Konifelenisi Lahi
ʻOku Fakamālohia, Maluʻi, mo Teuteuʻi Kitautolu ʻe he Ngaahi Fuakava mo e ʻOtuá ki he Nāunau Taʻengatá
Konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2022


ʻOku Fakamālohia, Maluʻi, mo Teuteuʻi Kitautolu ʻe he Ngaahi Fuakava mo e ʻOtuá ki he Nāunau Taʻengatá

ʻI heʻetau fili ke fai ha ngaahi fuakava mo tauhi kinautolú, ʻe tāpuakiʻi kitautolu ʻaki ʻa e fiefia lahi ange ʻi he moʻuí ni pea mo ha moʻui taʻengata nāunauʻia ʻi he moʻui kahaʻú.

Siʻi ngaahi tokoua, ko ha meʻa fakafiefia ke tau fakataha ʻi ha feohiʻanga fakatokoua fakaemāmani lahi! ʻI heʻetau hoko ko ha houʻeiki fafine ʻoku nau fakahoko mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava mo e ʻOtuá, ʻoku tau fevahevaheʻaki ai ha ngaahi haʻi fakalaumālie ʻoku tokoni ke tau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa ʻo hotau kuongá mo teuteuʻi kitautolu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. Pea ʻoku fakaʻatā kitautolu ʻi heʻetau tauhi ʻa e ngaahi fuakava ko iá ke tau hoko ko ha kau fafine mo ha ivi tākiekina te ne lava ʻo tohoakiʻi mai ʻa e niʻihi kehé ki he Fakamoʻuí.

Ko kinautolu kuo papitaisó, kuo nau fuakava ʻi he ʻaho fakangalongataʻa ko iá ke toʻo kiate kinautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ke manatu maʻu ai pē kiate Ia, tauhi ʻEne ngaahi fekaú, pea tauhi kiate Ia ʻo aʻu ki he ngataʻangá. ʻI heʻetau fai ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻoku talaʻofa mai ʻe he Tamai Hēvaní te Ne fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá pea foaki mai ʻa e takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku hoko ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení ko e kamataʻanga ʻo ʻetau ʻi he halá, kapau te tau hokohoko atu ʻi he vilitaki ki muʻa pea kātaki ki he ngataʻangá, te tau lava ai ʻo nofo mo Ia mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ʻi he puleʻanga fakasilesitialé. ʻOku maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē kuo papitaisó ʻa e talaʻofa ʻo e ngaahi faingamālie ko ʻení kapau te nau tauhi ʻa e fuakava ne nau fakahoko ʻi he ʻaho makehe ko iá.

ʻOku maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau fakahoko ha toe ngaahi fuakava ʻi he temipalé ha ngaahi talaʻofa mālohi ʻo makatuʻunga ʻi heʻenau faivelenga fakatāutahá. ʻOku tau palōmesi fakamātoato ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, moʻui ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, moʻui maʻa, mo fakatapui hotau taimí mo e ngaahi talēnití ki he ʻEikí. ʻOku talaʻofa mai ai ʻe he ʻOtuá ha ngaahi tāpuaki ʻi he moʻuí ni pea mo e faingamālie ke toe foki hake kiate Ia.1 ʻI he founga ko iá, ʻoku foaki mai ai pe fakakoloaʻi ʻaki kitautolu ʻa e mālohi ke fakafaikehekeheʻi ʻa e moʻoní mei he loí, totonú mei he halá, ʻi he haʻohaʻonga ʻo ha ngaahi leʻo fakapuputuʻu mo kovi ʻokú ne ʻohofi kitautolu mei he tafaʻaki kotoa pē. He toki meʻa-foaki fakaofo moʻoni ia!

ʻI heʻeku teuteu ki heʻeku fuofua ʻalu ki he temipalé, naʻe tokoniʻi au ʻe heʻeku faʻeé mo e kau fafine taukei ʻi he Fineʻofá ke u fili ʻa e ngaahi meʻa te u fie maʻú, kau ai ha teunga ouau fakaʻofoʻofa. Ka naʻe hoko ʻa e teuteu mahuʻinga tahá kimuʻa peá u toki ʻiloʻi ʻa e meʻa ke tuí. Hili hono ʻinitaviu au ʻe he pīsopé ke ʻiloʻi pe ʻoku ou moʻui tāú, naʻe fakamatalaʻi ʻe heʻeku pīsopé ʻa e fuakava te u faí. Naʻe ʻomi ʻe heʻene fakamatala leleí ha faingamālie ke u fakakaukau mo mateuteu ai ke fai ʻa e ngaahi fuakava ko iá.

ʻI he hokosia ʻa e ʻahó, naʻá ku kau atu ʻi ha loto-houngaʻia mo nonga foki. Neongo naʻe ʻikai mahino kakato kiate au ʻa hono mahuʻinga ʻo e ngaahi fuakava naʻá ku fakahokó, ka naʻá ku ʻiloʻi naʻá ku haʻisia ki he ʻOtuá ʻo fakafou ʻi he ngaahi fuakava ko iá pea naʻe talaʻofa mai ha ngaahi tāpuaki ne ʻikai fuʻu mahino kiate au kapau te u tauhi kinautolu. Talu mei he ʻuluaki aʻusia ko iá, mo ʻeku fakapapauʻi maʻu pē ʻoku hanga ʻe heʻetau tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻoku tau fakahoko mo e ʻOtuá ʻo fakaʻatā kitautolu ke tau maʻu ʻa e mālohi ʻo e Fakamoʻuí, ʻa ia ʻokú ne fakamālohia kitautolu ʻi hotau ngaahi faingataʻaʻia paú, ʻomi ha maluʻi mei he tākiekina ʻo e filí, mo teuteuʻi kitautolu ki ha kahaʻu ʻo e nāunau taʻengatá.

ʻE lava ʻa e ngaahi aʻusia ʻo e moʻuí ʻo fakatou fakafiefia mo fakamamahi, fakaʻofa mo nāunauʻia. ʻOku tokoni ʻa e aʻusia takitaha ke mahino lahi ange ai kiate kitautolu ʻa e ʻofa taʻe fakangatangata ʻa ʻetau Tamaí mo ʻetau malava ke liliu ʻo fakafou ʻi he meʻaʻofa ʻo e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku fakaʻatā ʻe hono tauhi ʻetau ngaahi fuakavá ʻa e mālohi ʻo e Fakamoʻuí ke fakamaʻa kitautolu ʻi heʻetau ako ʻo fakafou heʻetau ngaahi aʻusiá—ʻo tatau ai pē pe ko ha kiʻi fehalaaki siʻi pe lahi. ʻE hapai kitautolu ʻe hotau Huhuʻí ʻi heʻetau toó kapau te tau tafoki kiate Ia.

ʻĪmisi
Hifo maea (rappelling) hifo ki lalo ʻi ha lilifa

Kuó ke ʻosi tuʻu sītuʻa nai ʻi ha ngutuʻi lilifa māʻolunga? ʻI he hifo maea (rappelling) ʻi ha lilifá, neongo ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku haʻi maʻu koe ki ha faʻunga maea mālohi mo ha meʻangāue te ne lava ʻo tukuhifo fakalelei koe ki he takele ʻo e lilifá, ka ʻoku kei hoko pē ʻete tuʻu ʻi he ngutuʻi lilifá ko ha aʻusia fakamanavahē. ʻI he taimi ʻokú te manga holomui ai mei he ngutuʻi lilifá ʻo tō ki he ʻeá, ʻoku fie maʻu ke te falala ki he meʻa ʻoku fakamaʻu kita ki aí, ʻa ia kuo haʻi maʻu ki ha meʻa ʻoku ʻikai toe ngāue holo. ʻOku fie maʻu ke te falala ki he tokotaha te ne tukutukuhifo lelei ʻaki kita ʻa e maeá. Pea neongo ʻoku ʻoatu ʻe he meʻangāué ha faingamālie ke ke mapuleʻi ai ʻa e taimi hoʻo ʻalu hifó, kuo pau ke ke maʻu ha loto-falala he ʻikai tuku koe ho hoá ke ke tō.

ʻĪmisi
Ngaahi taula ʻo e maea hifo lilifá
ʻĪmisi
Finemui ʻoku hifo mei ha lilifa ʻi ha maea

ʻOku ou manatuʻi lelei pē ʻeku hifo maea mo ha kau finemui. Ko au naʻe fuofua ʻalu hifo ʻi he kulupú. ʻI heʻeku manga holomui ki he lilifá, naʻe fakafokifā pē ʻeku tō ki lalo taʻe te u lava ʻo mapuleʻí. Meʻamālié, naʻe ngatupe e maeá pea tuʻu maʻu mo ʻeku tō fakavavevave hifó. ʻI heʻeku tautau ʻi he vaeuaʻangá mei he maka māsila ʻi lalo ʻi he lilifa māʻolungá, ne u lotua fakamātoato ʻa e tokotaha pe ko e meʻa naʻá ne kei taʻotaʻofi au mei heʻeku tō ki he funga maka ʻi laló.

Naʻá ku toki ʻilo kimui ange, naʻe teʻeki maʻu hono fakamaʻu ʻa e polota ʻo e taulá, pea ʻi heʻeku manga pē ʻo mavahe mei he ngutuʻi lilifá, naʻe fihia mai mo e tokotaha naʻá ne tukutukuhifo aú ʻo fusiʻi vave mai ki he ngutuʻi lilifá. Ka naʻe lava ke ne fakaʻefihiaʻi hono vaʻé ʻi ha ngaahi foʻi maka. Naʻá ne tuʻu maʻu ai ʻi he tuʻunga ko iá, peá ne lava ai ʻo tukutukuhifo au ʻaki hono nimá ʻi he maeá. Neongo naʻe ʻikai ke u lava ʻo sio kiate ia, ka naʻá ku ʻiloʻi naʻá ne ngāue ʻaki hono iví kotoa ke fakahaofi au. Naʻe ʻi he takele ʻo e lilifá ha kaungāmeʻa ʻe taha, naʻá ne mateuteu ke hapo au kapau ne ʻikai toe puke au ʻe he maeá. ʻI heʻeku aʻu hifo ki aí, naʻá ne puke atu hoku nofoʻá ʻo tukuhifo au ʻo aʻu ki he kelekelé.

ʻI he hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko hotau fakamaʻunga mo e hoa-ngāue haohaoá, ʻoku tau fakapapauʻi ai ʻa Hono ivi ʻofá ʻi he taimi ʻo e ʻahiʻahí naʻa mo ha fakamoʻui ʻo fakafou ʻiate Ia. Hangē ko e akonaki ʻa Palesiteni M. Lāsolo Pālati: “Tui ki he ʻOtuá mo Hono ʻAlo, ko e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ko [Ia] … ʻa e fakamaʻunga kuo pau ke tau maʻu ʻi heʻetau moʻuí ke tau pikitai ki ai ʻi he ngaahi taimi ʻo e fetōʻaki fakasōsialé mo e faiangahalá. … Kuo pau ke fakatefito ʻetau tuí … ʻia Sīsū Kalaisi, ʻi Heʻene moʻuí mo e fakaleleí, pea ʻi hono fakafoki mai ʻo ʻEne ongoongoleleí … ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.”2

Ko e meʻangāue fakalaumālie ʻokú ne fakahaofi kitautolu mei haʻatau faingataʻaʻia ʻi he ngaahi maka ʻo e filí ʻa ʻetau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí mo e ngaahi fuakava ʻoku tau faí. Te tau lava ʻo falala ki he ngaahi poupou ko ʻení ke tataki mo ʻave kitautolu ki he malú. ʻI he hoko ʻa e Fakamoʻuí ko hotau hoa ngāué, he ʻikai te Ne teitei finangalo ke tau tō ʻo fuʻu mamaʻo mei Heʻene tokoní. Naʻa mo e taimi ʻo ʻetau faingataʻaʻiá mo e mamahí, ʻokú Ne ʻi ai ke hiki hake mo fakalotolahi. ʻOku tokoni foki Hono mālohí ke tau fakaakeake ai mei he nunuʻa fakamamahi ʻo e ngaahi fili ʻa e niʻihi kehé. Neongo iá, kuo pau ke tau takitaha tui hotau nofoʻá pea fakapapauʻi ʻoku haʻi maʻu ʻa e ngaahi fakaponá. Kuo pau ke tau fili ke fakamaʻu kitautolu ki he Fakamoʻuí, ke haʻisia kiate Ia ʻi heʻetau ngaahi fuakavá.3

Te tau fakamālohia fēfē ʻa e fakamaʻunga ko iá? ʻOku tau lotu ʻi he loto-fakamātoato, ako mo fakalaulauloto ki he folofolá, maʻu ʻa e sākalamēnití ʻi he laumālie ʻo e fakatomala mo e ʻapasia, feinga ke tauhi ʻa e ngaahi fekaú, pea muimui ki he faleʻi ʻa e palōfitá. Pea ʻi heʻetau fakahoko hotau ngaahi fatongia fakaʻahó ʻi he ngaahi founga “māʻolunga mo māʻoniʻoni angé,”4 ʻoku tau vāofi ange ai ki he Fakamoʻuí, pea ʻi he taimi tatau, ʻoku tau tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke haʻu kiate Ia.

ʻOku fēfē nai ʻa e “founga māʻolunga mo māʻoniʻoni ange” ko iá? ʻOku tau feinga ke moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi heʻetau feohi kotoa pē. ʻOku tau tokangaʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá ʻi heʻetau ngāue fakaetauhi moʻoní, ʻo fakahaaʻi ʻetau ʻofá ʻi ha kiʻi ngāue tokoni faingofua. ʻOku tau vahevahe ʻa e ongoongo fakafiefia ʻo e ongoongoleleí mo kinautolu ʻoku nau fie maʻu ʻa e melinó mo e mālohí pea “ʻikai … te nau ʻilo ʻa e feituʻu ke ʻiloʻi ai iá.”5 ʻOku tau ngāue ke fakatahaʻi ʻa e ngaahi fāmilí ke taʻengata ʻi he ongo tafaʻaki fakatouʻosi ʻo e veilí. Pea hangē ko e fakamatala ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni kiate kinautolu kuo nau fakahoko ha ngaahi fuakava ʻi he fale ʻo e ʻEikí, “ʻE tui ʻe he pataloni kotoa pē ʻo e temipalé ʻa e kāmeni toputapu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, [ʻa ia] … ʻokú ne fakamanatu mai … ke tau ʻaʻeva ʻi he hala ʻo e fuakavá ʻi he ʻaho takitaha ʻi ha founga māʻolunga mo māʻoniʻoni angé.”6 Ko e ngaahi ngāué ni ʻoku ʻikai ko ha meʻa ia ke tātātaha hono fakahokó, ka ʻoku mahuʻinga fau ki heʻetau fiefia fakaʻahó—mo ʻetau fiefia taʻengatá.

ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe toe mahuʻinga ange ki heʻetau fakalakalaka taʻengatá ka ko hono tauhi ʻetau ngaahi fuakava mo e ʻOtuá. ʻI he taimi ʻoku mālohi ai hono tauhi ʻetau ngaahi fuakava ʻi he temipalé, te tau lava ʻo falala ki ha fakataha fiefia mo hotau ngaahi ʻofaʻangá ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veilí. ʻOku ʻamanaki mai ʻa e fānau pe mātuʻa pe hoa mali ko ia kuo ʻosi mavahe mei he moʻui fakamatelié ʻaki hono lotó kotoa, te ke tauhi moʻoni ki he ngaahi fuakava ʻokú ne haʻi fakataha kimoutolú. Kapau te tau taʻe tokanga pe toʻo maʻamaʻa ʻetau ngaahi fuakava mo e ʻOtuá, ʻoku tuʻu laveangofua ai ʻa e ngaahi haʻi taʻengata ko iá. Ko ʻeni ʻa e taimi ke tau fakatomala aí, fakaleleiʻi, pea toe feinga peé.

ʻOku taʻeʻaonga ʻa e fiefiá kapau ʻoku tau fakafetongi ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e fiefia taʻengatá ʻaki ha ngaahi meʻa fakafiemālie fakataimi. Neongo hotau taʻu motuʻá, ka ko e moʻoni tuʻuloá ia: ko e kī ki he fiefia ʻoku tuʻuloá ʻa hono moʻui ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo tauhi ʻa e ngaahi fuakavá. Kuo fakapapauʻi mai ʻe hotau palōfita ko Palesiteni Nalesoní, “ʻoku maʻu hotau maluʻi taupotu tahá mo e fiefia tuʻuloá ʻi heʻetau pikitai ki he vaʻa ukamea ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí, ʻa ia ʻoku fakakakato ʻaki hono ngaahi fuakavá mo e ngaahi ouaú. ʻI heʻetau fakahoko iá, te tau lava ʻo folaua e ngaahi tahi hoú koeʻuhí he ʻoku tau maʻu e mālohi ʻo e ʻOtuá.”7

ʻOku folaua ʻe hatau tokolahi ha ngaahi tahi hou. ʻI hono felīlīʻaki kitautolu ʻe he ngaahi peau ʻo e faingataʻá pea faʻa fakakuihi kitautolu ʻe he ngaahi loʻimata ʻoku tō mai he ngaahi faingataʻa ko iá, mahalo he ʻikai ke tau ʻilo ʻa e hala ke ʻaʻalo ai ʻetau vaka fakahaofi moʻuí. Mahalo he ʻikai ke tau ʻilo ʻoku tau maʻu e mālohi ke taufonua. ʻI hoʻo manatuʻi ko haikoe—ko ha fānau ʻofeina ʻa e ʻOtuá—ko e ʻuhinga ʻokú ke ʻi he māmaní aí, pea mo hoʻo taumuʻa ke nofo mo e ʻOtuá mo e niʻihi ʻokú ke ʻofa aí, ʻe fakakaukau lelei ai mo tataki koe ʻi he hala ʻoku totonú. Naʻa mo e lotolotonga ʻo e matangí, ʻoku ʻi ai ha maama ngingila ke ne fakahinohino mai e halá. Naʻe folofola ʻa Sīsū, “Ko au [ʻa e] maama ʻoku ulo ʻi he fakapoʻulí.”8 ʻOku fakapapauʻi mai ʻetau malú ʻi he taimi ʻoku tau sio ai ki Heʻene māmá mo tauhi totonu ʻetau ngaahi fuakavá.

Ko ha faingamālie fungani ia ke feʻiloaki ai mo e houʻeiki fafine ʻo e toʻu kotoa pē ʻoku nau moʻui ʻi ha ngaahi tūkunga kehekehe ʻo tauhi ʻenau ngaahi fuakavá. ʻOku nau hanga ki he ʻEikí mo ʻEne palōfitá ʻi he ʻaho kotoa pē ke maʻu ha fakahinohino, kae ʻikai ko e mītia ʻoku manakoá. Neongo honau ngaahi faingataʻaʻia fakafoʻituituí mo e ngaahi poto fakatuʻutāmaki ʻo e māmaní ʻa ia ʻoku feinga ke taʻofi kinautolu mei hono tauhi ʻenau ngaahi fuakavá, ka ʻoku nau fakapapau ke nofo maʻu ʻi he hala ʻo e fuakavá. ʻOku nau fakafalala ki he talaʻofa ʻo e “meʻa kotoa pē ʻoku maʻu ʻe [he] Tamaí.”9 Pea neongo pe ko e hā ho taʻu motuʻá, ʻoku maʻu ʻe kimoutolu kotoa kau fafine kuo mou fakahoko ha fuakava mo e ʻOtuá, ʻa e tuʻunga malava ke hiki hake ʻa e maama ʻa e ʻEikí pea tataki ʻa e niʻihi kehé kiate Ia.10 ʻI hoʻo tauhi hoʻo ngaahi fuakavá, te Ne tāpuakiʻi koe ʻaki Hono mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo ke maʻu ha ivi tākiekina mālohi ʻi he taha kotoa pē ʻokú ke fengāueʻaki mo iá. Hangē ko e pehē ʻe Palesiteni Nalesoni, ko kimoutolu ʻa e kau fafine te mou fakahoko ʻa e ngaahi kikite kuo tomuʻa kikiteʻí!11

Siʻi ngaahi tokoua, ko e meʻa mahuʻinga tahá ko hoʻomou nofo maʻu ʻi he hala ʻo e fuakavá kia Sīsū Kalaisí! Kuo tāpuekina kitautolu ke tau omi ki he māmaní ʻi ha kuonga kuo lahi ai e ʻū temipalé ʻi he māmaní. ʻOku maʻu ʻe he mēmipa moʻui taau kotoa pē ʻo e Siasí ha faingamālie ke fakahoko mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻi he temipalé. Kakai lalahi kei talavou, ʻoku ʻikai fie maʻu ke mou tatali ki he malí pe ngāue fakafaifekaú ke toki fakahoko ʻa e ngaahi fuakava toputapu ko iá. Te ke lava ʻo teuteu ʻi hoʻo kei finemuí ke ke lava ʻo maʻu ʻa e maluʻi mo e mālohi ʻoku ʻoatu ʻe he ngaahi fuakava fakatemipalé ʻi he hili pē hoʻo taʻu 18, ʻi hoʻo mateuteu mo ongoʻi ha loto-holi ke maʻu mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava fakatemipale ko iá.12 Ko kimoutolu kuo ʻosi maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e temipalé, ʻoua naʻa mou tuku ke hanga ʻe he kau fakaangá pe ngaahi fakahohaʻá ʻo tohoakiʻi koe mei he ngaahi moʻoni taʻengata ko ʻení. Ako mo kole ha ngaahi maʻuʻanga tokoni falalaʻanga ke mahino lahi ange ʻa e mahuʻinga toputapu ʻo e ngaahi fuakava kuó ke fakahokó. ʻAlu ki he temipalé ʻi he lahi taha te ke lavá mo fakafanongo ki he Laumālié. Te ke ongoʻi ʻa hono fakapapauʻi atu ʻokú ke ʻi he hala ʻo e ʻEikí. Te ke maʻu ʻa e loto-toʻa ke hokohoko atu peá ke ʻalu fakataha foki mo ha niʻihi.

ʻOku ou fakamoʻoni ko e taimi ʻoku tau fili ai ke fakahoko ha ngaahi fuakava mo e Tamai Hēvaní pea mo maʻu ʻa e mālohi ʻo e Fakamoʻuí ke tauhi kinautolú, ʻe tāpuekina kitautolu ʻaki ha fiefia lahi ange ʻi he moʻuí ni ʻo laka ange ʻi he meʻa te tau lava ʻo mafakakaukaua ʻi he taimi ní pea mo ha moʻui taʻengata nāunauʻia ʻi he maama ka hoko maí.13 ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.