Raoi, Bwaaka
Ana taeka ni koroboki aika tabu a rangi n tau: “Tai kakamwakuri, ao ataia bwa te Atua Ngai.”
Anene man aia kuaea mwaane n te tairiki aei a kabebetei ururing ao ni uoti nakon au iango aneneakin anene ake I a tia n anenenei inanon ataeiu. Korakoran nanora nako iai e na riki bwa kinaakira raoi:
Kanimwa angam nakon te wiira; totokoia nako.
Karaoa am beku ma nanom ae on n te kan anene.
Iai ara mwakuri ni kabane; tai tuuka temanna.
Kanimwa angam nakon te wiira.1
Iai ara tia kaira te anene are e reireinia ara ataeinimwaane aron te anene. Ti riai n anene. Titita Stella Waters e kaotiotioa ana kai n orotai tabeua te inti man bwairira ma n orotaia te anene ni kabukibuka waena iaon tano.
Ngkana ti anga raoi ara kaeka, ao te Tari te Aine ae Waters e na anganiira bwa ti na rinea te anene are a mamate nanora iai . N akea te nanououa, ao te rinerine ngkanne aei:
Te Tia Reirei, e a kare te buaka!
A bwaro naao aika ririeta!
E a roo karawa n rotongitong.
Akea te tabo ni kamanomano ke akea te buoka ae kaan.
Kawakinira bwa ti na aki mate?
Ko na kanga ni wene ni matu
Ngkana taai n tatabeua a rangi kakamaaku
Te ruanimate ae e nano?
Ni kakoauan te koorati:
Te ang ao naao a na ira nanom:
Raoi, Bwaaka, raoi, bwaaka.
Bwa unin te buaka e orea taari
Ke taimonio ke aomata ke tera are e na roko,
Akea te ran ae kona n oonga te kaibuke ike e beibeit iai
Te Mataniwi ibukin taari ao te aonaaba ao karawa.
A bane n ongo ma n ira nanom:
Raoi, bwaaka; raau, bwaaka.
A bane n ongo ma n ira nanom:
Raoi, bwaaka, bwaaka.2
Ngke te ataeinimwaane ngai, I kona ni bairea aron kamamaten nao-moron marawa. E ngae, ngke iai au atatai ma e uarereke ataakin taimonio ake tabeman ake a kona ni kamwaneira ma n tiringiira, ao n urui baika ti iangoi, ni katoki kukureira, ao n tuuki mwanangara nakon abanuean te Atua are tiretio.
Korean araia taimonio aika urubwai bon moan te anaanau, ao aomata n tatabeman nako, aika ataei ao aika ikawai, a ataia bwa antai are a kakauntaeka ma ngaia. N na atong araia ma ti tabeman: te taimonio ni Mataai ni kan bwaibwai; te taimonio n Aki kokoaua; te Taimonio n Taarau; te Taimonio n Nanououa; te Taimonio ni Turaki; ao Taimonio aika bwebwe ake Bwainakin Kunikai aika Aki Riai ao Kakaraoan te Buakaka. Taimonio aikai n tatabeua nako a kona n anganira te aki ataa buakakan bwaai ake a na uri maiura. Ikotakin taimoanio aikai a kona n taekina te taeka ae te kamaunaaki.
Ni kaeineti ma te taeka ae mataai ni kani bwaibwai, te reirei man ana boki te Minita e kona ni kauringiira: “Ane e tangira te tirewa ao e na aki ngae n te tirewa; ao ane e tangira kabatiani bwaai e na aki ngae ni karakaani bwai.”3
E taku ana taeka n reirei Iesu, “Taratarai ngkami ao kawakini ngkami man te mataai ni kani bwaibwai ni kabane.”4
Ti na reiakiniira kaokoroan ake ti kainnanoi ma ake ti mataai iai.
Ngkana ti taekina te taimonio n aki kokoaua, ti kona ni kunea n taabo aika a kakaokoro. Te tabo teuana bon te reirei. Ti na aki tatarabwai n te ukeuke, karaoa ae kaairua, karekean kabwaiam mai irouia tabemanang, ke bwaai riki tabeua n aekan aikai. Kariaia te kokoaua ao te etieti bwa ara kaini baire
Ni karaoan ara babaire, tai titiraki bwa “Tera ae a na iangoia tabeman?” ma ko riai n titiraki “Tera ae N na iangoia ibukiu?”
Tangiran te kaubwai bon tangiran te taimonio n tarau a na kairoroira inanon taai aika mwaiti n te bong ae koraki. I kan kaoka ana taeka Beretitenti Gordon B. Hinckley:
“E aki rau nanou ni kakabwaraan taian taarau irouia taan boobwai are e a tauriia aomata iaon te aba aio, ni ikotaki ma bon ara aomata… .
“Ti kekeweaki ni katanoata ni kabwakabwaka. E kona ni uotaki n te Terewition te kakao are ti mwawanaaki iai bwa ti na tangoa te mwaiti ae nakon 125 te batiente man boon bwain te mweenga. Ma akea taaekinan te raka… .
“Eng, I nooria bwa iai rian te tango mwane ibukin karekean te mweenga. Ti na riai ni kabooa mweengara ae ti konaa ni kabooa ao ni katoka te kabwabwaka mwane are e na reitinako n akea te nanoanga iai ke n tiku ni maan nakon te 30 te ririki.”5
I kan raona riki: Ti riai n aki kariai bwaai aika ti tangiri bwa a na raka iaon ae ti karerekea.
Ni maroroakinan te taimonio ibukin bwaai aika boitin, eng, I kan karina taekan, te arekooro. Bwaai aika boitin a urui ara kona n iango, ni kakaea bukin te bwai teuana, ao ma ni karaoi rinerine ma te wanawana. Ni mwaitin te tai a reke ni kangaanga aika korakora, mwakuri aika buakaka nakoia ainenumwa ao ataei, ao a kona ni kaunga te katei are e na uota te maraki ao te karawawataaki nakoia te koraki ake akea aia bure. “Tii kangai akea nakon bwaai aika boitin” bon te taeka ae oomwaaka man ana kaantaninga temanna. E kona ni buokaki aei man koroboki aika tabu:
“Kam aki atai ngkami ae a na tembora te Atua, ao bwa Tamnein te Atua e maeka inanomi?
“Bwa te aomata ane urua a na tembora te Atua, ao e na uruakaki iroun te Atua; ibukina bwa e tabu a na tembora te Atua, are ngaira a na tembora.”6
Ngkana I iangoi taimonio aika a bwebwe—aika te aki bwabwain kunikai aika aki riai ao n aron tamnei aika bubuaka aika aki tabeakina aron tuan taetaem ao kunnukaim ao kakaraoan te buakaka—I riai ni karikiia bwa teniman ma ni karina te tamnei ni bwaitingako. Aki toki n airirii bwaii aika tenua aikai.
N rairan nanon miin Riaai, ti kunea iai aron kabwaraan nanon ana urubwai tamnei ni bwaitingako: “Ao i nuukan te rootongtong bon ana kabwakabwaka te riaboro, are e kamataaki maata, ao ni kamatoatoai nanoia natiia aomata, ma ni kairiia nakon kawai aika rababa, ake a na mate iai ma ni bua.”7
Te Abotoro ni boong aikai, ae Hugh B. Brown, e a tia ni katanoata, “Ngkana a bwabwainaki kunnikai aika aki riai are ana karekei iango aika aki itiaki ni karekea te aki karinerine nakon te rabwata—te tembora anne are e na kona ni maeka iai te Tamnei ae raoiroi.”8
I taekinna nakoimi n te tairiki aei te bwai ae kakawaki man te Improvement Era. E boretiaki n te 1917 ao e bon kakaraoaki naba inanon tai aikai: “Aron te katei iaon kamanenan kunnikaira, karaki aika bubuaka, kaotioti, ao aika [karaoaki] n [tenaa] tamnei …, kamaunakin kabonganan kunnikai aika aki riai a katoa te bong ni maroroakinaki ma taian aroaro, a karaoi mwakuri aika akea manenaia ni karikirakea aron uruakakin rabwatara uoua te tai.”9
Ni kairakina iroun te Tamnei, ao e katanoata, Alexander Pope; “Kararau nakoia Aomata”:
Te kauoman te mwaontita ae kakamaku,
E na kainnanoaki ribakina ao n nooraki;
Ni manga nooraki n tainako, n tataneiai n nooria,
Ti moa n teimatoa, ao n nanoanga, ao ni mwaneiia.10
Tao e na rinanon boton te iango bwa aia bwai aomata nakon tamnei aika bubuaka ake inanon ana Reta Bauro nakoia I-Korinto: “Bon akea te kaririaki ae anaaki ma aio are a tataneiai iai aomata: ma te Atua e kakaonimaki, n te aro are e naaki kammarakiko iaon te kariiriaki are kona konaa ni karekea; ma n reken te kariiriaki e na karekea te kawai ni birinako man te kanganga, are kona bon aki konaa moana.”11
N tatabemaniira nako ao e na tamaroa riki ongorara ao ni karekea te wewete man mataniwiin nanora, ibukina bwa mataniwiin nanora e aki toki ni kauringiira bwa rao ngaira imwaain katuaeakakira ngkai ngaia te Tia Moti.
Te Uea E anganiira te kabanea n taeka: “Bwaina te itiaki ni kaota iai waan te Uea.”12
Tariu aika mwane, ti teuana te mwiokoaki are akea te aomata ae konaa ni kitanna. Ao anne mwiin ana kairiiri temanna n ti ngaia.
Ara kaumaki e na kona n namakinaki raoi irouia ara utu. N tabetai ao ngaira kaaro ti maninga are ngkana ngaira, naba, ataenimwane, ao ataeinimwaane n taai tabetai a kona n aki karauii aia iango kaaro.
I nang ni ururingi, au tai n ataei, ae I tatangiriia kamea. N te bong teuana ao I anaa au kaa-ae katikitikaki ao ni katoka iaona te raubaba te oo ae aoranti ao I nako ni kakaeia kamea. N te tai anne ao a bon rawata taian kamea n tabo ni kabane: n te reirei, n taabo n nakonako irarikin kawai, ke kakaeakiia aika bua, n te aro are a nang ni mwaiti. Ngke I kunea te kamea ao I raweia, ao I katikua inanon te oo, ao ni uotia nakon mweengau, ao n rokanna n te taabo ni kanaiai, ao I rokana te mataroa. I taku bwa n te bong anne ao I uotia onoman kamea aika kakaokoro n roroia nakon mweengau ao ni karabutiniia. I a aki konaa n ataia bwa tera are N na karaoia ma kamea akanne, ma ngaia are I aki kaota au mwakuri are I a tia ni karaoia nakon temanna.
E oki tamau man a na mwakuri, ao n aron ae tataneiai ni kakaraoia, e anaa te bwaketi ni kooro ao e nakon te auti ni kooro bwa e na kaonna riki. Kam konaa ni iangoa aron tounakona ngke e kauka te mataroa ao n te tai anne are a kaitaara onoman kamea, aika kataia ni kan birinako? N au ururing, ao Tamau e nako nanona teutana, ma e kataia n taotaona nanona ao e karaurau n tuangai, “Tommy, taian auti ni kooro bon ti ibukin kooro. Aia kamea tabeman bon iai inaomataia iai.” N tarakin te bwai are e karaoia, ao I reiakinai te taotaonaki n nano ao te nimamannei.
Bon te bwai ae raoiroi karaoakina, bwa iai aekakin te bwai ae e a tia n riki inanon maiu ma natira te mwane ae, Clark.
Clark e nang n tatangiria, mannikiba, man aika kawakawa—ao ake a maiu. N tabetai a riki kamngaongao inanon mweengara. N te bong teuana inanon ataeina ao e a oki mai Provo Canyon ma uotana naetan te ran, ao e aranna bwa Herman.
Ni karaurau ni kaurea ao ni kamatua matana ao e a bua naba Herman. Ao e a kunea te Tari te Aine ae Monson inanon te turoa ae te tirewa. Naetan raan a konaa ni mena n tabo ake ko kantaningai bwa ana mena iai. Ngaia, are Clark e kanakoa Herman nakon te taabu n tebotebo, ao e kanimwa bonotan bangabangan te taabu, ao e kanoaia n te ran teutana, ao e kanimwa te kaetieti nako bukin te taabu ae kangai taekana, “Tai kabongana te taabu aio. Bon ana taabu Herman.” Ngaia are tia kabongana te tabo n tebotebo are teuana ao Herman e kabongana are teuana.
N te bong teuana, ao I bon nang ni mimi, bwa ea manga bua naba Herman. E riai ngke aranaki bwa Houdini. Akea bwa ea bua! N te bong are imwiina ao te Tari te Aine ae Monson e a kaitiaka te taabu bwa e na manga kabonganaaki n aron are ngkoa. A waaki nako bong.
N te tairiki teuana ao I a iangoa tebotebou; I a kaonnrakea te taabu n te ran ae abuee, ao I a karauai ni wene ni motirawa tabeua te tai inanon te tabu. I a wene ikekei ni karaua ni iangoia, ngke buroburon tobun te ran e a roko ni mwaaken te kawawa are ea taonako ma ni bwaaro nako nanona. Kam kona ni iangoa te mimi are e reke nakoiu ngke, I katokai matau iaon te kawawa anne, ao e a otinako Herman ni uaua mai iai, ni kaineta ubu? I a takarua nakon buu, “Frances! Ae a roko Herman!”
E a manga, reke naba Herman, ao e a karinaki inanon te baoki, ao tia uotia nako ni katikua n te Vivian Park i Provo Canyon ao ikanne are tia kanakoa Herman nakon raan aika tikiraoi n te South Fork Creek. Tia bon aki manga oki n noora Herman.
E konaa n nooraki n te Doctrine ao Covenants, mwakoro 107, kibuna 99, ni kamitotoi kaetieti nakoia n tatabemaniia ake iai irouia te nakoanibonga: “Man te tai anne, ao ana riai aomata ni kabane n reiakinii oin tabeia, ao ni karaoi mwakurin te aobiti are a rineaki nako iai, ni kabanea wanawanaia.” I karaoa n tainako bukinau aei ma te nano ae korakora ao n tia ni kataia ni maiuakina aron ana kairiiri.
Ni motirawan au iango, I aki toki n ongo ongo aron ana kairiiri te Beretitenti John Taylor are anganiia tari mwane n te nakoanibonga: “Ngkana kam aki karababai weteakimi, ao te Atua e na bukini ngkami bwa bon tabemi naake kam a tia ni kamaiuia, bwa kam na karaoi raoi tabemi.”13
Ni karaoakin mwiokoakira, I a tia n reiakina are ngkana ti karaurau ni ira nanon te bwai ae riki ma ni karaoia n te tai ae waetata, Tamara are i Karawa e na kairii kawaira ao ni kakabwaiai maiuia riki tabeman. Akea te ataibwai ae I a tia n ataia ae e nang ni karewe ke te namakin ae nang ni kakawaki nakon te karaurau ni ira nanon te bwai ae riki ma ti na ti kunea ae te Uea e a tia ni kaeka ana tataro temanna rinanomi.
Tao ti teuana te katoto ao e a tau naba. N te bongina tao teuana te ririki n nako, ngke I tararuai bwain te aobiti ao e korakora nanou ni kan nora te aine ae e a bon aine ao akea buuna ao te aoraki ngaia n St. Joseph Villa n te Kawa ae Salt Lake. I a bon buti nako naba nakon te tabo anne.
Ngke I nako nakon ana ruu, ao I nooria bwa akea kaina. I a titirakina te tia mwakuri bwa e ataa te tabo ae mena iai ao I a kairaki nakon te tabo ae tangaina nako. Ikekei are I a noora te aine ae tikiraoi ae akea buuna aei ma tarina ao temanna raoraona. Ti bane ni maroro ma te kukurei.
Inanon marorora, ao e a roko temanna te mwane nakon te matoroa bwa e na karekea te kaen n ran man te mitiin are e kakaboaki iai te ran. E taarai ao e taku, “E aera, ngkoe Tom Monson.”
“Eng,” I kaeka. “Ti tebo ngkoe ma Hemingway.” E kakoaua anne ae ngaia Stephen Hemingway, ae natin Alfred Eugene Hemingway, are e a tia n riki bwa au kauntira ngke Ngai te bitiobi ngkoa inanon ririki aika a tia n nako ao I weweweteia bwa Gene. E tuangai Stephen bwa tamana e mena ngkai n te tabo naba are I mena iai ao e nang ni kakaiaki ao e a kani mate. E aki toki ni wewetea arau, ao ana utu a tangiria ni kan reitaki ma ngai ma e aki konaa n reke irouia au tareboon.
I a bubuti mwawau n te tai ae waekoa ao I a ira Stephen nakon ana ruu au kauntira ngkoa, ao are a botaki iai natina ni kabane, akea buuna bwa e a kaman tia ni mate tabeua ririki n nako. Kaiin te utu a kakaitaua reken kaitibou ma Stephen inanon te ruu are e tangaina bwa bon kaekan aia tataro mairoun Tamaia are i Karawa ibukin korakoran nanoia are N na riai n noora tamaia imwaiin matena ao ni kaeka ana wewete. Ngai, naba, I namakina ae anne naba bukina, bwa ngke arona bwa Stephen e aki roko nakon te ruu are I mena iai, ao N na bon aki roko n te ataia ae Gene e bon mena naba n e tabo anne.
Ti kakabwaiaia. E reke te rau man te Tamnei. E nang ni kakukurei rokora arei, ao imwiina I a kitaniia.
N te ingabong are imwiina ao e a roko te tarebon ni kaotia ae e a tia ni mate Gene Hemingway—ti 20 te miniti imwiin karekean te kakabwaiaaki mairou ao natina te mwane.
I karaoa au tataro ae rau ni karabwa Tamau are i Karawa ibukin ana kairiiri are karekea rokou n nako nakon St. Joseph Villa ao ni kairai nakon raoraou ae Alfred Eugene Hemingway.
I kan iangoa are ana iango Gene Hemingway n te tairiki anne, ngke ti kan karekea riki te kakukurei ae raka n otan te Tamnei, ni ira te tataro n nanorinano, ao n taekina ana kakabwaia te nakoanibonga, n takaruai taeka ake a taekinaki n te anene ae “Master, the Tempest Is Raging,” are I aki toki n okirikaki nako iai inanon moan wakinan au rongorongo:
Tiku teutana, O te Tia Kaboi maiura e kakabwaiaaki!
Tai manga katukai riki,
Ao N na karaoa te matabaiawa ma te kukurei
Ao ni motirawa iaon bikena ae kakukurei.
I tematoa n tangira te anene arei ao ni kakoaua nakoimi n te tairiki aei aron ana karaunano are e karaoia:
Bwa tao unna n nao-moro ni mwarawa
Ke taian taimonio ke mwaane ke tera,
Akea te ran ae kona n oonga te kaibuke are e mena iai
Te Mataniwi i mwarawa ao i aon te aba ao i karawa.
A na ongotaeka ni kabane nakon nanom:
Raoi, bwaaka.14
A na taeka aika tabu: “Teimatoa, n ataia ae Ngai te Atua.”15 I kakoaua bwa e bon koaua, n aran Iesu Kristo, amen.