Kam Bane n Roko Mai Karawa
Ami beku ngkai taari ngkami e bon rangi n okoro n akea kabotauana mai buakon beeku aika a raraoi i bukin te Uea. Bon taan kaungaa te nano ngkami ao bon taan tararua naba ngkami.
Mwaaneu aika tangiraki, rokomi n te tai aio e karekea te namakin ao te unga n nano ae korakora are I a bon rangi ni karabwarabwa iai. Ti kakaitau naba ngkai a kona ni mena i buakora n te tai aei Beretitenti Hinckley ao Beretitenti Monson. Te kuaea ae rangi n tangiraoi are e a bon kamimitonga te tai aio. Ana tataro Sister Sainz e a bon reke bwa te kakao nakon ana karaoiroi te Uea bwa e na mena i buakora n te tai aei. Rongorongo ake a tia n taekinaki mai rouia te Tari ae Bonnie Parkin, te Tari ae Kathleen Hughes, ao te Tari ae Anne Pingree a bon rangi ni kakaongora ao man kateke nano. I a reitai ma Beretitenti Hinckley, Beretitenti Monson ni kakarabwaia Tarira aika teniman aikai nakon te nakoa ae te Beretitentii ni Kabuta i bukin aia Bootaki aine. Tabeia are a tia ni katabeaki iai bon te kairi n aia botaki aine (taari), i aan baireaia are e baireia te nakoa ni ibonga. Te kakabwaia are e a tia ni katokaaki i aoia taari aikai i bukin tibwangaia are a tia ni katauaki iai ao ti rangi ni kukurei bwa a tia ni butimwaaiia ao man kariaia. Ngke e katabua Titita Parkin nakon nakoana Beretitenti Hinckley, e anga ana kauring nakoia taari aikai ao man taku, “E a tia te Burabeti ae Iotebwa ni koroi ana mwakuri te Bootaki n Aine bwa a na buokiia raarikin, kainnano, naake a karawawataaki ma ni kammarakaki, ao ni kakabwaiaia aine.”
Ara boto n iango n te tairiki aio e kangai “Te Uea, aio ngai; kanakoai.” Aikanne taeka aika a rangi ni uarereke ma I rinei n te tairiki aio ao n tibwaia nakoimi tariu i bukina bwa bon angina mai roumi bon anne ami kantaninga are bon te kan kerake ao n anga baimi ni ibuobuoki. Ao anne bon te banna ae moan te tamaroa. Bon aomta ngkami aika kam tamaroa man tikiraoi aika bon kaain naba te roko mai karawa ngkami. Ami beku ngkai taari ngkami e bon rangi n okoro n akea kabotauana mai buakon beeku aika a raraoi i bukin te Uea. Bon taan kaungaa te nano ngkami ao bon taan tararua naba ngkami, n aron are e taku te Burabeti ae Iotebwa Timiti, “iai i roumi te nano n tangira ao te nano ni kan ibuobuoki.”1
E bon rangi ni kangaanga reken te taeka ae N na kaota iai te karinerine, te kabwarabwara, ao te ni kaota iai tangirami bwa taari aine ngkami aika moan baan te tamaroa. Aine ni kabane n te Ekaretia a tia ni kakabwaiaki mai kairawa mairoun te Atua, bwa bwaai n tituaraoi ibukin te akoi. Ti kananorinanoaki n ami mwakuri n onimaki, ni kabanean ami tai, n ongeabami, karaoan ami ibuobuoki ma te tangira, ni kakaotan te katoto ae raoiroi. E aki kona ni karekea te bwai ae kantaningaia te Ekaretia aei n akea aine n ai aromi aika a botumwaaka ma ni kakaonimaki ai ngaia are man ami kakaonimaki ma ami koaua ae e nene are e a kakorakora iai te Ekaretia. I nanon ririki ma ririki ao a tia ainen te Ekaretia aei ni kaaitarai kanganga n ai aron aika kam kaaitarai ni boong aikai. Ami kangaanga a kaokoro ma aia kangaanga tinami, tibumi aine, ao tibutorumi, ma a bon rangi ni koaua.
I kukurei bwa tibwangaia aine i bukin te Ekaretia ao n te aonnaba ae bwanin e bon tabe n rikirake. Ara kantaninga bwa kam na katamaroai riki reken ami tai aikai ao ni karaoi raoi tibwangami ma te kukurei ao te nanorinano. Taai n tekeraoi aikai bon akea tiaia. Ngke e moan katea te botaki aio Iotebwa Timiti ao e a bon “kanikinaea naba iai ma ikanne te aki kakaokoroaki i rouiia aine ma mwaane,” ao “e rairaki i bukin te aonnaba ae bwanin.”2 Ngke e moan karaoaki aio n 1842 ao n te tai anne a bon kaoti naba iai rabakau aika a bati nako aonaaba ao riki nakoia aine ni kabotauaki ma taai aika a bwakanako.
I nanon ririki aika bwakanako ao te Botaki n Aine aei e a tia n rikirake ao ni bitaki i aan taian kantaninga aika raraoi ma are bon oin raoi ana mwakuri te Botaki n Aine e aki bitaki. E a tia ni kamaataata te Burabeti ae Iotebwa bwa tabemi “tiaki tii katokan kainnanoia ma bon tabemi naba kamaeuan tamneia.”3
I kakoaua bwa iai aua iango aika a bon teimatoa n te botki n aine bwa:
Te moan, bon te kakabwaia n reken katean ara botki n aine aei.
Te kauoua, e bon tei are botaki aio bwa te tabo ni kareke rabakau.
Te kateniua, bon te botaki ae kateaki bwa oin tabena bon te buokiia aomata. Ara kibu ni koora e kangai “Ara nanoanga ma ara tangira i bukiia aomata e na aki kona ni bwaka.”
Te kaaua, bon te botaki n aine aio ike a kona iai aine ni kukurei ma raoia nako n aine ao ni kateimatoa aia iraorao i nanoiia.4
I kukurei bwa iai naba tarira ake a ira naba te Botaki n Aine man te roro ae 18 te ririki. Ana bati ni kakabwaiaaki maiumi ngkami aika kam a tia n anga ngkami bwa taan buoka te waaki. Oin taben te botaki n aine e bon boboto i aon ana koaua te Ekaretia ao ai ngaia are e na bon karekea ami tai naba ni kamatebwaia taekan te aro ao ni karikirakea ami onimaki. Bwaai ni kabane ake a reiakinaki i nanon te botaki n aine aio e aki tii kaeti nakon te tina ke te buu ma e bon kaeti nikabane kanoana nakoia aomata. Nikabane ngaira taari, ni ikotaki naba ma ngkami aika taari aika kam ataei, kam na riai n “uringaki ao ni kanuaaki n ana taeka te Atua ae raoiroi.”5 Te koaua i nanon te Aro aio e na kanenei ao ni kamatoai ami onimaki bwa kam aonga ni kona ni kaitarai taian kakaewenako ake kam na kaitara ma ngaai ni maiumi aio.
Raoraou temanna te aine ae I rangi ni bobo ma ngaia e anga ana reke i aon te botaki n aine n aron ae taekinna ni kangai: “Ai bon tibwa 18 au ririki ao I a kaina naba te botaki n aine n ara uoote. I rangi ni kukurei n iriira tinau ao tibu ao n reke naba au tai ni kinaia kain te botaki n aine ake a bon ikawai riki nakoiu. Tabeman mai buakoia a kona n inga ma ngai ao n titirakinai bwa I mwakuri iaa ao tera ae N na karaoia n tain te kabuebue. Titebo ma kanga I rangi ni kakaawaki i rouiia. I a tia ni kakaraki ma tiina ao tiibu n au uoote ao e tabe n rikirake i rou te itangitangiri ae okoro are e reke iai kakabwaian maiu aio. I bon rangi ni kan ongoongo naba taian reirei mai rouia taariu ake a ikawai are a angaanga te reirei n tain te bobotaki. Kain te Botaki n Aine aio a bon maeka n taabo aika a kakaokoro ao i nanon ongoongorau n aia marooro are a mamarooroakin i bukin nako bwaai ake a tia ni karaoi ao e a karekea te nano ae e a raoiroi riki i rou bwa N na kona ni kaitarai taian kakaewenako ao taian kangaanga ni maiu aio. A bon rangi ni kakongora aia karaki are a tibwaia are e bon buokai naba n reireiai arou. I a atai raoi ngkai bwa te Botaki n Aine bon i bukiia aine nikabane, n aki kauroro n te ririki.”6
Bwaai ake kam a tia ni kaitara ma ngaai tariu e aki rangi ni kakawaki ma te bwai ae kakawaki bon anuami are a bon kai rootaki iai aomata. I kakoaua ae iai i buokomi ae a aki toki ni kamangorii aia kona ni kakabwaiai maiuiia tabemwang. N angin te tai ami kakabwaia i bukin maiuia tabemwang e aki karaoaki n te tabo ae bati iai te aomata ma te kakabwaia bon tii i marenan temanna ma temanna i nanon am koaua ao te etieti i nanon te Ekaretia.
Ti riai n ataia ae te Uea e bon rangi n tabe naba ma aine ake a mate buuia. Ao ai bon aine naba ake a kariki ma a aki iein. A bon rangi ni bati taian kabenekaau aika a na boo ma ngaia. Tabeia naba bon kanaia, aia kunikai ao ai bon bwaai riki aika bati i bukin aia utu. A bon riai naba ni kabatia aia tai ma natia ni kaota aia tararua ao aia tangira.
Aio kanoan ana reta te nati temanna nakon tinana are I a tii rinea naba iai kanoana n aron aei: “Tinau e bon aki mwakuri ao e a bon tabeakina ara utu n ti ngaia ni katoa bong ngke ti bane n uarereke. Aio are e bon tangiria bwa e na riki, ma 28 te ririki n nako, ma aman ataei n te ririki ae i marenan 5 nakon 14, ao i bukin akean te mwaane i bukin te maiu ao e a karekea te iango bwa e na riai ni kakaea ana mwakuri. E bon rangi ni beku mwaaka naba i bukin karekean te mwane i bukin boon maiura. Ngkai, ngkae ai temanna ngai te karo ma n reke kainnabau are e na kona n taraa mweengara ao ni katoamaua te iango i bukin ara utu ao e bae n oki rikaaki au iango ao man uringa kainnanon tinau nikabane, ao e roko i rou te uringaba bwa e aera ngke I aki kaman atai nikabane kangaanga bwa I aong ni kona ni buoka tinau ni kainnanona n taai akekei. I bon rangi ni kakaitaua n aron ana anga nano ae kororaoi i bukira are e a riki naba bwa te bwai ni katooto nakoiu bwa I aonga ni kona n ataa te bae N na karaoia ao ni kona naba ni maiu. Bwaai ake I a tia ni kakoauaa ake a tia ni riki nakoiu i nanon uarerekeu i nanon ara utu a riki bwa karababan au atatai, i bukin bwa I a bon tia n rinanona.”7
Iai mai buakora, aika a tuai ni iein ao a bon rangi n ataa kakawakin ma kakannaton te mwakuri ae moan te kakawaki aei are boon tararuaan te utu. Aine aika ai aron aikai a bon kai ataa tabeia n nanoangaia aia karo, tariia, mwaneia, ai natiia, kain aia utu riki tabeman ao aia bon raoraoia. I nanon te Ekaretia ao bon akea te kantaninga i bukin te tangira ma te mwamwannano. Ma taari ake a riki temanna e na bon bati riki aia tai ni kona ni karaoa aia ibuobuoki ae rangi n tamaroa.
I aon te tabo ae Centerville, Utah ao temanna te aine ae arana Margaret Anderson. Bon te aine ae moan te tikiraoi arona ao e rangi ni boobo ma aomata. I nanon ririki aika a bati ao e a tia n tararua raoi tinan ma te tangira ae kororaoi, ai tinana ao bon temanna tarina ae mwauku. E a bon tia naba n tia reirei i rouiia ataei ake a uarereke. Ngkai e a bon roko n te ririki are e aki mwakuri ao e bon teimatoa naba ni buokia ataei n reireiniia te koroboki ao te wareware. “Temanna te aine e karakinna bwa i nanon ana tai ni uarekereke ao e aki toki neie Margaret ni kakaraoa ana keke ngkana e koro ana ririki ao mitinare ake a roko n ana uoote neiei ao bon bane n toa ma te bwauti ni mwane ae karaoaki man kunin te man.” Akea ae kitana ana kaawa neiei ao e na aki rke ana bwauti. Bon te tia reirei taekan te Ekaretia riki n aia Botaki n Aine. Bon ngaia ae e aki toki ni kaumaki kain ana kaawa nakon te taromauri. Bon te tia karao kanre ae rangi ni bwaati ao te tia koro banna naba. E a bon tia naba ni kakabwaiaia aomata aika a bati.
E a bati te tai ae tataekinaki i rouii ana burabeti te Atua bwa taekan te kakabwaia ae aki butimwaeaki, riki i rouiia aine ake kaain te Ekaretia ngkana bon akea aia kaairua ae a tia ni karaoia, a tuai iein n te maiu aei ao ni bon riki bwa taan taua te nako ni ibonga. A na bon reke i rouiia te kakabwaia anne naba n te maiu ae na roko. “Ngkana e roko i roum tangiran te kan kariaiakaki ao te kan butimwaeaki n tangiraki i rouiia kain am utun te aonnaba aei, taiaoka ko riai n ataia bwa e ataa am bwara n nano aio ma ni bon te bong teuana ao are ko na tounako ngkan e a bon reke naba i roum te bwai ane ko a rangin kainnanoia anne ao man konaa moana.”8
I mwiin kaukan te Tembora ae boou i Nauvoo ao ngke ti a kiba n oki ma Taari aika Parkin, Hughes, Pingree ma buuia. I a titirakiniia bwa a roko n te Titoa are e Uraura burikina i Nauvoo are moan katea iai te Bootaki n Aine ni Maati 17, 1842, te burabeti ae Iotebwa ngke ti 20 kaaina. E kaekai te tari ae Parkin ao man taku bwa a bon roko naba iai.
Ngke I titirakinia ao e roko i rou te namakin ae korakora are I kauringaki iai bwa aine nikabane n te aonnaba a na riai n reke naba i rouiia te kakabwaia. E taku te burabeti ae Iotebwa Timiti: “I a kaminoa ngkai te king aio n aran te Atua… . Te rabakau ao te wanawana e na bwaro nakon roro ma roro.”9 Te kakabwaia aio i bukin te rabakau ma te wanawana e rootia ainen te Ekaretia ke a kaman, ao N aki kangai naba bwa ti kanoaia naake 20 ake a moan kainna i Nauvoo 1842. Te kakabwaia aio ake a tia n anga nanoia ae koaua bwa a na karaoi tabeia anera.
I ongo ana taeka te Unimwaane ae Dieter Uchtdorf: “Akea man au utu ae kain Nauvoo; ao I aki kona ni kakea rikiu n te rain nakoia naake a moan kaina te Botaki aio i bukira bwa tiaki ngai kain Nauvoo. N ai aroia angiia kain te Ekaretia ni katobibia te aonnaba, I a tomaai ma nanou nikabane nakoia taan moan kaina te botaki aio aika kaain Nauvoo. E reitinako te korakora ao te ungannano i bukin au Ekaretia ni borauakina Tion are te nano ae itiaki are titebo ma e a kaaniai nakoia bwaeaniia taan moan kaina te Botaki aio n te ka-19 n tienture. Bon au bakatibu n au onimaki ae nene ngkai bon kaain te Ekaretia ngaira are e aki taraki iai te reeti, te taetae ma te katei. A aki ti katauraoa te tabo ae Rau n te aono ni maeao ma a bon unika naba te onimaki n te nano n te aonnaba ae bwanin.”
Au taeka ngkanne tariu aika kam a tia ni iein. Bon tabemi mweengami bwa e na riki bw te tabo n rau. Te buu ae kaain te nakoa ni ibonga are bon ngaia te tia tautaekana te mweenga. Bon akea kakannatona nakon buuna. N ai aron are e taku Beretitenti Gordon B. Hinckley n tain aia Botaki kaain te Nakoa ni Ibonga.10 Buuna e tibwaua te kakabwaia man te nakoa ni ibonga. E aki rotaki ni kawai tabeua n riaon ana bwi neire buuna. “N te mare ao bon akea te kakaokoroaki. Te aine e aki kona n nakonako rimoan buuna ao ai aron naba te mwaane. A na riai ni kaai n airi n ai aron natin te Atua n te mwananga are akea tokina.”
E reitia man taku: “I onimaki n taekinna bwa n te tai are ti na tei iai i matan te Atua ao a na bon akea taekan kaubwaiu are ko a tia ni kaikoa ni maiun aei ke taian karineaki ake ko a tia n anganaki i bukin karinam n te maiu are akea tokina. Ma iai titiraki ni kan ota ni kaineti ma aroarora ni iraorao. Ao I ataia bwa bon te koraki ake a nanakonako rinanon te maiu n tangira ao ni karinerine ao ni kakariaia raonakiia ao ataei a na karekea te motika taeka are e kangi taekana, “Bon ngaia anne, te toro ngkoe ae raoiroi ao man kakaonimaki: … ko na rin inanon te kukurei i roun te Uea.’”11
Ainenumwa ake a boutokaia buuia n te bitioburiki, te beretitentii n te titeiki, ao wewete riki tabeua n te nakoanibonga bon te kakabwaia ae korakora nakon te Ekaretia. A bon karaoi tabeia aika aki noraki i rouiia aomata n akea te beroro ma tii te beku korakora i bukiia aia utu, ao ni kariaia buuia bwa a na beku i bukiia aika Itiaki. I “taetae ma te karaurau.” I ongo ana taeka temanna bwa tabeman aine a tangira te mwaane ae marurung—a taku n aia iango bwa e ongotaeka!
Akea ae ataa aron ana boutoka bwa bon ti ngaia. Man te tai are ti mareaki iai, buu ae Nei Ruta e a tia ni kaungaai nakon weteau aika a bati i nanon te maan ae 60 te ririki. I aki kona ni karaoa au beku n te bong teuana n akea ana ibuobuoki ma ana tangira nakoiu.. I bon rangi ni kakatonga i rouna ma ni kakaaitau ibukina ao n tangiria ma nanou ni kabane.
Iai te aine temanna ae akea buuna mai buakoia raoraou ni mitinare, bon te tari ae Effie Dean Bowman Rich, bon te aine ae e rangi n tatabetabe n ana utu ao n ana bitineti aika uoua. Bon iai tibuna ao tibutoruna n ana auti ae bubura aei. N taai aika a nako ao e ikakorakora ni karaoi bwaai ake a kainnanoaki n ana beku ae moan te mwaiti, ao e taku, “Tera ae N na kainnanoia bon te buu te aine!” Eng, te bwai ae nanonna bon tangiran ana ibuobuoki temanna are e na kona n tararuai bwaai aika bati are bon te ainenumwa ae kona ni karaoi ana beku n ainenumwa n te aro ae moan te nakoraoi
Mwaaneu, e ngae ngkana a kakaokoro aroaroami, ma kam riai ni karekea bwaan ami taura. Nanon aio bwa ti riai ni bwaina te tatauraoi. Ti bon bane n uringa te kaikonaki n rongorongoia kibono ake tengaun. Niman a tauraoi ao niman a aki tauraoi. Ake niman ngke e bane aia bwaa ao a oki naba, ake niman ake iai tataran aia bwaa a tiku n taninga te tia mare ao a ira buakon te kukurei.
Tabeua ririki n nako, ao Beretitenti Spencer W. Kimball e kabwarabwara aron te kangaanga aei ibukin te aki tauraoi. E taku bwa niman kibono ake a nanobaba aika “a tia n reireinaki. A tia ni kauringaki inanon maiuia ni kabane.” N te ngaina a taraa n titebo te wanawana ao te nanobaba, ma “n tain te roo tongitong, n te tai ae aki kaantaningaaki, e a roko naba iai te tia iein te mwaane.” Naake niman ake akea bwaan aia taura a ienikuri n nako ni karekea bwaan aia taura oera, ma n te tai are a roko iai n te mwaneaba, ao e a in naba te mataroa. A ringi n rimwi
E kabwarabwara Beretitenti Kimball bwa “a bubuti aine ake a nanobaba aia bwaa, ma ko bon aki kona ni bubuti katauraoam nakon te maiu n tamnei mai roun temanna bwa e bon nako mai roum. Ngkana e roko te tia mare ao a na butimwaia naake iai aia bwaa ma naake akea a bon aki konaa. Naake iai aia bwaa a bon aki kona n tibwa aia bwaa nakoia ake a nanobaba bwa are i rouiia bon ti i bukiia.”
“Man te kaikonaki [aei],” E reitia man taku, “Te bwaa e kona n reke man taabo ni bobwai. Ni maeura aei te bwaa are te tauraoi e kaikoikoaki man timtimn te maiu ae raoiroi. Irakin te bootaki n toa e kabatia riki bwaan ara taura, te timnna imwiin te timnna inanon te ririki. Te aki mamatam, te tataro n utu, te reirei n te mweeng, te taubaang man baika e tangiri te rabwata, reiakina te euangkerio, reiakinan koroboki aika tabu—mwakuri n anganano n tatabeua nako ao ongotaeka bon taian timtim ake a ikotaki nakon ara titoa ni bwaa. Mwakuri n aakoi, kabwakaan tangabwai ao kabwianibwai, iango ao mwakuri aika itiaki, maare inanon te berita ae akea tokina—aikai, naba, angamwane aika a kakawaki ibukin te oera are ti na bwaana iai ara taura n te nuukanibong ngkana a bane bwaan ara taura.”12
Tariu, e rangi ni kakaawaki bwa e na iai am bwaa n tauraoi bwa ngkana e kanakoko te Uea ao ko na tauraoi ao ko na tau n te mwananga, “Aio Ngai; kanakoai,” ko tauraoi ao ko tau ni kanakoaki. Ngaira nikabane ti nako mai karawa, ma ti kona n tokanikai i nanon ana mwakuri te Uea nakon ara kabanea ni kona nakon kakaonimakira ao konabwaira.
Koaua aikai, a boboto i aon 59 te ririki n nako i nanon ara utu, bon irin au Ruta n ana Botaki n aine are e uota kakorakoran tituaraoin ma kukurein mweengara. I rarikin te Botaki n Aine i roun Nei Ruta ai aron ae karekea ao ni kaoniira n te onimaki. Te botaki aio e aki ti kakabwaia maiun Ruta ma e bon kakabwaiaa naba maeuia kaain ara utu. I rarikin te Botaki n Aine bon ngaia naba teuana kawaim n tauraoi i mwain banen bwaan am taura.
N tain moan boretian rongorongon te mwaungatabu are e karaoaki imwiin katabuan Beretitenti Hinckley bwa te Beretitenti n te Ekaretia, e roko temanna te aine man titirakina te Beretitenti aroia aine n te utu i bukin kanakoraoan kainnanoia n te mweenga ao aia utu. E taku Beretitenti Hinckley nakoina, “Karaoa am kabanea ni konaa ao uringnga are te kabanea ni bwai ae moan te kakaawaki bon natim ake ko karikiia nako aon te aonnaba aei, n aron nabeaia ao tabeakinaia iroum.”13 I kan kaokia riki nakoimi n te tairiki aei. Karaoa am kabanea ni konaa ni buokira ni kabane bwa ti aonga ni kona n roota ae rietata ma n raoiroi riki. Kabonganai ami onimaki ake kam a tia n anganaki i roun te Atua. Buokira bwa ti na kona n taobarai kariiri n te aonaaba aei i nanon maiura, mweengara ao ara Ekaretia.
Ke e kakoroaki bukin ana berita Nibwaai i bukim: “Ao a onrake n taian kororaoi ma korakoran te Atua.”14 E bia reke i rou teimatoan kakoauaan taian kakabwaia ake a tia n roko i rou ni maiu aio mai roun buu Nei Ruta, tinau ae katootonga Kristo, tibuura aika itiaki, natiu ao tibura, ao a mwaiti riki aine aika a etieti. I karaoi aikai n aran Iesu Kristo, amen.