‘Inisititiuti
Vahe 24: ʻAlamā 5–7


Vahe 24

ʻAlamā 5–7

Talateú

ʻI he malanga ʻa ʻAlamā ki he kakai ʻi Seilahemalá, naʻá ne fakamanatu ange te nau takitaha tuʻu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí ke fakamāuʻi kinautolu. ʻI hoʻo akoʻi e lēsoni ko ʻení, te ke lava ʻo taki e tokangá ki he ngaahi fehuʻi mo e faleʻi meia ʻAlamā ʻe tokoni kiate kitautolu ke tau teuteu fakamātoato ange ke hū ki he ʻafioʻanga ʻo e ʻEikí. Kae fakatefito ki ha lava ke ke tokoniʻi e kau akó ke nau ʻiloʻi ʻoku tau aʻusia ʻa e liliu ʻo e lotó ʻi haʻatau tafoki mei he faiangahalá ki he angamāʻoniʻoní. Te ke lava ʻo poupouʻi kinautolu ke “liʻaki ʻa e angahala kotoa pē, ʻa ia ʻoku faingofua ʻene fakaʻefihiaʻi [kinautolú], … pea fakahā ki [honau] ʻOtuá ʻoku [nau] fie fakatomala” (ʻAlamā 7:15).

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

  • ʻI heʻetau aʻusia ʻa e liliu ʻo e lotó, ʻoku tau teuteuʻi ai kitautolu ke hū atu ki he ʻafioʻanga ʻo e ʻEikí (vakai, ʻAlamā 5).

  • Naʻe kātakiʻi ʻe Sīsū Kalaisi “ ʻa e ngaahi mamahi mo e ngaahi ʻahiʻahi kehekehe kotoa pē” ke fakahaofi kitautolu mei he angahalá mo e maté pea ke tokoniʻi kitautolu ʻi he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié (vakai, ʻAlamā 7:7–13).

  • ʻOku hanga ʻe he fakatomala moʻoní ʻo fakatupu ʻetau maʻu ha ngaahi ʻulungāanga ʻoku faka-Kalaisi (vakai, ʻAlamā 7:14–24).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻAlamā 5 ʻI Heʻetau Aʻusia ʻa e Liliu ʻo e Lotó, ʻOku Tau Teuteuʻi ai Kitautolu ke Hū Atu ki he ʻAfioʻanga ʻo e ʻEikí

Kamata ʻaki hano fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki he kau akó:

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻe ilifia ai ha kakai ʻe niʻihi ki he maté?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻe ilifia ai e kakaí ʻi hano ʻomi kinautolu ke fakamāuʻi ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e meʻa te ne fakatupu ha ongoʻi ʻe ha taha kuó ne mateuteu ke feʻiloaki mo e ʻOtuá?

Mahalo pē te ke fie hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó he palakipoé. Hili ha fealēleaʻaki fakakalasi pea tuku ke lau ʻe he kau akó ʻa e ʻAlamā 5:6–13 ʻiate kinautolu pē. Poupouʻi kinautolu ke nau kumi e meʻa naʻe aʻusia ʻe he tamai ʻa ʻAlamaá mo hono kau muimuí.

  • Naʻe fakamatalaʻi fēfē ʻe ʻAlamā ʻa honau fakauluí?

  • Fakatatau ki he ʻAlamā 5:11–13, ko e hā e meʻa naʻá ne fakatupu ʻa e “fuʻu liliu lahi” ko ʻeni ʻo e lotó? Ko e hā ʻa e meʻa naʻá ne tokoniʻi e fuʻu liliu lahi ko ʻení?

Hiki ʻeni he palakipoé:

ʻAlamā 5:14–19, 26–31

Ko ha tokotaha kuo liliu hono lotó. …

ʻAi ke ako ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi ʻoku hiki he palakipoé. Kole ke nau fakakakato e sētesí ʻi ha laʻipepa ʻo fakatatau ki he ngaahi veesi kuó ke hikí. ʻE ala tokoni atu ʻa e sīpinga hoko haké ki hono fakahinohino e kau akó ʻi he ngāue ko ʻení.

Ko ha tokotaha kuo liliu hono lotó …

Kuó ne ʻosi maʻu ʻa e tatau ʻo e ʻOtuá ʻi hono fofongá (vakai, veesi 14).

ʻOkú ne ngāue ʻaki ʻa e “tui ki he huhuʻi ʻaʻana naʻá ne fakatupu ʻa [kitautolú]” (veesi 15).

ʻOkú ne ʻiloʻi naʻe maʻoniʻoni ʻene ngaahi ngāue ʻi he māmaní (vakai, veesi 16).

Hili ha ʻoange ha taimi feʻunga, kole ki he kau akó ke nau vahevahe mai e ngaahi founga kehekehe ne nau fakakakato ʻaki e sētesí.

ʻAi ke lau kātoa ʻe he kalasí ʻa e ʻAlamā 5:33–35, 48, 50–51, 57, ʻo nau ako e ngaahi akonaki ʻa ʻAlamā ʻo kau ki he meʻa kuo pau ke tau fai ke tau “sio hake ki he ʻOtuá … ʻaki ʻa e loto maʻa mo e nima maʻa” (veesi 19) ʻi he taimi te tau hū ai ki he ʻafioʻanga ʻo e ʻOtuá.

  • Ko e hā e meʻa ʻoku ongo kiate koe fekauʻaki mo e ngaahi akonaki ʻa ʻAlamā he ngaahi veesi ko ʻení?

Fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoni ʻoku mateuteu ʻa e ʻOtuá ke foaki mai ʻa ʻEne ʻaloʻofá kiate kitautolu kātoa pea ʻe tokoni ʻa e fakatomalá ke fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu kae lava ke tau nofo ʻi Hono ʻaó.

ʻAlamā 7:7–13. Naʻe Kātakiʻi ʻe Sīsū Kalaisi “ ʻa e Ngaahi Mamahi mo e Ngaahi ʻAhiʻahi Kehekehe Kotoa pē” ke Fakahaofi Kitautolu mei he Angahalá mo e Maté pea ke Tokoniʻi Kitautolu ʻi he Ngaahi Faingataʻa ʻo e Moʻui Fakamatelié

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ʻo pehē ko e kau faifekau kinautolu pea naʻe ʻeke ange ʻe ha taha ne nau toki fetaulaki pē, “Ko e hā kuo fai ʻe Sīsū Kalaisi maʻakú?”

Tuku ke vahevahe taimi nounou pē ʻe he kau akó ʻenau tali ʻe faí. Hili ia pea fakaafeʻi kinautolu ke lau mo fakalaulauloto fakafoʻituitui pē ki he ʻAlamā 7:7–13, pea kumi e ngaahi tali ko ia ʻoku nau fakamoʻoniʻi pe fakalahi atu ki heʻenau ngaahi ʻuluaki talí. Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga, fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe mai e ngaahi ʻilo ne nau toki maʻú. (ʻE ala kau ʻi he ngaahi meʻa naʻa nau maʻú ʻa e maʻu ʻe he ʻEikí e mālohi ke fakahoko e meʻa kotoa pē; naʻá Ne kātakiʻi ʻa e mamahí, faingataʻá, mahakiʻiá, mo e ʻahiʻahi ʻo e faʻahinga kotoa pē kae lava ke Ne maʻu ʻa e manavaʻofa kakato ki hotau ngaahi vaivaí; he naʻá Ne aʻusia e maté kae lava ke motuhi e ngaahi haʻi ʻo e maté; pea ʻokú Ne maʻu ʻa e mālohi ke fakatauʻatāinaʻi kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá.)

  • Ko e hā e ngaahi kupuʻi lea ʻoku toutou hā he ngaahi vēsí ni ʻo fakamamafaʻi ai ʻoku mahino ki he Fakamoʻuí hotau ngaahi faingataʻaʻiá?

ʻAi ke kumi mo fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻa e ongo kupuʻi lea ko e “toʻo kiate ia” mo e “ ʻo fakatatau ki he kakanó.” Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e kakanó ʻi he ngaahi vēsí ni ki he sino fakamatelie ʻo e Fakamoʻuí pea ki he moʻui fakamatelié pea mo hotau natula tō ki laló. Tokoni ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu naʻe hifo ʻa e Fakamoʻuí ʻo māʻulalo ange ʻi he meʻa kotoa pē koeʻuhí kae lava ke Ne ʻiloʻi e founga ke tokoniʻi ʻaki kitautolu ʻi he ngaahi faingataʻá. Fakaafeʻi ha toko taha ako ke ne lau e lea ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá he peesi 208 ʻi he tohi lēsoni ʻa e kau akó.

  • ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻilo ko ʻení ke tau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié?

Fakamatalaʻi ki he kau akó ʻoku ʻuhinga e foʻi lea ko e tokoniʻi ʻoku hā he veesi 12 “ke lele ki he, pe ke lele ʻo poupouʻi; ko ia, ke tokoni pe fakafiemālieʻi ʻi he taimi ʻo e faingataʻá, fie maʻú pe mamahí; ke tokoni pea fakahaofi mei he faingataʻaʻiá” (Noah Webster, An American Dictionary of the English Language, pulusi ʻi he 1828). Mahalo te ke fie maʻu ke lau ʻe he kau akó ʻa e lea ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani he peesi 183 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó (ʻoku toe maʻu foki ʻi he DVD ʻoku ʻomai fakataha mo ʻení A.) ʻI hono fakakaukauʻi ʻe he kau akó ʻa hono ʻuhinga ʻo e pehē ke tokoniʻi ʻe he ʻEikí, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakalaulauloto angé ki he fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e fē ha taimi kuo tokoniʻi ai koe ʻe he Fakamoʻuí ʻi ha taimi ʻo e faingataʻá pe ʻahiʻahí?

Fokotuʻu ange ki he kau akó ke nau hiki ʻi heʻenau tohinoá ʻo kau ki he ʻofa mo e angaʻofa ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEne fie tokoniʻi kinautolú. ʻI heʻenau toe fakakaukau ki ha ngaahi meʻa ne hoko ʻo nau maʻu ai ha tokoni fakalangi, ʻe fakamālohia kinautolu ke nau tali e ngaahi faingataʻa ʻoku nau fehangahangai mo ia he taimi ní pea mo e ngaahi faingataʻa te nau fehangahangai mo ia he kahaʻú.

ʻAlamā 7:14–24. ʻOku Hanga ʻe he Fakatomala Moʻoní ʻo Taki Kitautolu ke Fakatupulaki ha Ngaahi ʻUlungaānga Faka-Kalaisi

Kimuʻa pea fai e kalasí, teuteuʻi ha laʻipepa tufa ʻoku kau ai e ngaahi fehuʻi kau ki he ʻAlamā 7:14–24 ʻa ia ʻoku hā atu ʻi laló. Fakaʻatā ha feituʻu feʻunga he vahaʻa ʻo e ngaahi fehuʻí ke hiki ai ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tali naʻa nau maʻú.

  • Ko e hā e meʻa naʻe fakalotolahiʻi ʻe ʻAlamā ʻa e kakaí ke nau “liʻakí”?

  • Ko e hā e ngaahi tuʻunga naʻe talaʻofa ʻaki ʻe ʻAlamā ʻa e moʻui taʻengatá ki he kakai ʻi Kitioné?

  • Ko e hā e meʻa naʻe akoʻi ʻaki ʻa ʻAlamā ʻe he “fakahā ʻa e Laumālié” ʻo fekauʻaki mo e kakaí ni?

  • Ko e hā e meʻa naʻe ʻiloʻi ʻe ʻAlamā ʻo kau ki he kakai ʻi Kitioné?

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē ha taha kuo fakaake ʻiate ia haʻane ongoʻi hono fatongia ki he ʻOtuá?

  • Ko e hā e ngaahi ʻulungāanga lelei te tau maʻu kapau ʻoku tau “ ʻaʻeva taʻehalaia ʻi he ʻao ʻo e [ʻOtuá]”?

  • Te ke fakamatala fakanounouʻi fēfē ʻa e meʻa kuó ke ako mei he ʻAlamā 7:14–24?

  • Ko e hā e ngaahi sitepu ʻoku fie maʻu ke ke fakahoko ke fakatupulaki ai e ngaahi ʻulungāanga faka-Kalaisí?

Lau e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

“Ko e muimui ʻia Kalaisí ko haʻatau hoko ʻo tatau ange mo Ia. Ko haʻatau ako mei Hono ʻulungāangá. ʻI heʻetau hoko ko e fānau fakalaumālie ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, ʻoku tau maʻu ʻa e mālohi ke fakatō e ngaahi ʻulungāanga faka-Kalaisí ki heʻetau moʻuí mo hotau ʻulungāangá. ʻOku fakaafeʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ke tau ako ʻEne ongoongoleleí ʻaki ʻetau moʻui ʻaki ʻEne ngaahi akonakí. …ʻI heʻetau fakatupulaki e ngaahi ʻulungāanga faka-Kalaisí ʻi heʻetau moʻuí, ʻo kaka mei he sitepu ʻe taha ki he sitepu ʻe tahá, te nau “fua hake [kitautolu] ʻo hangē ʻi he kapakau ʻo e ʻīkalé” (T&F 124:18)” (ʻi he Conference Report, Oct. 2005, 107–8; pe Liahona, Nōv. 2005, 102–3).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fakatupulaki ai e ngaahi ʻulungāanga faka-Kalaisí mei he sitepu ki he sitepú?

Fakamatala ange ʻe lava ʻe he faleʻi ʻa ʻAlamā ki he kakai ʻi Kitioné ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau fakatupulaki ha ngaahi ʻulungāanga faka-Kalaisi.

ʻOange ke taki taha e kau akó ha tatau ʻo e laʻipepa tufa naʻá ke teuteuʻí. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fekumi fakafoʻituitui pe tautau toko ua ʻi he ʻAlamā 7:14–24 ke tali e ngaahi fehuʻi he laʻipepa tufá. Tokoni ange ke nau sio ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he faleʻi ʻa ʻAlamā ki he kakai ʻi Kitioné ke tau hoko ʻo anga faka-Kalaisi angé.

Hili hono fai ʻe he kau akó e ngāue ko ʻení, fakaafeʻi hanau niʻihi ke vahavahe mo e kalasí ʻenau ngaahi fakamatala fakanounoú. Fakaafeʻi leva e tokotaha kotoa pē ke nau fakakaukau fakalongolongo pē ki he fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e fē ʻi he ngaahi fakahinohino ʻa ʻAlamaá ʻoku fie maʻu ke ke tokanga taha ki ai ʻi hoʻo feinga ko ia ke ke anga faka-Kalaisi angé?

Vahevahe mo e kau akó ʻa hoʻo fakamoʻoni ki he ngaahi moʻoni kuo mou aleaʻí. Poupouʻi e kau akó ke nau muimui ʻi he ngaahi akonaki ʻa ʻAlamaá, ʻo nau fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá pea fakatupulaki ha ngaahi ʻulungāanga faka-Kalaisi koeʻuhí ke ʻi ai ha ʻaho ʻe lava ke nau maʻu ai ʻa e hakeakiʻí.