“O Limani Copley ma le Au Sieka,” Faaaliga i le Talaaga (2016)
“O Limani Copley ma le Au Sieka,” Faaaliga i le Talaaga
O Limani Copley ma le Au Sieka
I le tautotogo o le 1831, sa auai ai se faifaatoaga faamanuiaina e igoa ia Limani Copley i le Ekalesia a Keriso e fou lona faavaeaina (e pei ona sa lauiloa ai le Ekalesia i lena taimi). O lana faatoaga i Tomasone, Ohaio, sa na o ni nai maila i matusasae o le nuu o Katelani, lea sa faatoa faatuina o se laumua fou o le Ekalesia.
Sa avea Copley ma se tasi o le Sosaiete Tuufaatasi o Tagata Talitonu i le Faaali Faalua Mai o Keriso mo le tele o tausaga a o lei liua o ia. O tagata o lenei vaega sa masani ona lauiloa o le au Sieka ona o a latou tapuaiga sa aofia ai se ituaiga o siva fiafia. O le tele o mea e tutusa ai le au Sieka ma le Au Paia o Aso e Gata Ai e le masalomia lava le gauai i ai o Copley: O faatuatuaga e lua e i ai se talitonuga i se liliuese lautele, valoaga i ona po nei, o le faitalia o le tagata, ma le tulaga lelei o se olaga faalenuu. Peitai, sa matua eseese lava i latou, i isi itu taua.
E leai se manatu o le au Sieka i le papatisoga—po o soo se isi lava sauniga—e taua mo le faaolataga. Sa latou talitonu ua uma ona oo mai Iesu Keriso i Lona Afio Mai Faalua i foliga o Tinā Ana Lee (1736–84), o se uluai taitai Sieka. O nisi sa faataitaia le ola e aunoa ma le faaaogaina o aano o manufasi. Au Paia o Aso e Gata Ai ma le au Sieka sa eseese foi i o laua manatu e uiga i le faaipoipoga ma sootaga faalefeusuaiga; o tagata talitonu faamaoni (e pei ona ta’ua e le au Sieka o i latou lava) sa tausisi pea e uiga i le ola nofo toatasi lea sa latou ta’ua o le ”tauaveaina o le satauro.”
O nei vaega faalelotu e lua na muamua feiloai i le taimi o le taumalulu talu ai, ina ua afea mo se taimi puupuu e se vaega o faifeautalai o le Au Paia o Aso e Gata Ai, lea na aofia ai Oliva Kaotui ma Pale P. Palate, le nofoaga a le au Sieka o le Iuni i Matu, Ohaio, e agai atu ai i Misuri. O le nuu o le Iuni i Matu sa na o le 15 maila i sautesisifo o Katelani.
Sa faailoa atu e Kaotui o ia lava i le taitai Sieka, o Ashbel Kitchell, ”o se fesoasoani i le faaliliuga o le Tusi Paia auro” ma o se tasi o le toatolu sa molimauina se agelu o molimau i lona moni. Sa faatagaina e Kitchell ia Kaotui e faasoa atu lana savali i se tasi o faatasiga a le nuu.
Ina ua mavae po e lua i le Iuni i Matu, sa o atu Kaotui ma ana soa i lo latou ala, ae latou te lei tuua sa muamua ona latou tuu ni kopi se fitu o le Tusi a Mamona ia Kitchell. Sa i ai i faifeautalai le talitonuga atoa ”i le mana o a latou Tusi, po o ai lava o le a faitau i ai, o le a lagonaina ma le mautinoa lelei le moni o mea sa i ai.” I le mavae ai o lenei feiloaiga muamua, sa tumau pea le au Sieka ma Au Paia o Aso e Gata Ai i Ohaio i fesootaiga lelei, ma punouai i ”fefaatauaiga ma isi galuega o ni tuaoi lelei,” e tusa ai ma le molimau a Kitchell. Peitai, o le latou fegalegaleaiga faaleuo, ua lata ina tofotofoina.
O Se Faaaliga mo le Au Sieka
A o lei auai i le Ekalesia, sa fesootai Limani Copley ma le Au Sieka o le Iuni i Matu, atonu sa auai i a latou fonotaga, e ui e lei ulu atoa atu o ia lava i lo latou olaga faalenuu ma ona tapu. O le mea moni e faapea, sa nofo o ia i le 35 maila mai le nuu ma tumau ai i le faaipoipo o loo aumaia ai se faailoga o lona tulaga o le tuuto atu i mataupu faavae o le Au Sieka. A o tosina atu ma le manino i nisi o a latou aoaoga ma atonu o le latou faiga o tapuaiga, sa le o ia o se tagata auai atoatoa. O le mea moni, na aoaiina e Kitchell ia Copley mo le teenaina o se olaga o le nofo toatasi ma mo le “auai i le faaMamona o se fuafuaga faigofie atu.”
E pei o uluai tagata liliu mai i le Ekalesia, na aumaia e Copley ia ni tu masani ma uiga faaalia na mamanuina e ona aafiaga faalelotu sa i ai muamua o ia. Sa saunoa atu Iosefa Samita ia Copley a o lei leva ona liliu mai o ia ma ta’ua ai sa “matuai faamaoni lava lona loto, ae o loo faatumauina pea manatu e faapea, sa sa’o lava le au Sieka i nisi o vaega patino o lo latou faatuatua.” Sa toe ta’ua foi e Ioane Uitimera e faapea o Copley “sa naunau e tatau i nisi o faifeautalai ona o atu i ona uso sa i ai muamua ma talai atu le talalelei.” Sa “taufaalili foi o ia ina ia faauuina e talai atu foi ia lava.”
Sa tonu ia Copley e asiasi ia Iosefa Samita—o le sa nofo i le taimi lena i le fale o lana uo o Isaako Morley e latalata i Katelani—i le Aso Toonai, 7 Me, 1831. E ui lava e leai ni a tatou faamaumauga o a latou talanoaga, ae atonu na faamoemoe Copley mo se faamaninoga e uiga i ni talitonuga faapitoa o le au Sieka ma atonu na fautuaina mai ai le manatu o se misiona i le Iuni i Matu. O se taunuuga o lenei fonotaga, na maua ai e Iosefa le faaaliga ua faamaonia nei o le Mataupu Faavae ma Feagaiga 49. O lenei faaaliga na tuuina mai ai faamaoniga ia eseesega faaleaoaoga faavae i le va o faatuatuaga e lua. E amata i le aoaiina o le Au Sieka: “Ua latou mananao e fia iloa se vaega o le upumoni,” o le faitauga lea, “ae lē o le atoa, ona e lē o saʼo i latou i oʼu luma & ma e ao ina salamo.”
I le toefaamautuina o le matuai taua o le papatisoga, sa faaauau ai ona faaleaogaina e le faaaliga nisi o talitonuga faapelepele o le au Sieka, ma tautino atu ai o le faaipoipoga ua faauuina e le Atua, o manu na tuuina atu i le tagata mo meaai ma lavalava, ma “e le sau le atalii o le tagata i foliga o se fafine po o se o se tane e femalagaai i le lalolagi.”
I le faaaliga, na valaauina ai e le Alii ia Copley—faatasi ai ma Sini Rikitone ma Pale P. Palate—e talai atu le talalelei i ona uso ma tuafafine i le Iuni i Matu. E ui o i latou uma e toatolu sa masani i mataupu faavae o le au Sieka, sa itiiti le poto masani o Copley o se failauga ma se faifeautalai nai lo se isi o ana soa. O lona fiafia manino i le talai atu i ana uo Sieka o lona uiga o le a ia valaau atu ia salamo tagata tonu lava na faatauemu ia te ia ona o le mea sa latou lagonaina o le leai o sana tautinoga faalelotu. Atonu sa ia faamoemoe e faaalia le aano moni o lona faatuatuaga fou. Po o le a lava le mafuaaga, sa malie Copley e usitaia ma le faamaoni le poloaiga a le faaaliga e “talatala ma” le au Sieka.
O Le Misiona i le Iuni i Matu
O lea la, faatasi ai ma faaaliga ua ia i la’ua, na malaga atu ai loa Rikitone ma Copley mo le Iuni i Matu i le taimi lava lena. Sa la taunuu i le Iuni i Matu mulimuli ane i lena aso ma sa talia ma le faaaloalo i la’ua e Kitchell ma ana paaga. Sa latou mafuta faatasi i lena afiafi, ma talanoa felafolafoai i tulaga lelei o a latou tapuaiga, ma faapea se lagona o i latou taitoatasi sa latou mauaina le mea sili o le felafolafoaiga.
O le taeao na sosoo ai, na tuuina atu ai e Kitchell ia Rikitone ma Copley e le tatau ia i latou uma ona “faamalosia a latou aoaoga faavae i le isi i le taimi nei.” Sa fuafua Rikitone e faitau le faaaliga i le au Sieka i la latou sauniga i le Sapati i lena aso ae sa tonu ia te ia e tausisia lona filemu mo le taimi nei ma “tuuina atu ia lava i le faatulagaga tatau o lea nofoaga.”
A o lei amataina le fonotaga, sa taunuu ane Pale P. Palate i le Iuni i Matu i se solofanua. Ina ua faalogo atu i le tali gauai atu a Rikitone i le talosaga a Kitchell, sa tauanau e Pratt ua fai si ’aasa, “ia aua ne’i o latou amanaiaina [o ia], aua sa latou o mai ma le pule a le Alii o Iesu Keriso, ma e tatau i tagata ona faalogo i ai.”
Sa nonofo filemu faifeautalai seia oo ina maea le sauniga. A o tutu tagata e o ese, sa tulai Rikitone “ma fai mai sa i ai sana savali mai le Alii o Iesu Keriso i lenei nuu; pe mafai ona ia maua le avanoa e tuuina atu ai?” Faatasi ai ma le faatagaga a Kitchell, sa ia faitau atoa ai le faaaliga ma fesili atu pe mafai ona faatagaina i latou e faaauau pea ona talai atu e pei ona tuuina mai e le faaaliga.
I le taofiofia o lona ita, sa tali atu ai Kitchell, na te le talia le savali ma “o le a ia faamatuu atu latou & lo latou Keriso mai nisi avega i o latou luga e faatatau ia i matou [le au Sieka], ma ou tauaveina uma lena tiutetauave i o’u lava luga.” Sa tali atu Rikitone, “E le mafai ona e faia lenei mea; Ou te fia faalogo i tagata o tautatala mai.” Ae ina ua faatagaina e Kitchell isi sa auai e tautatala mo i latou lava, sa latou faamautuina foi “ua faamalieina atoatoa i latou i mea ua latou maua.”
Sa tuuese e Rikitone le faaaliga, ma taliaina ai faapea sa lei aoga le latou misiona. I le isi itu, sa lei faigofie ona tuua e Palate. Sa ia tu a’e, i le toe faamatala mai e Kitchell, ma lulu le pefu mai lona si’u’ofu “e fai ma molimau faasaga ia i latou, ua latou teena le afioga a le Alii o Iesu.” I le faia o lea mea, sa mulimuli Palate i le poloaiga a Iesu i Ona soo i Evagelia.
Ae sa le taliaina e Kitchell. I le uma ai o lona onosai, sa faatoina ai e le taitai o le Au Sieka ia Palate i mata o lana aulotu atoa: “O oe o se Manu eleelea, e te le mafaufau lou sau iinei, ma taumafai e faataitai o se tagata o le Atua e ala i le luluina o lou siusiu eleelea; ta’uta’u atu au agasala ma faamama lou agaga mai ou tuinanauga, ma isi au mea inosia ae e te lei manatu e toe faia foi faapena.”
Ona liliu atu lea e Kitchell lona ita ia Copley, o lē na amata ona tagi, ma avatu lenei aoaiga tuga: “O oe o se tagata pepelo, sa e iloa lelei lava;—sa e iloa le mea sa i ai le galuega ola a le Atua; ae ona o le faaloloto, e mafai ai ona e malie e faasese oe lava ia.”
O le Taunuuga
Na faataape loa lava e Kitchell le faapotopotoga. Na oso loa i luga Palate ua le fiafia i lana solofanua ma toe foi loa lava i Katelani. Sa ia aoteleina mulimuli ane la latou asiasiga: “Sa matou faataunuuina lenei misiona, e pei ona poloaiina ai i matou, i se pitonuu o tagata uiga ese, e latalata i Cleveland, Ohaio; ae sa latou matuai mumusu e faalogo pe usiusitai i le talalelei.” I le mavae ai o lenei mea na tupu, sa seāseā ona toe i ai ni fesootaiga i le va o le Ekalesia ma le au Sieka ma e masani lava ona ma’ale’ale.
Sa nofo Rikitone mo le tausamaaga o le afiafi a o lei toe foi atu i Katelani i lena afiafi, ma tuua ai se kopi o le faaaliga ia Kitchell. O Copley, i le taimi lea, sa nofo ai pea i le Iuni i Matu i lena po ma malaga atu ai mo lana faatoaga i le aso na sosoo ai, o ona faamoemoega o le faaliliuina o nisi o ona uso sa i ai muamua, ua faaleaogaina ma le faanoanoa. O le feiloaiga na matua le fiafia ai o ia ina ua ia toe foi atu i Tomasone, sa ia le toe faamamaluina se maliega sa ia faia e faataga ai tagata o le Ekalesia mai Kolasavile, Niu Ioka, e nonofo i lana faatoaga.
O Copley i lona faalotolotolua sa faaauau pea ona ia le mautonu i lona tuuto atu i le Ekalesia toefuataiina mo le tele o tausaga ina ua mavae lana misiona i le au Sieka. Na iu lava ina ia tuua moni ai le Ekalesia i le pe tusa ma le 1838 ma nofo ai pea i Ohaio i aso na totoe o lona soifua.