Konifelenisi Lahi
‘Ofa, Vahevahe, Fakaafe
Konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2022


‘Ofa, Vahevahe, Fakaafe

ʻI heʻetau ʻofa, vahevahe, mo fakaafé, ʻoku tau kau ai ʻi he ngāue maʻongoʻonga mo nāunauʻia ʻokú ne teuteuʻi ʻa e māmaní ki he foki mai ʻa hono Mīsaiá.

Fakakaukauloto fakataha angé mo au, ʻi ha momeniti, ʻoku tau tuʻu ʻi ha moʻunga ʻi Kāleli, ʻo sio tonu ʻi he fakaofo mo e nāunauʻia ʻo e ʻaʻahi ʻa e Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá. He toki meʻa fakaofo moʻoni ke fakakaukau atu ki he fanongo tonu ki he ngaahi lea ko ʻeni, naʻá Ne vahevahe mo kinautolú, ʻa ʻEne fekau molumalu ke “ʻalu ʻa kimoutolu ʻo fakalotuʻi ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē, ʻo papitaiso ʻa kinautolu ʻi he huafa ʻo e Tamaí, mo e ʻAló, mo e Laumālie Māʻoniʻoní.”1 Pau pē, ʻe fakaivia, ueʻi fakalaumālie, mo ongo moʻoni kiate kitautolu takitaha ʻa e ngaahi leá ni, ʻo hangē pē ko ʻEne kau ʻAposetoló. Ko e moʻoni, naʻa nau fai mateaki ʻi he toenga ʻo ʻenau moʻuí ke fakahoko ʻa e fekau ko iá.

ʻOku mālié, he ʻoku ʻikai ko e kau ʻAposetoló pē naʻa nau loto-moʻoni ke talagofua ki he fekau ko ia ʻa Sīsuú. Ne fakahoko ʻe he kāingalotu ʻi he kamata mai ʻa e Siasí, mei he mēmipa foʻou tahá ki he fuoloa tahá, ʻa e fekau maʻongoʻonga ʻa e Fakamoʻuí, ke vahevahe ʻa e ongoongo fakafiefia ʻo e ongoongoleleí mo kinautolu ne nau felōngoaki mo maheni mo iá. Ne tokoni ʻenau loto-fakapapau ke vahevahe ʻenau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí ke tupu tokolahi ʻa Hono Siasi foʻou ne toki fokotuʻú.2

ʻOku fakaafeʻi foki mo kitautolu, ko e kau ākonga ʻa Kalaisí, ke tau talagofua ki Heʻene fekaú ʻi he ʻahó ni, ʻo hangē pē ne tau ʻi he moʻunga ʻo Kālelí ʻi he fuofua taimi naʻá ne fakahā ai iá. Naʻe toe kamata ʻa e fekau ko ʻení ʻi he 1830, ʻi hono vaheʻi ʻe Siosefa Sāmita hono tokoua ko Samuelá ko ha faifekau ʻi he kamata mai ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí.3 Talu mei he taimi ko iá, kuo fononga ha kau faifekau ʻe toko 1.5 miliona tupu ʻi he funga ʻo e māmaní ʻo akoʻi ʻa e puleʻanga kotoa pē mo papitaiso ʻa kinautolu kuo nau tali ʻa e ongoongo fakafiefia ʻo e ongoongolelei kuo fakafoki maí.

Ko ʻetau tokāteliné ʻeni. ʻEtau fakaʻamu loto-ʻofá.

Mei heʻetau fānau kei īkí ki he motuʻa taha ʻiate kitautolú, ʻoku tau fakaʻānaua ki ha taimi te tau lava ke talagofua ai ki he fekau ʻa e Fakamoʻuí ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo e ngaahi puleʻanga ʻi he māmaní. ʻOku ou ʻiloʻi pau ko kimoutolu kau talavou mo e kau finemui ne mou ongoʻi ha fakaivia tatau mei he fakatukupā ʻa hotau palōfitá ʻaneafi ʻi heʻene fakaafeʻi koe ke ke teuteu ki ha ngāue fakafaifekau taimi kakato ʻo hangē pē ko ia naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene kau ʻAposetoló.

Hangē pē ko e kau lele mita nounoú, ʻoku ʻikai ke tau faʻa kei tatali ke maʻu mai ʻa e uiuiʻi fakaʻofisialé, fakataha mo e fakamoʻoni ʻa e palōfitá, ko e fakamahino ia ke kamata leva ʻa e lová! ʻOku fakaʻeiʻeiki mo ueʻi fakalaumālie ʻa e fakaʻamu ko ʻení; ka neongo iá, tau fakakaukau angé ki he foʻi fehuʻi ko ʻení: ʻoku hā ka tau kamata kotoa ʻi he taimí ni?

Mahalo pē te ke fehuʻi, “ʻE founga fēfē haʻaku hoko ko ha faifekau ka ʻoku ʻikai ke ʻi ai haku pine?” Pe ko ʻetau pehē loto pē, “ʻOku vaheʻi ʻa e kau faifekau taimi-kakató ia ke nau fai ʻa e ngāué ni. ʻOku ou fie tokoni, kae mahalo ʻamui ange ʻi he ʻikai femoʻuekina ʻeku moʻuí.”

Kāinga, ʻoku fuʻu faingofua ange ia ʻi ai! ʻOku tau fakamālō, ʻe lava ke fakahoko ʻa e fekau maʻongoʻonga ʻa e Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni faingofua, mo mahinongofua kuo akoʻi kiate kitautolu takitaha talu mei heʻetau kei īkí, ʻa ia ko e: ʻofá, vahevahé, mo e fakaafé.

ʻOfa

Ko e ʻuluaki meʻa te tau lava ʻo faí ko e ʻofa ʻo hangē ko e ʻofa ʻa e ʻOtuá.

ʻOku mau ongoʻi loto-mamahi ʻaupito ʻi he faingataʻa mo e mamahi ʻoku foua ʻe he kakai ʻoku tau vakai ki ai ʻi he funga ʻo e māmaní lolotonga ʻo e ngaahi taimi puputuʻu ko ʻení. Neongo ia, ʻoku lava foki ke ueʻi kitautolu ʻe he manavaʻofa mo e ʻofa fakaetangata lahi ʻoku fai ʻe ha kakai mei he feituʻu kotoa pē ʻi heʻenau feinga ke tokoniʻi kinautolu kuo fakakehekeheʻí—ʻa kinautolu kuo mole honau ngaahi ʻapí, fakamavaheʻi mei honau ngaahi fāmilí, pe foua ha ngaahi tūkunga kehekehe ʻo e loto-mamahí mo e mole ʻa e ʻamanakí.

Ne toki lipooti mai ʻe ha ongoongo kimuí ni hono hanga ʻe ha kulupu ʻo ha ngaahi faʻē mei Pōlani, ʻi heʻenau loto-hohaʻa ki ha ngaahi fāmili ne hola mei honau fonuá, ʻo fakaʻotu laine taha ha ngaahi saliote kuo ʻosi fakanaunau kakato ʻi he tauʻanga lēlué, ʻo maau ke tali ʻaki ʻa e ngaahi faʻē mo e fānau kumi hūfanga te nau fie maʻu ia ke nau kolosi ʻi he kauʻāfonuá ʻi haʻanau hifo mei ha lēlue. Pau pē, ʻoku hōifua moʻoni ʻetau Tamai Hēvaní ki he ngaahi ngāue ʻofa haohaoa taʻesiokita pehení, he ʻoku tau fefuaʻaki ʻetau ngaahi kavengá, ʻi heʻetau “fakamoʻoni ai ki he fono ʻa Kalaisí.”4

ʻOku tau malangaʻi atu ʻa e ongoongoleleí ʻi he taimi kotoa pē ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻa e ʻofa faka-Kalaisí ki hotau kaungāʻapí—neongo kapau ʻoku ʻikai ke tau puʻaki ha foʻi lea ʻe taha.

ʻOku fakahaaʻi mahino lelei ʻi he ʻofa ki he niʻihi kehé ʻa e fekau lahi hono ua ke ʻofa ki hotau kaungāʻapí;5 ʻoku hā ai ʻa e founga fakamaʻa ʻoku fai ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ki hotau ngaahi lotó. ʻI hono fakahaaʻi ʻo e ʻofa ʻa Kalaisí ki he niʻihi kehé, te tau lava ke ueʻi kinautolu ʻoku mamata ki heʻetau ngāue leleí ke “fakamālōʻia ʻa [ʻetau] Tamai ʻa ia ʻoku ʻi he langí.”6

ʻOku tau fai ʻeni ʻo ʻikai ʻamanaki ke maʻu ai ha meʻa.

ʻOku moʻoni, ko ʻetau ʻamanakí, te nau tali ʻetau ʻofá mo ʻetau pōpoakí, neongo ʻoku ʻikai ke tau puleʻi ʻa e founga ʻoku nau tali aí.

Ka ʻoku tau lava ʻo mapuleʻi kitautolu mo e meʻa ʻoku tau faí.

ʻI he ʻofa faka-Kalaisi ki he niʻihi kehé, ʻoku tau malangaʻi ʻa e ngaahi meʻa nāunauʻia, mo liliu moʻui ʻo e ongoongolelei ʻo Kalaisí, pea ʻoku tau kau moʻoni atu ki hono fakahoko ʻEne fekau maʻongoʻongá.

Vahevahe

Ko e meʻa hono ua te tau lava ke faí ko e vahevahé.

Lolotonga ʻo e ngaahi māhina ne kamata mai ai ʻa e mahaki fakaʻauha KŌVITI-19, ne ueʻi ʻa Brother Uisani mei Tailení ke vahevahe ʻene ngaahi ongo mo e fakakaukau ki he meʻa naʻá ne ʻiloʻi mei heʻene ako ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻi heʻene peesi mītia fakasōsialé. ʻI he taha ʻo ʻene ngaahi fakamatala fakataautaha ne tuku haké, naʻá ne vahevahe ha talanoa ʻo ha ongo faifekau mei he Tohi ʻa Molomoná, ko ʻAmuleki mo ʻAlamā.

Neongo ne kei mateakiʻi ʻe hono tehina ko Uinaí ʻa e siasi naʻá ne kau ki aí, ka naʻe ongo ki ai ʻa e fakamatalá pea fakaʻohovale ʻene fehuʻi ange, “ʻE lava ke u maʻu ʻa e tohi ko ʻená ʻi he lea faka-Tailení?”

Ne palaniʻi fakalelei leva ʻe Uisani ke ʻave ʻe he ongo faifekau sisitaá ha tatau ʻo e Tohi ʻa Molomoná, ʻa ia ne na kamata leva ke akoʻi hono tehiná.

Ne kau mai ʻa Uisani ki he ngaahi tā lēsoní ʻi he ʻinitanetí ʻo ne vahevahe ai ʻene ngaahi ongo fekauʻaki mo e Tohi ʻa Molomoná. Ne ako ʻa Uinai ke lotu mo ako ʻaki ʻa e laumālie fekumi ki he moʻoní, ke tali mo puke ʻa e moʻoní. Hili ha ngaahi māhina siʻi, ne papitaiso ʻa Uinai!

Ne pehē ʻe Uisani kimui, “ʻOku ʻi ai hotau fatongia ke hoko ko ha meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá, pea kuo pau ke tau mateuteu maʻu pē kiate Ia ke fai ʻEne ngāué ʻi Heʻene foungá ʻo fakafou ʻiate kitautolu.” Ne hoko mai ʻenau mana fakafāmilí koeʻuhi ko hono vahevahe ʻe Uisani ʻa e ongoongoleleí ʻi ha founga angamaheni mo fakanatula.

ʻOku tau vahevahe kotoa ha ngaahi meʻa mo e niʻihi kehé. ʻOku tau faʻa fai ia. ʻOku tau vahevahe atu ʻa e ngaahi faiva mo e meʻakai ʻoku tau saiʻia aí, ngaahi meʻa fakaoli ʻoku tau sio aí, ngaahi feituʻu ʻoku tau ʻaʻahi ki aí, ʻaati ʻoku tau houngaʻia aí, mo e ngaahi kupuʻi lea ʻokú ne ueʻi hotau lotó.

Te tau tānaki fēfē atu ki he ngaahi meʻa kuo tau ʻosi vahevahe fekauʻaki mo e meʻa ʻoku tau ʻofa ai ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí?

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa: “Ka ʻeke atu ʻe ha taha fekauʻaki mo e fakaʻosinga ʻo ho uiké, ʻoua naʻá ke toe taimi ʻi hono vahevahe atu e meʻa naʻá ke aʻusia he lotú. Fakamatalaʻi ange e fānau ne nau tuʻu he lotú ʻo hivaʻi fiefia e founga ʻo e feinga ke hangē ko Sīsuú. Fakamatala ki he kulupu toʻu tupu ne fakaʻaongaʻi honau taimí ke tokoni ki he kau vaivai he ngaahi nofoʻanga maʻá e kau toulekeleká ke fakatahaʻi ʻenau hisitōlia fakatāutahá.”7

Ko e vahevahé ʻoku ʻikai ko hano “tuʻuaki atu” e ongoongoleleí. ʻOku ʻikai ko haʻo hiki ha malanga pe fakatonutonu ha fakakaukau hala ʻa ha taha.

ʻOku ʻikai fie maʻu ʻe he ʻOtuá ʻi he ngāue fakafaifekaú, ke ke hoko ko Haʻane polisi; ka ʻokú Ne kole atu ke ke hoko ko ʻEne tokotaha vahevahe [ʻo e ongoongoleleí].

ʻI hono vahevahe ʻetau ngaahi aʻusia lelei ʻi he ongoongoleleí mo e niʻihi kehé, ʻoku tau kau ai ʻi hono fakahoko ʻa e fekau maʻongoʻonga ʻa e Fakamoʻuí.

Fakaafeʻi

Ko e meʻa hono tolu te ke lava ʻo faí ko e fakaafé.

Ko Sisitā Mailá ko ha tokotaha toki papi ului mei ʻEkuatoa. Naʻe tupulaki vave ʻaupito ʻene fiefia ʻi he ongoongoleleí hili pē hono papitaiso iá ʻi heʻene fakaafeʻi hono ngaahi mahení fakafou ʻi heʻene ngaahi ʻakauni ʻi he mītia fakasōsialé. Ne tokolahi ha kau mēmipa ʻo hono fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá ne nau sio ki heʻene ngaahi fakamatalá, ne nau tali ange ʻaki haʻanau ngaahi fehuʻi. Ne nau fetuʻutaki mo Maila, ʻo faʻa fakaafeʻi kinautolu ki hono ʻapí ke talanoa mo e kau faifekaú.

Ne papitaiso ʻa e ongomātuʻa ʻa Mailá, hono ngaahi tokouá mo e tuongaʻané, tokoua ʻo ʻene faʻeé, kāinga ʻe toko ua, mo hano ngaahi kaungāmeʻa tokolahi koeʻuhí ko ʻene loto-toʻa ʻo fakaafeʻi kinautolu ke nau “omi ʻo mamata,” “omi ʻo tokoni,” pea nau “omi ʻo kau.” Ne aʻu ki he kakai ʻe toko 20 tupu kuo nau tali ʻene fakaafe ke papitaiso ʻo hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Kalaisí, mei heʻene fakaafe angamaheni mo fakanatulá. Ne hoko ʻeni koeʻuhí pē ko hono fakaafeʻi ʻe Sisitā Maila ʻa e niʻihi kehé ke nau aʻusia e fiefia naʻá ne ongoʻi ʻi heʻene hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasí.

ʻĪmisi
Ko Sisitā Maila mo kinautolu kuó ne fakaafeʻi ke nau aʻusia ʻa e fiefia ʻo e ongoongoleleí

ʻOku laungeau ʻa e ngaahi fakaafe te tau lava ke fakaaʻu atu ki he niʻihi kehé. Te tau lava ʻo fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau “omi ʻo mamata” ʻi ha houalotu sākalamēniti, pe ko ha ʻekitivitī fakauooti, pe ko ha vitiō ʻi he ʻinitanetí ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke hoko ʻa e “omi ʻo mamatá” ko ha fakaafe ke lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná pe ʻaʻahi ki ha temipale foʻou lolotonga ʻa e open house kimuʻa pea fakatapuí. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ko e fakaafé ʻoku fai pē kiate kitautolu—ko hano fakaafeʻi kitautolu, ke tau ʻiloʻi mo maʻu ha vīsone ki he ngaahi faingamālie ʻoku tau maʻu ke fai ha ngāue ki aí.

ʻI hotau kuonga fakaʻilekitulōniká, ʻoku faʻa vahevahe ʻe he kāingalotú ʻenau pōpoakí ʻi he mītia fakasōsialé. Te ke lava ke maʻu ai ha ngaahi meʻa fakatupulaki ʻe laungeau, ʻo aʻu ki he lauiafe, ʻoku feʻunga mo taau ke vahevahe. ʻOku ʻoatu ʻi he ngaahi meʻá ni ha ngaahi fakaafe ke “omi ʻo mamata,” “omi ʻo tokoni,” mo “omi ʻo kau.”

ʻI heʻetau fakaafeʻi e niʻihi kehé ke nau ako lahi ange ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ʻoku tau kau ai ʻi he kole ʻa e Fakamoʻuí ke kau ʻi hono ngāueʻi ʻEne fekaú.

Fakaʻosí

Siʻoku kāinga ʻofeina, kuo tau lau ʻi he ʻahó ni ki ha meʻa faingofua ʻe tolu—ngaahi meʻa faingofua—ʻe lava ʻe ha taha pē ʻo fai. Ngaahi meʻa te ke lava ʻo fakahoko! Mahalo pē ʻokú ke lolotonga fakahoko ia—ʻo ʻikai ʻiloʻi kakato ʻokú ke fakahoko ia!

ʻOku ou fakaafeʻi atu koe ke ke fakakaukauʻi ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo ʻofa, vahevahe, mo fakaafé. ʻI hoʻo fai iá, te ke ongoʻi ha fiefia lahi ʻi hoʻo ʻiloʻi ʻokú ke talangofua ki he ngaahi folofola ʻa hotau Fakamoʻuí.

ʻOku ʻikai ko ha polokalama foʻou ʻa e meʻa ʻoku ou poupou atu ke mou faí. Kuó ke ʻosi fanongo pē ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení kimuʻa. ʻOku ʻikai ko e “fuʻu polokalama lahi foʻou” ʻeni ʻoku kole atu ʻe he Siasí ke ke fakahokó. Ko e ngaahi meʻa ʻe tolu ko ʻení ko ha fakalahi pē ia ki hotau tuʻunga ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku ʻikai ke fie maʻu ki ai ha pine pe ko ha tohi uiuiʻi [ngāue fakafaifekau].

ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke fai hano uiuiʻi.

ʻI he hoko ʻa e ngaahi meʻa ʻe tolu ko ʻení ko ha konga fakanatula ʻo kitautolu mo e anga ʻetau moʻuí, te nau hoko ai ko hano fakahaaʻi angamaheni ʻo e ʻofa moʻoni ʻoku ʻikai ke fakakounaʻí.

Hangē ko ia ko e kau ākonga ʻa Kalaisí ne nau fakatahataha hake ke ako meiate Ia ʻi Kāleli ʻi he taʻu ʻe 2,000 kuohilí, te tau lava foki mo kitautolu ʻo tali ʻa e fekau ne tuku mai ʻe he Fakamoʻuí pea ʻalu atu ʻo malangaʻi ʻa e ongoongoleleí ki he māmaní kotoa pē.

ʻI heʻetau ʻofa, vahevahe, mo fakaafé, ʻoku tau kau ai ʻi he ngāue maʻongoʻonga mo nāunauʻia ʻokú ne teuteuʻi ʻa e māmaní ki he foki mai ʻa hono Mīsaiá.

ʻOfa ke tau talangofua ki he kole ʻa e Fakamoʻuí mo feinga ke kau ki Heʻene fekau maʻongoʻongá ko ʻeku lotú ia, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Mātiu 28:19.

  2. Ko e hā ʻa e tupuʻanga ʻo e tokolahi ʻa e Siasí ʻi hono kamataʻangá? ʻOku fokotuʻu mai ʻe ha tokotaha faʻu hisitōlia ʻe taha: “Ko e ʻuluaki meʻa pē ʻe maʻu ai ha fieʻilo fakamātoato ki he natula ʻo e tui faka-Kalisitiané ko e fetuʻutaki fakataautaha mo e kau tui fakalotu kehé. … Ke moʻui mo ngāue vāofi mo kinautolu ne muimui kia Sīsuú, ke sio tonu ki heʻenau ngaahi tōʻongá, pea ke fanongo ʻi heʻenau talanoa ki he ongoongoleleí neongo ʻenau ngaahi ngāue angamaheni fakaʻahó, naʻe ʻomai ai ʻe ia ha fakamoʻoni ʻo ha ngaahi moʻui kuo liliu. ʻI he tuʻunga ko ʻení, ʻoku pau pē ne faʻa kau ʻa e malava ʻe he tui faka-Kalisitiané ʻo tohoakiʻi mai ʻa e kakaí, ha fakamoʻoni mālohi ʻa ha kau lotu angamaheni ʻo Sīsu ka naʻe ʻikai ko ha ngaahi malanga mālie ʻa honau kakai ʻiloá, ka ko e fakamoʻoni pau ki hono mateakiʻi ʻenau angatonú, tuʻu maʻú, mo hono talitali lelei ʻo e niʻihi kehé” (Ivor J. Davidson, The Birth of the Church: From Jesus to Constantine, A.D. 30–312 [2005], 108–9).

  3. Vakai, Lucy Mack Smith, History, 1845, peesi 169, josephsmithpapers.org.

  4. Kalētia 6:2.

  5. Vakai, Mātiu 22:39.

  6. Mātiu 5:16.

  7. Dieter F. Uchtdorf, “Ngāue Fakafaifekaú: Ko Hono Vahevahe e Meʻa ʻI ho Lotó,” Liahona, Mē 2019, 17.