Valaauga o Osona Palate e Auauna Atu

Mataio McBride

O Osona Palate o se tamaitiiti e suesue, ma e sailiili lava i tali a o laitiiti o ia Sa ia toe manatua e faapea, i lona laitiiti sa ia ”maua ai le tele o uunaiga ogaoga e faatatau i le Atua ma le soifuaga pe a mavae le ola i la le tino.” E ui la te lei avea ma ni tagata o se ekalesia patino, ae sa uunaia e ona matua, o Iareto ma Charity Palate, lo la atalii e faitau le Tusi Paia mo tali i le tele o ana fesili. O lana faitauga sa na ona faaosofia ai nisi fesili.

Sa i ai le aiga, e pei ona ta’ua mulimuli ane e Palate, ”ua faitauina faatasi ma e matitiva o lenei lalolagi.” Sa ia ta’ua, ”O se faasologa le manuia o mea na tutupu na mafua ai ona taofia i latou i le tulaga mativa.” Ona o lo latou tulaga mativa, na auina atu ai e matua o Palate o ia i le 11 o ona tausaga e galue i fanua o isi faifaatoaga e faafesuiai mo le potu e nofo ai ma meaai. Mo le toeitiiti iva tausaga, sa galue ai Palate o se tagata faigaluega mo ni faifaatoaga i se mamao e mai Ohaio e oo atu i le Long Island. E ui ina sa ia lagonaina le ”felafoaiina solo e aunoa ma se nofoaga tumau,” ae sa ia matauina o ”uluai uunaiga o le ola mama ma tapuaiga na totoina i lona mafaufau e [ona] matua, sa tumau pea ia [ia te ia]” ma avea ai o se taula.

Sa faaauau pea ona ia lagonaina ”se popolega tele ina ia saunia mo le olaga pe a mavae le ola i la le tino,” ae ana le oo lava i le tautoulu o le 1829 lea na amata ai e Palate ona tatalo faatauanau mo le taitaiga faaleagaga i lona olaga. Sa ia tusia mulimuli ane, ”I le po pe a pogisa ma filemu, a’o malolo isi i luga o o latou aluga, sa masani ona ou tuumuli atu i se nofoaga faalilolilo i fanua tuuatoatasi po o le vao tuufua, ma ifo atu i luma o le Alii, ma tatalo ai mo ni itula.” Sa ia aoteleina ona lagona i lena taimi: ”O le faanaunauga sili o lo’u loto sa mo le Alii e faaali mai Lona finagalo e faatatau ia te a’u.”

O Se Asiasiga e Lei Mafaufauina

Sa ia faaauau pea ana tatalo a o galue ai i faatoaga mo le potu ma le meaai e latalata i le fale o lona aiga i Kanana, Niu Ioka, seia oo ia Setema 1830. O le masina lena na ia maua ai se asiasiga mai lona uso matua o Pale.

I ni nai vaiaso na muamua atu, sa fetaiai ai Pale P. Palate ma le Tusi a Mamona ma liua ai i le Ekalesia na toefuatai mai e Iosefa Samita. Na faatoa papatisoina ma faauuina e talai atu, sa malaga ai Pale i sasae i Kanana, ma le faamoemoe e faasoa atu lona naunautaiga mo lona faatuatuaga fou ma lona aiga. E ui ina sa talitonu ona matua ”i se vaega,” sa ta’ua mulimuli ane e Pale, ”O lo’u uso o Osona, o se talavou e sefuluiva tausaga, na taliaina ma lona loto atoa.”

O le mea na faalogo i ai Osona Palate i le savali a lona uso na faamalieina ai ona faanaunauga faaleagaga, ma sa papatisoina o ia i le aso 19 o Setema, i lona aso fanau lona 19. I totonu o ni nai vaiaso o lona papatisoga, sa ia amata ai se malaga mo Feiete, Niu Ioka, e naunau e feiloai ia Iosefa Samita.

O Se Valaauga e Talai Atu

Ina ua mavae se malaga e silia ma le 200 maila, sa taunuu ai Osona Palate i le fale o Peteru Uitimera le Matua, lea sa nofo ai Iosefa Samita i lea taimi. Sa feiloai o ia iina ma Iosefa ma iloa ai o lona uso o Pale na valaauina e ala i le faaaliga e ”alu atu ia sa Lamana, e folafola atu tala fiafia o le olioli tele ia te i latou.” O Osona, sa naunau pea ia iloa le finagalo o le Alii mo ia, sa fesili atu ia Iosefa ”pe le mafai ona ia iloa po o le a lana misiona.” Pe sa i ai se faaaliga mo ia e pei ona sa i ai mo lona uso?

Na valaaulia e Iosefa Samita ia Osona Palate ma Ioane Uitimera i le falealuga lea na faamaeaina ai talu ai nei e Iosefa le faaliliuga o le Tusi a Mamona. I lenei avanoa e sili atu ona patino, sa fai atu ai Iosefa ia Osona pe o le a ia naunau e tusi le faaaliga i lalo a o ia tautala atu ai. ”Ona o lona talavou ma le fefe ma lagonaina lona le agavaa,” na fai atu ai Osona pe mafai ona avea Ioane Uitimera ma tusiupu i lona tulaga. Na malie Iosefa Samita ma ”aumaia ai se tamai maa e ta’ua o le maa vaai, ma tuu i totonu o se Pulou sa lei pine ae amata ona tautala.”

I le faaaliga, sa faafetaia ai e le Alii ia Osona mo lona faatuatua ma valaauina o ia i le galuega: ”Amuia oe ona ua e talitonu & ua sili atu lou manuia ona ua valaauina oe e a’u e Talai la’u Talalelei.” Sa faamatala mulimuli ane e Osona Palate ona lagona ina ua faalogo i le Alii o fetalai mai ia te ia e ala mai ia Iosefa: ”Sa ou manatu o se valaauga sili ona maoae ma taua, ma sa ou lagonaina atoa le le gafatia sei vagana ua faaagavaaina au e le Alii e ala i lona Agaga.”

I le aso 1 o Tesema, na faauuina ai e Iosefa Samita o ia o se toeaina, ma sa vave ona faia loa e Osona ni sauniuniga mo le alu ese atu. E ui e lei taua mai i le faaaliga le mea e tatau ona alu i ai, ae sa tonu ai e tatau ona ia talai atu i Kolasavile, Niu Ioka. Sa faalagolago Osona i lenei folafolaga i le faaaliga: ”Siitia a’e lou leo & ia le taofia aua ua fetalai mai le Alii le Atua, o lea Vavalo & o le a tuuina mai e ala i le mana o le Agaga Paia.” Sa ia toe manatunatu mulimuli ane, ”Sa ou mafaufau ifo ia te au lava, sei vagana ai o le a liligi atoatoa mai e le Alii lona Agaga i o’u luga nai lo se isi lava mea ua ou oo i ai, e le mafai lava ona ou faatinoina ma le taliaina nei tiute i lana silafaga.”

O le tauaveina o se tusi e faalauiloa atu ai, na sainia e Iosefa Samita, na taunuu ai Osona i Kolasavile, lea na ia ”amata ai ona tatala [lona] gutu i sauniga faitele, ma aoao atu mea a le Atua e pei ona tuuina mai e le Agaga Paia [ia te ia].” O le paranesi laitiiti a le Ekalesia i Kolasavile na talia leleia o ia, ma sa toe foi atu o ia i Feiete mulimuli ane i lena masina.

Na ta’uta’u atu e Palate faapea sa ia ”lagonaina i le tele o taimi le gatete ma le mae’e, o le fefe [o ia] e le tatau lava ona mafai ona fai ma faataunuuina se galuega tele naua.” Peitai, o le faaaliga na faamanino mai ai le finagalo o le Alii ia te ia, ma sa faaauau ona ia auauna atu o se faifeautalai ma se Aposetolo mo le silia ma le 60 tausaga e tali atu ai i lena valaauga.