Boton Oin Ara Onimaki ae Kamiimi
E na karabwaaki te Atua ibukin kaoti koaua ae kamiimi, te kariaia, ao ana reirei ake a irekereke ma aio, ae Ana Ekaretia Iesu Kristo ae a manga-kaokaki
Tariu ao mwaneu aika kam tangiraki, I boni ukoukora ana kairiiri te Uea n au taetaenikawai nakoimi. I aki kona naba ni mwanuoka mwiokoau ae korakora n taetaenikawai nakoia Aomata aika Itiaki ni boong aika Kaitira. I boni kakaitau ibukin ami akoi ao ami taotaonannano. Au tataro n taainako bwa e na tau aron onimakinau irouia aomata.
I a tibwa oki naba mani mwanangau ae kakiro ma n raroa. E boni kakua, ma e boni kakukurei rokou ibuakoia Aomata aika Itiaki. Ngkana e riai ao N na taon mwakuri n Ekaretia nakoia tabeman n te bong teuana ma teuana , ao ngkanne tao N nang kona ni kabanea au tai ibuakoia aomata, ni kawariia te koraki ake ni mwaanga aika uarereke ai aroia naba te koaraki ake n titeiki aika bubura. N rangi n tangiria ni bobootaki ma Aomata aika Itiaki n te tabo are a mena iai. I namakinna bwa ni kabane kaain te Ekaretia a riai ni kawaraki. I karau taeka bwa ibukin ana tutuki te rabwata ao I aki kona ni iobai ma aomata ni kabaneia. Ma I kona n taratarai mataia ma te kukurei inanou ao ni kaota au tangira ao ni katuka au kakabwaia.
Bukin mwanangau ae e a tibwa toki ngkai boni ibukin manga katabuan te Freiberg Germany Tembora ao te Hague Netherlands Tembora. Boni ngai naba are I katabua te Freiberg tembora 17 te ririki n nako. Bon te kateitei ae karako ma ni mangori are e mena ngkoa ni iteran Tiaman ae te Democratic Republic, are te itera mainiku iaon Tiaman ngkoa are e bwenauaaki. Kateana bon te kakai ae kamiimi. Beretitenti Monson, Hans Ringger, ao tabeman riki, a tia ni karekea atongaia mairouia kaain te tautaeka n Tiaman Mainiku ake a kariaia kateana.
E a tia ni kakoroa te mwioko ae kamiimi rinanon ririki aikai. Ao ngkai te oo ae bati kabuakakaana e a bwaka. E a beebete mwanangaia aomata nako Freiberg. E boni mangaingai te kateitei imwiin ririki aika a bati ao e a bon aki tau arona.
E a tia ni kabuuburaaki te tembora ma ni katamaroaki riki bwa e na boongana riki. Ti bon ti karaoa teuana te tai ni katabu. A roko aika Itiaki man taabo aika bati. N te ruu ae buubura are ti tekateka iai, ti kona n noori mataia aomata aika Itiaki aika a korakora ma n matoatoa ao ma n tamaroa ake a tia rinanon ni kabane aikai, ni mena iaan te riringa ao te nuu, n taai ni kakukurei ao taai ni kangaanga iaan te tautaeka ae e tiatiana te inaomata ao ngkai a inaomata, a tia ni kawakina te onimaki, ma ni beku ibukin te Uea, ao n tei bwa kaanga aintoa. I nanokawaki ngkai I aki kona ni irabwati ma tariu ao mwaneu aika a ninikoria aikai ma n tuangiia aron au tangira ae bati. Ngkana a ongo bwanaau ngkai, au kaantaninga bwa a na ata au tangira ao a na kabwara buren waekoau ni kitana buakoia.
Mai ikekei ao ti kiba nako Buranti ni karaoa naba taben te Ekaretia. Ti a manga kiba ngkanne nako Rotterdam ao n toka n te kaa nakon Te Hague. Te mwakuri inanon aaba aika teniua inanon teuana te bong kaanga bon te waaki ae kakorakai ibukin te unimwaane ae e a kara.
Te bong are imwiina ti a katabua Te Hague Netherlands Tembora. Aua te tai ni katabu ake a karaoaki. Ai kamaiura te namakin man anne.
Te tembora bon te kateitei ae tamaroa n te tabo ae koro tikiraoina. I kakaitau ibukin Ana Auti te Uea are a na kamanena aika Itiaki n te Netherlands, Belgium, ao mwakoron Buranti. A moana rokoia mitinare nakon mwakoron Eurobe anne n 1861. Ngaa n aomata ake a tia ni kaaina te Ekaretia. Angiia a tia ni kitan abaia ma borau nako Amerika. Ma iai ngkai ikekei aia bootaki aika Itiaki aika a kakawaki ao ni kakaonimaki ake a riki naba ni karekea Ana Auti te Uea ibuakoia.
I kekeiaki bwa ngke I mena ni mwakoron te aonaaba arei ao ti a manga nako naba nakon taabo tabeua. Ti a manga kiba nako Kiev i Ukraine. I mena ikekei 21 te ririki n nako. Iai namakinan te inaomata n te aba anne. Ai kaungara ngke ti a bootaki ma aika Itiaki mai Ukraine aika a raka mwaitia iaon 3,000. A ikotaki aomata man taabo aika a raroa n aki mutiakin mweenga buakaia ma aia kabane mwane n nako ikekei.
Teuana te utu e aki kona ni karokoia ni kabane kaaina. A tiku te karo ni mweengaia ao a kanakoia natiia n te aro are e na reke aia tai ni kaaitibo ma ngaira.
Mai ikekei ti a nako Moscow i Rutia. I mena naba ikekei ngkoa 21 te ririki n nako, ao e a roko te bitaki. Kaanga ai aron te iti. Ko aki kona n nooria. Ma ko kona n namakinna. Ikai naba are ti a karaoa te bootaki ae kakukurei, ma n reke ara tai ni marooro ma kaain te tautaeka aika a kakannato n aron are ti karaoia naba i Ukraine.
Ai tikauara ao ai tamaroa reken te tai ni bootaki ma Aomata aika Itiaki aika raraoi ake a bootaki ikekei “temanna man te kaawa ae bubura, ao uoman man te utu” inanon Tion ni kakoroa nanon ana taetae ni burabeti Ieremia (tara Ieremia 3:14). E aki beebete aron te maiu ibukiia. A rawaawata uotaia. Ma aia onimaki a nene ni matoatoa ao aia koaua ae matoatoa.
N taabo aika a raroa nako aikai, aika boou nakoia angiia kaain te ekaretia, e ura mwaaka ootan te euangkerio ma ni kaootai kawaia ngaa n aomata.
Imwiina ti kiba nako Iceland. Bon te tabo ae tikiraoi ma kaaina aika titikiraoi naba. Ikai ao ti karaoa te ukenano ae anaanau ma te beretitenti n te aba anne, te mwaane ae rangi ni kinaaki ma ni konabwai are e a tia n roko i Utaa ao e taetae ni kimarimari ibukiia ara aomata.
Ti manga kaitibo naba ma Aomata aika Itiaki. Ai kakukureira te itaramata ma ngaia ngke a ibetutu inanon te auti n taromauri n te kaawa ae abwaabwaki ae Reykjavík.
N taabo nako aikai ao n taai ake ti kona n taetaenikawai iai nakoia aika mwaiti, teuana te bwai ae aki toki ni memena n au iango—kamiimin te mwakuri aei, koron kamiimina. Taekan kunara n taromauri ae nakoraoi ae e aneneaki iroun te kuaea n te ingabong aei e okioki nakon au iango:
Ai Matoara Nanoia aika Raraoi,
E reke ibukin te onimaki iroum!
(“Ai Matoara Nanoia aika Raraoi,” Anene n taromauri, no. 85)
E koaua bwa ngaira Aomata aika Itiaki ni boong aika Kaitira ti oota raoi ma n ata korakorara? Ibuakoia nako aaro n te aonaaba e bon onoti ma ni kamiimi.
E koaua bwa te Ekaretia aei bon te tabo n reirei? Eng. Ti reitinako n reirei, ma n reirei, ma n reirei bwaai aika bati ma ni kakaokoro. Bwa tao te waaki n reitaki? Ngaia raoi. Bon te utu ae korakora ake a ikotaki ma ni kimwareirei imarenaia. Bwa tao te bootaki ni ibuokanibwai? Eng. Bon iai ana burokarame ni karikirakea oin toronibwaina ma n anga ana ibuobuoki nakoia ake a kainnano. Boni ngaai aikai ao e mwaiti riki. Ma iaon baikai ni kabane bon te Ekaretia ao uean te Atua are e kateaki ma ni kairaki iroun te Tama ae Akea Tokina ao Natina ae Tangiraki, te Uea are E Uti man te mate ae Iesu Kristo, are E na kakabwaiaia ake a rin n Ana nanai.
Ti katanoata n akea te nano kokoraki bwa te Atua te Tama ao Natina, te Uea ae Iesu Kristo, a kaoti nakon te ataeinimwaane ae Iotebwa Timiti.
Ngke I ukenanoaki iroun Mike Wallace iaon te burokarame ae 60 Minutes n te terewition, e titirakinai bwa I kakoaua raoi anne. I kaeka ni kangai, “Eng, nao. Anne te kakai ae kamiimi arona.”
Anne aron au namakin iai. Oin korakorara ae bwanin e boboto iaon koauan raoi te kaotioti anne. Bwa e bon riki ke aki. Ngkana e aki, ao ngkanne te mwakuri aei bon te kewe. Ngkana e riki, ao ngkanne bon te mwakuri ae moan baan te kakannato iaon te aonaaba.
Iangoa raoi anne, tariu ao mwaneu. Inanon tienture aika bati ao e in karawa. Tabeman mwaane ao aine aika raraoi, tiaki ti tabeman mwaitia—aomata aika a kakannato ma n raoiroi—a kataia ni kaeti, ni kakorakorai, ao ni katamaroai aron aia waaki n taromauri ao rabwatan aia reirei. Nakoia naakai ao I anga au karinerine ma au kakaitau. Mwaitira riki tamaroan te aonaaba ibukin aia mwakuri aika a ninikoria. Ngkai I boni kakoaua bwa aia mwakuri a roko mai iroun te Atua, ma ni kabane aki irianaki ma kaukan karawa, ao kaotin te Atua.
Ao n 1820 e roko te kaotioti ae mimitong ni kaekaan ana tataro te ataeinimwaane are e wareka ana taeka Iakobo n te Bwaibwara: “Ngkana iai temanna ibuakomi ae kainnanoa te wanawana, ao ke e butia te Atua, ao e na anganaki, bwa E tituaraoi te Atua nakoia aomata ni kabaneia; ao E anganga ma te kukurei” (Iakobo 1:5).
Man te kaotioti ane onoti ma ni kamiimi anne ao e tei ngkanne koauan raoi te Ekaretia.
Ni karakin ekaretia ni kabane rimoa bon akea n ai aron kabotauana. E taekinna te Nu Tetamenti rongorongon bwabetitoan Iesu ngke e ongo te aba bwanaan te Atua ao te Tamnei ae Raoiroi E ruo n ai aron te taobe. Iaon te Maunga are E Onikaki iai Iesu, Betero, Iakobo ao Ioane a noora te Uea bwa E onikaki tarana imataia. A ongo bwanaan te Tama, ma aki nooria Ngaia.
E aera ngkai a uaia n roko te Tama ao te Nati nakon te ataeinimwaane, te ataei ae uarereke? Teuana, a roko ni uota taekan te euangkerio ae te kabanea ni kakannato ibuakon bwaai nako, ngke a uarokoaki taai ake rimoa nakon te tai ae ti teuana.
Iai temanna ae kona ni kakewea te tai ae ti maiu iai ngkai ae te kabanea ni kakannato n rongorongon te aonaaba ni kawai? E a tia n raure ueen te rabakau n tiaienti, ni bwainaoraki, ni itoman, ni mwamwananga, aki kona ni kabotauaki n rongorongoia aomata. E koaua bwa e aki riai kakoauaan ae e na raure naba ueen te rabakau n tamnei bwa mwakoron naba takaburinakon te waaki n rabakau aei?
Ana boto ni bwai ni mwakuri te Atua n te waaki aei bon te ataeinimwaane are e aki kaminoaki ana iango n aia rabakau aomata. E aki burebureaki ana iango n aia reirei aomata ni boong akekei.
E beebete noorakina bwa e aera ngkai aki kakai kakoaua te rongorongo aei aomata. E bon riaon aia atatai. Ma e bon aki kangaanga kakoauakina. Naake a tataneiai ma te O Tetamenti a kinaa kaotin Iehova nakon te burabeti are e maeka ngkoa. A kona ni kaakea kaotin Atuan karawa ao Natina are E a tia ni Manga-Uti n te tai ae bati te mangaongao iai ngkai?
Ngkai A uaia n roko, ni kauoman, ngkai e nooria Iotebwa ni kamiimin mimitongiia, ao A taetaenikawai nakoina ao e ongo ma n taui mwiin Aia taeka—ibukin baikai ao ti taekinna ma te koaua.
I ata temanna teuare e aranaki bwa te tia rabakau are e taku bwa te Ekaretia e a boni mwane n rongorongo ni kawai. Au kaeka bwa ngkana akea rongorongo ni kawai ao akea ngaira. Koauan te bwai ae onoti, n ti ngaia, ma ni kamiimi anne ngaia te kabanea ni kakaawaki n ara onimaki.
Ma te kaotioti ae mimitong aei bon moanakin kaotioti aika a reitinako ake a kawenea boton te mwakuri aei.
Ao titebo ma e aki tau te kaotioti ni kakoaua rabwatan raoi te Tia Kabooa te bootanaomata, e a manga taorimwiiaki n Ana Boki Moomon. Aio te bwai are e kona n ringnga te aomata ni baina, e kona n “namakinna,” bwa iai rabwatana. E kona ni warekia. E kona n tataro ibukina, bwa are e mena inanona te taeka ni bau bwa te Tamnei ae Raoiroi e na katanoata koauana ngkana Ana kakoaua e ukoukoraki n te tataro.
Te boki ae kakateke aei bon te bwai ni kakoaua nakon maiun Natin te Atua. E katanoataaki inanon te Bwaibwara bwa “man aia taeka uoman ke teniman taani kakoaua a na bane ni kakoauaaki aia taeka” (Mataio18:16). Te Bwaibwara, ana taetae ni kakoaua te aonaaba ni kawai, bon teuana te tia kakoaua. Ana Boki Moomon, ana tia kakoaua te aonaaba ae boou, bon te tia kakoaua riki teuana.
I aki kona n ataia bwa aera kiritian ngkai a bon aki butimwaea te boki aei. I taku bwa a na ukoukori riki bwaai tabeua ake a na kamatoa koauan te aro n Atua ibukin te Tia Kamaiua te aonaaba.
E a taorimwiiaki manga-kaokan te nakoanibonga—te moani bwai, te Nakoanibonga ae te Aaron iaan baia Ioane te Tia Bwabetito, are e bwabetitoa Iesu n te Ioretan.
Ngkanne a manga roko Betero, Iakobo, ao Ioane, ana Abotoro te Uea, ake a bon anga n ririki aikai te bwai are a tia ni karekea ngkoa mani bain te Toka are a uaia n nakonako ma Ngaia, eng “kingin abanuean karawa,” ma te kariaiakaki ni kabaea i karawa are a kabaea iaon te aonaaba (tara Mataio16:19).
N tokina ao e roko tain kaokan kingin riki te nakoanibonga iaan baia Mote, Eritai, ao Eria.
Iangoia, tariu ao mwaneu. Iangoa kamiimina.
Aio Ana Ekaretia Iesu Kristo ae e a tia ni manga kaokaki. Ngaira kaaina bon Aomata aika Itiaki ni boong aika Kaitira. Ti teakinna ma te koaua bwa e a tia ni kaukaki karawa, ao e a tia ni katabwenaaki te roki, ao E a tia n taetae te Atua, ao Iesu Kristo E a tia ni kaoti Ngaia, n taorimwiiaki ni kaokan te kariaiakaki mairoun te Atua.
Iesu Kristo bon atibun te maninganinga n te mwakuri aei, ao e kateaki bon iaon “aaia … abotoro ao burabeti” (Ebeto 2:20).
Te mwakuri ae Manga Kaokaki ae kamiimi aei e riai ni karikiira bwa aomata aika ti taotaonannano, ti iraorao ma kaain rarikira, kakaitau ma n akoia aomata. Ti na aki kamoamoa. Ti na aki kainikatonga. Ti na kakaitau, ao ti riai. Ti kona n nimamannei, ao ti riai naba.
Ti tangiria naba kaain aaro ake tabeua. Ti uaia ni mwakuri mangaia ni karaoa te raoiroi. Ti karineia. Ma ti riai n aki mwaninga wakaara. Wakaa akanne a wene n tanon kaukan te kabanea n tai aei, ae kabanean boong, ae te bong ibukin bwaninin tai.
Ai kakukureira taraakin matami mwaane ao aine ni kabuta te aonaaba ake a uouotia inanoia te koaua ae kakannato ni koauan te boto ni mwakuri aei.
Ngkana e roko te kariaiakaki mairoun te Atua, aio raoi ikotan ao boton te bwai ae tabwanin.
E na karabwaaki te Atua ibukin kaoti koaua aika a kamiimi, te kariaia, ao ana reirei ake a irekereke ma aio, ae Ana Ekaretia Iesu Kristo ae a manga-kaokaki.
Aio bon ara rongorongo ae ti teuana ae kakannato nakon te aonaaba. Ti aki anga ma te kamoamoa. Ti kakoaua ma te nanorinano ma ni irianna ma te kauring ibukin tabuna bwa e boni koaua. Ti kaoia ni kabane, nakon te aonaaba ni kabane ae bwanin, bwa e na kakauongo nako iai ma ni bairea rawawatan koauana. E kakabwaiaira te Atua n ai aroia naake a kakoaui ana kaotioti ao ni buokiira ni kabuta nako ataakin te bwai ae riki ae kamiimi arei nakoia ni kabane ake a kakauongo. Nakoia naakai ao ti taku ma te tamnei n tangira, uoti mai ni kabane ake iroumi aika a raraoi ma ni koaua ake kam a tia ni karekei man taabo nako, ao ti na uaia n noori bwa ti kona ni ikotia ma are iroura. Aio te kakaoo are I aroria nakoia mwaane ao aine n taabo nako ma au koaua ae tabu bwa bon te koaua, bwa I ataia mani mwaakan te Tamnei ae Raoiroi, n aran Iesu Kristo, amen.