2008
Ngaahi Meʻa Makehe Kuo Tau Aʻusiá
Mē 2008


Ngaahi Meʻa Makehe Kuo Tau Aʻusiá

ʻOku tau aʻusia ʻi he moʻuí ni ha ngaahi meʻa makehe pea ʻoku hoko ia ko ha fakavaʻe ʻo ʻetau tuí mo ʻetau fakamoʻoní.

ʻĪmisi
Elder Ronald A. Rasband

ʻOku ou fie tānaki atu ʻi he ʻaho makehe ko ʻení ʻa ʻeku fakamoʻoni ko Palesiteni Tōmasi S. Monisoní, ko e palōfita ia ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní. ʻOku ou fakamālō he maʻu ʻa e faingamālie ko ʻení ke u lea atu ai ʻi he konifelenisi lahí.

Hangē ko kimoutolú, ʻoku ou fakamālō he meʻa ʻoku tau aʻusia ʻi he konifelenisi fakahisitōlia ko ʻení, ʻi heʻetau hikinimaʻi ʻi he founga maau kuo fokotuʻú, ʻa hotau palōfita foʻoú, Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e kau taki ʻo e Siasí.

Ko e ngaahi mōmeniti ʻeni ʻokú ne fakamālohia ʻetau ngaahi fakamoʻoní mo fakatupulaki ʻetau tui ʻiloʻilo pau ko e Siasi moʻoni mo moʻui ʻeni ʻo e ʻEikí.

ʻOku tau aʻusia ʻi he moʻuí ni ha ngaahi meʻa makehe pea ʻoku hoko ia ko ha fakavaʻe ʻo ʻetau tuí mo ʻetau fakamoʻoní. ʻOku hoko mai ʻa e ngaahi meʻá ni kiate kitautolu ʻi ha ngaahi founga kehekehe pea ʻi ha ngaahi taimi taʻeʻamanekina. ʻE malava ke hoko mai ia ko ha ngaahi ongo mālohi, ngaahi meʻa fakalaumālie pe ko ha ngaahi mōmeniti ʻoku fakamaama ai kitautolu. ʻE hoko mai e niʻihi ʻi ha ngaahi faingataʻa lahi mo ha ngaahi ʻahiʻahi lahi ke ne siviʻi ʻa e anga ʻo ʻetau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá ni. Neongo pe ko e hā e ngaahi meʻa te tau aʻusiá, ka ʻokú ne ʻomi ʻa e faingamālie ke tau tupulaki fakatāutaha, maʻu ai ha ʻilo ʻoku toe lahi angé pea ʻi he ngaahi taimi lahi ʻoku tau tokoni ai ki he niʻihi kehé ʻi he manavaʻofa mo e loto ‘ofa lahi ange. Hangē ko e folofola ʻa e ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ke hoko ko ha fakafiemālie lolotonga e taha ʻo e ngaahi taimi faingataʻa ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií, “ʻE foaki ʻe he ngaahi meʻá ni kotoa pē ʻa e potó kiate koe, pea ʻe hoko ia ʻo ʻaonga kiate koe” (T&F 122:7).

ʻI he lahi ange ko ia ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau aʻusiá, ʻoku nau fefakamālohiaʻaki mo fepoupouaki ai. ʻOku hangē hono poupoua ʻe he toenga ʻo e falé ʻa e fakavaʻé, ko e hoko ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau aʻusia fakafoʻituituí ko e fakavaʻe ki heʻetau fakamoʻoní pea tānaki atu ki ai ʻetau tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.

ʻOku hoko ʻa e fakatahaʻanga konifelenisi ko ʻení ko ha fakatātā lelei ʻo ha moʻui kuo lahi e ngaahi meʻa kuó ne aʻusiá. ʻI he ʻetau muimui ki he ngaahi faleʻi fakapotopoto hotau kau takí pea ofo ʻi heʻenau ngaahi akonakí mo e faʻahinga laumālie ʻoku nau maʻú, te tau toe fakafehuʻia nai ʻa e fili ʻe he ʻEikí ʻEne ʻAposetolo kuo ngāue fuoloa tahá, ke ne hoko ko ʻEne palōfita hili ia ha ngaahi taʻu lahi ʻo hono teuteuʻi iá?

ʻOku hā ʻi hoku tāpuaki fakapēteliaké, ʻe hoko kiate au ha ngaahi meʻa makehe te ne fakamālohia ʻeku fakamoʻoní. Ngaahi tokoua mo e tuofāfine, fakakaukau ki he ngaahi meʻa makehe kuo mou aʻusiá, ʻa ia kuó ne tāpuekina kimoutolú pea ʻoatu ha loto fakapapau mo ha fiefia. ʻOkú ke manatu nai ki he taimi naʻá ke fuofua ʻiloʻi ai ko Siosefa Sāmitá ko e palōfita ia ʻa e ʻOtuá ʻi he ongoongolelei kuo toe fakafoki maí? ʻOkú ke manatu ki he taimi naʻá ke tali ai ʻa e tukupā ʻa Molonaí peá ke ʻilo ko e Tohi ʻa Molomoná ko ha toe fakamoʻoni ia ʻe taha ʻo Sisū Kalaisí? ʻOkú ke manatu ki he taimi naʻe tali ai hoʻo lotú hili ia hoʻo lotu fakamātoato ki he Tamai Hēvaní peá ke ʻilo ʻokú Ne ʻofa moʻoni ʻiate koé? ʻI hoʻo fakakaukau ki he ngaahi meʻa makehé ni, ʻikai ʻokú ke ongoʻi houngaʻia mo loto fakapapau ai ke laka atu ʻi he tui faivelenga?

Naʻe hoko kiate au mo Sisitā Lasipeini ha meʻa he ʻikai toe ngalo ʻiate kimaua. Naʻe vaheʻi au ke u tokangaʻi ha ongo konifelenisi fakasiteiki ʻi Pelū. Lolotonga ʻema ʻi aí naʻá ma ʻaʻahi ki ha kolo ko Puno ʻi he ʻOtu Moʻunga ʻAnitesí, ʻi he Vaitafe Titikakaá. Naʻá ma ofo ʻi he fakaʻofoʻofa ʻo e kolo ko ʻeni ne tuʻu ʻi he māʻolunga ko e fute 12,000, (3,660 m) mei he fukahi tahí ʻi he vaitafe ʻAnitesí. Naʻá ma fakataha mo e kau palesiteni fakasiteiki ʻi he feituʻu ko iá pea fakahoko mo ha faeasaiti fakaʻofoʻofa ki ha kau talavou mo e kau finemui ʻe toko laungeau ʻi he feituʻu Punó.

Ne fakaafeʻi kimaua ʻi ha pongipongi ʻe taha ʻe ha kiʻi kulupu ko ha kāingalotu naʻa nau nofo ʻi ha nofoʻanga ʻoku tētē hangē ha motú ʻi he funga Vaitafe Titikaka. ʻOku ʻiloa e kakai ʻoku nofo aí ko e kau ʻInitia ʻIloasi ʻo Polīvia mo Peluú.

Naʻe fakahoko mai kiate kimaua ne fakatahataha ha ngaahi fāmili siasi ʻo langa honau kiʻi motu siʻisiʻi ko ʻeni ʻoku tētē ʻi he funga vaitafé. Naʻá ma loto vekeveke ke ʻalu, ko ia naʻá ma heka ʻi ha vaka ʻo folau ki he motú ni pea naʻe talitali māfana kimaua ʻe he kāingalotu ʻofeiná ni.

Naʻá ma fuofua ʻenau fanga kiʻi pēpē kuo kofu ʻaki ha ngaahi kafu lanu fakaʻofoʻofa ne tuitui nima. Naʻá ma kai e ika ne nau maʻu heʻenau taumātaʻu he ʻaho pē ko iá mei he vaitafé, ʻa ia naʻe ngaohi fakalelei pea vahevahe ke mau ʻinasi kotoa ai. Naʻá ma sio ʻi heʻenau ngaahi ngāue honau nimá mo ʻenau ngāue fakameaʻá pea mau fakafetongi meʻaʻofa.

ʻI heʻema ʻaʻahi ko iá, ne ma ʻilo ai ʻoku ʻaʻalo ʻenau fānaú ʻi ha miniti ʻe 45 ʻi he ʻaho kotoa pē ke nau ō ki he seminelí mo e akó ʻi Punó. Naʻá ma fiefia ʻaupito ʻi hono ʻilo mo mahino ki he kāingalotu ko ʻení ʻa ʻenau folofolá, pea nau ʻofa foki ai. Naʻa nau loto vekeveke ke fakaʻaliʻali mai ʻenau lekomeni temipale kei ʻaongá, he kuo maʻu honau ʻenitaumení mo silaʻi kinautolu ʻi he Temipale Kosapamipā Polīviá.

Kimuʻa peá ma fokí, ne kole mai ha faʻē pe ʻe lava ke mau tūʻulutui mo kinautolu ke fakahoko ha lotu fakafāmili. ʻOku ou manatuʻi ʻemau tuʻūlutui ʻi he faliki moluú fakataha mo e kāingalotu faivelenga ko ʻení. ʻI heʻemau tūʻulutuí naʻá ne kole mai ke u fakahoko e lotú pea ne u fakatapui honau kiʻi motu foʻoú mo honau ʻapí ʻi he mafai ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekiseteki ʻoku ou maʻú.

Naʻá ku ongoʻi ha loto fakatōkilalo moʻoni ʻi he kiʻi motu ko ʻeni ʻoku tētē ʻi he Vaitafe Titikaká, ʻi he kole ʻa e kāingalotú ni ke u lotua ʻa e kiʻi motu ʻo ʻApu ʻAniteá mo kole ha tāpuaki maʻá e tukui ʻapí mo e ngaahi fāmili ʻo Lūhano mo Haiaueé.

ʻI heʻeku fakakaukau ki he meʻa makehe ko ʻeni ne tāpuekina ʻaki kimaua ʻe he ʻEikí ke ma aʻusiá, ʻoku ou ʻilo kuo tānaki mai mo ha fakavaʻe ʻe taha ke ne fakamālohia ʻa e fale ʻo ʻeku tuí. ʻOku ou faʻa fakakaukau ki he ngaahi meʻa ne hoko ʻi Punó ʻoku fakamanatu mai kiate au ko e konga ia hono fakakakato ʻo hoku tāpuaki fakapēteliaké.

ʻI he talateu ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻa ia ne hiki ʻi he 1831, ʻoku fakahā ai ʻe he ʻEikí ʻe fakalahi ʻEne ngaūé ʻi hotau kuongá ni:

“Kae kehe ke lava ʻa e tangata taki taha ʻo lea ʻi he huafa ʻo e ʻOtua ko e ʻEikí, ʻio ko e Fakamoʻui ʻo e māmaní;

“Koeʻuhí foki ke lava ʻa e tuí ʻo tupulaki ʻi he māmaní;

“Koeʻuhí ke lava ʻeku fuakava taʻengatá ʻo fokotuʻu;

“Koeʻuhí ke lava ʻo malanga ʻaki hono kakato ʻo ʻeku ongoongoleleí ʻe he kau vaivaí mo e kau māʻulaló ki he ngaahi ngataʻanga ʻo e māmaní” (T&F 1:20–23).

Ngaahi tokoua mo e tuofāfine, ko kitautolu kāingalotu anga vaivai mo anga fakatōkilalo hangē ko kitauá, ʻoku tau ʻave ʻa e ongoongoleleí ki he ngaahi ngataʻanga ʻo māmaní, ki Puno, Pelū mo e ngaahi feituʻu mamaʻo atú. ʻOku fakautuutu ange e tui ʻa e kakai fuakava ʻo e ʻOtuá pea ʻoku ou tui ʻoku hoko ʻeni koeʻuhí ko e ngaahi meʻa makehe fakafoʻituitui kuo tau aʻusiá pea malava ai ke tau takitaha maʻu ha tui ʻoku toe lahi angé.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Monisoni, “ʻOku fekau mai [ʻa e ʻEikí]. Pea ko kinautolu ʻe talangofua kiate Iá, ʻo tatau ai pē pe ʻoku nau poto pe taʻe fakapotopoto, te Ne fakahā Ia, ʻi he ngaahi ngāue, faingataʻa mo e ngaahi ʻahiʻahi te nau foua ʻi Hono feohiʻangá pea … te nau ʻilo ko hai Ia ʻi he ngaahi meʻa te nau aʻusiá” (ʻI he “Ko e Founga ʻa e ʻEikí,” Liahona, Sānuali 2003, quoting Albert Schweitzer, The Quest of the Historical Jesus [1948], 401; toki tānaki atu e fakamamafá).

ʻI he kuongá ni, ʻi he lahi e hū mai e filí ki heʻetau moʻuí, pea hangē ʻoku lomēkina kitautolu ʻe he ʻahiʻahí mo e ngaahi faingataʻá, tau manatu muʻa ki he ngaahi meʻa fakalaumālie makehe kuo tau aʻusiá. Ko e ngaahi fakavaʻe ʻeni ʻo e tuí, te ne ʻomi kiate kitautolu ha loto faivelenga mo ha fakapapau ʻoku ʻi ai ha Tamai Hēvani ʻofa pea ko hotau ʻEiki mo e Fakamoʻui ko Sisū Kalaisí pea ko Hona Siasi moʻoni mo moʻui ʻeni kuo toe fakafoki maí. Ko ʻeku fakamoʻoní ia, ʻi he huafa ʻo Sisū Kalaisí, ʻēmeni.