2008
Ko Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Tuí ki he Fāmilí
Mē 2008


Ko Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Tuí ki he Fāmilí

ʻOku fokotuʻu ʻe he ngaahi fāmili mālohí ʻa e tuʻunga ʻoku pukepuke ʻaki e nofo ʻa e sōsaietí pea ʻinasi ai e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá.

ʻĪmisi
Elder Kenneth Johnson

ʻOku tau maʻu ʻa e faingamālie pea mo e fatongia ke tokoni ki hono fakafoki mai ʻo e tuí ki he fāmilí, ʻaki ʻetau ʻilo ki he “palani lahi ʻo e fiefiá.”1

ʻOku lahi ha ngaahi founga ʻoku fakafehoanaki ai hotau fatongiá ki he ngaahi ngāue ʻi he malaʻe ʻo e faitoʻó mo e fakatotolo fakasaienisí. ʻI heʻenau muimui ki he ngaahi lao kuo fokotuʻú, ʻoku nau fakapapauʻi ʻaki ia e ngaahi founga ʻe lava ke fakafiemālieʻi ai e faingataʻaʻiá mo fakaleleiʻi e tuʻunga ʻo e moʻuí.

ʻI he malaʻe ʻo e tui fakalotú, ʻe lava ʻe he kau tangata mo e kau fafine ʻo e tuí, ʻi heʻenau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo fakamoʻoniʻí,2 ʻo tokoni ke fakamoʻui e loto ʻoku mamahí, ʻaki hono fakafoki mai ʻo e ʻamanaki leleí mo e nongá ki he ʻatamai hohaʻá.

Kuo aʻusia ʻe he tokotaha saienisí ʻa e lavameʻá ʻaki ʻene muimui ki he ngaahi lao ʻo natulá. Naʻe ʻikai faʻu ʻe he kau saienisi tuʻukimuʻa ʻo e kuohilí mo e lolotongá ʻa e ngaahi lao felāveʻi mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko fakaenatulá; ka naʻa nau fekumi ʻo ʻiloʻi ia.

ʻI ha tohi ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ki he kakai Kolinitoó, naʻá ne fai ange ai ha fehuʻi fakatupu fakakaukau ʻo fekauʻaki mo e tupuʻanga ʻo e meʻa ʻe malava ʻe he ʻatamai ʻo e tangatá: “He ko hai ha tangata ʻokú ne ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻa e tangatá, ka ko e laumālie pē ʻo e tangatá ʻoku ʻiate iá?”3

ʻOku fakalahi e ʻiló mo e mahinó ʻi he fakakaukaú mo e akó. ʻOku ngāueʻaki e founga ko ʻení ke iloʻi mo tali ʻaki ʻa hono moʻoni ʻo e ngaahi fakakaukau mo e lao ko ʻení.

Ko e meʻa ʻoku hā mahino mai ki he ʻatamai kuo fakamaamaʻí, ʻoku ʻi ai ha ngaahi lao ke ne tauhi e potupotutatau e moʻuí mo e meʻa moʻuí. ʻOku hā e fakalakalaká ʻi hono ʻiloʻi mo muimui ki he ngaahi lao ʻo e fīsikí, ʻo malava ai e tangatá ke ne ʻalu hake ki ha tuʻunga ʻoku māʻolunga ange ʻi he meʻa kuó ne aʻusiá.

ʻOku ou tui ʻe lava ke toe ngāueʻaki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻo ngāueʻaki ki he ngaahi tuʻunga ʻulungāangá mo e ʻulungāanga fakaeangamaʻá. Ko ia ai, ko hotau fatongiá ke maluʻi e ʻapí he ko e feituʻu ia ʻo e akó ʻa ia ʻoku lava ke fakatō ai e ngaahi ʻulungāanga mahuʻinga ko ʻení ʻi ha ʻātakai ʻo e ʻofa mo e mālohi ʻo e faʻifaʻitakiʻangá.4

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ʻo pehē, “ ʻOku fie maʻu ʻe hotau toʻu tupú ha kau fakaanga toko siʻi angé, mo ha kau faʻifaʻitakiʻanga lelei toko lahi ange.”5

ʻI heʻeku vakai ki heʻeku moʻuí ʻoku ou fakatokangaʻi ʻa e founga naʻá ku houngaʻia ai ʻi he ngaahi tefitoʻi ʻulungāanga mahuʻingá ʻokú ne fakatupulaki ha tokotaha leleí. Naʻá ku ako mei fē ʻa e loto-mateakí, faitotonú mo e falalaʻangá? Naʻá ku ako e ngaahi ʻulungāanga ko ʻení ʻi ʻapi mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻeku ongo mātuʻá. Naá ku maʻu fēfē ha houngaʻia ʻi he mahuʻinga ʻo e ngāue taʻesiokitá? Naʻá ku maʻu ia ʻi heʻeku sio tonu mo fiefia ʻi he moʻui līʻoa ʻeku faʻeé ki hono fāmilí. Ko e fē ʻa e feituʻu naʻá ku ako ai ke u fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ngaahi ʻōfefine ʻo e ʻOtuá? Naʻá ku ako ia mei he tā sīpinga ʻa ʻeku tamaí.

Naʻá ku ako ʻi ʻapi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻui fakapotopotó mo e ngeia ʻo e ngāué. ʻOku ou kei malava ke manatu loto ki heʻeku faʻeé mo ʻene faʻa ngāueʻaki ha mīsini malaki ʻi he ngaahi efiafi lahi, ke tuitui ha ʻū sū ki ha fale ngaohiʻanga sū. Naʻe ʻikai te ne fai ʻeni koeʻuhí ke fakatau mai ʻaki haʻane meʻa pē ʻaʻana ka ke tokoniʻi fakapaʻanga au mo hoku tokouá ʻi heʻema ako he ʻunivēsití. Naʻá ne toki fakahā mai kimui ne hoko ʻa e ngāue ko ʻení ko ha maʻuʻanga fiemālie kiate ia.

Naʻe poto mo faʻa ngāue ʻeku tamaí. Naʻá ne akoʻi au ke u lava ʻo tā e ʻakaú ʻaki e kilinimá, fetongi pe hoko ha uaea ʻuhila ki ha faʻahinga meʻa ngāue mīsini ʻi ʻapi pea mo ha ngaahi pōtoʻi ngāue kehekehe pē.

Naʻe taha pē ʻa e kaveinga ʻo e ngaahi lēsoni ko ʻení: ke ʻoua ʻaupito naʻá te fiemālie pē ʻi ha faʻahinga meʻa ʻoku ʻikai ko hoto lelei tahá ia.

Naʻá ku fakatupulaki ʻa ʻeku malava ke fai ha ngaahi fili mahuʻingá ʻi heʻeku talanoa mo ʻeku ongo mātuʻá mo ako mei heʻena akonakí. Tānaki atu ki aí ʻa e ʻekeʻi meiate kita ʻa e meʻa ʻokú te fai pe taʻefaí, fakaʻatuʻi e niʻihi kehé, mo e lototoʻa ke fekumi ki ha ngaahi faingamālie fakaakó, ka he ʻikai pē kakato e lisi ia ʻo e ngaahi meʻa naʻá ku ako ʻi ʻapí.

ʻI heʻeku kei ʻi he toʻu tupú naʻe fakafeʻiloaki mai kiate au ʻe Pāmela ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo toe fakafoki maí, pea naʻá ne hoko foki kimui ko hoku uaifí. Kuó ne tokoniʻi au ke toe lelei ange ʻeku moʻuí mei he meʻa naʻe ʻi aí.6

Kuó u fiefia he taʻu ʻe 67 ko ʻení ʻo ʻeku nofo malí mo e moʻui fakafāmilí—taʻu ʻe 21 ʻi heʻeku hoko ko ha foha ʻi he ʻapi ʻo ʻeku ongomātuʻá mo e taʻu ʻe 46 ʻi heʻeku hoko ko ha husepānití, ʻo u aʻusia ai e fiefia ʻo ʻeku hoko ko ha tamai mo ha kui. Ko e hā leva ha meʻa te u toe ʻamanaki ki aí? ʻI he lea mahinongofuá, ke lava ʻe he tokotaha kotoa pē ʻo fiefia ʻi he ngaahi faingamālie tatau ko ʻení.

ʻI heʻetau foki ki he ngaahi akonaki ʻa Paula ʻoku hiki ʻi he tohi Kolinitoó, ʻoku tau maʻu ai e ngaahi leá ni:

“Pea ʻoku pehē, ʻoku ʻikai ha tangata ʻokú ne ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá… .

“Ka ʻoku ʻikai maʻu ʻe he tangata fakakakanó ʻa e ngaahi meʻa ʻo e … ʻOtuá: he ko e vale ia kiate ia; pea ʻoku ʻikai te ne faʻa ʻilo ia, he ʻoku ʻilo fakalaumālie pē ia.”7

ʻOku maʻu ʻe he kau saienisí ʻenau ʻiló mei hono fai ha ngaahi fekumi, fakahoko e ngaahi sivi mo hono ngāueʻaki ʻo e ʻatamai leleí.

ʻOku maʻu ʻe he kau ʻākonga ʻa Kalaisí ʻenau fakamoʻoní ʻi heʻenau ako ʻEne folofolá, mātā ʻEne ngaahi ngāué, fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻo e ongoongoleleí mo maʻu e laumālie ʻo e fakahaá.8

“ ʻOku ai ʻa e laumālie ʻi he tangatá: pea ʻoku foaki kiate ia ʻa e ʻilo lahi ʻe he fakamānava ʻa e Mafimafí.”9

Neongo he ʻikai ke te lava ʻo sio ki he ngaahi moʻoni fakalaumālié, ka ʻoku tō mamafa ia ki he loto fakatōkilaló. ʻOku mahuʻinga ke tau ʻiloʻi naʻe ʻikai fokotuʻu e ngaahi lao fakaenatulá ʻo fakatatau mo hono tuʻunga manakoá. Naʻe fokotuʻu pea ʻoku toka ia ʻi he makatuʻunga ʻo e meʻa moʻoní.

ʻOku ʻi ai foki mo ha ngaahi moʻoni fakaeangamaʻa naʻe ʻikai fakatupu ʻe he tangatá.10 Ko e uho kinautolu ʻo ha palani fakalangi ʻa ia ʻoku nau ʻomi ha fiefia lahi mo ha ʻamanaki lelei ki heʻetau fononga he māmaní ʻi he taimi ʻoku ʻiloʻi mo ngāueʻaki ai iá.11

Hangē ko ʻení, ʻoku ou tui, ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmaní,”12 pea fakamatalaʻi mai ʻi he fakahā fakalangí, ko ha tuʻutuʻuni faka-ʻOtua ʻa e nofo-malí mo e fāmilí. ʻOku pehē ʻe he folofolá, “Ko ia ʻe tukuange ai ʻe he tangatá ʻa ʻene tamaí mo ʻene faʻeé, kae pikitai ki hono ʻunohó: pea te na kakano taha pē.”13

Kuo ʻomai ʻe he kau tangata potó ha tukufakaholo ʻo e akó mei he kuohilí. Kuo pau ke tau ʻoatu ki he ngaahi toʻu tangata ʻi he kahaʻú ha fakavaʻe ʻo e tuí ʻi he fāmilí, ʻo hangē ko ia kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá. 14

ʻOku totonu ke ʻoua ʻaupito naʻa ngalo ʻiate kitautolu ʻoku maʻu ʻa e tauʻatāiná mo e fiefiá ʻi he tapa kotoa e moʻuí, mei he mahino mo moʻui ko ia ʻo fakatatau mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni taʻengata ʻo e ongoongoleleí. ʻOku nau ʻomi ha makatuʻunga pau ke langa ai ha moʻui ʻaonga mo fiefia.15

ʻI heʻeku muimui ʻi he sīpinga naʻe ʻomai ʻi he palani ʻa e Tamaí, kuó u aʻusia ai e ʻuhinga ke te “nofo ʻi he fiefiá,”16 pea “ʻutu fiefia … ʻa e vai mei he ngaahi vai ʻo e fakamoʻuí.” 17

Naʻe akonaki e Fakamoʻuí ʻo pehē; “Kuó u haʻu au ke nau maʻu ʻa e moʻuí, pea ke nau maʻu ia ʻo lahi ʻaupito.”18

ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻe lava ʻe he anga ʻetau sió pe fakakaukaú ʻo fakangatangata ʻetau malava ke fiefia ʻi he ngaahi faingamālie maʻongoʻonga taha ʻo e moʻuí.

ʻE lava ke fai e fehuʻi ko ʻení, “Fēfē ʻa kinautolu kuo teʻeki ke nau aʻusia ha ʻātakai fakafāmili ʻoku leleí?”

ʻOku fokotuʻu ʻe he ngaahi fāmili mālohí ʻa e tuʻunga ʻoku pukepuke ʻaki e nofo ʻa e sosaietí pea ʻinasi ai e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, ʻo aʻu ai pē ki he niʻihi ʻoku nau ongoʻi ʻoku ʻikai tūkunga mālie ʻenau moʻuí.

Kiate kinautolu ʻoku moʻui tōnungá19 mo lotu ʻi he faʻa kātaki ki ha faʻahinga feohi peheé,20 ʻoku ou vahevahe ʻa e lea mahinongofua, mo fakafiemālie ko ia ʻa Hēleni Sitaina Laisé:

ʻI he taimi ʻoku talaʻofa ai e ʻOtuá,

ʻOku tuʻuloa moʻoni iá,

He ko e meʻa kotoa pē ʻoku talaʻofa ʻe he ʻOtuá

Kuo pau pē ke Ne fai ʻo taʻeliliuá.

ʻI he taimi kuo fakaʻatā ai hoʻo ngaahi maʻu halá

Pea tō hoʻo ʻamanakí ʻo sivá,

Manatu ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá

Pea ko hoʻo tuí ʻe toe fakamālohiá.21

Ko ʻeku lotú ia ke tau kafataha, ʻi he loto-toʻa mo e loto-fakapapau, ʻi heʻetau hoko ko e kau tauhi ʻo e meʻafoaki faka-ʻOtua ko e fāmilí. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻAlamā 42:8; vakai foki, ʻAlamā 24:14.

  2. Vakai, Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Tefitoʻi Moʻoní,” 206.

  3. 1 Kolinitō 2:11.

  4. Vakai, Lea Fakatātā 22:6.

  5. “Femoʻuekina ʻi he Ngāue Leleí,” Liahona, Nōvema 2004, 56-59.

  6. Vakai, T&F 128:19.

  7. 1 Kolinitō 2:11, 14.

  8. Vakai, Sione 7:16–17; Sēkope 4:8.

  9. Siope 32:8.

  10. Vakai, T&F 130:20–21.

  11. ʻOku hangē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní ko ha kāpasá, ʻo nau hoko ko ha maʻuʻanga tokoni ʻi he fononga ʻo e moʻuí.

  12. Vakai, Liahona, ʻOkatopa 2004, 49.

  13. Sēnesi 2:24.

  14. Vakai, T&F 49:15–17.

  15. Vakai, T&F 68:25–28.

  16. 2 Nīfai 5:27.

  17. 2 Nīfai 22:3.

  18. Sione 10:10.

  19. Vakai, T&F 82:10.

  20. Vakai, T&F 130:2.

  21. Mei he Expressions of Comfort (Uhrichsville, Ohio: Barbour Publishing, 2007), 187–88. Ke fakangofua pea toki ngāueʻaki.