Banna ni Katoto
Ngaira ake ti bane ni maeka n te aonnaba ngkai ti tangiri kanikina—aron banna ni katoto.
N ririki aika a nako ao I katikaki ni kanoan ana korobanna Carl Bloch ni koonan teuana te tabo ni kaabobwai n ana tabo ni korobonna. Te tabo are e reke n ana iango te tia korobanna ao ngkanneriingana ni bain te Mataniwii—e bitaki nakon te Kaniwati (canvas), e kanikinaea Eritabeta, buun Taakaria, e butimwaea Maria, tinan Iesu. Ngaiia uoman ake a na bon bungiia naati mwaane—aika kamimi bungiaia.
Natin Eritabeta te mwaane e ataaki ae Ioane te Bwabetito. Ma Iesu, natin Maria, ai bon ti tebo naba ma Ioane—kakawakin bwaai aika uarereke a bon rekootinaki n aia tai n ririki ngke a uarereke. Te karaki teutana e kaongoira ae ti ataa maiun Ioane man nakona ni karaoa ana mition nakoia aomata: “Ao e ikawai te tei, ao niniraki n te tamnei ae matoatoa, ao e mena n te rereua ni karokoa te tai are e na kaotia iai nakoia Iteraera.”1
E kimototo ana rongorongo Ioane. E taekina te onimaki, te raira n nano, bwabetio ni kateboaki ao karuoan te Tamnei ae Raoiroi i rouia naake iai te mwaaka ae korakora riki nakon mwaakana i rouna. “Ngai te Kristo,” e tuangiia ana reirei, “ma … I kanakomaiaki i mwaaina.”2 “I bwabetitoiko n te ran; ma temanna ae korakora riki nakoiu … : e na bwabetoiko ma te Tamnei ae Raoiroi ao te ai.”3
Ao e karaoaki te bwabetito i bukin Kristo i roun Ioane te tia Bwabetito. I mwiina e kakoaua Iesu, “I buakoia aine ake a bungiaki akea riki ae e a tia ni korakora nakon Ioane te tia Bwabetio.”4
Ngaira ake ti bane ni maeka n te aonnaba ngkai ti tangiri kanikina—n aron banna ni katoto. Ioane te tia Bwabetito e karekea nakoira nakorain te kakairi ma te nano ae raoiroi, are e aki toki n anganga nakon Temanna are e kairiri—te tia Kamaiu i bukira.
Atakiia t tabemwaang aika onimakina te Atua ao a irira Ana reirei are e wirikiriki nako nanon tamneira, “Tai mwaing, ao ataia bwa ngai te Atua.”5 Ngke a kataia ni kawakin Ana tua ao onimakinna, a kakabwaiaki. Ngkana ti kakairi n aroia, ngaira naba ti na kakabwaiaki n arona n ara bong ao n ara tai. Ngaira aikai ti kona n riki bwa taan karaoa te banna ni katoto.
Ngaira aikai ti bane n tangira te karaki ae tamaroa man te Bwaibwara ae Tabu karakinaia Aberaam ao Itaaka. E rangi n koro ni kanganga i roun Aberaam, n ongeabana n ana tua te Atua, ni kaira natina ae tangiraki Itaaka nako Moria, n anga ngaia ni kabueaki bwa te karea. Ko kona ni iangoa rawawatan nanona ngke e rikoi kaai i bukin te ai ao mwanangana nakon te tabo are e a tia ni baireaki? Ni koaua marakina e bon rangi ni kakaiaki i nanon rabwatana e uruaki ana i ango ngke e “kabaea … Itaaka ao ni kawenea i aon te bao ni karea i aan kaai. Ao … n taakina baina, ao n ana te biti bwa e na kamatea natina.” Ai mimitongira taekinakina ao ai kamiira butimwaean te bwai are e na roko: “Tai katoka bwaim i aon teuanne, ke ni karaoa te bwai teuana nakoina: bwa I a taia bwa ko maaka te Atua, n noorana bwa ko aki taua natim, are bon ti ngaia natim mairou.”6
Aberaam e tau nakon te banna ni katoto i bukin ongeabana ngke e aki titiraki.
Ngkana ti namakin ana kakaewenako are e riaon ara kona ni kaitarai, tuanga bwa e na wareka Iobi. Ni karaon anne, e na roko te namakin, “Ngkana Iobi e kona ni karaoia ao n tokanikai iai, ngai naba.”
Iobi bon “te aomata ae koraoi ao etieti” te mwaane ae “maaka te Atua, e riba te buakaka.”7 E rangin kakarinea te Atua n anuana, e kaubwai ni maiuna, kaatakin Iobi e kuri ni karekea te kanganga nakon temanna. E koreaki man kaubwaina, e bwainikirinaaki i rouia raoraona, e maraki ni korakaina, e nanokawaki ni buaia ana utu, e kairoroaki bwa e na “taetaebuaka te Atua, ao e mate.”8 E Kaitara te kariiri aio ao e taekinna ma kabin nanona, “Ma ngaia ae, au tia kakoaua e mena i karawa, ao au rekooti e bon rietaata.”9 “I ataia bwa e maiu au tia kaboai.”10
Iobi e bon riki bwa te banna ae nanorinano. Nakon te bong aio ti taraia aika a maan—kainnanoia ngkai a karekea “taotaonan nanon Iobi.” E karekea te katooto i bukira bwa ti na iriiria.
Te “mwaane ae raoiroi ma ni kororaoi i nanon ana roro,” ngaia are “e nakonako ma te Atua,”11 bon te burabeti ae Nooa. E katabuaki nakon te nakoanibonga ngke e uarereke, “e moana rikina bwa te tia kabwarabwara ao ni katanoata ana euangkerio Iesu Kristo, … reireiia te onimaki, rainnano, bwabetito, ao butimwaean te Tamnei ae Raoiroi.”12 E katauraoiia bwa ane e bwaka ni karaoa nanon ana rongorongo ao e na uota te ieka nakoia ake a kakauongo ni bwanaana, ao a bon aki naba kakauongo nakon ana taeka.
E ongo Noa n ana taeka te Atua ngke e tuangaki bwa e na boua te ake, bwa ngaia ma ana utu ao a na man ake kakauoman. E ira ana babaire te Atua bwa e na karekeia uoman te bwai ae maiu man aekaia nako, are a na kona naba ni kawakinaki man i ekan te ran.
E taku Beretitenti Spencer W. Kimball: “Eng akea te koaua i bukin te karau ao te i eka… . [Nooa] e kauringia bwa a na i angoia ngke aki kan kairaki… . Ai nanobabara ngkai a boua te ake i aon te tano ae mau ma taai ae raneanea ao ni mwamwananga n aron are ma i mwaaina! Ma e a boo te tai… . E a roko te ieka. Naake aki ongeaba … a bane ni bwabwa. Kawain te aake e ira te onimaki ao ni kaota aron are e oti iai.”13
E aki kerikaaki ana onimaki Nooa ni iriira ana tua te Atua. Ti bia aki katootonga. Ti bia ururinga ana tangira te Atua n tabetai e kaoti ni baba n aron te mwaane; ma te kabanea n reirei ae korakora ae ti kona n reiakinna i nanon maiura bwa ngkana ti ongeaba nakon te bwai ae taekinna te Atua, ti na bwaina te eti n taai nako.
Katotongan te aine ae kakaota te banna ni katoto bon Nei Ruta. Namakinan te rawawata-are e riki i nanona i bukin tinan-buuna Naomi—are e rawawata ni buaia natin uoman mwaane—namakina te maraki ngke e a tiku n tii ngaia ni maroa ngke e riki bwa te kanganga i nanon rabwatan ma tamnein Naomi, Nei Ruta e taekin bwaai aika riki n aroia ngke a mamaeka ma te kukurei ao te nanoanga: “Tai kiitanai, ke ni kanakoai ngkai I ririmwiiko: bwa te tabo are ko na nako iai; ao n na iriko, te tabo are ko mena iai ao n na mena naba iai: am aomata bon au aomata, Atuam ao bon Atuau naba.”14 Man ana mwakuri Ruta e a tia ni kaota te nano n tangira n ana taeka.
Nei Ruta e bon aki kona ni bitaki ana karinerine nakon Naomi, e iein ma Boatia, ao ngaia—te iruwa ngke e rairaki nakon te I Moaba—e riki bwa ngaia te tibutoru-n-tibu-te aine i roun te Tavita ao, mangaia are, ana bakatibu ara Tia Kamaiu ae Iesu Kristo.
I kauka te boki ae korakora ae Ana Boki Momoon te burabeti—e ngae ngke Nibwaai, natin Riai ao Tiera. E kakaonimaki ao n ongeaba nakon te Atua, e ninikoria ao korakora. Ngke anagani te tabena ae rangin korakora bwa e na karekei taian baatua koora ma i roun Raban, e aki ngurengure, ma e katanoata, “N na nako ni karaoa te bwai are e tuangai te Uea, bwa I ataia bwa e aki anganga tua nakoia naatia aomata, ao e na katauraoa te kawai i bukia bwa aonga ni kakoroi bukin bwaai ake a tuangaki.”15 Te mwakuri i bukin te ninikoria e anga te kairiraki i roun te tamnei te kibu ni kauntira i bukira ae e kuneaki n te anene, “Te Biti te Kai”:
Nakoia Nibwaai, Tia mamata n taai akekei,
te kaotioti ma iroun te Atua… .
Taua te kai te biti, te kai te biti;
E matoatoa, ao uramwaaka, e koaua.
Te biti te kai ana taeka te Atua;
E na kawakinira ni karokoa ti roko.16
Nibwaai ngaia bon te tia katoto n taai nako.
Akea kabwarabwaran taian banna ni katoto bwa ti na irira ao ni katiai ni bane n akean Iotebwa Timiti, te moan ni burabeti n taai aikai. Ngke ai tibwa 14 ana ririki, te teinimwane ae iai i rouna te ninikoria e rin i buakon aroka aika ririeta man bubura, are rimwii e na aranaki rimwii bwa te buakonikai ae tabu, ao ni karekea kaekaan ana titiraki nakon ana tataro.
E kakatonga Iotebwa ngke aki kakoauaki ngke e tutua ngke e roko te moan kaotioti i rouna taekana ae raoiroi ngke e roko kawarana n te buakoako. Ma, ngke e kakabaneaki taekana ao n aki kakoauaaki, e tei ni matoatoa. E taku, “I a tia n noora te kaotioti; I a taia, ao I a taia bwa e maiu te Atua, ao I aki kona ni kaakea, ao ai ngai naba ae i aki riai ni karaoia.”17
Te mwaneka teuana ma teuana, ni kaaaitarai aro aika ririki ni katoa tai ao ni kairaki n taai nako ni bain te Uea, Iotebwa e katea Ana Ekaretia Iesu Kristo I bukia Aomata aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira. E boutokai ninikoria ni bwaai ni kabane ake e karaoi.
N tokin maiuna, ngke e kairaki nako ma tarina ae Hyrum nakon te karabuti ae Carthage, e ninikoria ni kaaitara te nanokokoraki are e a taia ae wene i mwaina, ao e kabaea ana koaua n rarana.
Ngkana ti kaaitarai maiura ni kataaki, ti riai n taua ni kamatoatoaira bwa ti na ninikoria n aekan te Burabeti are Iotebwa Timiti.
Iai ngkai ae e a manga tei i matara ngkai ana burabeti te Atua—n aron Beretitenti Gordon B. Hinckley ae tangiraki. E a tia n tararua te kabanea ni bubura n Ekaretia—n uoua ni mwaitina rongorongana—inanon rongorongora. E a tia ni mwamwananga n roko n taabo ao ni kawari taabo ake a tuai man roroko iai te aba ke a tuai n roko iai mataniwiin te aro tii mataniwii ma n te tautaeka ao tabeman riki. Ana tangira nakoia aomata e takaburinako n te aro ae reiakina aia taetae ao kaateia.
Man ana kaotioti te burabeti, e a tia ni katea te intitute te Kataumwane Teuana i bukin te Reirei, are e kona n urua aroia kaain te ekaretia man kainanoia n taabo tabeua n te aonnaba aei are a na reireiia rabakauia ao ni kataneiaia bwa a na tau ataeinimwaane ao ataeinnaine bwa aoria ni karekei aia mwakuri. Te baaire ae kairaki aei i roun te tamnei e karekea te kaantaninga nakoia naake a taku bwa e na bon aki kona n reke aroia n reirei ao ni mwakuri ao ni karekea aia tai i bukin katauraoaia n aia tai ae imwaaia.
Te beretitenti ae Hinckley e a tia ni mwakuri bwa e iangoia ni karekei kakabwaia aika tabu nakoia kaain te ekaretia n te aonnaba bwa e na karekei tembora ake a koona ni kawaraki i rouia aomata man aia tabo. Iai ana kaantaninga ni uootia rake naake a mena ni kanganga aika mwaiti, e aki tabe bwa antai ao tera aia ekaretia ao tera aroia. E a tia ni katea bannana ae aki tangira aomata bwa a na aki reke aroia ke n akea bonganaia, ti taraia bwa te burabeti, te tia mamata ao te tia karekei kaotioti.
Te aroaro ae tau are e karekeaki i rouia mwaane ao aine n aron are I a tia n taekinna e kona n rangin boongana bwa e na buokiia nakon kaatakia ake a kaaitarai i mwaaia. I kona n taekinna nakoimi te bwai ae ea tia n rinanona Jerome Kenneth Pollard te utu ma i Oakland, California.
Ni Meei ae nako, Te Unimwaane ae Taavili Joseph Samuel Pollard e mwananga nakon aobitin te mition ni banen ana tai ni mitinare i Zimbabwe, te kaa are e kabutia e riki te kanganga iai ao e okanako te kai. Te aomata are e nakonako i rarikiia e reke buokan toan teuaei i rouna, Te Unimwaane ae Pollard, are e kiro ma n aki ataa te bwai teuana, e mwane i nanon te kaa, are e a karika te bubun ai. Te Unimwaane ae Pollard e a taia ae e na mate. Tinana e a tia ni mate waniua te ririki n nako; tamana e tararuaia ana utu n tii ngaia. Tarina e nako ni karaoa ana mwakuri ni mitinare i West Indies Mition.
Ngke e roko rongorongon maten te Unimwaane ae Pollard iroun tamana, te mwaane—ae e nanorinano are e a tia ni mate buuna—e wetea natina are e mitinare n te West Indies Mition ni kaongoraea maten tarina. I nanon taetaeia n te tareboon, Te Tari ae Pollard, ma natina, akea aia nanokokoraki n te maraki-are e reke ao nanoia are a nanokawaki, anene “Ngai Natin te Atua.”18 Imwain banen aia taetae, te tama e karaoa te tataro nakon Tamaia are i Karawa, ni karabwa N aron te kakabwaia are e anganiia te rau ngke a ukoukoria ma Irouna.
E taekinna rimwii Te unimwaane ae Pollard bwa e a taia bwa ana utu a bane ni kawakinaki, bwa iai aia koaua ae matoatoa n te Ekaretia ao n te Babaire Ibukin te Manga Kamaiuaki.
Tariu ao Mwaneu, ni boong aika kakateke aikai n taai aikai, ngkai ti mwananga ni maiura aei ao ni kaaitarai kanganga ao kakaewenako n taai aika i mwaaira, ti riai n uringa te bwai ni katoto are ti na iria n aron are I taekinna n teingabong aei. Ti riai ni karekea te rau n nano ae matoatoa n aron te tia bwabetito ae Ioane, te ongeaba are Aberaam, n aron are akea ana titiraki ngke e tuangaki bwa e na anga natina bwa ana karea, a uarereke ara taotaonaki n nano n aron Iobi, ana onimaki Noa, ana karinerine Nei Ruta, ana babaire ae aki bibitaki Nibwaai, te ninikoria ae aki baka i roun te Burabeti are Iotebwa Timti, ana i ango ae aki bua Beretitenti Hinckley ni kan karekea aroia naake akea aroia ke aomata ake aki kona ni kabooi aia reirei. Karikirakean katei aikai bon te bwai ae ti kona ni kakorakorai i nanon maiura aei.
Ti riai ni kairaki i roun te tia kaota te katoto ae te kabanea n rietata, natin naba Maria, te Tia Kamaiu ae Iesu Kristo—ae maiuna ni kabane e karekea te banna ni katoto ae etieti bwa ti na iriria.
E bungiaki n aia tabo maan amwarake, E mena n te tabo ae mangori, E roko ma i karawa ni maeka i aon te aba n rabwata ao ni katea abanuean te Atua. N ana tai i aon te aba ni mitinare. E reireinia aomata te tua ae moan te rietata. Ai kamimira te ekaretia ngke e anga tamnein te aonnaba. E kamaiuia aoraki; E kateirakeia mwauku, e kauki mataia ake aki nooraba, e kauki taningaia bono taninga. E kamaiua naba mate.
Teera te kakamwakuri, nakon A na rongorongo n nanoanga, A na taeka ni wanawana, Reirei ni Maiuna? Iai tabemwaang aika Karabwarabwa. A teboki rangana. A reiakin Ana taeka. A kakairi n Ana katoto.
Iai tabeman are akakea. Ngke a titirakinaki i roun Birato, “Tera ae n na karaoia ma Iesu ngkai e aranna bwa te Kristo?”19 a takarua, “Katinea.”20 A kaenaena. Anganna te manging bwa e na mooi iai. A kakabanea Taekana. A oroia n te bare. A bawareia. A katinea n te kaibangaki.
I nanon maiura rikaaki, te rongorongo i roun Iesu bon tii te boo naba. Nakon Peter ao Andrew i rarikin naman rarikin Kariraia, E taku, “Irirai”21 Nakon Philip are e weteaki, “Irirai.”22 Nakoia i Riiwaite ake a tekateka i matan te auti ake a ikoikoti ana mwane te Uea, e anga ana taeka, “Irirai”23 Ngai ao Ngkoe, ngkana ti ongeaba, e na roko naba i roun te kakao anne, “Irirai.”
Au tataro nakoimi i bukin bwaai aika ti na karaoi. N arana ae tabu Iesu Kristo, amen.