2009
Ko e Anga-Fakamaʻumaʻu ʻi he Meʻa Kotoa Pē
Nōvema 2009


Ko e Anga-Fakamaʻumaʻu ʻi he Meʻa Kotoa Pē

Ko e ako ke anga-fakamaʻumaʻu ʻi he meʻa kotoa peé, ko ha meʻafoaki fakalaumālie ia ʻoku maʻu ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻĪmisi
Elder Kent D. Watson

Naʻe pehē ʻe he fakahinohino ʻa e Fakamoʻuí ʻi heʻene tali ki he fehuʻi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá: “Pea ʻe ʻikai lava ha taha ke tokoni ʻi he ngāué ni ʻo kapau ʻe ʻikai te ne loto-fakatōkilalo pea fonu ʻi he ʻofá, ʻo maʻu ʻa e tuí, ʻamanaki leleí, mo e manavaʻofá, pea anga-fakamaʻumaʻu ʻi he meʻa kotoa pē ʻa ia ʻe fakafalala kiate ia ke ne tauhí.”1

Ko e fakahinohino ke anga-fakamaʻumaʻu ʻi he meʻa kotoa peé ʻoku ʻaonga ia kiate kitautolu taki taha. Ko e hā ʻa e anga-fakamaʻumaʻu pea mo e ʻuhinga ʻoku finangalo ai ʻa e ʻEikí ke tau anga-fakamaʻumaʻú? ʻE lava pē ke fakaʻuhingaʻi ko e “feinga ke mapuleʻi hotau uʻa ki he meʻakaí mo e inú.” Ko e moʻoni ʻe lava ke hoko ʻa e fakaʻuhinga ko ʻeni ʻo e anga-fakamaʻumaʻú, ko ha faitoʻo lelei ki hono tauhi e Lea ʻo e Potó. ʻE lava ke fakaʻuhingaʻi ʻa e anga-fakamaʻumaʻú he taimi ʻe niʻihi, ko e “fakaʻehiʻehi mei he lotoʻitá, pe ko e ʻikai ke mole ʻa e faʻa kātakí.” Ko e ngaahi ʻuhinga foki ko ʻení ko e ngaahi founga siʻi pē ia ʻo hono fakaʻaongaʻi ʻo e leá ni ʻi he ngaahi tohi folofolá.

ʻI ha ʻuhinga fakalaumālie, ko e anga-fakamaʻumaʻú ko ha ʻulungāanga faka-ʻOtua ia ʻo Sīsū Kalaisi. ʻOkú Ne finangalo ke tau taki taha fakatupulaki ʻa e ʻulungāanga ko ʻení. Ko e ako ke anga-fakamaʻumaʻu ʻi he meʻa kotoa peé, ko ha meʻafoaki fakalaumālie ia ʻoku maʻu ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻI he fakamatala ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ʻi heʻene Tohi ki he kakai Kalētiá ʻo fekauʻaki mo e ngaahi fua ʻo e Laumālié, naʻá ne lea ai ʻo kau ki he “ ʻofá, fiefiá, melinó, kātaki fuoloá, anga-vaivaí, angaleleí, tuí, angamaluú, mo e [anga-fakamaʻumaʻú].”2

ʻI he tohi ʻa Paula kia Taitusi, ʻo fakamatalaʻi ange ʻa e ngaahi ʻulungāanga tukupau maʻá e pīsopé ke tokoni ʻi he ngāué ni, naʻá ne pehē ko e pīsopé kuo pau ke “[ʻoua ʻe] fai ki hono loto pē ʻoʻoná, pe ʻitangofua, … [ka] ke ne anga-fakamaʻumaʻu.”3 Ko e anga-fakamaʻumaʻú ko hono ʻai ia ha fakangatangata ʻi he meʻa kotoa pē pe ko e feinga ke mapuleʻi kita.

ʻI he malanga ʻa ʻAlamā ko e Siʻí ʻi he fonua ko Kitioné, naʻá ne pehē ai:

“ ʻOku ou ʻamanaki kuo ʻikai te mou fielahi ʻi he hīkisia ʻo homou lotó; ʻio, ʻoku ou ʻamanaki kuo ʻikai te mou tuku maʻu homou lotó ki he ngaahi koloa pea mo e ngaahi meʻa taʻeʻaonga ʻo e māmaní… .”

“Ko hoku lotó ke mou loto-fakatōkilalo, mo anganofo mo angavaivai; pea akoʻingofua; pea mohu ʻi he kātaki mo e faʻa kātaki fuoloa; pea [anga-fakamaʻumaʻu] ʻi he meʻa kotoa pē.”4

ʻI ha fakahinohino ʻa ʻAlamā kimuiange ki hono foha ko Sipiloní, pea ʻoku fakalahi mai kiate kitautolu ʻa e fakahinohino ko iá, ke “tokanga ke ʻoua naʻá ke fielahi ʻi he hikisiá.”5 Ka ke tau “ngāue faivelenga pea [anga-fakamaʻumaʻu] ʻi he meʻa kotoa pē.”6 Ko e anga-fakamaʻumaʻú ʻoku ʻuhinga ia ke sivisiviʻi lelei ʻetau ngaahi fakaʻamú mo e ngaahi holí; ke ngāue faivelenga pea faʻa kātaki ʻi he fekumi ki he ngaahi taumuʻa ʻoku māʻoniʻoní.

ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuohilí lolotonga ʻeku fakaʻuli atu ki ʻapi mei he ngāué, ne homo ha vaʻe ʻo ha loli lahi ne fononga mai ʻi he kauhala ʻe tahá. Ne punakaki mai e vaʻe meʻalelé mei he kauhala ʻe tahá. Ne teka mai ki he tafaʻaki ʻo e hala femoʻuekina naʻá ku ʻi aí. Ne sīfā e ngaahi meʻalelé ki he feituʻu kotoa, pea ʻikai ke ʻilo ʻe he kau fakaʻulí pe ʻe huʻu ki fē ʻa e vaʻe ʻo e meʻalelé. Naʻá ku kalo ki toʻohema ka naʻe totonu ke u kalo ki toʻomataʻu, pea tau fakamuimui ʻa e vaʻe meʻalelé ʻi he tuliki ʻo e sioʻata muʻa ʻo ʻeku meʻalelé.

Ne telefoni haku kaungāmeʻa ki hoku uaifí ʻo fakahoko ange ʻa e fakatuʻutāmaki ne hokó. Naʻá ne talamai ki mui, ko e ʻuluaki meʻa pē naʻá ne fakakaukau ki aí ko e ngaahi lavelavea mei he sioʻatá. Ko hono moʻoní, ne ngangana ʻiate au e momoʻi sioʻatá ka naʻe ʻikai ke u lavea. ʻOku ou fakapaupauʻi ʻoku ʻikai ko hono ʻuhingá ko ʻeku founga fakaʻulí; ka koeʻuhí, ko e sioʻata ʻo ʻeku kiʻi kaá naʻe ngaohi ia mei ha kalasi sioʻata fefeka.

Ko e sioʻata fefeká, hangē ko e ukamea fefeká, ʻoku haka ia ʻi ha afi vela ʻaupito ʻa ia ʻokú ne fakalahi atu hono mālohí. Ko ia ai, ʻoku ʻikai moefe ko ha kongokonga sioʻata māsila ʻi he taimi ka hoko ai ha fakatuʻutāmakí.

ʻIkai ngata aí, ko e tokotaha anga fakamaʻumaʻú—ʻa ia ʻoku loto fakatōkilalo mo fonu he ʻofá—ko ha tokotaha ia kuo toe tupulaki fakalaumālie foki. ʻI heʻetau tupulaki fakalaumālié, te tau lava ai ʻo fakatupulaki ʻa e mapuleʻi kitá mo moʻui fakapotopoto. ʻOku tau ako ke mapuleʻi mo fakamaʻumaʻu ʻetau ʻitá, fakamāfutofutá mo ʻetau loto hīkisiá. ʻI heʻetau tupulaki ʻi he mālohi fakalaumālié, te tau lava ai ʻo maluʻi kitautolu mei he ngaahi fakatuʻutāmaki mo e ngaahi meʻa ʻo e māmaní te ne lava ʻo maʻunimā kitautolú.

ʻOku tau fekumi kotoa pē ki he nonga ʻo e ʻatamaí pea ʻoku tau fakaʻamua kotoa pē ke malu mo fiefia hotau ngaahi fāmilí. Kapau ʻoku tau kumi ki he ngaahi tāpuaki ʻi he taʻu ko ʻeni kuo maliu atú lolotonga ʻa e tō-lalo fakaʻekonōmiká, mahalo ʻoku hanga ʻe he ngaahi faingataʻa kuo fehangahangai mo ha niʻihi kehe ʻo akoʻi mai kiate kitautolu ko e nonga ʻo e ʻatamaí, malú mo e fiefiá, ʻoku ʻikai maʻu ia ʻi he fakatau ʻo ha ʻapi pe ko e tānaki ʻo lahi e ngaahi koloá pea iku lahi ange ai e moʻuá ia ʻi he paʻanga hū maí pe paʻanga ʻoku tau maʻú.

ʻOku tau moʻui ʻi ha māmani taʻemanonga mo taʻe anga-fakamaʻumaʻu ʻoku fonu ʻi he veiveiuá mo e fekeʻikeʻí. ʻOku hangē ia ko e falukunga kakai ne ului ki he ngaahi siasi kehekehe ʻi he taimi ne taʻu 14 ai ʻe Siosefa Sāmitá ʻi heʻene fekumi ki he tali ki heʻene ngaahi fehuʻí. Naʻe pehē ʻe he talavou ko Siosefá, “Naʻe fakaʻau ʻo mole ʻaupito ʻa ʻenau feʻofoʻofaní kotoa, ʻo kapau naʻe ai ha taimi naʻe ai haʻanau feʻofoʻofani, ʻi he fakafetauʻilea pea mo e feʻauhi ʻo e ngaahi fakakaukaú.”7

ʻOku maʻu e ongoʻi malu ʻi hotau ngaahi fāmilí mei he ako ke mapuleʻi kitá, fakaʻehiʻehi mei he ngaahi meʻa taʻeʻaonga ʻo e māmaní, mo e anga-fakamaʻumaʻu ʻi he meʻa kotoa peé. ʻOku maʻu e nonga ʻo e fakakaukaú mei hono fakamālohia ʻo e tui kia Sīsū Kalaisí. ʻOku maʻu ʻa e fiefiá mei hono tauhi faivelenga e ngaahi fuakava naʻe fai ʻi he papitaisó pea mo e ngaahi temipale māʻoniʻoni ʻo e ʻEikí.

Ko e hā mo ha toe sīpinga ʻo e anga-fakamaʻumaʻú ʻe lelei ange ʻi he meʻa ne fai ʻe hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí?

ʻI he taimi ʻoku kamata ai ke tau ongoʻi ʻi hotau lotó ʻa e ʻitá ko e tupu mei he fekeʻikeʻí mo e tāufehiʻá, kuo akonaki mai ʻa e Fakamoʻuí ke tau “fakatomala, pea hoko ʻo tatau mo ha tamasiʻi siʻi.”8 ʻOku totonu ke tau fakalelei mo hotau taʻoketé pe tehiná pea haʻu ki he Fakamoʻuí mo e loto faivelenga.9

ʻI he taimi ʻoku taʻeʻofa ai e niʻihi kehé, ne ʻosi akonaki mai ʻa Sīsū ʻo pehē “ko ʻeku ʻofá ʻe ʻikai mahuʻi meiate koe.”10

ʻOkú Ne folofola mai ko e taimi ʻoku tau fepaki ai mo e faingataʻá: “Ke ke faʻa kātaki ʻi he ngaahi faingataʻá, ʻoua ʻe lea kovi kiate kinautolu ʻoku lauʻikoví. Puleʻi ho falé ʻi he angamalū, peá ke tuʻu maʻu.”11

ʻI he taimi ʻoku ngaohikovia ai kitautolú, ʻe lava ke fakafiemālieʻi kitautolu ʻi heʻetau ʻilo “naʻe ngaohikovia ia, pea naʻe fakamamahiʻi ia, ka naʻe ʻikai siʻane lea.”12 “Ko e moʻoni kuó Ne fuesia ʻa hotau ngaahi mamahí, ʻo Ne kātakiʻi ʻetau ngaahi loto-mamahí.”13

ʻI he taimi ne mamahi ai ʻa e tuʻukimuʻa ko Sīsū Kalaisí maʻatautolu ʻo aʻu ki he tuʻunga naʻe tafe ʻa e taʻataʻá mei he ava kotoa ʻo hono kilí, naʻe ʻikai pē ke hā mai Haʻane houhau pe lea kovi. ʻI ha ʻulungāanga faʻa mapuleʻi mo anga-fakamaʻumaʻu taʻe-hano-tatau, naʻe ʻikai te Ne fakakaukauʻi pē Ia, ka ko koe pea mo au. Pea ʻi he loto-fakatōkilalo mo fonu ʻi he ʻofá, naʻá Ne folofola, “Ka neongo iá, kae tuku ʻa e lāngilangí ki he Tamaí, pea naʻá ku inu ai ʻo fakaʻosi ʻa ʻeku ngaahi teuteu ki he fānau ʻa e tangatá.”14

Lolotonga ʻa e taʻu kuo toki ʻosí, ne u faingamālie ai ke u fakamoʻoni ki he Kaingālotu mo e ngaahi kaungāmeʻa ʻi ʻĒsiá kotoa, ʻo kau ki he moʻoni ʻo e Fakamoʻuí pea mo e ongoongolelei kuo Toe Fakafoki Maí. Ko e tokolahi ʻo kinautolu ko ha toʻu tangata ʻuluaki ke kau ki he Siasí pea ʻoku nau nofo ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku foʻou ki ai e Siasí. ʻOku tatau e fononga ʻoku nau foua he ngaahi ʻaho kimui ní mo e ngaahi meʻa ne aʻusia ʻe he kau fuofua kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he ngaahi taʻu lahi kuohilí.

ʻI he māmani fakaofo ko ʻeni ʻo e ngaahi matakali kehekehé ʻi ʻĒsiá, ʻa ia ko e peseti pē ʻe 1 ʻo e kakaí ʻoku kau ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ko ia ʻoku ou maʻu ai ha houngaʻia makehe ki he ʻulungāanga faka-Kalaisi ʻo e anga-fakamaʻumaʻú. ʻOku ou ʻofa mo fakaʻapaʻapa ki he Kāingalotu ko ʻení ʻi heʻenau tā sipinga leleí ʻo u ako ai e ʻuhinga ʻo e loto-fakatōkilaló mo e fonu ʻi he ʻofá, ʻo “anga-fakamaʻumaʻu ʻi he meʻa kotoa pē ʻa ia ʻe fakafalala ke [nau] tauhí.”15 Kuo fakafou ʻiate kinautolu ʻeku maʻu ha mahino lelei ange ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá ki he kotoa ʻo ʻEne fanaú.

ʻOku ou tuku mo kimoutolu ʻeku fakamoʻoní, ʻoku moʻui hotau Huhuʻí pea ko ʻEne meʻafoaki faka-ʻOtua ʻo e anga-fakamaʻumaʻú ʻoku ʻatā ia ke maʻu ʻe he fānau taki taha ʻa e ʻOtuá, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

MAʻUʻANGA FAKAMATALÁ

  1. T&F 12:8.

  2. Kalētia 5:22–23.

  3. Taitusi 1:7–8.

  4. ʻAlamā 7:6, 23.

  5. ʻAlamā 38:11.

  6. ʻAlamā 38:10.

  7. Siosefa Sāmita - Hisitōlia 1:6.

  8. 3 Nīfai 11:37.

  9. Vakai, 3 Nīfai 12:24.

  10. 3 Nīfai 22:10.

  11. T&F 31:9.

  12. Mōsaia 14:7.

  13. Mōsaia 14:4.

  14. T&F 19:19.

  15. T&F 12 :8.