O Le Taulaga Taliaina o le Tolauapiga a Siona

Mataio C. Godfrey

Ua Taunuu Atu le Tolauapiga a Siona i Misuri

Sa faateia Nathan Baldwin e luasefulu-lua-tausaga i le taimi, i le totonugalemu o le talaiga o le talalelei i Connecticut ia Fepuari 1834, sa ia lagonaina se uunaiga e ”alu i sisifo.” O Nathan, lea na fanau i le 1812 i Taulaga o Augusta i le Itumalo i Luga o Grenville i Kanata, sa papatisoina i le aso 28 Aperila, 1833, ma sa faaaluina le taimi talu mai lena taimi e talai atu ai i le Iunaite Setete i sasae. Sa vave ona ia usitai i le uunaiga e alu i sisifo. ”Sa ia usitai loa,” na ia tusi atu ai, ”ma amata ona toe saili ona tulaga vae i le ma le toe fesili i le taimi lava e tasi, o le a le mea ou te alu ai i sisifo?” Ina ua taunuu o ia i Oswegatchie, Niu Ioka, sa ta’u atu e se alii talavou e igoa ia Reupena Foote ia te ia e faapea, ua tutuliese le Au Paia mai le Itumalo o Siakisone, Misuri, i le tautoulu o le 1833 ma sa fuafua le Perofeta o Iosefa Samita e taitai se malaga e fesoasoani ia i latou o tagata ua tuliesea o le Ekalesia. Sa lagona e Nathan ua ia malamalama nei i le mafuaaga na auina atu ai o ia e le Alii i sisifo—ina ia mafai ona ia auai i le aumalaga.

O le faamatalaga na ia mauaina i Oswegatchie sa sa’o. Pe tusa o le taimi lava lea na uunaia ai Nathan e malaga i sisifo, na taunuu atu ai Pale P. Palate ma Laimani Wight i Katelani, Ohaio, mai Misuri e faamatala atu ia Iosefa Samita ma le aufono maualuga i Katelani le mala o le Au Paia o e o loo nonofo nei i le Itumalo o Clay, Misuri. Sa manatunatu Palate ma Wight pe faapefea ma o afea foi o le a laveaiina ai Siona, o lona uiga pe faapefea ma o afea foi o le a toe maua ai e le Au Paia lo latou laueleele i le Itumalo o Siakisone. Ina ua uma ona faalogologo atu ia Palate ma Wight, sa tautino atu e Iosefa Samita ”o le a alu o ia i Siona e fesoasoani i le laveaiina” ma talosagaina ni volenitia e o faatasi ma ia.

O le aso lava lena, na maua ai e Iosefa se faaaliga, lea ua avea nei ma Mataupu Faavae ma Feagaiga 103, lea na faatonuina ai o ia e aumai le toatele e tusa ma le 500 ”o le malosi o le fale [o le Alii]”—o tagata talavou ma tagata matutua o le Ekalesia—e o i Siona, lea o le a latou toe maua mai ai le tovine a le Alii. I ni nai masina na muamua atu, ia Tesema 1833, sa faaātaāta mai ai e le Alii lenei taumafaiga e laveai Siona i le faaaliga lea ua avea nei ma Mataupu Faavae ma Feagaiga 101. O le faaaliga o loo i ai se faataoto i se tamalii na pulea lona tovine e ona fili ma o le sa faatonuina lana auauna e faatu se autau ia toe maua mai lona fanua. I le faaaliga ia Fepuari 1834, na tofia ai e le Alii ia Iosefa Samita o le auauna i le faataoto ma tofia o ia e taitai se malaga i Siona.

Sa tali atu Nathan Baldwin i le talosaga mo ni volenitia. I le aso 3 o Me, 1834, sa taunuu ai o ia i Katelani, i le na o le lua aso a o lei tuua e Iosefa ma se vaega o alii mo Misuri. Pe tusa ma le 20 isi tagata na tuua foi le Teritori o Michigan i le aso 5 o Me, i lalo o le taitaiga a Laimani Wight ma Ailama Samita. Faatasi ai ma ni tagata na maua i lena malaga mai i le ala, o le malaga—sa lauiloa i lena taimi o le Tolauapiga a Isaraelu ma mulimuli ane faaigoaina o le Tolauapiga a Siona—na iu lava ina faitauina pe tusa ma le 205 alii ma pe tusa ma le 25 tamaitai ma tamaiti.

Sa faamalamalama mai e Sini Rikitone ma Oliva Kaotui ia sini o le malaga i se tusi na auina atu i le Au Paia i le Iunaite Setete atoa, ma sa aioi atu mo se fesoasoani. O lena tusi na faamalamalama mai ai o le a savavali atu le vaega i le Itumalo o Clay, Misuri, lea o le a talosagaina ai e taitai o le Ekalesia le kovana o Misuri o Tanielu Dunklin e valaau atu i le militeli a le setete, o se mea na talitonu Iosefa Samita ma isi sa naunau o ia e fai. O le a faafeao atu e le militeli le Au Paia i o latou fanua i le Itumalo o Siakisone ma faataape ai. O le a tumau pea tagata o le Tolauapiga a Siona, e auauna atu o se malosiaga e puipuia ai ina ia mautinoa ai e le toe tutuliesea tagata o le Ekalesia.

Peitai, e leai se tasi na iloaina, po o le a le tali a i latou i Misuri pe a ulu atu le tolauapiga i le setete. Sa faamoemoe atoatoa Nathan Baldwin e tau o se tasi o le tolauapiga, ma i le avea ai ma se tasi e sili atu ona gauai atu i le filemu, lea na popole ai o ia. ”E faigata lava ona i ai se mea e sili atu ona tiga i o’u lagona nai lo le faaali atu o meafaigaluega o le oti,” na toe ta’ua ai e Baldwin, ”ae sa ou mauaina se fana, mea e faaaoga ma pulufana, ma taumafai e a’oa’o a’u lava i le faaaogaina o ia mea.”

Sa tele lava ina totogi e tagata auai mo i latou lava tupe faaalu mo le tolauapiga. Sa saofaga tagata o le Ekalesia pe tusa ma le $300 i le malaga, ae sa le lava lena. E lei leva ona tuua Katelani, ae faapaiaina e tagata o le tolauapiga a latou tupe ma fatu ai se tupe lautele mo tupe faaalu. O nisi tagata o le ekalesia sa leai se mea e faapaiaina; o isi, e pei o Ioane Tanner, na saofaga e tusa ma le $170. Sa lagona e Nathan Baldwin o se faamamaluga le faapaiaina o le $14 o ana lava tupe. Sa faatulagaina foi le tolauapiga i ni vaega taitasi e toa 12 alii, faatasi ai ma le i ai o se tiutetauave patino mo alii taitoatasi i totonu o le vaega. Na tuuina atu ia Nathan le tofiga o le sapalaiina o vai.

Mo le masina ma le afa na sosoo ai, na savavali atu ai Nathan ma le vaega o totoe o le Tolauapiga a Siona i Ohaio, Initiana, ma Ilinoi a o agai atu i Misuri. O le saoasaoa sa telea’i, a o savalia e le tolauapiga le 40 maila i le aso. ”Ona e tele lava ina faatumulia taavale solofanua i ato, sa tatau ai ona matou savavali,” na manatua mulimuli ane ai e Nathan. O le tanuuga o lenei mea o le tiga ma manu’anu’a vae, ma e oo lava i ”tamatamaivae sa matuai tiga i le oloia lea na susū ai o matou totigi i le toto.” E ui lava o nisi i le tolauapiga, e pei o Sylvester Samita, sa faitio i le malaga atoa, sa inoino i meaai sa aai ai le tolauapiga ma le leai o se vai, o Nathan (faatasi ai ma le toatele o le tolauapiga) sa faaauau ona faia mea e ui i le faigata e aunoa ma se faitio—e tusa lava pe na o le pau le mea sa ia inuina o le aoina o le sau ”e ala i le asuina faafuasei o se ipu mai le mutia.”

I le amataga o Iuni 1834, na sopoia ai e le tolauapiga le Vaitafe o Misisipi i le agai i Misuri. I le aso 7 o Iuni, sa latou taunuu ai i le Vaitafe Masima, lea sa i ai se paranesi o le Ekalesia. I le aso 8 o Iuni, na faatasi atu ai le vaega o le Teritori o Michigan i le vaega a Katelani, ma, ina ua uma ona toefaatulagaina, i le aso 12 o Iuni sa faaauau e le tolauapiga le malaga agai atu i le Itumalo o Clay.

I le aso 19 o Iuni, na manatua ai e Nathan, o le vaega na ”tolauapi i se eleele maupu’epu’e i le va o le alalua o Vaitafe o Fagotaga, e latalata i se fale lotu a le Papatiso, na fausia i ogalaau e ala i meafaigaluega e pei o to’i.” A o saunia e le vaega le tolauapiga mo le afiafi, sa o atu ”ni nai alii faaauupegaina” ma ta’u atu i le vaega o le a latou ”vaai i seoli a o lei oo i le taeao.” O se vaega toatele o alii—na manatua e Nathan e faapea e 1,600, ae o nisi faapea pe tusa o le 500—sa faatalitali e osofaia le tolauapiga pe a oo ina goto le la. E lei pine ona faia lenei taufaamata’u, sa manatua e Nathan, a e alia’e mai ”se tamai ao uliuli na faaali mai i sisifo ma sa faateleina le telē seia oo ina punitia le lagi lanumoana atoa i ao uliuli ma tuuina atu ai se foliga tauimasui, a o o’o mai timuga mamafa, sa taalili matagi ma fe’emo malosi uila ma le pa pa leotele o faititili e seasea ona vaaia ma faalogoina.” Na pa’ū foi le uatoa, o nisi ”e pei o ipuinu mata’eta’e lapopoa,” na talepeina lala o laau ma gausia ai faalava o pa. O le afa tele na mafua ai ona ”malena ae le vaitafe, ina ia le mafai ona agai atu i luma [i latou], ma lē mafai foi e o latou fili ona o’o mai ia te i latou pe afai e i ai so latou mafaufau e fai.”

Na iloa e Nathan ma isi tagata o le tolauapiga le matagi o se faamaoniga o le puipuiga a le Atua, e pei ona taofia ai le vaega o tagata mai le osofaia o le tolauapiga. ”Na fetalai talu ai le Alii o le a Ia tauina taua a Lana au paia,” na ta’ua ai e Nathan, ”ma sa foliga mai e peiseai ua alu atu le poloaiga mai Lona afioaga, e faaaoga meatau a le Lagi i le puipuiga o Ana auauna.”

E lua aso talu ona uma le matagi, ae ulu atu se vaega o tamaloloa o sui o Itumalo o Ray ma Clay i le tolauapiga ma ta’u atu ia Iosefa e faapea, o le latalata atu o le tolauapiga na feita ai le toatele o tagata Misuri i sisifo. O le mea moni, sa lipotia mai e nisi o nusipepa e faapea, sa faapotopoto se vaega tele o alii i le Itumalo o Siakisone, ua sauni e faamasaaina le toto, ina nei sopoia e le tolauapiga le Vaitafe o Misuri. Sa ta’u atu e sui mai Itumalo o Ray ma Clay i le tolauapiga ”le ala o le a avea ma aiaiga faavae mo [le tolauapiga] e tulitulimatagauina ina ia puipuia” ai le ”fiafia ma le puipuiga” o tagata Misuri i sisifo. Sa iloa foi e Iosefa Samita e faapea o le kovana o Misuri o Tanielu Dunklin sa le manao e valaau atu i le militeli a le setete i lena taimi, o lona uiga o le a leai se leoleo o le militeli e toe faatasi atu ma le Au Paia i o latou laueleele i le Itumalo o Siakisone.

I le aso 22 o Iuni, sa faia ai e Iosefa se fono ”e fuafua ai po o a laasaga” e tatau ona faia e le tolauapiga. I le taimi o le fono, sa ia faalau atu ai le mea ua ta’ua nei o le Mataupu Faavae ma Feagaiga 105—o se faaaliga, ma ia Iosefa Holbrook, o se sa auai i le tolauapiga, ”sa faaalia ai le mafaufau o le Atua e faatatau i le laveaiina o Siona.” O le faaaliga na faatonuina ai le tolauapiga e faapea, ua le toe manaomia ona toe laveaiina Siona e i latou na auai i lena taimi, ma faamamafa atu ai o le a tau e le Atua taua a Siona ma e manaomia ona faaeeina toeaina o le Ekalesia i le mana a o lei mafai ona tupu le togiolaina o Siona. Na faamautinoa atu foi e le faaaliga i tagata auai e faapea, na taliaina e le Alii la latou ofoina atu o le taimi ma tupe i le faamoemoe o Siona. Mo Nathan Baldwin, o lenei faaaliga ”sa sili ona taliaina e [ia] i soo se mea sa ia faalogo muamua i ai, o le talalelei o le tuusaunoaga lea.” Sa lei faapena le vaaiga a isi tagata o le tolauapiga. Sa toe manatuaina e Nathan e faapea, o nisi sa liliuese mai le faatuatuaga ona sa latou le fiafia i le le faatagaina e tau.

Faatasi ai ma le tolauapiga ua le toe manaomia ona laveai Siona, sa amata ona faataape. Sa faanatinati le faamalologa ina ua taia le tolauapiga i le faaiuga o Iuni e se faamai pipisi o le kolela. E sefulutolu tagata o le tolauapiga na maliliu, faapea foi ma tagata e toalua o le Ekalesia sa nonofo i Misuri. ”O nisi o alii sili ona lelei i le tolauapiga” sa fasiotia i le faamai pipisi, sa toe ta’ua ai e Nathan. O Nathan ma isi tagata auai o e sa lei mafatia mai le faama’i sa manaomia ona faia o se mea e auauna atu e tausia i latou o e sa ma’itiaai.

I le aso 1 Iulai, 1834, na maua ai e Nathan faamalologa aloaia mai le tolauapiga, faapea foi lana vaega o le tupe faapaiaina e lei faaaluina. Sa moomia ona toe totogi mai ia te ia le $1.16 ae sa na o le tasi le talā na maua ona sa lei i ai sa latou sui sa’o. Sa toe malaga atu o ia i Katelani i le gasologa o nai vaiaso na sosoo ai ma le na o le tasi le tala e faatau ai se meaai.

E ui ina sa oo o ia i faafitauli ma faigata i le malaga, ae o le taimi o Nathan Baldwin i le Tolauapiga a Siona na faataatia ai se faavae mo lona olaga atoa. E lei umi ae maua e ia le avanoa e auai ai i le A’oga a Toeaina i Katelani e faatasi ai ma Iosefa Samita ma isi tagata a’oga. Sa i ai foi o ia faatasi ma na sui auai o le tolauapiga na valaauina e auauna atu i le Korama muamua a Fitugafulu. Na ia manatua pea le mea na tautino mai e le Alii i le vaega 105 e uiga i tagata auai o le tolauapiga: ”Ua ou faalogo i a latou tatalo, ma o le a ou taliaina la latou taulaga.”