‘Inisititiuti
Lēsoni 11: Fakatanga ʻi he Vahefonua Siakisoní


“Lēsoni 11: Fakatanga ʻi ʻOhaioó,” Hisitōlia ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní: 1815–1846 Naunau ʻa e Faiakó (2018)

“Lēsoni 11,” Hisitōlia ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní: 1815–1846 Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 11

Fakatanga ʻi he Vahefonua Siakisoní

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

ʻI he ʻaho 20 ʻo Siulai, 1833, naʻe lea ai e kau tangataʻi fonua mei he Vahefonua Siakisoni, Mīsulí ki he kau taki ʻo e Siasí mo tuʻutuʻuni ke tāpuni ʻe he Kāingalotú honau ʻōfisi pākí moe falekoloá pea nau mavahe mei he Vahefonua Siakisoní. Ne ʻikai tali ʻe he kau taki ʻo e Siasí e fekau ke mavahe mei he vahefonuá, ko ia naʻe fakaʻauha ai ʻe he kau fakatangá ʻa e ʻōfisi paaki ʻo e Siasí mo vali valitā mo e fulufuluʻi moa ʻa Edward Pātilisi pea mo e mēmipa ʻo e Siasí ko Sālesi ʻĒleni. Hili ha ʻaho ʻe tolu mei ai, naʻe fakamanamana ha kau fakatanga te nau toe fakahoko ha maumau lahi ange ai, ko ia, tupu mei he loto mafasia ʻa e kau taki ʻo e Siasí ne nau fakamoʻoni ai ʻi ha tohi ʻo fakapapauʻi ʻe mavahe e Kāingalotú mei he vahefonuá ʻi he faʻahitaʻu failau hono hokó. Hili hono maʻu ʻe Siosefa Sāmita e ongoongo ʻo e tūkunga fakamamahi ʻi he Vahefonua Siakisoní, naʻá ne tuku mai ai ha fekau ki he Kāingalotu Mīsulí ke ʻoua naʻa nau fakatau atu honau kelekelé. ʻI he konga kimui ʻo ʻOkatopá pea mo e konga kimuʻa ʻo Nōvema ʻo e taʻu 1833, naʻe tuli ʻe he kau fakatangá e Kāingalotú mei honau ngaahi ʻapí mo e kelekele ʻi he Vahefonua Siakisoní. Naʻe hola ha niʻihi tokolahi ʻo e Kāingalotu ne mole honau nofoʻangá ʻo fou ʻi he Vaitafe Mīsulí ki he Vahefonua kaungāʻapi ko Keleí.

 20 ʻo Siulai, 1833Naʻe tuʻutuʻuni ai ʻe he kau tangataʻi fonuá ke mavahe e Kāingalotú mei he Vahefonua Siakisoní.

 23 ʻo Siulai, 1833Naʻe fakamanamanaʻi ai e Kāingalotú ʻe fakamamahiʻi kinautolu ʻe ha kau fakatanga pea nau loto ai ke mavahe mei he vahefonuá.

 20 ʻo ʻOkatopa, 1833Naʻe fanongonongo ai ʻe he kau takí ʻenau fakakaukau ke nofo mo maluʻi kinautolu ʻi ha founga fakalao mei he ngaahi ʻohofi fakatuʻasinó.

Konga kimui ʻo ʻOkatopá mo e konga kimuʻa ʻo Nōvema, 1833. Naʻe ʻohofi ai ʻe he kau fakatangá e ngaahi nofoʻanga ʻo e Kāingalotú mo tuli fakamālohiʻi kinautolu mei he Vahefonua Siakisoní.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó

Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, Vōliume 1, Ko e Fuka ʻo e Moʻoní, 1815–1846 (2018), vahe 16–17

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Naʻe tuʻutuʻuni ha kau fakatanga ʻo e Vahefonua Siakisoní ke mavahe e Kāingalotú mei he Vahefonua Siakisoní

Hiki e sētesi ko ʻení ʻi he palakipoé: Kuo pau ke mavahe e kau Māmongá!

Fakamatalaʻi ange ʻi he ʻaho 20 ʻo Siulai, 1833, naʻe ʻi ai ha kulupu ko ha kau tangataʻi fonua mei he Vahefonua Siakisoní ne nau tuʻutuʻuni ke tāpuni ʻe he kau Māmongá honau ʻōfisi pākí mo e falekoloá pea mavahe mei he vahefonuá.

  • Te ke ongoʻi fēfē nai kapau naʻe fakahoko ha tuʻutuʻuni tatau ki he kau mēmipa ʻo e Siasí ʻi he feituʻu ʻokú ke nofo aí? Te ke mavahe nai? Ko e hā hono ʻuhingá?

  • Fakatatau ki he meʻa naʻá ke lau ʻi he vahe 16 ʻo e Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1, ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻuhinga naʻe tuʻutuʻuni ai ʻe he kau tangataʻi fonua ʻo e Vahefonua Siakisoní ke mavahe e Kāingalotú? (Naʻe fepaki e kakai fakalotofonuá mo e Kāingalotú ʻi he ngaahi tui fakalotú mo e ngaahi fakakaukau kehekehe fekauʻaki mo e nofo pōpulá. Naʻe hohaʻa e kakai ʻo e Vahefonua Siakisoní fekauʻaki mo e fakaʻau ke tokolahi ange e Kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he ʻēliá pea nau vakai “ko ha fakamanamana kinautolu ki honau kelekelé mo honau mālohi fakapolitikalé” [Kau Māʻoniʻoní: Vōlume 1, 174].)

Fakamanatu ki he kau akó naʻe fakafisi e kau tangataʻi fonua ʻo e Vahefonua Siakisoní ke tukuange ha taimi feʻunga ki he kau taki ʻo e Siasí ʻi Mīsulí, ke nau fealēleaʻaki mo e kau taki ʻo e Siasí ʻo ʻOhaioó pea mo e Kāingalotu fakalotofonuá fekauaki moe meʻa ʻoku totonu ke nau faí. Naʻe ʻi ai ha kau fakatanga ne feʻunga mo ha kakai nai ʻe toko 500 ne nau fakatahataha he taimi ko iá ʻo fakataumuʻa ke fakamālohiʻi e Kāingalotú ke nau loto ke mavahe mei he vahefonuá.

  • Ko e hā naʻe fai ʻe he kau fakatangá ke fakamamahiʻi mo fakailifiaʻi ʻaki e Kāingalotú? (Ne nau fakaʻauha e ʻōfisi paaki ʻo e Siasí pea mo e ʻapi nofoʻanga ʻo Uiliami W. Felipisí mo laku ki he halá ʻa e ʻū lauʻi peesi ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú ʻa ia ne teʻeki fakamaʻu fakatahá. Ne nau valitaaʻi mo fakapipiki fulufuluʻi moa foki ʻa Pīsope ʻEtuate Pātalisi mo Sālesi ʻĒleni.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Pīsope ʻEtuate Pātilisí:

ʻĪmisi
ʻEtuate Pātilisi

“Kimuʻa pea valitaaʻi mo fakapipiki fulufuluʻi moa aú, naʻe fakangofua au ke u lea. Ne u talaange kiate kinautolu kuo fuesia ʻe he Kāingalotú e fakatangá he taimi kotoa pē, pea ʻoku teʻeki ke u fai ha meʻa ke mamahi mai ai ha taha kiate au; pea kapau te nau fakamamahiʻi au, te nau fakamamahiʻi ha tokotaha taʻehalaia; pea ʻoku ou loto fiemālie ke u mamahi koeʻuhí ko Kalaisi; ka ko e meʻa ki he mavahe mei he fonuá, ne ʻikai ke u loto ai ki ai he taimi ko iá. …

“… Ne u kātekina hono fakamamahiʻi aú ʻi he faʻa kātaki mo e loto māʻulalo ʻo ngali fakaofo ki he kakaí, ʻa ia ne nau fakaʻatā au ke u mavahe ʻi he fakalongolongo, naʻe ʻi ai honau tokolahi ne fofonga mamahi, naʻe ongo ʻenau fie kaungāmamahí o hangē ko ia ne u fakakaukau ki aí; ka kiate aú, ne u fonu ʻi he Laumālie mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻo ʻikai te u maʻu ai ha loto tāufehiʻa ki hoku kau fakatangá pe ki ha taha kehe” (Manuscript History of the Church, vol. A-1, p. 327–28, josephsmithpapers.org; naʻe fakatonutonu ʻa e sipelá, mataʻitohi lahí mo e fakaʻilonga leá).

ʻĪmisi
Ko hono tufi ʻe Viena Siekisi e ʻū lauʻi peesi ʻo e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú

Fakaʻaliʻali e laʻitā ko ʻeni ʻo Viena Siekisí, pea fakamatalaʻi ange ko ha mēmipa ia ʻo e Siasí naʻe ʻi ai he taimi naʻe fakamamahiʻi ai ʻa Pīsope Pātilisi ʻe he kau fakatangá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻení:

“Naʻe tufi ʻe Sisitā [Siekisi] ha niʻihi ʻo e [ngaahi fakahā ne moveté], pea lolotonga ʻene fai iá, ne haʻu ha taha ʻo e kau fakatangá ʻo pehē ange kiate ia, ‘Fefine, ko ha kamataʻanga pē ʻeni ʻo e meʻa kuo pau ke mou fuesiá,’ peá ne pehē ange, ‘Ko homou Pīsopé ʻena, kuo vali valitaaʻi mo fulufuluʻi moa.’ Naʻá ne sio hake … peá ne mamata kia [Pīsope Pātilisi] ʻoku fononga atu, ʻo ʻākilotoa ia ʻe ha maama, ne laka hono ngingilá ʻi he maama ʻo e laʻaá. Naʻe kalanga [ʻa Viena Siekisi], ‘Fakafetaʻi ki he ʻOtuá! He te ne maʻu ha kalauni nāunauʻia koeʻuhí ko e vali valitā mo e fulufuluʻi moá’” (Vienna Jaques, Statement, Feb. 22, 1859, Church History Library, Salt Lake City; naʻe fakatonutonu ʻa e sipelá, mataʻitohi lahí, mo e fakaʻilonga leá).

  • Ko e hā ʻoku makehe kiate koe ʻi he ongo talanoa ko ʻení?

Fakamatalaʻi ange naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he konga kimui ʻo e taʻu ko iá ha ngaahi moʻoni mahuʻinga fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻa naʻe aʻusia ʻe he kau mēmipa ʻo e Siasí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:35 . Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai ʻo kumi ha foʻi moʻoni ʻoku tatau mo e meʻa ne fakamatalaʻi ʻe Sisitā Siekisi fekauʻaki mo e mamahi ʻa Pīsope Pātilisí.

  • Ko e hā ʻoku talaʻofa mai ʻe he ʻEikí ʻi he veesi ko ʻení? (Hili e tali ʻa e kau akó, hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻE maʻu ʻe kinautolu ʻoku nau kātekina e fakatangá koeʻuhí ko e huafa ʻo Kalaisí mo nau faʻa kātakí ʻa e nāunau ʻo e ʻEikí.)

  • Naʻe fakatātaaʻi fēfē nai ʻe ʻEtuate Pātilisi e ʻuhinga ʻo e kātekina ʻa e fakatangá ʻi he tuí?

  • Ko e fē ha taimi kuó ke mamata ai ki hano kātekina ʻe ha taha ʻa e fakatangá ʻi he tui?

Fakamatalaʻi ange ʻi he fakalalahi ʻa e fakamamahí mo e moveuveú ʻi Tauʻatāiná, naʻe kumi hūfanga ha niʻihi ʻo e Kāingalotú ki he vaoʻakaú mo e ngaahi feituʻu nofoʻanga ne ofi maí. Nau kau ai ʻa Uiliami E. Makalelini

Kole ki he kau akó ke nau kumi ʻa e vahe 17 ʻo e Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi he lau leʻolahi mei he peesi 183, ʻo kamata ʻaki e palakalafi ʻoku pehē “ʻI heʻene tuenoa mo ilifiá …” pea fakaʻosi ʻaki e palakalafi ʻi he peesi 184 ʻoku pehē “Naʻe pehē ange ʻe Uiliami’ …” Kole ki he kalasí ke nau muimui ki ai, ʻo kumi e founga naʻe siviʻi ai e tui ʻa Uiliamí.

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he fakamatala ko ʻení fekauʻaki mo e founga ke fakamālohia ai e tui ʻa e niʻihi kehé? (ʻE lava ke ʻomi ʻe he kau akó ha ngaahi tali lahi ʻo kau ai ʻeni: ʻI he taimi ʻoku tau maʻu ai ha ngaahi fehuʻi mo aʻusia ʻa e faingataʻá, ʻe lava ke fakamālohia ʻetau tuí ʻi heʻetau fanongo ki he ngaahi fakamoʻoni ʻa e niʻihi kehé. Te tau lava ʻo tokoni ke fakamālohia e tui ʻa e niʻihi kehé ʻaki hono vahevahe ʻetau fakamoʻoní mo kinautolu.)

  • Ko e hā e ngaahi faingamālie ʻoku tau maʻu ʻe fakamālohia ai kitautolu ʻe he ngaahi fakamoʻoni ʻa e niʻihi kehé?

Fakaʻaliʻali e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

Ko e fē ha taimi kuó ke tokoni ai ke fakamālohia e tui ʻa ha taha ʻaki hono vahevahe hoʻo fakamoʻoní mo ia?

Ko e fē ha taimi kuo fakamālohia ai koe ʻe ha fakamoʻoni naʻe vahevahe ʻe ha taha mo koe?

Kole ki he kau akó ke nau hiki hifo ʻenau ngaahi tali ki ha taha ʻo e ongo fehuʻí pe fakatouʻosi. Fakatatau ki he taimi ʻoku toé, fakaafeʻi ha tokotaha ako ʻe taha pe ua ke vahevahe mo e kalasí ʻa e meʻa ne na tohí.

Poupouʻi e kau akó ke nau fekumi ki ha ngaahi faingamālie ke vahevahe ai ʻenau fakamoʻoní mo e niʻihi kehé.

ʻOku fakamālohiʻi ʻe he kau fakatangá e kau taki ʻo e Siasí ʻi Mīsulí ke nau fakamoʻoni ʻi ha aleapau ke mavahe mei he Vahefonua Siakisoní

Fakamatalaʻi ange naʻe hoko atu hono fakamamahiʻi e Kāingalotu ʻi he Vahefonua Siakisoní hili ʻa e ʻuluaki ʻohofí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e ngaahi palakalafi ko ʻení ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi he ʻaho 23 ʻo Siulai, 1833, hili ia ha ʻaho ʻe tolu mei hono vali valitā mo e fulufuluʻi moa ʻo Pīsope ʻEtuate Pātalisí.

“Naʻe fononga ha konga lahi ʻo e kau fakatangá ki Tauʻatāina mo toʻo ha ngaahi fuka kulokula, ʻo fakamanamana ʻe hoko ʻa e maté mo e fakaʻauhá ki he kau Māmongá. … ʻI he vakai ʻa [ʻEtuate Pātilisi, Sione Kolile, Sione Uitemā, Uiliami W Felipisi, Sitenei Kilipate, mo ʻAisake Moli] ki he fakapapau e loto ʻo e kau fakatangá, ne nau foaki ai ʻenau moʻuí, ʻo pehē ʻe fiemālie ai e [kau fakatangá]… ; ka ne ʻikai ke nau loto ki heni, ne nau pehē ʻoku totonu ke mate ʻa e tokotaha kotoa maʻanautolu pē pe mavahe mei he fonuá. ʻI he taimi ko iá, naʻe pehē ʻe he tokolahi taha homau kakai ʻi he [Vahefonua] Siakisoní, te nau fai hala kapau te nau fakafepaki ki he kau fakatangá, naʻa mo ʻenau taukapoʻi kinautolú. …

“ʻI he ngaahi fakakaukau ko ʻení, naʻe pehē ʻe he [kau taki fakalotofonua ʻo e Siasí] … ko e lelei tahá ke nau mavahe mei he vahefonuá ʻo fakatatau mo e ngaahi meʻa ne nau loto ki aí, [ʻa ia ko e ngaahi meʻá ni ia]: ʻoku totonu ke ʻalu e kau tangata ko iá, pea fakaʻaongaʻi foki honau ivi tākiekiná, fakataha mo e sōsaietí, ke fetukutuku ʻaki ha vaeua ʻe taha ʻo kinautolu mei he vahefonuá kimuʻa he ʻaho ʻuluaki ʻo Sānualí, pea mavahe ʻa e vaeua ʻe tahá ʻi he ʻaho ʻuluaki ʻo ʻEpeleli, 1834; mo nau fakatauange pē ʻe ʻi ai ha taimi kimuʻa he ongo ʻaho ko ʻení, ʻe tuku ange ai ʻe he koló maʻanautolu ha founga ʻi he angaʻofa, ke nau kei nofo pē ai ʻi he melino. Naʻe loto e kau fakatangá ke taʻofi ʻenau fakahohaʻasi e kāingalotú, lolotonga e vahaʻataimi ne nau loto ai ke nau kei nofo peé” (“A History, of the Persecution, of the Church of Jesus Christ, of Latter Day Saints in Missouri,” Times and Seasons, Dec. 1839, 18–19, josephsmithpapers.org; naʻe fakatonutonu ʻa e sipelá mo e fakaʻilonga leá).

  • Ko e hā naʻe loto ai e kau taki ʻo e Siasí ke nau mavahe mei he Vahefonua Siakisoní?

Fakamatalaʻi ange hili e loto ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻi Mīsulí ki he ngaahi tuʻutuʻuni ne fai ki he Kāingalotú, naʻe fononga ʻa ʻŌliva Kautele ki Ketilani, ʻOhaiō, ke fakahoko ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e ngaahi meʻa kuo hokó. Lolotonga e kei fononga ʻa ʻŌlivá, naʻe ʻave ai ʻe Siosefa Sāmita mo e kau taki kehe ʻo e Siasí ʻi Ketilaní ha tohi ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻAokosi, 1833, ki he kau taki ʻo e Siasí ʻi Mīsulí. Naʻe ʻi he tohi ko ʻení ha hiki tatau ʻo e ngaahi fakahā ʻoku ʻiloa he taimí ni ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 94, 97, mo e 98. ʻI he taimi ne aʻu atu ai ʻa ʻŌliva ki Ketilani ʻi he ʻaho 9 ʻo ʻAokosí ʻmo fakahoko ange e ongoongo ʻo e ngaahi ʻohofi ne fai ʻi Mīsulí, naʻe fuʻu mātuʻaki hohaʻa ʻaupito ʻa Siosefa Sāmita. ʻI he ʻaho 18 ʻo ʻAokosí, ne ʻave ai ʻe Siosefa Sāmita ha tohi ʻe taha ʻa ia naʻá ne faleʻi ai e Kāingalotú ke ʻoua naʻa nau liʻaki pe fakatau atu honau kelekele ʻi he Vahefonua Siakisoní. ʻI ʻOkatopa ʻo e 1833, naʻe totongi ai ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻi Mīsulí ha kau loea ke feinga ke maʻu ha founga fakalao maʻá e Kāingalotú ke nau kei tauhi pē honau kelekelé. Naʻe tupu mei he ngaahi meʻa ko ʻení ha ʻita ʻi he kau tangataʻi fonua ʻo Mīsulí, ʻa ia ne nau fakapapau ai ke tuli e Kāingalotú ʻi he fakamālohi. (Vakai, The Joseph Smith Papers, Documents, Volume 3: February 1833–March 1834, ed. Gerrit J. Dirkmaat and others [2014], 228–237, 258–69, 333.)

Naʻe tuli ʻe he kau fakatanga ʻo Mīsulí e Kāingalotú mei he Vahefonua Siakisoní

ʻĪmisi
Ko hono tuli ʻo e Kāingalotú mei he Vahefonua Siakisoní, Mīsuli

C. C. A. Christensen (1831–1912), Saints Driven from Jackson County Missouri, circa 1878, tempera on muslin, 77¼ x 113 inches. Mīsiume ʻo e Tā Fakatātaá ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí, meʻaʻofa ʻa e ngaahi mokopuna ʻo C. C. A. Kulisitenisení, 1970.

Fakaʻaliʻali e fakatātā ko ʻení, pea fakamatalaʻi ange ʻi he fakaʻosinga ʻo ʻOkatopá pea mo e konga kimuʻa ʻo Nōvemá, 1833, naʻe toutou ʻohofi ai e Kāingalotú. Neongo ne nau feinga ke maluʻi kinautolu, ka naʻe kei tuli pē kinautolu mei he Vahefonua Siakisoní.

Fakaʻaliʻali e mape ko ʻeni ʻo Mīsulí, pea fakamatalaʻi ange naʻe hola e konga tokolahi taha ʻo e Kāingalotú ʻa ia ne nau nofo ʻi he Vahefonua Siakisoní ʻo fou atu ʻi he Vaitafe Mīsulí ki he Vahefonua Keleí.

ʻĪmisi
mape ʻo Mīsulí

Vahevahe e kalasí ki ha fanga kiʻi kulupu iiki, pea ʻoange ki he kulupu takitaha ha tatau ʻo e laʻipepa tufa ko ʻení “‘Ko kinautolu kotoa pē ʻoku kātakiʻi ʻa e fakatangá koeʻuhi ko hoku hingoá’ (TF 101:35).” Kole ki he kau akó ke nau lau fakataha e laʻipepa tufá ʻi heʻenau ngaahi kulupú pea aleaʻi ʻenau ngaahi tali ki he fehuʻi ʻi he laʻipepa tufá.

“Ko Kinautolu Kotoa Pē ʻOku Kātakiʻi ʻa e Fakatangá Koeʻuhí Ko Hoku Hingoá” (TF 101:35)

Naʻe tohi ʻa Paʻale P. Pālati fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻaʻia ʻa e Kāingalotu ne tuli mei he Vahefonua Siakisoní, Mīsuli:

ʻĪmisi
Paʻale P. Palati

“Naʻe ʻohofi ʻe ha niʻihi ʻo e kau tangata fakamamahi lahí e fonuá ʻi he feituʻu kotoa pē; ʻo nau hū fakamālohi ki he ngaahi falé taʻe ilifia … ʻo nau fakailifiaʻi e kakai fefiné mo e fānaú, mo fakamanamanaʻi ke tāmateʻi kinautolu kapau he ʻikai ke nau hola he taimi pē ko iá …

“… Naʻe feholaki e kakai fefiné mo e fānaú ʻi he feituʻu kotoa pē. Naʻe ʻi ai ha falukunga kakai ʻe taha ne toko teau fitungofulu nai, ʻa ia ne nau hola ki he manafá, ʻa ia ne nau fononga ai ʻi ha ngaahi ʻaho lahi, ko e lahi tahá ne ʻikai ha meʻakai, pea ʻikai ha nofoʻanga malu ka ko e fēmamenité [langí] pē. Naʻe ʻi ai mo ha niʻihi kehe ne nau hola ki he Vaitafe Mīsulí. Lolotonga e movete ʻa e kakai fefiné mo e fānaú, naʻe tuli ʻe ha niʻihi e kakai tangatá, fana hanau niʻihi, haʻi mo tā ha niʻihi, pea tuli ha niʻihi ʻi ha ngaahi maile lahi” (Autobiography of Parley P. Pratt, ed. Parley P. Pratt Jr. [1938], 101–2).

Naʻe toki fakamatala ʻa Laimani Uaiti, ko ha taki ʻo e Siasí ʻi Mīsuli, kimui ange fekauʻaki mo e aʻusia ʻa e Kāingalotú:

ʻĪmisi
Laimani Uaiti

“Naʻá ku mamata ki ha kakai fefine mo ha fānau ʻe toko teau hivangofulu naʻe tuli ʻi ha maile ʻe tolungofulu ʻi he loto ʻataʻataá, ʻo fakafeʻao ki ai ha kau tangata vaivai pē ʻe toko tolu, ʻi he māhina ko Nōvemá, naʻe kāpui e kelekelé ʻi he ʻuhá, pea ne u lava ke muimui ngofua ʻi he hala ne nau fononga aí ʻi he toto naʻe tafe mei honau vaʻe laveá …mei he musie velá” (Lyman Wight, in “Trial of Joseph Smith,” Times and Seasons, July 15, 1843, 264).

Naʻe tohi ʻa Paʻale P. Pālati fekauʻaki mo e Kāingalotu ne nau tatali ke kolosi ʻi he Vaitafe Mīsulí ke hola mei he Vahefonua Siakisoní ki he Vahefonua Keleí.

ʻĪmisi
Paʻale P. Palati

“Naʻe kamata ke ʻotu ʻi he matāfangá he ongo tafaʻaki ʻo e vaká ha kakai tangata, fafine mo e fānau; koloa, ngaahi saliote, ngaahi puha, ngaahi maʻuʻanga tokoni, mo e ngaahi meʻa pehē., kae fonu maʻu pē e vaká ia. … Ne ʻi ai ha kakai ʻe laungeau ʻi he feituʻu kotoa pē, ko ha niʻihi ʻi he ngaahi tēnití mo ha niʻihi ʻi tuʻa ʻo takatakai ʻi heʻenau ngaahi tafuʻanga afí, lolotonga e tō ʻa e ʻuha lahi. Naʻe kumi ʻe he husepānití honau uaifí, uaifí honau husepānití; mātuʻá ʻenau fānaú, mo e fānaú ki heʻenau mātuʻá. … Ne ʻikai lava ke fakamatalaʻi e tūkungá, pea ʻoku ou ʻilo pau, ʻe fakavaivaiʻi ai e loto ʻo ha kakai pē ʻi he māmaní, tuku kehe pē ʻemau kau fakatanga taʻe ʻofá” (Autobiography of Parley P. Pratt, ed. Parley P. Pratt Jr. [1938], 102).

  • Kapau naʻá ke ʻi he lotolotonga ʻo e Kāingalotu ko ʻení, ko e hā ha ngaahi fakakaukau pe ngaahi ongo ʻokú ke pehē naʻá ke mei maʻu?

ʻĪmisi
“Ko Kinautolu Kotoa Pē ʻOku Kātakiʻi ʻa e Fakatangá Koeʻuhí Ko Hoku Hingoá” (TF 101:35)

Fakamatalaʻi ange neongo naʻe aʻusia ʻe he Kāingalotú ha fakatanga lahi ʻaupito, ka naʻa nau fakamoʻoniʻi foki mo ha ngaahi mana koeʻuhí ko ʻenau tui ki he ʻEikí. Hangē ko ʻení, hili hono fanaʻi ʻo Filo Tīpolo ʻe he kau mēmipa ʻo ha kau fakatanga, naʻe fakamoʻui ia ʻi he mana hili ʻene maʻu ha tāpuaki lakanga fakataulaʻeiki meia Niueli Naiti Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1, 189–90, 192–93).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Mele ʻIlisapeti Lōlini Laitinā, ko ha taha ʻo e Kāingalotu naʻe fakamālohiʻi ke hola mei he Vahefonua Siakisoní. Kole ki he kalasí ke nau fanongo ki ha mana ʻe taha naʻe aʻusia ʻe ha niʻihi ʻo e Kāingalotú.

“Lolotonga ʻemau ʻapitanga ʻi he ongo kauvai ʻo e Vaitafe Mīsulí ʻo tali ke fetukutuku ʻi he vaká, ne [mau] ʻilo ai naʻe ʻikai ʻi ai ha paʻanga lahi feʻunga ke fetuku ʻaki e tokotaha kotoa. Kuo pau ke tuku ha fāmili ʻe taha pe ua, pea ko e manavasiʻí, kapau ʻe tuku, ʻe tāmateʻi kinautolu. Ko ia, naʻe pehē ʻe ha taha ʻo e kau tangatá ko hono hingoá ko Hikipei te nau feinga ke maʻu ha ika, [mo nau fakakaukau] mahalo pē ʻe ʻave ai kinautolu ʻe he tangata fakaʻuli vaká, ne lī ʻenau mātaʻú ʻi he efiafí, naʻe ʻuha he poó kotoa mo e meimei kotoa ʻo e ʻaho hono hokó, [pea] ʻi he taimi ne fusi hake ai ʻenau mātaʻú ne nau maʻu ai ha kiʻi ika iiki ʻe ua pe tolu, pea mo ha mataʻi ika (catfish) naʻe feʻunga hono mamafá mo ha pauni ʻe 14. ʻI heʻenau ngaahi e mataʻiiká, ne fakaofo kiate kinautolu ʻenau maʻu ha taki sēniti ʻe nimangofulu ʻe tolu, ʻo feʻunga pē ia mo e lahi ʻo e paʻanga naʻe fie maʻu ke totongi ʻaki hono ʻave ʻenau timí ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e vaitafé. Naʻe lau ʻeni ko ha mana, pea naʻe hoko ia ko ha meʻa fakafiefia ʻi homau lotolotongá” (Mary Elizabeth Rollins Lightner, “Mary Elizabeth Rollins Lightner,” Utah Genealogical and Historical Magazine, July 1926, 197).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe hoko ai ʻeni ko ha aʻusia ʻuhingamālie ki he Kāingalotu ne fakamālohiʻi ke nau hola mei he Vahefonua Siakisoní?

Ke fakaʻosí, vakai ki he tefitoʻi moʻoni naʻá ke hiki ʻi he palakipoé ʻi he konga kimuʻa ʻo e lēsoní: Ko kinautolu ʻoku nau kātakiʻi e fakatangá koeʻuhí ko e huafa ʻo Kalaisí mo kātaki ʻi he tuí, te nau maʻu e nāunau ʻo e ʻEikí. Vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻení, pea poupouʻi e kau akó ke nau kātekina ha meʻa pē te nau aʻusia, ʻi he tui ki he Fakamoʻuí.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau teuteu ki he kalasi hono hokó ʻaki ʻenau lau e vahe 18–19 ʻo e Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1. Poupouʻi kinautolu ke nau kumi e meʻa naʻe fakahinohino ʻe he ʻEikí e kau mēmipa ʻo e Siasí ʻi ʻOhaioó mo e ngaahi siteiti kehé ke nau fai ke tokoni ki he Kāingalotu faingataʻaʻia ʻi Mīsulí.

ʻĪmisi
“Ko Kinautolu Kotoa Pē ʻOku Kātakiʻi ʻa e Fakatangá Koeʻuhí Ko Hoku Hingoá” (TF 101:35)