“Ezra Thayer: Mai Le Lē Talitonu i le Tagata Talitonu,” Faaaliga i le Talaaga (2016)
“Ezra Thayer: Mai Le Lē Talitonu i le Tagata Talitonu,” Faaaliga i le Talaaga
Ezra Thayer: Mai Le Lē Talitonu i le Tagata Talitonu
I le tautoulu o le 1830, sa nofo Ezra Thayer i le taulaga o Farmington, Niu Ioka, faatasi ai ma lona faletua, o Elisapeta, ma le la fanau. Sa i ai o ia i le taufaaiuiuga o le tolusefulu ma ona tupu tausaga o lona soifua ma sa faaaluina le tele o tausaga i le eria i le fausiaina o alalaupapa, o faatanoa vai, ma fale gaosi laupapa.
O le Tagata Le Talitonu
I le amataga o lena tausaga, sa tau atu ai e nisi o le au faigaluega sa ia faafaigaluegaina ia te ia e uiga i tala feaveai e uiga ia Iosefa Samita ma lona faaliliuga o le Tusi a Mamona. Sa teena e Thayer le tala o se upuvale ma “sa faatumulia i le toasa e uiga i ai.”
O lana tali vave atu na mafua ona o se vaega o le mea moni e faapea, sa ia iloaina le au Samita, i le faafaigaluegaina muamua o Iosefa le itiiti, lona tama, Iosefa le matua, ma ona uso e galulue i galuega faatino e latalata i Palamaira. O le manatu e uiga i le faaliliuina ma le lolomiina e Iosefa o se tusi o tusitusiga paia sa matuai le ogatusa lava ma le mea na iloa e Thayer e uiga i le alii talavou e lei aoaoina.
Sa popole Thayer ina ua ia iloaina o nisi o tagata o lona aiga ua amata ona fiafia i le Tusi a Mamona. A o toesea o ia mo ni nai aso, sa tietie atu ai lona uso e ese sona mātua ma sona tei i ana solofanua e faalogo i talaiga a Ailama Samita. Ina ua toe foi mai Thayer, sa ia aoaiina i latou, ma poloaiina i latou e “aua nei toe aveina [ana] solofanua e faalogo ai i na tagata leaga upuvale o talai atu.” Sa latou faamautu atu “sa i ai se mea moni, i le talaiga, ma e tatau ai ia [Thayer] ona alu ma faalogo ia te ia.”
Sa tumau pea le lē talitonu o Thayer, ae e lei umi ae sau lona uso e asiasi mai Auburn, Niu Ioka, pe tusa ma le 40 maila i sasae. O ia foi, sa manao e aoao atili e uiga i le Tusi a Mamona ma poloaiina Thayer la te o e faalogo i le talaiga a le au Samita. “O le a ou le manatunatu i ia talitonuga sese,” na tali atu ai Thayer. Sa finau atu lona uso e leai se afaina i le alu e faalogo—aua se iloa e Ezra le aiga o Samita. Sa malie ma le musuā Thayer e alu.
O Le Tagata Talitonu
I se Aso Sa i le amataga o Oketopa, na malaga ai le au uso e toalua pe tusa ma le 12 maila i le faatoaga a le au Samita i Manaseta, i saute o Palamaira. Ina ua la taunuu atu, sa la vaaia “se vaega tele o tagata” na faatumulia ai le fasi fanua faataamilo i le fale laupapa o Iosefa Samita le Matua ma o’o atu i le auala.
I le faamoemoe ai e faalogo i le mea na ta’ua, sa tautulei atu ai Thayer i le toatele o tagata ina ia maua se nofoaga e latalata i le tulaga i le pito i luma. Ina ua amata ona aoao atu Ailama Samita, sa mou ese atu le tetee o Thayer. Na ia tusia mulimuli ane e uiga i lona aafiaga i lena aso: “O upu uma sa tuia ai a’u i le ta’ele o lo’u agaga. Sa ou faapea, o upu uma sa tusi mai ia te a’u. Na tafe ifo loimata i o’u alafau, sa ou matuai faamaualuga ma fia loto malo. O toatele sa i ai iina latou te iloaina au. … Sa ou saofai seia oo ina ou toe to’a, ona ou ea a’e loa lea i luga.”
Ina ua uma le lauga, sa faaali atu e Ailama ia Thayer se kopi o le Tusi a Mamona. A o ia aveina ma tatalaina, sa vave lava ona faatumulia o ia i le “olioli tele.” I le tapunia ai o le faavaa, sa ia fesili atu ai, “O le a le tau?” Sa ia totogia le 14 seleni ma ave le tusi. Ina ua faamautu mai e Matini Harisi, o lē sa tu i tafatafa ane, e moni le tusi, sa tali atu Thayer “e le tatau ona ia ta’u maia ia te a’u lena mea, aua sa ou iloa e moni faapei foi o ia.”
Ina ua taunuu atu i le fale, sa iloa e Thayer e ui ina sa matuai faatalitonuina lelei o ia, ae o se isi mataupu le fesoasoani ai i lona aiga, uo, ma tuaoi ia malamalama, ae ia na o le talitonu lava e pei ona ia faia. Sa salalau atu le tala i ona tuaoi o Ezra Thayer, o se faipisinisi faaaloalogia, ua avea nei ma Ezra Thayer, o se ua talitonu ia iosefa Samita ma lana “Tusi Paia auro.”
Sa lei pine ae faatumulia le fale o Thayer i tuaoi o e na naunau e uunaia o ia ia aua nei talitonu i le talalelei ma le Tusi a Mamona. Sa ia toe ta’ua, “Sa latou faatumulia lo’u fale i le aso atoa, ma sa faatalitonuina e alii ia lo’u toalua ua ou valea ma o le a ma’umau a’u uo ma a’u meatotino uma.” Ina ua taumafai Thayer e talatalanoa faamalamalama ma se ulugalii Metotisi e tusa ai ma lona faatuatuaga fou, sa la’ua faaleaogaina faalēmafaufau lona manatu, ma tuua ai le ava a Thayer, o Elisapeta, e faanoanoa. “Sa amata ona tagi lo’u toalua,” sa ia tusia ai, “ma fai mai ua ou valea, ma o le a faaleagaina ai a’u, ma o le a ia tuua a’u.” Sa mafai ona ia faatoafilemuina ona popolega, ae o lona faatuatuaga fou o le a le pine ae toe tulai mai nisi osofaiga faasaga i ai.
Sa ia aveina atu lana Tusi a Mamona i le taulaga lata ane o Kanandaigua, lea na leai so latou lagona lelei faatatau i ai, sa auaua’i e faailoa atu ia te ia o latou manatu. Ina ua latou fesili, pe na te talitonu pea i ai, sa ia tali mai, “Sa le mafai ona ou fai atu ou te talitonu i ai, sa ou iloaina lava.” Sa fai mai se faatonu o se nusipepa i le lotoifale “e mafai ona ia ta’u mai ia te a’u e leai se mea na ou iloa e uiga i le Atua pe ana fai e leai so’u a’otauina.” Sa faaalia e Thayer lona faatuatua faatauvaa ma molimau atu e uiga i le Atua ma le Tusi a Mamona.
O Le Faaaliga
I le mavae ai o nei faafesagaiga ma tagata e tetee i lona faatuatua ma le lotu, sa ia maua ai se faaaliga po o miti lea sa ‘’sa sau ai se tamaloa ma aumai ia te a’u se taaiga pepa ma tuu mai ia te au, faapea foi ma se pu, ma fai mai ou te feulaina. Sa ou fai atu ia te ia, ou te le’i feulaina lava se pu i lo’u olaga. Sa ia fai mai, e mafai ona e feula, tago e faataitai. Sa ou tuuina i lo’u gutu ma feula, ma o se leo e sili ona matagofie lea na ou faalogo i ai.” O le uiga o le miti mo Thayer o le a vave ona manino mai.
O le Aso Sa na sosoo ai, na toe foi atu ai Thayer i Manaseta e feiloai ma isi tagata talitonu. O le taimi lea, sa ia feiloai ai ia Iosefa Samita ma faamatala atu ia te ia lona aafiaga i le Tusi a Mamona. Sa ia taliaina le valaaulia a Iosefa ina ia papatisoina ma malaga i ni nai maila i se vaito’a, lea na papatisoina ai o ia ma isi e Pale P. Palate, e aofia ai se alii e igoa ia Northrop Sweet. Sa faamauina latou e Iosefa Samita.
E lei leva ona uma lo la papatisoga, ae valaauina Thayer ma Sweet i le galuega i se faaaliga (lea ua ta’ua nei o le Mataupu Faavae ma Feagaiga 33) na faaleo mai e Iosefa Samita i Feiete lata ane, Niu Ioka. I lea faaaliga, na poloaiina ai i latou e le siufofoga o le Atua, “Sii a’e o outou leo e pei o le leo o se Pu e folafola atu la’u Talalelei & i se tupulaga piopio.” O lenei fuaitau na faamanatu atu ai ia Thayer lana miti. Sa ia faa’iu atu ai, “O le taaiga pepa o le faaaliga ia te au ma Northrop Sweet. O Oliva Kaotui le alii lea na aumaia le taaiga pepa ma le pu.”.
O le Faifeautalai
“Tatala o oulua gutu,” na ta’ua i le faaaliga, ma apoapoai atu ai i faifeautalai faatoa valaauina ina ia “le taofia.” Ae sa tali atu Ezra Thayer ma Northrop Sweet i ni auala matua eseese i lenei faatonuga. E lei pine ae faamavae Sweet ma Iosefa Samita e fatu le mea sa ia ta’ua “o le Ekalesia Mama a Keriso.” Sa amata ona faia e ia ma isi e toalima ia fonotaga, ae o lenei o esega mai le Ekalesia i le po po fou e le’i toe tuputupu a’e atili.
O Thayer, i le isi itu, na amata loa lava ona fesoasoani i le faasalalauina o lona faatuatuaga fou. Sa ia fuafuaina ia o o mai Iosefa Samita e talai i lona fale e teu ai mea o faatoaga, ma uunaia lona aiga, uo, ma tuaoi ina ia auai. I le aso na atofaina, sa faatumulia ai lona fale e teu ai mea o faatoaga, e 50-i-le-18 futu le tele, ma sa faalogo le aufaalogologo i lauga mai ia Iosefa ma Ailama Samita faapea foi ma isi faifeautalai e toafa na faatoa valaauina: Oliva Kaotui, Pale P. Palate, Pita Uitimera le Itiiti, ma Ziba Peterson.
Ia Tesema, sa toe faatulaga ai e Thayer se isi fonotaga, o le taimi la lea i Canandaigua. I le taimi muamua sa ia taumafai ai e faamautu se falelotu Metotisi e fai ma nofoaga ae sa teenaina, o lea sa ia taofia ai e faaleoleo le fale faamasino. I lena afiafi, sa feiloai ai Sini Rikitone ma isi ia Thayer i lona fale, ma sa latou o ma Thayer i Kanandaigua ma “tula’i ai i le faitotoa” ma faafeiloaia tagata a o talai atu Rikitone.
Ona o aafiaga loloto faaleagaga na taitai atu ai i lona liua, sa galueaiina ai e Thayer le valaau a le faaaliga e faasoa atu lona talitonuga e ui lava i tulaga lamatia i lona tulaga tauleleia ma le ola. Sa ia tusia mulimuli ane, “Pe a faaali mai e le Atua i se tagata se mea faapena e ala i le mana o le Agaga Paia na te iloa e moni. E le mafai ona ia masalosalo i ai.”