Mga Tabang sa Kasulatan
Mateo 21–23; Marcos 11; Lucas 19–20; Juan 12


“Mateo 21–23; Marcos 11; Lucas 19–20; Juan 12,” Mga Tabang sa Kasulatan: Bag-ong Tugon (2024)

Mga Tabang sa Kasulatan

Mateo 21–23; Marcos 11; Lucas 19–20; Juan 12

Mikaon og pagkaon si Jesukristo uban ang labaw nga mga maniningil sa buhis nga ginganlan og Zaqueo. Gidihogan ni Maria ang mga tiil ni Jesus agi og pagpaabot sa kamatayon ug paglubong ni Jesus. Nagkabayo og asno si Jesukristo nga misulod sa Jerusalem isip ang giila nga Mesiyas samtang ang pundok sa katawhan nanagsinggit og, “Hosanna.” Gilimpyohan Niya ang templo, gitunglo ang kahoy nga igira, ug misugakod sa mga hagit sa mga punoan nga sacerdote ug mga anciano diha sa templo. Gitudlo Niya ang mahitungod sa kwarta nga igbubuhis, kaminyoon, ug ang Iyang Pagkabanhaw. Gitudlo Niya ang duha ka dagkong sugo. Gisulti Niya ang mga sambingay sa duha ka anak nga mga lalaki, ang dautang mag-uuma, ug ang kaminyoon sa anak nga lalaki sa hari. Nangutana si Jesus sa mga lider nga Judeo, “Unsa may inyong paghunahuna mahitungod kang Kristo?” Iyang gisaway ang pagpakaaron-ingnon. Nagsubo si Jesus sa umaabot nga kalaglagan sa Jerusalem.

Mga Kapanguhaan

Pahinumdom: Ang pagkutlo sa usa ka tinubdan nga wala gimantala sa Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw wala magpasabot nga kini o ang tagsulat niini gi-endorso sa Simbahan o nagrepresentar sa opisyal nga posisyon sa Simbahan.

Kaagi ug Kinatibuk-ang Kahulogan

Mateo 21:1–11

Unsa ang mahinungdanon mahitungod sa madaugong pagsulod sa Manluluwas?

(Itandi sa Marcos 11: 1–11; Lucas 19:28–40; Juan 12:12–19.)

Ang madaugong pagsulod sa Manluluwas ngadto sa Jerusalem nagtuman sa panagna nga ang Manluluwas magkabayo sa usa ka asno ngadto sa Jerusalem isip ang gisaad nga Mesiyas ug Hari sa Israel. Misulod Siya sa Jerusalem ingon sa sumbanan sa karaang mga hari. Samtang ang Manluluwas mikabayo sa usa ka asno ngadto sa bungtod sa templo, ang mga tawo nanagsinggit og, “Hosanna.” Ang Hosanna usa ka pulong nga Hebreo “nga nagpasabot ‘palihog luwasa kami’ ug gigamit sa pagdayeg ug pagpangamuyo.” Ang mga tawo nanagpamuklad sa ilang mga sapot ug mga sanga sa kahoy subay sa dalan sa Manluluwas. Kini mao ang batasan sa pag-abi-abi sa usa ka bag-ong hari. Ang ilang mga lihok nagpakita nga ilang “giila si Kristo isip ang dugay nang gipaabut nga Mesiyas.”

Mateo 21:12–16, 23–27

Nganong ang mga lider nga Judeo misukna sa awtoridad sa Manluluwas?

Ang mga pari miangkon og awtoridad pinasubay sa ilang katigulangan, ang mga escriba pinasubay sa ilang edukasyon, ug ang mga elder pinasubay sa ilang sosyal nga kahimtang ug bahandi. Ang punoang mga pari ug mga elder mipahayag og awtoridad bahin sa templo. Gidumala sa mga pari sa templo ang pagbinayloay sa mga kwarta nga gihimo diha sa templo. Gihagit ni Jesus ang ilang awtoridad sa dihang Iyang gipanglintuwad ang mga lamesa ug gipasabot nga ang templo Iyang balay. Wala madugay, sa dihang si Jesus nagtudlo diha sa templo, ang mga lider sa Judeo nag-isyu og mahinuklugong hagit ngadto Kaniya pinaagi sa pagpangutana, “Pinaagi sa unsang kagahum gibuhat mo kining mga butanga?”

Mateo 21:17–22

Unsay atong makat-onan gikan sa pagtunglo sa Ginoo sa kahoy nga igira?

Gitunglo ni Jesukristo ang kahoy nga igira tungod sa pagkaanaay “mga dahon lamang.” Ang kahoy dayon nalaya ug namatay. Gipasabot ni Jesus ngadto sa Iyang mga disipulo nga kon sila adunay hugot nga pagtuo, sila usab makabaton og gahom sa pagbuhat og dagkong mga butang. Samtang kini nga panghitabo nagpakita sa gahom sa Dios dinhi sa yuta, mahimong adunay dugang nga simbolismo. Sama pananglit, sa Daang Tugon, ang kahoy nga igira usa ka simbolo alang sa Juda ug Israel. Kini nagsugyot nga ang pagtunglo sa kahoy nga igira “usa ka pahayag sa paghukom diha sa Jerusalem ug sa Israel.”

Mateo 21:23; 22:17, 28, 36

Unsa ang gilaoman sa mga lider nga Judeo nga matuman pinaagi sa pagpangutana ni Jesus diha sa publiko nga hinaboanan?

Ang unang siglo nga mga Judeo nagpuyo sa usa ka kultura nga gipakabililhon ang dungog. Ang usa ka tawo makabaton og dungog pinaagi sa pagkatawo, kaliwat, posisyon, gahom, o sosyal nga mga koneksiyon. Mawagtangan usab sila og dungog pinaagi sa mga hagit sa publiko. Niini nga mga sitwasyon, ang kaigmat ug pagkamadanihon gipakabililhon. Kon ang tawo nga gihagit dili kaayo maayong motubag atubangan sa mga nagtan-aw, mawagtangan sila og impluwensiya diha sa sulod sa komunidad.

Ang mga lider nga Judeo naninguha sa pagpahuyang sa dungog ug impluwensya ni Jesus pinaagi sa pagpangutana ni Jesus diha sa publiko. Ang mga tubag sa Manluluwas hilabihan ka lawom nga ang mga tigsumbong nangahilom ug wala mangahas sa pagpangutana og bisan unsa pa. Uban sa ilang dungog nga namiligro, ang mga kaatbang sa Ginoo migamit og laing paagi sa pagpakaulaw diha sa publiko—pagtratar ni Jesus isip usa ka kriminal ug paghukom Kaniya og kamatayon.

Mateo 21:28–46

Unsa ang mensahe sa mga sambingay sa duha ka anak nga lalaki ug sa dautang mag-uuma?

Migamit si Jesukristo sa mga sambingay sa duha ka anak nga lalaki ug sa dautang mag-uuma sa pagpamatuod sa Iyang pagkabalaan isip ang Anak sa Dios. Sa matag sambingay, ang Manluluwas nagsaway niadtong kinsa misukna sa Iyang awtoridad ug miabuso sa ilang kaugalingong awtoridad.

Mateo 22:2–14

Unsay atong makat-onan gikan sa sambingay sa kombira sa kasal?

Ang karaang mga kasal sa Judeo naglakip sa pagpundok sa partido sa gikasal. Kasagaran, ang partido sa gikasal mosunod sa magtiayon ngadto sa panimalay sa pamanhunon alang sa usa ka kombira. Kini nga prosesyon kasagaran mahitabo sa gabii. Ang kombira sa kasal molungtad og pipila ka adlaw. Ang pagsaulog “mahimong maglakip og mga awit, musika, balak sa gugma, ug sayaw.”

Naggamit niini nga sambingay, gitudlo ni Jesus sa mga lider sa Judeo nga ang Israel gidapit ngadto sa mahulagwayong kombira sa Dios. Kini nga sambingay nagpatataw sa daghang mga paagi nga ang Israel midumili sa pagdapit sa Dios. Mipahayag si Jesus nga ang Dios modapit og bag-ong mga bisita ngadto sa Iyang kombira.

Kini maingon og bastuson nga ang lalaki gipabiya sa kombira sa kasal tungod sa pagsul-ob sa sayop nga sinina. Apan gumikan nga kining mga dinapit gikan sa mga kadalanan, ang hari lagmit naghatag og tarong nga sinina alang kanila. Si Elder David A. Bednar mitudlo nga ang lalaki “wala lamang magkulang og isul-ob sa kasal; hinoon, gipili niya ang dili pagsul-ob sa angay nga sinina. Siya rebeldeng midumili nga tukmang magsinina alang sa okasyon.” Sa laing pagkasulti, giinsultohan sa lalaki ang hari pinaagi sa pagdumili sa gasa sa hari.

Ang Hubad ni Joseph Smith nagkonektar sa pahayag nga “Kay daghan ang gipanagtawag, apan diyutay ra ang pagapilion” ngadto sa dili pagsul-ob sa sinina sa kasal. Na-obserbahan ni Elder Bednar: “Ang usa ka indibidwal mahimo ganing modawat sa imbitasyon ug molingkod diha sa kombira—apan dili mapilian nga moambit tungod wala siyay tukmang bisti nga angay sa kasal sa makapakabig nga hugot nga pagtuo diha ni Ginoong Jesus ug sa Iyang balaan nga grasya. Mao nga, kita adunay tawag gikan sa Dios ug atong indibidwal nga tubag ngadto niana nga tawag, ug daghan ang mahimong matawag apan diyutay ra ang mapili.”

Mateo 22:15–22

Unsa nga kalibog ang gipresentar sa mga Pariseo sa pangutana “Uyon ba sa balaod ang paghatag og buhis ngadto ni Caesar, o dili?”

Si Caesar, o ang emperador nga Romano, nagkinahanglan sa tanang hamtong nga mga lalaki sa pagbayad og buhis sa census. Gitamay sa mga Judeo kini nga mga buhis tungod kay sila naanad sa kahalangdon sa Emperyo Romano. Ang pagkapakyas og pagbayad sa buhis gitan-aw isip rebelyon batok sa Roma; ang pagbayad sa buhis usa ka paglapas ngadto sa mga Judeo.

Mateo 22:23–30

Unsay gitudlo sa Manluluwas sa dihang Siya miingon, “Kay sa pagkabanhaw dili na sila magapangasawa o magapamana”?

Sama sa mga Pariseo nga nahiuna kanila, ang mga Saduceo gusto usab nga mobitik ni Jesus diha sa iyang mga pulong. Busa, sila nangutana ni Jesus mahitungod sa kaminyoon nga ilang gituohan nga mahimong imposible alang Kaniya sa pagtubag ug mohatag og katarungan sa ilang pagtuo nga walay Pagkabanhaw. Ang mga Saduceo nangutana ni Jesus kinsa nga igsoong lalaki ang maminyoan sa babaye sa Pagkabanhaw kon siya naminyo ngadto sa pito ka managsoong lalaki sa mortalidad. Kini nga pangutana kalabot ngadto sa praktis nga minyoan sa buhing igsoon nga lalaki ang asawa sa namatay niya nga igsoong lalaki ubos sa balaod ni Moises. Ang pakigminyo sa igsoong lalaki sa asawa sa namatay nga igsoong lalaki nagtugot sa biyuda nga walay anak sa pagminyo sa igsoon sa namatay niyang bana sa pagpatunhay sa ngalan ug kaliwat sa iyang bana. Kini nga “praktis … naghimo og usa ka temporal nga kaminyoon sa pagtubag sa mga panginahanglan nga miabot pinaagi sa kamatayon apan wala kinahanglana sa sunod nga kalibotan diin ang kamatayon wala na.” Ang tubag ni Jesus miduyog sa pagtulun-an diha sa Doktrina ug mga Pakigsaad 132:15–16. Kini nga mga tudling nagtudlo nga kon ang usa ka lalaki ug babaye magminyo “kutob nga siya ania sa kalibotan ug siya (ang babaye) uban kaniya, ang ilang … kaminyoon wala nay gahom kon sila patay na.”

Mateo 22:40

Unsa “ang balaod ug ang mga propeta”?

Tan-awa ang giapil nga “Mga Kasulatan” diha sa seksiyon nga “Importante nga mga Termino sa Bag-ong Tugon” diha sa pasiuna.

Mateo 22:41–46

Giunsa sa Manluluwas paghagit ang karaang mga tinuohan mahitungod sa Mesiyas?

Giduso ni Jesukristo ngadto sa usa ka dinasig nga salmo ni David diin gitawag ni David ang Mesiyas nga iyang Ginoo. Kini gipanagna nga ang Mesiyas magagikan sa kaliwat ni David. Sa kinaraan ang mga Pariseo mituo nga ang Mesiyas usa ka yutan-ong hari kinsa moluwas sa nasod sa Israel. Apan nahibalo si David nga ang Mesiyas mao ang Anak sa Dios, busa si David miduso ngadto sa Mesiyas ingon nga iyang Ginoo. Ang Manluluwas migamit niini nga salmo sa pagtudlo sa mga Pariseo nga sumala sa ilang mga kasulatan, si Kristo mas labaw pa kay sa anak ni David; Siya Anak usab sa Dios.

Mateo 23:1–3

Unsa ang importante mahitungod sa lingkoranan ni Moises?

usa ka opisyal nga lingkoranan nga hinimo sa bato, gitawag og lingkoranan ni Moises

Usa ka opisyal nga lingkoranan sa sinagoga, gitawag og lingkoranan ni Moises

Ang lingkoranan ni Moises mahimong nagpasabot ngadto sa tinuod nga lingkoranan diha sa ulohan sa sinagoga. Ang lingkoranan mirepresentar ni Moises isip usa ka magtutudlo sa balaod. Ingon og si Jesus wala magpakabana kon unsay gitudlo sa mga escriba ug sa mga Pariseo apan hinoon kon sa unsang paagi sila mipuyo.

Mateo 23:5

Unsa ang mga pilakteria ug mga borlas sa mga kupo?

Ang pulong phylactery usa ka Gresyanhon nga pulong nga nagkahulogan og “bantay, magbalantay.” Ang mga pilakteria gagmay nga panit nga mga kahon nga gihigot diha sa agtang ug bukton. Sulod sa mga kahon ang gagmay nga mga linukot nga papel nga may panudlo sa kasulatan. Ang mga daplin sa mga kupo mao ang mga borlas nga gibutang diha sa mga sidsid o ngilit sa mga sapot sa paghinumdom sa Dios ug sa Iyang mga balaod.

Gisaway ni Jesus ang mga Pariseo tungod sa pagsul-ob og gipadak-an nga mga kahon ug mga borlas sa pagpasigarbo sa ilang aron ingnon nga labawng pasalig ngadto sa Dios.

usa ka lalaki nagsul-ob og modernong pilakteria libot sa iyang bukton ug agtang

litrato ni James Jeffery

Mateo 23:13–33

Unsa ang tigpakaaron-ingnon?

Ang pulong nga hypocrite usa ka Gresyanhon nga pulong nga nagkahulogan og artista, “tigpakaaron-ingnon, dili matinud-anon o dili sinsero.” Ang tigpakaaron-ingnon mao kadtong kinsa malimbungon og mga lihok, o “mga tikasan.” Gisaway sa Ginoo ang mga escriba ug mga Pariseo tungod sa wala nila pagpuyo sa unsay ilang gitudlo. Ang Manluluwas mipahayag og walo ka mga kagul-anan diha sa mga escriba ug mga Pariseo tungod sa ilang pagpakaaron-ingnon. Ang usa ka kaalautan mao ang usa ka dakong kasakit nga mosangpot ngadto sa pagkaalaot.

Mateo 23:15

Unsa ang usa ka proselyte?

Ang mga proselyte mga Hentil nga mga kinabig ngadto sa Judaismo. Ang proseso sa pagkabig milakip sa “pagtuli [alang sa mga lalaki], pagbunyag, ug usa ka sakripisyo.”

Mateo 23:23–24

Unsa ang gitudlo ni Jesus sa dihang Siya mihisgot mahitungod sa mga ikapulo, mga tagnok, ug mga kamelyo?

Mihimo ang mga Israelita og mga paghalad sa pagtabang og suporta sa templo ug sa mga pari. Kini nga mga halad mahimong kwarta o piho nga mga tanom, lakip ang gagmay nga mga lamas sama sa yerbabuyna, anis, ug sa comino. Naobserbahan ni Jesus nga ang mga Pariseo makabayad og mga ikapulo sa gagmay nga mga panakot apan nagpabaya sa mahinungdanong mga butang sama sa paghukom, kalooy, ug hugot nga pagtuo.

Tungod kay ang tagnok gihunahuna nga hugaw nga mga insekto, gisala sa pipila ka mga Judeo ang ilang mga ilimnon sa paglikay nga aksidenteng makaon nila. Ang mga kamelyo gikonsiderar usab nga hugaw kaunon ubos sa balaod ni Moises. Gigamit sa Manluluwas ang mga ehemplo sa pagbayad og ikapulo sa mga panakot, pagsala sa mga insekto, ug pagkaon sa kamelyo sa pagtudlo sa mga Pariseo nga sila naghatag og gibug-aton diha sa sayop nga mga butang.

Mateo 23:27–28

Unsa ang gipaputi nga mga pantiyon?

Ang usa ka tawo kinsa makatunob sa usa ka lubnganan gihunahuna nga hugaw sa ritwal nga paagi ubos sa balaod ni Moises. Sa paglikay niini, ang mga lubnganan gipintalan og puti sa paghimo niini nga mas makita. Ang usa ka bag-ong pinintalan nga lubnganan makita nga limpyo sa gawas, apan usa ka patay nga lawas nadunot sa sulod. Walay igo nga gidaghanon sa pagpasinaw sa gawas ang makapausab sa unsay nahitabo sa sulod. Gigamit sa Manluluwas kini nga imahe sa paghulagway sa pagpakaaron-ingnon. Kini tawhanong kinaiya nga maguol mahitungod sa gawas nga mga panagway, apan gusto sa Manluluwas nga usbon ang atong mga kasingkasing.

lubnganan nga may pinintalan og puti nga mga lubong

Mateo 23:29–30

Nganong gidayandayanan sa mga Judeo ang ilang mga pantiyon?

Sa mga panahon sa Bag-ong Tugon, ang mga Judeo midayandayan, o gidekorasyonan, ang mga pantiyon sa importanting mga tawo sa pagpasidungog kanila.

Juan 12:1–8

Unsa ang mahinungdanon mahitungod sa pagdihog ni Maria kang Jesukristo?

(Itandi ngadto sa Mateo 26:6–13; Marcos 14:3–9.)

Girekord ni Marcos ug ni Mateo nga usa ka wala hinganli nga babaye midihog sa ulo ni Jesukristo sa adlaw sa wala pa ang Kataposang Panihapon. Ang wala hinganli nga babaye malagmit si Maria sa Betania. Girekord ni Juan nga gidihogan ni Maria ang mga tiil sa Manluluwas una pa ang madaugong pagsulod sa Manluluwas.

Ang pagdihog ni Maria ni Jesukristo mipakita sa iyang pagsalig ug sa hugot nga pagtuo nga Siya mao ang Mesiyas. Girekord ni Marcos nga gibuak niya ang banga nga alabastro, nagsakripisyo sa mahal nga sudlanan ug sa tanan nga sulod niini. Ang haplas lunsay nga nardo, usa ka mahalon nga pahumot nga imported gikan sa kabukiran sa Himalayan. Ang pahumot nagkantidad og kapin sa 300 ka sentimos (mga usa ka tuig nga kantidad sa bayad alang sa kasagarang mamumuo).

Mipahayag si Jesus nga ang mga lihok sa babaye mahimong “usa ka handumanan alang kaniya” sa tibuok kalibotan. Kini nga pahayag nagtagna sa umaabot nga pagkaylap sa ebanghelyo sa tibuok kalibotan. Ang kang Mateo ug Marcos nga mga Ebanghelyo ingon og nagpasabot nga kini nga babaye mao ang unang disipulo nga nakasabot sa umaabot nga kamatayon sa Manluluwas.

Juan 12:25

Unsay gipasabot ni Jesus sa “ang magadumot sa iyang kinabuhi niining kalibutana magpatunhay niini alang sa kinabuhing dayon”?

Ingon sa Lucas 14:26, ang Gresyanhon nga pulong nga gihubad isip “magadumot” niini nga bersikulo nga mao ang miseō. Kini mahimong magkahulogan og “kusog nga pagdumili, dili pabor, o walay pagtagad ngadto sa usa ka tawo o usa ka butang.” Dinhi niini nga mga bersikulo, ang kahulogan mao kanang walay pagtagad ngadto sa usa ka butang kon itandi ngadto sa lain. Sa laing pagkasulti, nagtudlo si Jesus sa Iyang mga disipulo nga sila dili makabaton og nabahin nga mga pagkamaunongon tali sa Iyang Kaugalingon Mismo ug sa ilang mga sakop sa pamilya. Gusto ni Jesus nga kita mosalig Kaniya ug mobutang Kaniya og una sa atong mga kinabuhi.

Pagkat-on pa og Dugang

Madaugong Pagsulod ni Jesukristo

Sambingay kabahin sa Kumbira sa Kasal

Pagpakaaron-ingnon

Media

Mga Bidyo

“The Lord’s Triumphal Entry into Jerusalem” (1:22)

1:22

“Jesus Cleanses the Temple” (1:34)

1:34

“Phylacteries” (1:06)

1:6

Mga Imahe

Gidihogan ni Maria ang mga tiil sa Manluluwas

Mary Anoints the Feet of Christ [Maria Nagdihog sa mga Tiil ni Jesus], ni Robert T. Barrett

Gilimpyohan ni Jesukristo ang templo
Misulod si Jesukristo sa Jerusalem atol sa Iyang kataposan nga semana

Triumphal Entry [Madaugong Pagsulod], ni Walter Rane

ang punoang mga sacerdote naghisgot kon unsaon nila paglaglag si Jesukristo

The Chief Priests Take Counsel Together [Ang mga Punoan nga Sacerdote Nagtinambagay], ni James Tissot

Mubo nga mga Sulat

  1. Tan-awa sa Zacarias 9:9–10.

  2. Tan-awa sa 1 Mga Hari 1:33–40; tan-awa usab sa Thomas A.Wayment, “The Triumphal Entry,” sa The Life and Teachings of Jesus Christ, ed. Richard Neitzel Holzapfel ug Thomas A. Wayment, vol. 2, From the Transfiguration through the Triumphal Entry (2006), 401–4.

  3. Giya ngadto sa mga Kasulatan, “Hossana,” Librarya sa Ebanghelyo.

  4. Tan-awa sa Adele Berlin ug Marc Zvi Brettler, eds., The Jewish Study Bible, 2nd ed. (2014), 726, pahinumdom alang sa 2 Mga Hari 9:13.

  5. Giya ngadto sa mga Kasulatan, “Hosanna.”

  6. Tan-awa sa Mga Tabang sa Kasulatan: Bag-ong Tugon, “Tali sa Daan ug Bag-ong Tugon.”

  7. Tan-awa sa James E. Talmage, Jesus the Christ (1916), 530.

  8. Tan-awa sa Mateo 21:12–13.

  9. Mateo 21:23.

  10. Mateo 21:19.

  11. Tan-awa sa Matthew 21:20–22.

  12. Tan-awa sa Jeremias 8:13.

  13. Trevan G. Hatch, “Messianism and Jewish Messiahs in the New Testament Period,” sa New Testament History, Culture, and Society: A Background to the Texts of the New Testament, ed. Lincoln H. Blumell (2019), 82; tan-awa usab sa Eric D. Huntsman, “Reflections on the Savior’s Last Week,” Ensign, Apr. 2009, 56.

  14. Amy B. Hardison, “The Sociocultural Context of the Sermon on the Mount,” sa The Sermon on the Mount in Latter-day Scripture, ed. Gaye Strathearn (2010), 25–30.

  15. Tan-awa sa Mateo 22:46.

  16. Tan-awa sa Rick B. Jorgensen, “The Savior’s Questions: Teachings from the Last Week of His Life,” Religious Educator, vol. 10, no. 2 (2009), 37–39.

  17. Tan-awa sa Mateo 25:1–13.

  18. Tan-awa sa Earl D. Radmacher ug uban pa, eds., NKJV Study Bible (2007), 1525, mubong sulat alang sa Mateo 22:2.

  19. Mark D. Ellison, “Family, Marriage, and Celibacy in the New Testament,” sa Blumell, New Testament History, Culture, and Society, 536.

  20. David A. Bednar, “Isul-ob ang Imong Kusog, O Zion,” Liahona, Nob. 2022, 93.

  21. Tan-awa sa Kenneth L. Barker ug uban pa, eds., NIV Study Bible: Fully Revised Edition (2020), 1682, mubo nga sulat alang sa Mateo 22:11; James E. Talmage, Jesus the Christ, 539–40.

  22. Tan-awa sa Hubad ni Joseph Smith, Mateo 22:14 (sa Mateo 22:14, footnote b). Itandi ngadto sa Doktrina ug mga Pakigsaad 121:34–46.

  23. David A. Bednar, “Isul-ob ang Imong Kusog, O Zion,” 94.

  24. Tan-awa sa Michael D. Coogan ug uban pa, eds., The New Oxford Annotated Bible: New Revised Standard Version, 5th ed. (2018), 1417–18, mubo nga sulat alang sa Mateo 22:17.

  25. Tan-awa sa Michael R. Trotter, “Judea as a Roman Province, AD 6–66,” sa Blumell, New Testament History, Culture, and Society, 145–46.

  26. Tan-awa sa Harold W. Attridge ug uban pa, eds., The HarperCollins Study Bible: New Revised Standard Version, Including the Apocryphal/Deuterocanonical Books (2006), 1706, mubo nga sulat alang sa Mateo 22:17.

  27. Tan-awa sa Mateo 22:15.

  28. Tan-awa sa Mateo 22:23; Marcos 12:18; Lucas 20:27.

  29. Tan-awa sa Bible Dictionary, “Levirate marriage”; Deuteronomy 25:5–10; Mark D. Ellison, “Family, Marriage, and Celibacy in the New Testament,” 542.

  30. Mark D. Ellison, “Family, Marriage, and Celibacy in the New Testament,” 542.

  31. Doktrina ug mga Pakigsaad 132:15.

  32. Tan-awa sa Salmo 110:1.

  33. Tan-awa sa 2 Samuel 7:11–16, 25–29; Salmo 89:3–4, 35–37; Mateo 1:1.

  34. Tan-awa sa Lucas 4:20; Radmacher ug uban pa, NKJV Study Bible, 1528, mubo nga sulat alang sa Mateo 23:2.

  35. Mateo 23:3.

  36. Tremper Longman III ug Mark L. Strauss, The Baker Expository Dictionary of Biblical Words (2023), 1155.

  37. Tan-awa sa Bible Dictionary, “Phylacteries”; Exodus 13:2–16; Deuteronomio 6:4–9; 11:13–21.

  38. Tan-awa sa Numeros 15:38; Radmacher ug uban pa, NKJV Study Bible, 1528, mubo nga sulat alang sa Mateo 23:5.

  39. Tan-awa sa Mateo 23:13, footnote c.

  40. Longman ug Strauss, The Baker Expository Dictionary of Biblical Words, 1152.

  41. Coogan ug uban pa, The New Oxford Annotated Bible, 1392, mubo nga sulat alang sa Mateo 6:2.

  42. Bible Dictionary, “Proselytes.”

  43. Attridge ug uban pa, The HarperCollins Study Bible, 1708, mubo nga sulat alang sa Mateo 23:24.

  44. Tan-awa sa Levitico 11:4.

  45. Tan-awa sa Numeros 19:16.

  46. Mesiyas, o Kristo, sa literal nagkahulogan og “usa nga dinihogan” (tan-awa sa Longman ug Strauss, The Baker Expository Dictionary of Biblical Words, 1157).

  47. Tan-awa sa Coogan ug uban pa, The New Oxford Annotated Bible, 1423, 1459, mubo nga sulat alang sa Mateo 26:7, Marcos 14:3.

  48. Tan-awa sa Coogan ug uban pa, The New Oxford Annotated Bible, 1542, mubo nga sulat alang sa Juan 12:3.

  49. Tan-awa sa Juan 12:5; D. Kelly Ogden ug Andrew C. Skinner, Verse by Verse: The Four Gospels (2006), 458.

  50. Mateo 26:13; tan-awa usab sa Marcos 14:9.

  51. Longman ug Strauss, The Baker Expository Dictionary of Biblical Words, 388–89.