‘Inisititiuti
Vahe 45: 3 Nīfai 23–26


Vahe 45

3 Nīfai 23–26

Talateú

ʻI he taimi naʻe ʻaʻahi ai ʻa Sīsū Kalaisi ki he kakai ʻi he ongo ʻAmeliká, naʻá Ne akoʻi ʻa e ʻaonga mo e mahuʻinga ʻo e folofolá. Naʻá Ne fekau ʻa e kau Nīfaí ke nau fakatotolo faivelenga ʻi he ngaahi folofolá (vakai, 3 Nīfai 23:1–5). ʻOku ʻuhinga e fekau ko ʻeni ke fakatotoló ke fakalaka atu ia ʻi he laukongá pē. Naʻá Ne toe fekauʻi foki ke nau tānaki mai mo ha ngaahi fakamatala fakaikiiki pau mo ha ngaahi kikite ki he ngaahi lekōtí ke ʻaonga ki he ngaahi toʻu tangata ʻo e kahaʻú (vakai, 3 Nīfai 23:6–14; 24–25). ʻE lava ke tokoni mai e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ko ʻeni ne tānaki atú, tautautefito ki he ngaahi kikite ʻa Malakaí, ʻi heʻetau ngaahi feinga ke teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e Fakamoʻuí. ʻI hoʻo teuteu ke akoʻi e ngaahi moʻoni ko ʻení, fakakaukau angé pe te ke fakalotolahiʻi fēfē ʻa e kau akó ke fakatupulaki ʻa e lahi mo e faivelenga ʻo ʻenau ako folofola fakatāutahá. Te ke lava foki ʻo tokoniʻi e kau akó ke nau sio ki he lava ʻe he ngaahi kikite ʻa Malakaí ʻo tokoniʻi kinautolu ke nau teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Maí.

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

  • ʻOku fekauʻiʻe he Fakamoʻuí ke tau fakatotolo faivelenga ʻi he ngaahi lea ʻa e kau palōfitá (vakai, 3 Nīfai 23:1–5).

  • ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe heʻetau talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ke tau teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí (vakai, 3 Nīfai 24–25).

  • ʻI heʻetau tokanga ki he ngaahi meʻa kuo fakahā mai ʻe he ʻEikí, ko ʻetau teuteuʻi ia kitautolu ke maʻu ha ngaahi fakahā lahi ange (vakai, 3 Nīfai 26:7–11).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

3 Nīfai 23:1–5. ʻOku Fekau ʻe he Fakamoʻuí ke Tau Fakatotolo Faivelenga ʻi he Ngaahi Lea ʻa e Kau Palōfitá

Hiki ʻeni he palakipoé ʻoku teʻeki ai fai e kalasí:

Ko e hā e ngaahi meʻa ʻoku fekau ʻe he ʻEikí ke tau faí ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?

3 Nīfai 23:1–5

T&F 1:37–38

Fekau e kau akó ke nau lau fakalongolongo e ngaahi veesi ko ʻení. Te ke lava ʻo fakamatala ange neongo ʻoku fakatefito e ʻuhinga ʻo e ngaahi vēsí ki he ngaahi lea ʻa ʻĪsaiá mo e ngaahi fakahā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, ka ʻoku nau ʻuhinga ki heʻetau ngaahi feinga ko ia ke ako kotoa e ngaahi folofolá. Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga, ʻeke ange ki he kau akó pe te nau tali fēfē ʻa e fehuʻi he palakipoé.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe fuʻu fakamamafaʻi pehē ai ʻe he ʻEikí ʻa e fakatotolo ʻi he ngaahi folofolá?

Lau pea aleaʻi e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoní (1899–1994), ko e Palesiteni hono 13 ʻo e Siasí:

“ ʻI he taimi ʻoku tuku ai ʻe he kāingalotu fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí honau taimí mo e tokangá ke ako maʻu pē mo hokohoko ʻa e folofolá, ʻe hoko mai e ngaahi meʻa ʻi he ngaahi tafaʻaki kehekehe ʻiate kinautolu pē. ʻE tupulaki ʻa e ngaahi fakamoʻoní. ʻE fakamālohia ʻa e ngaahi tukupaá. ʻE maluʻi ʻa e ngaahi fāmilí. ʻE hoko mai ʻa e fakahā fakatāutahá” (“The Power of the Word,” Ensign, May 1986, 81).

  • Ko e hā ka tupulaki ai e ngāue ʻi he Siasí he ngaahi tafaʻaki kehekehé ko e tupu mei he ako maʻu pē ʻo e folofolá?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau talamai ha taimi ʻo e ʻahó ʻoku faʻa fai ai ʻenau lau folofolá. Fehuʻi ange pe ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻoku nau fakaʻaongaʻi ke ʻuhingamālie ai ʻenau ako folofolá.

Vahevahe ʻa e faleʻi ko ʻeni mei he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí:

“ ʻOku faleʻi kitautolu ʻe he kau palōfita he ngaahi ʻaho kimui ní ke tau ako e folofolá he ʻaho kotoa pē, ʻo fakafoʻituitui pea mo e fāmilí fakatouʻosi. …

“ʻE ʻaonga lahi kiate koe ka ke muimui ʻi he faleʻi ko ʻení. ʻE tokoni atu hono ako fakalelei fakaʻaho ʻa e folofolá ke ke ongoʻi ngofua ai ʻa e fanafana ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Te ne langa hake hoʻo tuí, maluʻi koe mei he fakatauelé, mo tokoni ke tohoakiʻi koe ke ke ofi ange ki hoʻo Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ʻOfaʻangá.

“Faʻu ha palani ki hoʻo ako fakafoʻituitui e folofolá. Palani ke tuku mavahe ha taimi pau he ʻaho kotoa ke ke ako folofola ai. ʻI he lolotonga ʻo e taimi ko iá, lau fakalelei, tokanga ki he ueʻi ʻa e Laumālié. Kole ki hoʻo Tamai Hēvaní ke tokoni atu ke ke ʻilo ʻa e meʻa ʻoku finangalo ke ke ʻilo mo fakahokó” (Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí: Ko ha Huluhulu ki he Ongoongoleleí [2004], 67).

  • Ko e hā e ngaahi founga te ke lava ʻo fakahoko lelei ange ai ʻa e fekau ko ia ke fakatotolo faivelenga ʻi he ngaahi folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita he ngaahi ʻaho kimui ní?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau faʻu ha palani ke fakaleleiʻi ʻaki ʻenau ngaahi founga ako folofola fakatāutahá. Fakakaukauʻi hano ʻoange ha taimi ʻi he kalasí ke nau hiki ai ʻenau ngaahi palaní.

3 Nīfai 23:6–14. ʻOku Fekauʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Palōfitá ke Tauhi ha Lekooti Fakafolofola ʻOku Tonú

Kimuʻa pea fai e kalasí, hiki he palakipoé pe ʻi ha laʻipepa ha palakalafi, kae tuku ha ngaahi kupuʻi lea mahuʻinga lahi ʻo ʻoua ʻe hiki. Fakaʻaliʻali e palakalafí. Fakahā ki he kau akó ʻa e ngaahi feituʻu ʻoku ʻikai hiki ai ha meʻá.

  • ʻOku uesia fēfē ʻe hono toʻo e ngaahi kupuʻi leá ʻa e malava ko ia ke mahino ʻa e pōpoaki kakató ki he tokotaha ʻokú ne lau e palakalafí?

Fakamatala ange kuo fakahinohinoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e kau palōfitá ke nau tauhi ke tonu e ngaahi lekooti ʻo e folofolá. Kole ki he kau akó ke lau ʻa e 3 Nīfai 23:6–14, pea kumi ki he meʻa naʻe hohaʻa ki ai ʻa e Fakamoʻuí ʻa ia naʻe ʻikai hā ʻi he lekooti ʻa e kau Nīfaí.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe mahuʻinga ai ki he kakai ʻi he kahaʻú ke ʻiloʻi kuo ʻosi fakahoko ʻa e kikite ko ʻení?

3 Nīfai 24–25. ʻOku Tokoniʻi Kitautolu ʻe Heʻetau Talangofua ki he Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ongoongoleleí ke Tau Teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi ʻekitivitī ʻoku fie maʻu ha teuteu fakalelei ki ai ʻi ha taimi lahi. Fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe mai ʻenau ngaahi fakakaukaú. (ʻE ala talamai ʻe he kau akó ha ngaahi ʻekitivitī hangē ko ha lova takai lōloa pe ko ha tānaki ha paʻanga ki he ngāue fakafaifekaú pe ako he kolisí.)

Lau mo e kau akó ʻa e 3 Nīfai 24:1, peá ke fakamatala ange ko ha kikite ia ʻo kau ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e Fakamoʻuí. Kole ange ke nau talamai e foʻi lea ʻokú ne fakamatalaʻi e founga ʻe hāʻele mai ai ʻa e ʻEikí ki Hono temipalé.

Fakamatala ange neongo ʻe hangē ka hoko “fakafokifā” ʻa e hā ʻa e Fakamoʻuí ʻi he temipalé, ka ko hono tumuʻaki ia ʻo ha teuteu lahi naʻá Ne fai mo Hono kakaí.

  • Fakatatau ki he ngaahi kikité, ko e hā e meʻa ʻe fie maʻu ke hoko ke teuteuʻi e puleʻanga ʻo e ʻEikí ki he Hāʻele ʻAngaua Maí? (ʻE ala kau he ngaahi talí ʻa hono toe fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí mo e lakanga fakataulaʻeikí, ko hono ʻomi ʻo e Tohi ʻa Molomoná, pea mo hono malanga ʻaki ʻo e ongoongoleleí ʻi māmani kotoa.)

Fakamahinoʻi ange ʻoku tatau pē ʻa e pau ko ia ke teuteuʻi e puleʻanga ʻo e ʻEikí ki Heʻene hāʻele maí mo e fie maʻu ke teuteuʻi ʻa e mēmipa takitaha ʻo e puleʻanga ko iá. ʻOku tau maʻu ʻi he 3 Nīfai 24 mo e 25 ʻa e ngaahi kikite naʻe fekauʻi ʻe he Fakamoʻuí ke hiki ke ʻaonga ki he ngaahi toʻu tangata ʻi he kahaʻú (vakai, 3 Nīfai 26:2–3). Naʻe ʻikai ke ʻi he ngaahi lauʻi peleti palasá e ngaahi kikite ko ʻení—naʻe hiki kinautolu ʻe Malakai ʻi he taʻu 430 K.M., ko ha taʻu nai ia ʻe 170 mei he taimi naʻe mavahe ai Līhai mei Selusalemá (vakai, Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Malakai,” 113).

Fakamatalaʻi ange ʻe lava ke tau lau ʻa e 3 Nīfai 24 mo e 25 ke hoko ko ha ngaahi fakahinohino ʻe tokoni ki heʻetau teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e Fakamoʻuí. ʻOange ha taimi feʻunga ke lau ai ʻe he kau akó ʻa e ongo vahé ʻiate kinautolu pē pea kumi ha ongo tefitoʻi moʻoni ʻe ua pe lahi ange ʻe tokoni ki heʻetau teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Maí.

Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga, kole ange ki he kau akó ke nau vahevahe mai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻa nau maʻú. ʻEke ange pe te nau lava fēfē ʻo moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoní he taimí ni. (Te ke lava pē ʻo fili ke toki aleaʻi fakaʻāuliliki ange ʻa e vahehongofulú mo e ngāue fakatemipalé ʻanai ange he lēsoní. Kapau ʻe pehē, he ʻikai leva fie maʻu ke ke fakamoleki ha taimi lahi ke aleaʻi ai e ongo tefitoʻi moʻoni ko ení he ʻekitivitií ni.)

ʻOku fekau ʻe he ʻEikí ʻa Hono kakaí ʻi he 3 Nīfai 24:8–11 ke nau moʻui ʻaki e fono ʻo e vahehongofulú. ʻI hoʻomou aleaʻi e fono ʻo e vahehongofulú mo e kau akó, ʻe fie maʻu ke ke fakaʻaongaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení: peesi 382 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó; “Vahehongofulú” ʻi he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí, peesi 205–07; mo e “Vahehongofulú mo e Ngaahi Foakí” ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, peesi 34–35.

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau pe ʻe tokoniʻi fēfē kinautolu ʻe heʻenau totongi vahehongofulú mo e ngaahi foakí ke nau “lava ke kātakiʻi ʻa e ʻaho ʻo ʻene hāʻele maí” (3 Nīfai 24:2; vakai foki, T&F 64:23 ). ʻAi ke lau ʻe ha taha ako ʻa e 3 Nīfai 24:8.

  • Ko e hā ʻoku tatau ai ʻa e taʻetotongi vahehongofulú mo e kaihaʻa mei he ʻEikí?

ʻAi ke lau fakavave pē ʻe he kau akó ʻa e 3 Nīfai 24:9–12 pea kumi e ngaahi tali ki he ongo fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e niʻihi ʻo e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa ʻaki kiate kinautolu ʻoku totongi ʻenau vahehongofulú mo e ngaahi foakí?

  • ʻOku fakamavahevaheʻi fēfē ʻe he fekau ke totongi vahehongofulú ʻa e kakai angatonú mei he kakai faiangahalá?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe ʻa e founga kuo tāpuakiʻi ai kinautolu ʻi heʻenau moʻui ʻaki ʻa e fono ʻo e vahehongofulú.

Fakaʻaliʻali ha ngaahi meʻa kau ki he hisitōlia fakafāmilí, hangē ko ha ngaahi tā ʻo e ngaahi kuí, ngaahi mape tohihohokó pe ngaahi laʻipeesi kulupu fakafāmili.

  • Ko e hā hotau ngaahi ngafa ki heʻetau ngaahi kuí?

Lau e lea ko ʻeni ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá:

“Ko e fatongia maʻongoʻonga taha ʻi he māmaní kuo hilifaki mai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolú ke tau fekumi ki hotau kau pekiá” (ʻi he History of the Church, 6:313).

Fakaafeʻi e kau akó ke lau ʻa e 3 Nīfai 25:5–6. Te ke lava ʻo fakamahinoʻi ange naʻe toe fai ʻe he ʻāngelo ko Molonaí ʻa e kikite ko ʻení ʻi he fuofua taimi naʻá ne ʻaʻahi ai kia Siosefa Sāmitá (vakai, T&F 2; Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:36–39). Naʻe akonaki ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo fekauʻaki mo e kikite ko ʻení ʻo pehē, “ ʻE taaʻi ʻa māmani ʻaki ha malaʻia tuku kehe ʻo kapau ʻe ʻi ai ha fehokotakiʻanga mālohi … ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi tamaí mo e fānaú” (T&F 128:18).

  • Ko hai naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻe haʻu kimuʻa ʻi he Hāʻele ʻAngaua Maí?

  • Ko e hā naʻe fekauʻi mai ai ʻa ʻIlaisiaá?

Fokotuʻu ange ki he kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e 3 Nīfai 25:6, futinouti c, pe tohiʻi ʻa e T&F 110:13–16 ʻi he ngataʻanga takatakai ʻo ʻenau folofolá, ʻo ofi ki he 3 Nīfai 25:5–6. Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e ʻuluʻi fakamatala ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110. Kole leva ki ha taha kehe ke ne lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:13–16.

  • Ko e fē taimi mo e feituʻu ʻe toe foki mai ki ai ʻa ʻIlaisiaá?

ʻE lava ke ke vahevahe ʻa e ngaahi lea ko ʻeni fekauʻaki mo e toe foki mai ʻa ʻIlaisiaá. ʻOku toe maʻu foki e lea ʻa ʻEletā Lāsolo M. Nalesoní ʻi he DVD ʻoku ʻomai fakataha mo ʻení A.

“ ʻOku mālie hono ʻiloʻi naʻe kātoangaʻi ʻe he kau Siú ʻa e ʻohomohe ʻo e Lakaatú ʻi he ʻaho tolu ʻo ʻEpeleli 1836, mo fakaavaava e ngaahi matapā ʻo honau ngaahi ʻapí ki he haʻu ʻa ʻIlaisiaá. Naʻe haʻu ʻa ʻIlaisiā he ʻaho ko iá, kae ʻikai ki he ngaahi ʻapi ʻo e kau Siú, ka ki he Temipalé ʻi he kolo ko Ketilaní … ki ha ongo tamaioʻeiki loto fakatōkilalo ʻa e ʻEikí” (Joseph Fielding Smith, Church History and Modern Revelation, 2 vols. [1953], 3:84).

“Ne hoko e toe foki mai ʻa ʻIlaisiā ki he māmaní ʻi hono fuofua langa ʻo e temipalé ʻi he kuonga fakakōsipelí ni, ʻa ia naʻá ne foaki ange ai fakataha mo ha kau talafekau fakalangi kehe, ʻi he fakahinohino ʻa e ʻEikí, ʻa e ngaahi kī ʻo e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he Siasi kuo toe fakafoki maí. …

“Ne kamata mei ai, ʻa e fakautuutu ʻo e ongoʻi vāofi fakanatula ʻi he ngaahi toʻu tangatá. Ne hoko ʻa hono toe fakafoki mai ko ʻení ke muimui mai ai ʻa e Laumālie ʻo ʻIlaisiaá—ʻa ia ʻoku fakahaaʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e fakamoʻoni ki he natula faka-ʻOtua ʻo e fāmilí. Talu mei ai, ko e kakai kotoa pē ʻi he māmaní, ʻo tatau ai pē pe ko e hā e tui fakalotu ʻoku nau kau ki aí, ʻoku nau tānaki ʻa e ngaahi lekooti honau ngaahi fāmili kuo pekiá ʻi he lahi tahá.

“Naʻe ʻikai ngata pē hono langaki ʻe ʻIlaisiā ʻa e fekumi ki hotau tupuʻangá. Ka naʻá ne toe lava ke fakafehokotaki [ʻo taʻengata] ʻa e ngaahi fāmilí ʻo mahulu atu ia ʻi he [moʻui faka]matelié. Ko hono moʻoní, ko ha faingamālie ki he ngaahi fāmilí ke nau fakamaʻu ki he taʻengatá, he ko e ʻuhinga totonu ia ʻo ʻetau fakatotoló” (Russell M. Nelson, ʻi he Conference Report, Apr. 1998, 43; pe Tūhulu, Siulai 1998, 39).

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku liliu ai ʻe he ngaahi ouau ʻo e temipalé hotau lotó ki heʻetau ngaahi kui kuo pekiá? Ko e hā e ngaahi founga ʻe lava ke liliu ai ʻe he ngaahi ouau ʻo e temipalé hotau lotó ki he kau mēmipa hotau fāmilí ʻoku kei moʻuí?

Kole ki he kau akó ke vahevahe mai e founga kuo faitāpuekina ai pe ʻe lava ke faitāpuekina ai ʻenau moʻuí koeʻuhí ko e ngaahi ouau ʻo e temipalé. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakalaulauloto ki he meʻa te nau lava ʻo fai ke fakakakato honau ngaahi fatongia ki heʻenau ngaahi kuí.

Vahevahe hoʻo fakamoʻoní fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he ngaahi ouau ʻo e temipalé.

3 Nīfai 26:7–11. ʻI Heʻetau Tokanga ki he Meʻa Kuo Fakahā Mai ʻe he ʻEikí, ʻOku Tau Teuteuʻi ai Kitautolu ke Maʻu Fakahā Lahi Ange

ʻOange ha ngaahi miniti siʻi ke tohi ai ʻe he kau akó ha ngaahi fehuʻi ʻe lava ke tali ʻaki hono fakaʻaongaʻi ʻo e 3 Nīfai 26:7–11. Fekau ke tuku ʻenau ngaahi fehuʻí ke toki fai kimui ange he lēsoní.

Lau e lea ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo he peesi 385 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he lea ʻa Palesiteni Kimipoló?

  • Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau ako pea muimui ʻi he meʻa kuo ʻosi fakahā maí kimuʻa pea tau ʻamanaki ke maʻu mo ha toe ngaahi fakahā ʻoku lahi angé?

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e 3 Nīfai 26:7–11. Fakaafeʻi leva ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau lau ʻa e ngaahi fehuʻi ne nau tohi kimuʻa ʻo fekauʻaki mo e ngaahi veesi ko ʻení. Fekau leva e toenga ʻo e kau akó ke nau sio ki he 3 Nīfai 26:7–11 ʻo kumi e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení. Hili hano aleaʻi e ngaahi fehuʻi ʻa e kau akó, te ke lava ʻo fai e ngaahi fehuʻí ni:

  • ʻOku siviʻi fēfē ʻe he “konga siʻí” ʻa ʻetau tuí?

  • Ko e hā kuo pau ke tau fai kae lava ke fakahā kiate kitautolu ʻa e “ngaahi meʻa lalahi angé”?

  • Ko e tefito ʻo e tui fē ʻoku faitatau taha mo e tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi ʻi he 3 Nīfai 26:9–10?

Vahevahe ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá (ʻoku toe maʻu foki ʻi he DVD ʻoku ʻomai fakataha mo ʻení B):

“Hangē pē ko ha ʻi ai mo ha kau mēmipa tokolahi ange ʻo e Siasí, ngaahi fāmilí, ngaahi uōtí, ngaahi siteikí, mo e ngaahi temipalé—ʻe pehē pē ha lahi ange ʻamui ha ngaahi folofola fakamoʻui mo fakalaumālie. Neongo iá, kuo pau ke tau ʻuluaki moʻui taau ke keinanga ʻi he meʻa kuo tau ʻosi maʻú!” (ʻi he Conference Report, Oct. 1986, 70; pe Ensign, Nov. 1986, 52).

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki ha meʻa ne nau aʻusia ʻo lava ke nau ako ai ha ngaahi moʻoni lahi ange koeʻuhí he naʻa nau tauhi faivelenga ki he ngaahi moʻoni ko ia kuo ʻosi foaki kiate kinautolú. Fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe mai ʻa e ngaahi meʻa ne nau aʻusiá.