon 1:15, 18; tan-awa usab sa Radmacher and others, NKJV Study Bible, 2122.

81. Filemon 1:16–17.

82. Tan-awa sa Filemon 1:1, 9; tan-awa usab sa Mga Buhat 28:14–31; Harold W. Attridge and others, eds., The HarperCollins Study Bible: New Revised Standard Version, Including the Apocryphal/Deuterocanonical Books (2006), 2032.

83. “Ang pagkaulipon legal sa Emperyo sa Roma, apan kini dili sumala sa kaliwat. Ang mga tawo mahimong mga ulipon kon sila mga binilanggo sa gubat o isip usa ka silot alang sa krimen. Dugang pa, ang mga indibidwal makabaligya sa ilang mga kaugalingon ngadto sa pagkaulipon kon sila dili makakaplag og mas maayong trabaho sa pagsuporta sa ilang mga kaugalingon” (Frank F. Judd Jr., “The Epistles of the Apostle Paul,” 438).

84. Tan-awa sa Holzapfel and others, Jesus Christ and the World of the New Testament, 248.

85. Sama ni Aquila ug Prisca. Tan-awa sa Holzapfel and others, Jesus Christ and the World of the New Testament, 248.

86. Tan-awa sa Mga Taga-Efeso 6:5–9; Mga Taga-Colosa 3:22; 4:1; Filemon 1:10–17.

87. Mga Taga-Galacia 3:28.

88. Doktrina ug mga Pakigsaad 101:79.

89. Tan-awa sa Filemon 1:15, 18. Ang sulat mismo, hinoon, wala magpiho sa mga kahimtang sa pagbiya ni Onesimo

90. Tan-awa sa Keith R. Bradley, “Roman Slavery and Roman Law,” Historical Reflections, vol. 15, no. 3 (Fall 1988), 480.

91. Tan-awa sa Filemon1:10, 16.

92. Frank F. Judd Jr., “The Epistles of the Apostle Paul,” 438.