Konifelenisi Lahi
Hiki Hake Ho Lotó pea Fiefia
Konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2022


Hiki Hake Ho Lotó pea Fiefia

Ne fanauʻi mai kitautolu ʻi he taimi ko ʻení koeʻuhí ko ha taumuʻa fakalangi, ko hono tānaki ʻo ʻIsilelí.

Naʻe folofola fakalotolahi ʻa e ʻEikí kia Tōmasi B. Maasi, ne toki papi ului ki he Siasí, ʻo pehē, “Hiki hake ho lotó pea fiefia, he kuo hokosia ʻa e houa ʻo hoʻo ngāué” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 31:3).

ʻOku ou tui ʻe lava ke hoko ʻa e fakaafe ko ʻení ko ha ueʻi fakalaumālie ki he kāingalotu kotoa ʻo e Siasí. He koeʻuhí kuo tau maʻu mei heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e ngāue ke tānaki ʻa ʻIsileli ʻi he ongo tafaʻaki fakatouʻosi ʻo e veilí.

Kuo pehē ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, “Ko e tānaki ko iá, ʻa e meʻa mahuʻinga taha ʻoku hoko ʻi he māmaní ʻi he ʻaho ní. ʻOku ʻikai ha toe meʻa te ne fakatataua hono mālohí, ʻikai ha toe meʻa ʻe fakatataua ki hono mahuʻingá, ʻikai ha toe meʻa ʻe fakatataua ki hono fakaʻeiʻeikí.”1

Ko e moʻoni, ʻoku lahi e ngaahi ngāue ʻaonga ʻi he māmaní. ʻOku ʻikai malava ke fakalau kotoa kinautolu. Ka ko e meʻa ní he ʻikai te ke fie kau ʻi ha ngāue maʻongoʻonga ʻi he ivi ʻokú ke maʻú ʻi ha feituʻu ʻe hoko ai hoʻo tokoní ko ha liliu mahuʻinga? ʻOku hoko ʻa e tānakí ko ha liliu taʻengata ia ki he tokotaha kotoa pē. ʻOku lava ʻa e kakai ʻi he toʻu kotoa pē ʻo kau ʻi he ngāué ni ʻo tatau ai pē pe ko e hā honau tūkungá mo e feituʻu ʻoku nau nofo aí. ʻOku ʻikai ha toe ngāue kehe he māmaní ʻe fakakau ai e taha kotoa.

Naʻe lea fakahangatonu ʻa Palesiteni Nalesoni ki he toʻu tupú ʻo pehē, “kuo fakatatali ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa ʻEne ngaahi laumālie fakaʻeiʻeiki tahá—pea mahalo … ko ʻEne timi lelei tahá—ki he kuonga fakaʻosi ko ení. Ko e ngaahi laumālie fakaʻeiʻeiki ko iá—ʻa e kau ngāue lelei taha, mo e kau helo ko iá—ʻa kimoutolu!”2

ʻIo, kuo teuteuʻi ʻa kimoutolu kimuʻa ʻi he moʻuí ni pea fanauʻi mai he taimí ni ke kau ʻi he ngāue maʻongoʻonga ʻo hono tānaki ʻo ʻIsilelí ʻi he ongo tafaʻaki fakatouʻosi ʻo e veilí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:53–56).

Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai e ngāué ni? Koeʻuhí he “ʻoku mahuʻinga lahi ʻa e ngaahi laumālié ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:10). Pea koeʻuhí “ko ia ia ʻokú ne tui kia [Sīsū Kalaisi], mo papitaisó, ʻe fakamoʻui ia; pea … te nau maʻu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá” (3 Nīfai 11:33). Kae pehē foki, “ko e meʻa kotoa pē ʻoku maʻu ʻe [he] Tamaí, ʻe foaki ia” kiate kinautolu ʻoku nau maʻu ʻEne ngaahi ouaú mo tauhi ʻEne ngaahi fuakavá (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:38). ʻIkai ke ngata aí, ʻoku “tokosiʻi ʻa e kau ngāué” (Luke 10:2).

Ko e Siasi pē ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku tau maʻu ai ʻa e mālohi, mafai, pea mo e founga ke ʻoatu ai ʻa e faʻahinga tāpuaki peheé ki he niʻihi kehé, ʻo tatau ai pē pe ʻoku moʻui pe mate.

Hangē ko e lea ʻa Palesiteni Nalesoní: “Ka ʻi ai ha faʻahinga taimi ʻokú ke fai ai ha faʻahinga meʻa ʻoku tokoni ki ha faʻahinga taha pē ʻi he ongo tafaʻaki ʻo e veilí—ke ne laka ki muʻa ʻi hono fakahoko e ngaahi fuakava mo e ʻOtuá mo maʻu honau ngaahi ouau mahuʻinga ʻo e papitaisó mo e temipalé, ʻokú ke tokoni ai ke tānaki fakataha ʻa ʻIsileli. ʻOku faingofua pehē pē ia.”3

Neongo ʻoku lahi e ngaahi founga ke tokoni ai ki he tānakí, ka ʻoku ou fie lea ki ha meʻa tefito ʻe taha: ko e ngāue fakafaifekau taimi kakató. Ko ha tokolahi ʻiate kimoutolu, ʻe ʻuhinga ʻeni ki he hoko ko ha faifekau malangá. Ko ha niʻihi kehe, ʻe ʻuhinga ʻeni ki he hoko ko ha faifekau ngāue tokoní. Ka ʻoku feinga ʻa e māmaní ke takihalaʻi ʻa e toʻu tupú mei he fatongia toputapu taha ko ʻení ʻo ngāue ʻaki ʻa e manavaheé mo e loto-veiveiuá.

Ko ha ngaahi takihala ʻe niʻihi ʻe lava ke kau ai ʻa hono foua ha mahaki fakaʻauha, ko e mavahe mei ha ngāue paʻanga lelei, toloi e akó, pe ko e tokanga ki ha taha ʻokú mo feʻofaʻaki. ʻE kehekehe pē ʻa e ngaahi pole ʻo e tokotaha kotoa. ʻE lava ke hoko e faʻahinga takihalaʻi peheé ʻi he taimi pē ke kamata ai e ngāue ʻa e ʻEikí, pea ko e ngaahi fili ko ē ne ngali mahino kimui angé ʻoku ʻikai ke faʻa faingofua ia ʻi he taimi ko iá.

ʻOku ou ʻiloʻi mei he aʻusia tonu ʻa e fakakaukau faingataʻa ʻoku maʻu ʻe ha taha kei talavou pehē. ʻI he taimi ne u teuteu ai ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú, naʻe feinga ha ngaahi mālohi fakaʻohovale ke fakalotosiʻi kiate au. Ko e taha ai ko ʻeku toketā nifó. ʻI he taimi naʻá ne ʻiloʻi ai ko e ʻuhinga ʻeku ʻapoinimení ke u ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú, naʻá ne feinga ke fakalotoʻi au ke ʻoua naʻá ku ʻalu ʻo ngāue. Naʻe ʻikai ke u teitei fakakaukau naʻe fakafepaki ʻeku toketā nifó ki he Siasí.

Naʻe faingataʻa foki ke taʻofi mo ʻeku akó. Ko e taimi ne u kole ai ke u nofo taʻu ʻe ua mei heʻeku polokalama ʻunivēsití, naʻe talamai ʻoku ʻikai lava ia. ʻE mole hoku faingamālie ʻi he ʻunivēsití ʻo kapau he ʻikai ke u foki ange hili ha taʻu ʻe taha. Naʻe mamafa ʻeni ʻi Palāsila he ko e makatuʻunga pē ʻe taha ke hū ai ki ha polokalama ʻunivēsití ko ha sivi mamafa mo feʻauʻauhi moʻoni.

Hili ʻeku toutou kolé, naʻe kei talamai pē ʻe hili haʻaku nofo ha taʻu ʻe tahá, ʻe lava ke u kole ha fakaʻatā makehe ka ʻe makatuʻunga ia ʻi ha ʻuhinga lelei. ʻE malava pē ʻo tali pe ʻikai. Naʻá ku manavahē ʻi he fakakaukau ko ia ki hono toe fakahoko tuʻo ua ʻa e sivi huú ʻi he hili ha taʻu ʻe ua ʻo ʻeku mavahe mei he akó.

Kae tautautefito naʻá ku saiʻia foki ʻi ha finemui. Naʻe tokolahi hoku ngaahi kaungāmeʻa ne mau maʻu ʻa e ongo tatau. Naʻá ku fakakaukau, “Kapau te u ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau, ʻoku ou fai ha meʻa ʻe ala hoko ai ha faingataʻa.”

Ka naʻe hoko ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ko e fakalotolahi kiate au ke ʻoua naʻá ku manavahē ki he kahaʻú ʻi heʻeku fāifeinga ke ngāue Maʻana ʻaki e kotoa hoku lotó.

Naʻe ʻi ai foki Haʻane ngāue ke u fakahoko. ʻI Heʻene folofola tonú, naʻá Ne folofola ai, “Naʻe ʻikai te u ʻalu hifo mei he langí ke fai hoku loto ʻoʻokú, ka ko e finangalo ʻo ia naʻá ne fekauʻi aú” (Sione 6:38). Pea naʻe faingofua nai ʻEne ngāué? ʻIkai. Naʻe hoko ʻEne mamahí, ʻa ia ko ha konga mahuʻinga ʻo Hono misioná, ke fakatupunga ai Ia “ʻa ia ko e ʻOtuá, ko e tokotaha ʻoku mālohi tahá, koeʻuhí ko e mamahí, pea mo e tafe ʻa e totó ʻi he ava kotoa ʻo [Hono] kilí, mo e mamahiʻia ʻi he sinó mo e laumālié fakatouʻosi—peá [Ne] loto ke ʻoua naʻá [Ne] inu ʻi he ipu mahí, peá [Ne] holomui ai—

“Ka neongo iá, kae tuku ʻa e lāngilangí ki he Tamaí, pea naʻá [Ne] inu ai ʻo fakaʻosi ʻa [ʻEne] ngaahi teuteu ki he fānau ʻa e tangatá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:18–19).

Mahalo ʻe ngali faingataʻa kiate kitautolu ke tau ngāue fakafaifekau taimi kakato. Mahalo ʻe fie maʻu ia ke tau kiʻi tukuange ha ngaahi meʻa mahuʻinga ʻi ha kiʻi vahaʻataimi. ʻOku ʻafioʻi ʻeni ʻe he ʻEikí, pea te Ne mateuteu maʻu pē ke tokoniʻi kitautolu.

ʻI he pōpoaki ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ki he kau faifekaú ʻi he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, ne nau talaʻofa ai, “ʻE fakapaleʻi mo tāpuekina lahi koe ʻe he ʻEikí ʻi hoʻo tauhi kiate Ia ʻi he loto fakatōkilalo pea ʻi he faʻa lotú.”4 Ko e moʻoni ʻoku tāpuekina e fānau kotoa pē ʻa e ʻOtuá, ʻi ha ngaahi founga kehekehe, ka ʻoku ʻi ai ha faikehekehe ʻi he tāpuekiná mo e mohu tāpuekina lahi ʻi Heʻene ngāué.

Manatuʻi e ngaahi pole ne u pehē ne u fehangahangai mo ia kimuʻa heʻeku ngāue fakafaifekaú? ʻA ʻeku toketā nifó? Ne u maʻu ha toketā foʻou. Ko hoku ʻunivēsití? Ne nau ʻomi ha fakaʻatā makehe moʻoku. Manatuʻi e kiʻi finemuí? Naʻe mali ia mo ha taha ʻo hoku ngaahi kaungāmeʻa leleí.

Ka naʻe faitāpuekina lahi moʻoni au ʻe he ʻOtuá. Pea naʻá ku ako ko e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí ʻoku lava ke hoko mai ia ʻi ha ngaahi founga ʻoku kehe mei he founga ʻoku tau ʻamanaki ki aí. He ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ko ʻetau ngaahi fakakaukaú ʻa ʻEne ngaahi fakakaukaú (vakai, ʻĪsaia 55:8–9).

ʻOku kau ʻi he ngaahi tāpuaki lahi kuó Ne foaki maʻaku koeʻuhí ko ʻeku ngāue fakafaifekau taimi kakato Maʻaná ʻa e tui lahi ange kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí mo ha ʻilo fakapapau mo e fakamoʻoni mālohi ange ki Heʻene ngaahi akonakí, koeʻuhí ke ʻoua naʻa ueʻingofua au ʻe he “matangi ʻo e akonaki kotoa pē” (ʻEfesō 4:14). Ne mole meiate au ʻa e manavahē ke faiakó. Ne fakatupulaki hoku ivi malava ke fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá ʻaki e ʻamanaki leleí. ʻI heʻeku vakavakai ki he kakai mo e ngaahi fāmili ne u fetaulaki mo ia pe akoʻi ʻi heʻeku hoko ko ha faifekaú, ne u ako ai ʻoku moʻoni e ngaahi akonaki ʻa e ʻOtuá ʻi Heʻene folofola ʻoku ʻikai ʻomi ʻe he faiangahalá ʻa e fiefia moʻoní pea ʻoku tokoni ʻa e talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ke tau tupulaki fakatuʻasino mo fakalaumālie fakatouʻosi ai (vakai, Mōsaia 2:41; ʻAlamā 41:10). Pea naʻá ku ako ko e ʻOtuá ko ha ʻOtua ʻo e ngaahi mana (vakai, Molomona 9).

Naʻe mahuʻinga e ngaahi meʻa kotoa ko ʻení ʻi heʻeku teuteu ki he moʻui matuʻotuʻá, ʻo kau ai ʻa e nofomalí mo e hoko ko ha mātuʻá, fua fatongia ʻi he Siasí mo e ngāue maʻuʻanga moʻuí mo e feohi ʻi he koló.

Hili ʻeku ngāue fakafaifekaú, ne tokoni lahi ʻeku loto-toʻa lahi ange ke fakahaaʻi ki he kakai kotoa pē ko ha tokotaha au ʻoku ou muimui faivelenga ʻia Sīsū Kalaisi mo Hono Siasí ʻi he ngaahi tūkunga kotoa pē, ʻo aʻu ki hono vahevahe ʻa e ongoongoleleí ki ha fefine fakaʻofoʻofa ʻa ia ʻe hoko ko hoku hoa angamalū, poto, fiefia mo ʻofeina taʻengata, ʻa e huelo ʻo ʻeku moʻuí.

ʻIo, kuo faitāpuekina lahi au ʻe he ʻOtuá, ʻo ope atu ʻi he meʻa ne u mafakakaukauá, ʻe pehē pē ʻEne faitāpuekina ʻa kinautolu kotoa pē ʻoku “tauhi kiate Ia ʻi he loto-fakatōkilalo pea ʻi he faʻa lotú.” ʻOku ou houngaʻia ʻo taʻengata ki he ʻOtuá mo ʻEne leleí.

Naʻe tākiekina moʻoni ʻe heʻeku ngāue fakafaifekaú ʻa ʻeku moʻuí. Naʻá ku ako ʻoku mahuʻinga ʻa e falala ki he ʻOtuá, ke falala ki Hono potó mo e ʻaloʻofá pea mo ʻEne ngaahi talaʻofá. He ko hono moʻoní, ko ʻetau Tamaí Ia, pea ʻoku ʻikai ha toe veiveiua ʻa ʻEne finangalo ke tau maʻu ʻa e lelei tahá.

ʻAlā siʻi toʻu tupu he funga ʻo e māmaní, ʻoku ou ʻoatu ʻa e fakaafe tatau naʻe fai ʻe hotau palōfita ko Palesiteni Nalesoní kiate kimoutolu kotoa ke mou “kau ki he kongakau kei talavou ʻa e ʻEikí ʻi hono tānaki fakataha ʻo ʻIsilelí.” Naʻe pehē ʻe Palesiteni Nalesoni:

“ʻOku ʻikai mo ha toe meʻa ʻe māʻongoʻonga ange hono olá. ʻIkaimo ha toe meʻa.

“ʻOku totonu ke mahuʻinga fau kiate koe ʻa e tānaki fakataha ko ʻení. Ko e tufakanga ʻeni naʻe ʻomi ai koe ki he māmaní.”5

Ne fanauʻi mai kitautolu ʻi he taimi ko ʻení koeʻuhí ko ha taumuʻa fakalangi, ko hono tānaki ʻo ʻIsilelí. Ko e taimi te tau ngāue fakafaifekau taimi kakato aí, ʻe poleʻi kitautolu ʻi ha ngaahi taimi, ka ʻe hoko ʻa e ʻEikí Tonu ko hotau faʻifaʻitakiʻanga lelei mo e tataki ʻi he ngaahi tūkunga peheé. ʻOkú Ne ʻafioʻi ʻa hono faingataʻa ʻo e ngāué. ʻI Heʻene tokoní, te tau lava ai ʻo fai ʻa e ngaahi meʻa faingataʻá. Te Ne ʻi hotau tafaʻakí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:88), pea te Ne faitāpuekina lahi kitautolu ʻi heʻetau tauhi loto-fakatōkilalo kiate Iá.

ʻI he ngaahi ʻuhinga kotoa ko ʻení, ʻoku ʻikai ai ke u ofo ʻi he folofola ʻa e ʻEikí kia Tōmasi B. Maasi pea mo kitautolu hono kotoa pē, ʻo pehē, “Hiki hake ho lotó pea fiefia, he kuo hokosia ʻa e houa ʻo hoʻo ngāué.” ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.