‘Inisititiuti
Lēsoni 9: Ngaahi Fakahā mo e Ngaahi Fakatanga ʻi ʻOhaioó


“Lēsoni 9: Ngaahi Fakahā mo e Ngaahi Fakatanga ʻi ʻOhaioó,” Hisitōlia ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní: 1815–1846 Naunau ʻa e Faiakó (2018)

“Lēsoni 9,” Hisitōlia ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní: 1815–1846 Naunau ʻa e Faiakó

Lēsoni 9

Ngaahi Fakahā mo e Ngaahi Fakatanga ʻi ʻOhaioó

Talateú mo e Fakahokohoko ʻo e Ngaahi Meʻa Ne Hokó

Naʻe foki e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mei Mīsuli ki Ketilani, ʻOhaiō, ʻi ʻAokosi ʻo e 1831. ʻI ʻOkatopa ʻo e 1831, naʻe kamata hono pulusi ʻe ʻĒsela Puuti e ngaahi tohi fakaanga ki he Palōfitá pea mo e Siasí. Lolotonga ha konifelenisi ʻa e Siasí ne fai ʻi Hailame, ʻOhaiō, ʻi Nōvema ʻo e 1831, naʻe aleaʻi ai ʻe Siosefa Sāmita mo ha kaumātuʻa kehe ʻo e Siasí ha ngaahi palani ke pulusi ha vōliume naʻe ui ko e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú, ʻa ia ʻe fakakau ai e ngaahi fakahā kuo foaki ʻe he ʻEikí ki he Palōfitá ʻo aʻu ki he taimi ko iá. ʻI Fēpueli ʻo e 1832, lolotonga hono liliu ʻe Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni e Tohi Tapú, naʻá na mamata ai ʻi ha meʻa-hā-mai ki he Tamai Hēvaní, Sīsū Kalaisi, pea mo e ngaahi puleʻanga ʻe tolu ʻo e nāunaú (vakai, TF 76). Hili ha māhina nai ʻe taha, naʻe ʻohofi ai ʻa Siosefa mo Sitenei ʻo tā, vali ʻaki e valitā mo e fulufuluʻi moa ʻe ha kau fakatangá.

13  ʻOkatopa 1831Naʻe kamata ai hono pulusi ʻe ʻĒsela Puuti e ngaahi tohi fakaanga ki he Palōfitá mo e Siasí.

1–2 Nōvema 1831Naʻe aleaʻi ai ʻe Siosefa Sāmita mo ha kaumātuʻa kehe ʻo e Siasí ʻi ha konifelenisi ʻa e Siasí, e ngaahi palani ki hono pulusi e Tohi ʻo e Ngaahi Fekaú.

16 Fēpueli 1832Naʻe maʻu ai ʻe Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ha mata meʻa-hā-mai ʻo e Tamai Hēvaní, Sīsū Kalaisi, mo e ngaahi nāunau ʻe tolú (vakai, TF 76).

24–25 Māʻasi 1832Naʻe vali ʻaki e valitā mo e fulufuluʻi moa ʻa Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ʻi he tuʻuapoó ʻe ha kau fakatanga ne nau ʻita.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó

Kau Māʻoniʻoní: Ko e Talanoa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, Vōliume 1, Ko e Fuka ʻo e Moʻoní, 1815–1846 (2018), vahe 13–14

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻOku foki ʻa Siosefa Sāmita ki ʻOhaiō mo fakahoko ha konifelenisi ke aleaʻi hono pulusi e ngaahi fakahā kuó ne maʻú.

Fai ange ʻa e fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā te ke lea ʻaki ke tokoni ki ha taha ʻoku ongoʻi faingataʻaʻia hili ʻene ʻiloʻi fekauʻaki mo e ngaahi vaivai ʻo Siosefa Sāmitá pe ʻi ai ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo ha niʻihi ʻo ʻene ngaahi akonakí?

Fakaafeʻi e kau akó ke kumi e ngaahi moʻoni ʻi he lēsoni ʻo e ʻaho ní ʻa ia ʻe ala ʻaonga kiate kinautolu pe ko ha niʻihi ʻoku nau ʻilo, ʻi he taimi ʻoku ʻi ai haʻanau ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ngaahi akonaki pe ngaahi ngāue ʻa Siosefa Sāmita mo e kau palōfita kehe ʻa e ʻOtuá.

Fakamanatu ki he kau akó naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi Sune ʻo e 1831, ke ʻalu ki Mīsulii ki he feituʻu naʻe fakahā ʻe tuʻu ai e kolo ko Saioné (vakai, TF 52:3–4). Naʻe ʻi ai ha niʻihi ʻo e kau mēmipa ʻo e Siasí—kau ai ʻa Pīsope ʻEtuate Pātilisi mo ʻĒsela Puuti—ne nau fakaangaʻi ʻa Siosefa Sāmita mo e fakahinohino ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e fonua ko Saioné. Ne ʻi ai ha ngaahi taimi ʻe niʻihi, ne tupu mei he ngaahi taʻefemahinoʻakí ha fekeʻikeʻi ʻi he vahaʻa ʻo e kau tangata ko ʻení mo e Palōfitá (vakai, TF 64:1–7; vakai foki, The Joseph Smith Papers, Documents, Volume 2: July 1831–January 1833, ed. Matthew C. Godfrey and others [2013], 61–62).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e palakalafi ko ʻení:

“Hili ha taimi siʻi mei he foki ʻa ʻĒsela Puuti ki ʻOhaioó, naʻá ne mavahe leva mei he Siasí ʻi ha founga fakahāhā. Koeʻuhí ne ʻikai fenāpasi ʻene ngaahi aʻusiá mo ʻene ʻamanaki ki he tūkunga ʻoku totonu ke ʻi ai ʻa Saioné pe ko e founga ʻoku totonu ke ngāue ai ʻa Siosefa Sāmitá, naʻá ne ʻuluaki veiveiua peá ne siʻaki leva ʻene tuí. Ne kamata ʻi he ʻOkatopa ko iá, hono kamata paaki ʻe he Ohio Star, ko ha nusipepa ʻi Lavena, ʻOhaiō, ha tatau ʻo e ngaahi tohi naʻe fai ʻe Pūtí, ʻo ne fakaangaʻi lahi ai ʻa Siosefa Sāmita mo e Siasí” (Matthew McBride, “Ezra Booth and Isaac Morley,” ʻi he Revelations in Context, ed. Matthew McBride and James Goldberg [2016], 134, or history.ChurchofJesusChrist.org).

  • Fakatatau ki he meʻa naʻá ke lau ʻi he vahe 13 ʻo e Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1, naʻe tokoni fēfē nai e ngaahi tohi naʻe pulusi ʻe ʻĒsela Pūtí e fili ko ia e kau taki ʻo e Siasí ke pulusi e ngaahi fakahā ʻa e ʻEikí?

Kapau ʻe fie maʻu, fakamatalaʻi ange naʻe tukuakiʻi ʻi ha taha ʻo e ngaahi tohi ne pulusi ʻe ʻĒsela Pūtí ʻa Siosefa Sāmita “ki hono fakahoko ha ngaahi kikite loi mo hono fūfuuʻi ʻene ngaahi fakahaá mei he kakaí” (Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1, 141). Ke fakahalaki e tukuakiʻi ko ʻení mo tali e ngaahi kole mei he kau mēmipa ʻo e Siasí ʻa ia ne nau vēkeveke ke ako e ngaahi fakahaá, “naʻe fokotuʻu ai ʻe Siosefa Sāmita ke pulusi e ngaahi fakahaá ʻi ha tohi” (Kau Māʻoniʻoni: Vōliume 1, 141).

ʻĪmisi
ʻApi ʻo Sione Sionisoní

Fakaʻaliʻali e fakatātā ko ʻení pea fakamatalaʻi ange ko ha laʻitā ia ʻo e ʻapi nofoʻanga ʻo Sione mo ʻElesā Sionisoni ʻi Hailame, ʻOhaioó, fakafuofua ki ha maile nai ʻe tolungofulu mei he tongahahake ʻo Ketilaní.

Fakamatalaʻi ange ʻi he taimi ne foki ai ʻa Siosefa Sāmita mei Mīsulí, naʻá ne nofo mo hono fāmilí ʻi he ʻapi ko ʻení ko ha fakaafe ʻa e fāmili Sionisoní. ʻI he konga kimuʻa ʻo Nōvema, 1831, naʻe fakahoko ai ʻe Siosefa Sāmita ha konifelenisi ʻa e kaumātuʻá ʻi he ʻapi ʻo e fāmili Sionisoní ke aleaʻi hono pulusi e ngaahi fakahaá. Naʻe kau ʻi he kaumātuʻa he fakatahá ʻa Uiliami E. Makalēlini

ʻĪmisi
Uiliami E. Makalēlini

Fakaʻaliʻali e fakatātā ko ʻeni ʻo Uiliami E. Makalelini

  • Fakatatau ki he meʻa naʻá ke lau ʻi he vahe 13 ʻo e Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1, naʻe ʻilo fēfē ʻe Uiliami Makalēlini e moʻoni ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí pea mo e fakaʻotua ʻo e uiuiʻi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá? (Naʻe ako mo lotua ʻe Uiliami e Tohi ʻa Molomoná mo maʻu ha fakamoʻoni ki hono moʻoní. Naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí kimui ange ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi ʻe nima naʻe ʻeke fakataautaha ʻe Uiliami ki he ʻEikí, ʻo fakafou ʻi ha fakahā ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, [vakai ki he ʻuluʻi vahe ʻo e TF 66]. ʻOku toe fakamālohia ange ʻe he aʻusia ko ʻení e fakamoʻoni ʻa Uiliamí.)

Fakamanatu ki he kau akó neongo ne ʻosi maʻu ʻe Uiliami Makalelini mo e niʻihi kehe ne ʻi he fakatahá ha ngaahi fakamoʻoni naʻe folofola e ʻOtuá ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ne ʻi ai ha ngaahi fakakaukau kehekekehe fekauʻaki mo hono pulusi e ngaahi fakahaá.

Kole ki he kau akō ke nau kumi e vahe 13 ʻo e Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1. Fakaafeʻi ha kau ako ʻe niʻihi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi mei he peesi 141, ʻo kamata mei he palakalafi ʻoku pehē “Naʻe tālangaʻi e meʻá ni ʻe he fakataha alēleá …” pea fakaʻosi ki he palakalafi ʻi he peesi 142 ʻoku pehē “Hili hono lea ʻaki ʻe Siosefa …” Kole ki he kalasí ke nau kumi ʻa e meʻa ne hoko ʻi he fakatahá.

Fakamatalaʻi ange ʻoku lekooti e talamuʻaki ʻa e ʻEikí he taimí ni ʻi he vahe 1 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.

  • ‘I he tūkunga ʻo e konifelenisí, ko e hā hono mahuʻinga ʻo e folofola ʻa e ʻEikí “neongo pē ko e fai ia ʻi hoku leʻo pē ʻoʻokú pe ʻi he leʻo ʻo ʻeku kau tamaioʻeikí, ʻoku tatau ai pe” (TF 1:38)?

  • Ko e hā naʻe momou ai ha niʻihi ʻo e kaumātuʻá ke nau fakamoʻoni ki he moʻoni ʻo e ngaahi fakahaá?

Kole ki he kau akó ke nau vahevahe ʻo tauhoa pe ki ha ngaahi kulupu iiki, pea ʻoange ki he tokotaha ako takitaha ha tatau ʻo e laʻipepa tufa ko ʻení “‘[Ko] ha Fakamoʻoni ki Hono Moʻoni ʻo e Ngaahi Fekaú Ni’ (TF 67:4).” Fakaafeʻi kinautolu ke nau muimui he ngaahi fakahinohino ʻi he laʻipepa tufá pea aleaʻi ʻenau ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ʻi he laʻipepa tufá.

“[Ko] ha Fakamoʻoni ki Hono Moʻoni ʻo e Ngaahi Fekaú Ni” (TF 67:4).

Lau fakataha ‘a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:4–9 ʻo kumi e founga naʻe tali ʻaki ʻe he ʻEikí ki he ngaahi hohaʻa ʻa e kaumātuʻá fekauʻaki mo e ngaahi fakahā kuo maʻu ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

  • Fakatatau ki he veesi 5, ko e hā naʻe tokanga taha ki ai e kaumātuʻá? Naʻe uesia fēfē ʻe he meʻá ni e founga ʻo ʻenau vakai ki he ngaahi fakahā kuo maʻu ʻe he Palōfitá?

  • Ko e hā naʻe fakaafeʻi ʻe he ʻEikí e kaumātuʻá ke nau faí?

Lau e fakamatala ko ʻeni mei he hisitōlia ʻo Siosefa Sāmitá fekauʻaki mo e meʻa ne hoko hili hono maʻu ʻe Siosefa ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:

“Naʻe feinga ʻa [Uiliami] E. Makalēlini, ko ha tangata poto moʻoni ʻi heʻene fakakaukau pē ʻaʻaná, pea ʻi heʻene maʻu ha ʻilo lahi ange ʻi heʻene fakakaukau leleí, ke tohi ha taha ʻo e ngaahi kihiʻi fekau ʻa e ʻEikí, ka naʻe ʻikai lava; ne hoko ia ko ha fatongia fakamanavahē ke tohi ʻi he huafa ʻo e ʻEikí. Naʻe fakafoʻou e tui ʻa e kaumātuʻá mo kinautolu kotoa pē ne ʻi aí ki he kakato ʻo e ongoongoleleí ʻi heʻenau mamata ki he feinga taʻeʻaonga ko ʻeni ʻa ha tangata ke faʻifaʻitaki ki he lea ʻa Sīsū Kalaisí, pea ki he moʻoni ʻa e ngaahi fekaú mo e ngaahi fakahā ʻa ia kuo foaki ʻe he ʻEikí ki he siasí ʻo fakafou ʻi heʻeku ngāué; pea naʻe fakahā ʻe he kaumātuʻá ha loto fiemālie ke fai ha fakamoʻoni ki honau moʻoní ki he māmaní kotoa” (Manuscript History of the Church, vol. A-1, p. 162, josephsmithpapers.org).

  • ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he tui ki he ngaahi moʻoni ko ʻení ke tau maʻu ha tui lahi ange ki he ngaahi lea ʻa e kau palōfita moʻuí?

ʻĪmisi
laʻipepa tufa ʻo e “[Ko] ha Fakamoʻoni ki Hono Moʻoni ʻo e Ngaahi Fekaú Ni” (TF 67:4)

Hili ha taimi feʻunga, kole ki he kau akó ke nau lipooti e ngaahi moʻoni ne nau ʻiló. Hili ʻenau talí, hiki e moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé: ʻOku fakahā mai ʻe he ʻOtuá ʻa e moʻoní ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá neongo honau ngaahi vaivaí mo e tōnounoú.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá (1805-44). Kimuʻa pea lau e fakamatalá, talaange naʻe fakahoko ʻe he Palōfitá e fakamatala ko ení ʻi ha uike nai ia ʻe ono kimuʻa pea pekiá.

ʻĪmisi
Siosefa Sāmita

“Teʻeki ai ke u talaatu tuʻo taha ʻoku ou haohaoa; ka ʻoku ʻikai ha fehalaaki ia ʻi he ngaahi fakahā kuó u akoʻí” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 603).

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku ʻuhingamālie ai e fakamoʻoni ko ʻeni ʻa e Palōfitá kiate koe?

Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau ako ke vahevahe ʻenau fakamoʻoni ki he moʻoni ʻoku hiki ʻi he palakipoé. Mahalo te ke fie fakamoʻoni foki fekauʻaki mo e moʻoni ko ʻení.

ʻI he hoko atu hono liliu ʻe Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni e Tohi Tapú, ʻokú na maʻu ai ha mata meʻa-hā-mai ʻo e Tamai Hēvaní, Sīsū Kalaisi, mo e nāunau ʻe tolú.

Fakamatalaʻi ange naʻe hoko atu hono liliu ʻe Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni e Fuakava Foʻoú lolotonga ʻena nofo ʻi he ʻapi ʻo Sione mo ʻElesā Sionisoni ʻi Hailame, ʻOhaioó. Ne fakaʻau ke mahino ange ʻi heʻena ngāué “kuo ʻi ai ha ngaahi konga mahuʻinga fekauʻaki mo e fakamoʻui ʻo e tangatá kuo ʻosi toʻo ia mei he Tohi Tapú, pe mole kimuʻa pea toki fakatahatahaʻí” (Ngaahi Akonakí: Siosefa Sāmita 249). Lolotonga e fakalaulauloto ʻa Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ki he ngaahi liliu ne ueʻi fakalaumālie kinaua ke na fakahoko ʻi he Sione 5:29 fekauʻaki mo e tokāteline ʻo e toetuʻú, naʻá na maʻu ai ʻa e mata meʻa-hā-mai fakaofo ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76 (vakai, TF 76:15–19).

ʻĪmisi
loki ʻi he ʻapi ʻo Sione Sionisoní

Fakaʻaliʻali ki he kau akó e fakatātā ko ʻení ʻo ha loki ʻi he ʻapi ʻo e fāmili Sionisoní. Fakamatalaʻi ange naʻe maʻu ʻa e fakahā ʻoku lekooti ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76 ʻi he feituʻú ni.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni e mēmipa ʻo e Siasí ko Filo Tīpoló:

ʻĪmisi
Filo Tīpolo

“Lolotonga e taimi ne ʻi he laumālié ai ʻa Siosefa mo Sitenei ʻo mamata ki he matangaki ʻa e langí, ne ʻi ai ha kau tangata kehe ʻi he lokí, mahalo ko e toko hongofulu mā uá, pea naʻá ku kau atu ki ai ʻi ha kiʻi taimi—mahalo ko ha vahe ua ʻe tolu ʻo e taimí—naʻá ku mamata ki he nāunaú mo ongoʻi ʻa e mālohí, ka naʻe ʻikai ke u mamata ki he meʻa-hā-maí …

“Ne ʻi ai ha ngaahi taimi ne pehē ai ʻa Siosefa: ‘Ko e hā ʻoku ou sio ki aí?’ … Pea te ne fakamatala leva ʻa e meʻa ne sio ki aí pe ko ia ne lolotonga sio ki aí. Ne tali mai leva ʻa Sitenei, ‘ʻOku ou sio ki he meʻa tatau.’ ʻE pehē ʻe Sitenei ‘ko e hā ʻoku ou sio ki aí?’ pea toe fakamatalaʻi e meʻa ne sio ki aí pe lolotonga sio ki aí pea tali mai ʻe Siosefa, ‘ʻOku ou sio ki he meʻa tatau.’ …

“Naʻe tangutu maʻu mo fiemālie pē ʻa Siosefa he taimi ko ʻení ʻi he lotolotonga ʻo e nāunau fakaofó, ka naʻe tangutu kuo tea mate pea tāvaivaia ʻa Sitenei, ʻo hangē ha konga tupenu mapelupelú, pea ʻi heʻene vakai ki aí, naʻe malimali ʻa Siosefa mo ne pehē, ‘ʻOku ʻikai anga ki ai ʻa Sitenei ʻo hangē ko aú’” (Philo Dibble, in “Recollections of the Prophet Joseph Smith,” Juvenile Instructor, May 1892, 303–4).

  • Ko e hā ʻoku makehe kiate koe ʻi he talanoa ko ʻení?

  • Fakatatau ki he meʻa naʻá ke lau ʻi he vahe 14 ʻo e Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1, ko e hā ha founga naʻe kehe ai e ngaahi moʻoni ne fakahā ʻi he mata meʻa-hā-mai ko ʻení mei he ngaahi tui fakakuongamuʻa fekauʻaki mo hēvani mo helí? (ʻI he mata meʻa-hā-mai ko ʻení, naʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí ʻe faifai pea fakahaofi e kakai kotoa pē ʻi ha puleʻanga ʻo e nāunaú, tukukehe ʻa e ngaahi foha ʻo e malaʻiá [vakai, TF 76:30–38, 43–44].)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongí (1801–77). Kole ki he kalasí ke nau fanongo ki he tali ʻa ha niʻihi ʻo e kau mēmipa ʻo e Siasí ʻi he taimi ne nau ʻilo ai fekauʻaki mo e mata meʻa-hā-mai ko ʻení:

ʻĪmisi
Pilikihami ʻIongi

“ʻI hono fakahā ʻe he ʻOtuá kia Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni kuo teuteu ha feituʻu maʻá e kakai kotoa pē ʻo fakatatau mo e maama naʻa nau maʻú … , ko ha ʻahiʻahi lahi ia ki ha tokolahi, pea naʻe hē ha tokolahi mei he moʻoní koeʻuhí ko e ʻikai tuku ʻe he ʻOtuá ʻa e kakai taʻe lotú mo e fānau valevalé ki he tautea taʻengatá, ka ne teuteu ke fai hono fakamoʻui ʻo e tokotaha kotoa pē ʻi hono taimi pē ʻoʻona, peá ne tāpuakiʻi ʻa e kakai anga-tonu mo angamaʻá, ʻo tatau ai pē pe naʻa nau kau ki ha faʻahinga siasi pe ʻikai. Ko ha tokāteline foʻou ʻeni ki he toʻu tangata ko ʻení, pea [naʻe] faingataʻa ki he tokolahi ke nau tali ia” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Pilikihami ʻIongi 1997],  338–39.

  • ʻOku fakatātaaʻi fēfē nai ʻe he fakamatala ko ʻení ʻa e faingataʻa naʻe fehangahangai mo ha kakai ʻe niʻihi ʻi heʻenau ʻilo e ngaahi moʻoni ne fepaki mo ʻenau ngaahi tuí pe fakamahamahaló?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻení. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he ongo naʻe maʻu ʻe Palesiteni ʻIongi ʻi he taimi naʻá ne fuofua ʻilo ai fekauʻaki mo e mata meʻa-hā-maí.

ʻĪmisi
Pilikihami ʻIongi

“Naʻe pehē ʻeku ngaahi talatupuʻá, pea ʻi he taimi ne u fanongo ai ʻi he Meʻa-hā-maí, naʻe fehangahangai tonu ia mo e meʻa ne u ako kimuʻá. Naʻá ku pehē, Tatali angé. Naʻe ʻikai ke u fakafisingaʻi ia; ka naʻe ʻikai lava ke mahino ia kiate au” (Brigham Young, ʻi he Journal of Discourses, 6:281).

  • Ko e hā ʻoku makehe kiate koe fekauʻaki moe tali ʻa Palesiteni ʻIongi ki he mata meʻa-hā-maí?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e ngaahi fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni ʻIongí. Kole ki he kalasí ke nau fakafanongo ki he founga naʻá ne maʻu ai e ngaahi tali ki heʻene ngaahi fehuʻí.

ʻĪmisi
Pilikihami ʻIongi

“Naʻe [pau] ke u fakakaukau mo lotu, ke lau pea fakakaukauloto, kae ʻoua kuó u ʻiloʻi mo mahino kakato ia kiate au” (Brigham Young, ʻi he Journal of Discourses, 6:281).

“ʻE lava ke u pehē ʻi heʻeku fakafuofuá, ʻoku teʻeki mo ha fakahā kehe kuo maʻu ʻe toe nāunauʻia ange” (Brigham Young, in Journal of Discourses, 8:153).

  • Ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he fakamatala ʻa Palesiteni ʻIongí? (ʻE lava ke ʻilo ʻe he kau akó ha ngaahi tefitoʻi moʻoni lahi, kau ai ʻeni: Kapau te tau feinga lahi ange ke mahino kiate kitautolu e ngaahi folofola ʻoku fakahā ʻe he ʻEikí ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá kae ʻoua te tau siʻaki, te Ne fakapapauʻi mai honau moʻoní kiate kitautolu ʻi he taimi totonú. Tohi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau ʻilo mo fakaʻaongaʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

ʻĪmisi
Henelī B. ʻAealingi

“Taimi ʻe niʻihi te tau maʻu ha faleʻi ʻoku ʻikai mahino kiate kitautolu pe hangē ʻoku ʻikai ʻaonga kiate kitautolú, neongo kuo tau lotu mo fakakaukau lelei ki ai. ʻOua naʻá ke siʻaki e faleʻí, ka ke puke maʻu ʻia. Kapau ʻe ʻoatu ʻe ha taha ʻokú ke falala ki ai ha meʻa ʻoku hangē ha ʻoneʻoné mo palōmesi atu ʻoku ʻi ai ha momoʻi koula ai, mahalo ʻe fakapotopoto ke ke puke maʻu ia ʻi ho nimá ʻi ha kiʻi taimi siʻi, ʻo lulululu fakalelei ia. Kuó u fakahoko maʻu pē ia ki he faleʻi ʻoku haʻu mei ha palōfita, hili ha kiʻi taimi kuo kamata ke ʻasi hake e fanga kiʻi kongokonga koulá pea kuó u houngaʻia ai” (Henry B. Eyring, “Finding Safety in Counsel,” Ensign, May 1997, 26).

  • Ko e fē ha taimi kuo fakapapauʻi atu ai ʻe he ʻEikí ʻa e moʻoni ʻo ha meʻa naʻe akoʻi ʻe Heʻene kau palōfitá hili ia haʻo feinga faivelenga ke mahino lahi ange kiate koé? Ko e hā naʻá ke ako mei hoʻo aʻusiá?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto pe ʻoku ʻi ai ha faʻahinga meʻa kuo fakahā ange ʻe he ʻEikí ʻo fakafou ʻi Heʻene kau Palōfitá, ʻe ngali faingataʻa ke mahino kiate kinautolu. Fakaafeʻi e kau akó ke nau hiki hifo e ngaahi founga te nau fekumi ai ki ha mahino lahi ange mei he ʻEikí.

ʻOku tā, vali valitā mo e fulufuluʻi moa ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Sitenei Likitoni

Fakamatalaʻi ange naʻe tafunaki ʻe he fakafepaki ki he fakahā fekauʻaki mo e ngaahi nāunau ʻe tolú e fakalalahi ʻa e taufehiʻa ʻa ʻĒsela Puuti mo ha kau mēmipa kehe kimuʻa ʻo e Siasí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo Sitenei Likitoní.

Kole ki ha tokotaha ako ʻe taha pe ua ke fakamatalaʻi fakanounou ʻa e meʻa ne na ako mei heʻena lau e vahe 14 ʻo e Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1 fekauʻaki mo e ngaahi aʻusia ʻa Siosefa Sāmita mo Sitenei Likitoni ʻi he taimi naʻe ʻohofi, tā, vali valitā mo e fulufuluʻi moa ai kinauá.

Makehe mei hono kole ki he kau akó ke fakamatalaʻi fakanounou e talanoa ko ʻení, te ke lava ʻo hulu ha konga ʻo e foʻi filimi Joseph Smith: The Prophet of the Restoration. Huluʻi e foʻi faivá mei he taimi 26:06 ki he 28:13, ʻa ia ʻoku ʻasi ai hono ʻohofi ʻo Siosefa Sāmitá. ʻOku maʻu e foʻi faiva ko ʻení ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ha ngaahi ongo naʻá ke mei maʻu kapau naʻá ke aʻusia e faʻahinga fakafepaki naʻe aʻusia ʻe ʻEma mo Siosefá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e ongo palakalafi ko ʻení. Kole ki he kalasí ke nau fanongo ki he meʻa naʻe manatuʻi ʻe he Palōfitá fekauʻaki mo e meʻa ne hoko hili e ʻohofí pea mo e pongipongi hono hokó, ʻa ia ko ha ʻaho Sāpate;

ʻĪmisi
Siosefa Sāmita

“Naʻe [ʻā] hoku ngaahi kaungāmeʻá [he] poó kotoa ʻi hono vau mo toʻo ʻa e valitaá, pea fufulu mo fakamaʻa hoku sinó koeʻuhí ke u mateuteu ʻi he pongipongí ke tui haku vala.

“… Naʻe lōnuku mai ʻa e kakaí ki ha houalotu ʻi he taimi angamaheni ʻo e lotú, … pea naʻe ō mai fakataha mo kinautolu ʻa e kau fakatangá. … Naʻá ku malanga ki he fakatahaʻangá ʻo hangē ko e angamahení, neongo naʻe kafo hoku kakanó mo lavelavea, peá u papitaiso ha toko tolu ʻi he hoʻatā efiafi ʻo e ʻaho tatau pē” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 263).

  • Fakatatau ki he fakamatala ko ʻení, ko e hā te tau lava ʻo ako mei he sīpinga ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafi (1807–98).:

ʻĪmisi
Uilifooti Utalafi

“Neongo naʻe pau ke fehangahangai ʻa Siosefa mo māmani kotoa mo kātekina ʻa e anga kākā hono ngaahi kaungāmeʻa kākaá, neongo ko ʻene moʻuí kotoa naʻe fonu ʻi he faingataʻá mo e tailiilí mo e loto hohaʻá, ka ʻi he lotolotonga ʻo hono ngaahi mamahí, tuku pōpulá, fakamamahiʻi mo ngaohikoviá, naʻá ne lavaʻi pē, naʻe tauhi mateaki moʻoni maʻu ai pē ki hono ʻOtuá” (Uilifooti Utalafi, ʻi he Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 264).

Fakaʻosi ʻaki hano vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he uiuiʻi ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko ha palōfita ʻa e ʻOtuá. Poupouʻi e kau akó ke nau muimui ʻi he kau palōfita ʻa e ʻEikí pea feinga ke mahino ia kiate kinautolu pea nau moʻui fakatatau ki heʻenau ngaahi leá.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau teuteu ki he kalasi hokó ʻaki hono lau e vahe 15 ʻo e Kau Māʻoniʻoní: Vōliume 1.

ʻĪmisi
laʻipepa tufa ʻo e “[Ko] ha Fakamoʻoni ki Hono Moʻoni ʻo e Ngaahi Fekaú Ni” (TF 67:4)