‘Inisititiuti
Vahe 50: ʻEta 1–5


Vahe 50

ʻEta 1–5

Talateú

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e meʻa ko ia naʻe aʻusia ʻe he tokoua ʻo Sēletí mo e Fakamoʻuí “ ʻoku kau ia ʻi he ngaahi momeniti maʻongoʻonga taha kuo hiki ʻi he hisitōliá, ʻoku kau moʻoni ia ʻi he ngaahi momeniti maʻongoʻonga taha kau ki he tuí kuo hiki he lekōtí. ʻOkú ne fokotuʻu ʻe ia ʻa e tokoua ʻo Sēletí ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau palōfita maʻongoʻonga taha ʻa e ʻOtuá ʻo taʻengata” (Christ and the New Covenant: The Messianic Message of the Book of Mormon [1997], 17). ʻOku fakamatala fakaʻāuliliki ʻi he ngaahi vahe ko ʻení ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe maʻu ʻe he kolo ʻo e kau Sēletí ʻi he kamataʻangá ko e tupu mei he tui mo e ngaahi lotu ʻa e tokoua ʻo Sēletí. ʻI hono ako mo aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e ʻEta 1–5, te nau lava ke fakafuofuaʻi ʻenau ngaahi lotu pē ʻanautolú pea nau hanganaki atu ki he ngaahi tāpuaki ko ia ʻoku fakafou mai ʻi he ngāue ʻaki ʻo e tui ki he ʻEikí. ʻOku fakaʻosi ʻaki ʻa e konga folofola ko ʻení ha ʻilo ʻo kau ki hono ʻomi ʻo e Tohi ʻa Molomoná mo e kau fakamoʻoni naʻe fili ke nau fakamoʻoni ki aí.

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

  • ʻE lava ʻe he ngaahi lotu ʻa e kakai tui faivelengá ʻo ʻomi ʻa e tataki mo e fakahaofi fakalangí (vakai, ʻEta 1:34–43; 2:5–25).

  • ʻOku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke tau fai ʻa ia kotoa te tau lavá ke veteki ʻetau ngaahi palopalemá (vakai, ʻEta 2:16–25; 3:1–5).

  • ʻE lava ʻe he tui ʻoku lahí ʻo tataki atu ʻa kitautolu ki he ʻao ʻo e ʻEikí (vakai, ʻEta 3–4).

  • Naʻe fili ʻe he ʻEikí ha kau fakamoʻoni ʻe toko tolu ke nau fakamoʻoni ki he Tohi ʻa Molomoná (vakai, ʻEta 5).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻEta 1:34–43; 2:5–25. ʻE Lava ʻe he Ngaahi Lotu ʻa e Kakai Tui Faivelengá ʻo ʻOmi ʻa e Tataki mo e Fakahaofi Fakalangí

Tohiʻi ʻeni he palakipoé pea toki kamata e kalasí:

Ko e hā naʻe tali ai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi lotu ʻa e tokoua ʻo Sēletí?

ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e “ ʻofeina lahi ʻe he ʻEikí”?

ʻI ha tali ʻa e tokoua ʻo Sēletí ki he ngaahi kole meia Sēletí, naʻa ne “tangi ki he ʻEikí.” Ko e hā nai ha ngaahi faikehekehe ʻo e tangi ki he ʻEikí mo hono fai ʻo e ngaahi lotú?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamatala ki ha ngaahi taimi naʻa nau fehangahangai ai mo ha ngaahi faingataʻa pea nau maʻu ha tokoni ʻo fakafou ʻi he lotu fakamātoató. Fakamālō ange heʻenau vahevahé, pea fakamatalaʻi ange te nau ako ʻi he ʻahó ni ki ha talanoa tatau ʻi he moʻui ʻa e tokoua ʻo Sēletí.

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e ʻEta 1:33. Kole leva ki ha taha kehe ke ne fakamatalaʻi nounou ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi he Taua ʻo Pēpelí.

  • Kapau naʻá ke ʻi ai, ko e hā nai ʻa e meʻa naʻá ke mei hohaʻa taha ki aí ʻi hono fakamovetevete holo ʻo e kakaí pea veuveuki ʻenau leá?

Tohiʻi ʻa e ʻEta 1:34–43 he palakipoé. ʻAi ke lau fakalongolongo pē ʻe he kau akó ʻa e ngaahi vēsí, pea kumi e ngaahi tali ki he fehuʻi ʻe tolu he palakipoé. ʻI heʻene ʻosí pea kole ange ke nau vahevahe mai ʻenau ngaahi talí.

Ke tokoniʻi e kau akó ke nau moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení, fakaafeʻi kinautolu ke nau fakakakato ʻa e “Ngāue ke Fai” hono ua he peesi 422 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. Fakakaukauʻi hano fai ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení ko ha konga pē ʻo e ngāué ni:

  • Ko e hā e founga te tau lava ke fakaleleiʻi ʻaki ʻetau ngaahi lotú?

  • ʻOku kaunga fēfē nai ʻa ʻetau ngaahi lotú ki heʻetau talangofua ki he ʻOtuá? ʻOku uesia fēfē ʻe he talangataʻá ʻetau ngaahi lotú?

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e ʻEta 2:14 mo e sētesi ʻuluaki ʻo e veesi 15.

  • Ko e hā ʻa e kovi naʻe fai ʻe he tokoua ʻo Sēletí?

  • Ko e hā ʻoku lava ke tau ako mei he ongo veesi ko ʻení?

  • Ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻe he ʻOtuá ke tau faʻa haʻu kiate Ia ʻi he lotú?

Tohiʻi ʻa e tauteaʻi he palakipoé. Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95:1, pea kole ki he kau akó ke nau kumi ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku tauteaʻi ai kitautolu ʻe he ʻEikí. Tokoniʻi e kau akó ke mahino kiate kinautolu ʻoku tauteaʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá koeʻuhí ko ʻEne ʻofa ʻiate kitautolú. Te ke lava foki ʻo fakaafeʻi e kau akó ke lau ʻa e lea ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani mo Niila A. Mekisuele ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá he peesi 417 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. Vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he mālohi ʻo e lotú mo e ngaahi tāpuaki ko ia ʻe lava ke tau maʻu ʻo fakafou ʻi he lotú.

ʻEta 2:16–25; 3:1–5. ʻOku Fie Maʻu ʻe he ʻEikí ke Tau Fai Kotoa ʻA ia Te Tau Ala Lavá ke Veteki ʻEtau Ngaahi Palopalemá

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo pē ʻa e ʻEta 2:18–19. Fakaafeʻi kinautolu ke nau kumi ʻa e palopalema ʻe tolu naʻe ʻomi ʻe he tokoua ʻo Sēletí ki he ʻEikí.

  • Ko e hā e palopalema ʻe tolú? (Naʻe ʻikai ha maama ʻi he ngaahi vaká, naʻe ʻikai ke ʻiloʻi ʻe he kakaí pe ʻe fakaʻuli ki fē ʻa e ngaahi vaká, pea ʻe ʻikai ha ʻea ke mānava ʻaki ʻe he kakaí ʻi he ngaahi loto vaká.)

Fakamatala ange ʻoku tali ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e ngaahi lotú ʻi he founga kehekehe. ʻOsi pea fakaafeʻi ha toko taha ako ke ne lau ʻa e ʻEta 2:20.

  • Ko e hā e founga naʻe tali ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa e fehuʻi fekauʻaki mo e ʻikai ha ʻea ʻi loto he ngaahi vaká?

Kole ki ha taha kehe ke ne lau ʻa e ʻEta 2:22–25.

  • Ko e hā e meʻa naʻe ako ʻe he tokoua ʻo Sēletí ʻo kau ki he founga fakaʻuli ʻo e ngaahi vaká? (Naʻe ʻikai fie maʻu ke hohaʻa e kakaí ia ki hono fakaʻuli ʻo e ngaahi vaká. ʻE tataki kinautolu ʻe he ʻEikí he tahí ʻaki ʻene tuku mai ʻa e matangí mo e “ngaahi fuʻu peau lalahi.” Vakai foki, ʻEta 6:4–8.)

  • Ko e hā e folofola ange ʻa e ʻEikí ʻo kau ki hono maʻu ʻo ha maama ʻi he ngaahi vaka?

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he fie maʻu ʻe he ʻEikí ke kumi ʻe he tokoua ʻo Sēletí ha founga ke veteki ʻaki e palopalema ko ʻení? (ʻE ala kau he ngaahi talí ʻa e ʻamanaki mai ʻa e ʻEikí ke tau fakaʻaongaʻi ʻa ʻetau tauʻatāina ke filí, fakakaukau leleí, pea mo ʻetau tuí; ʻokú Ne hilifaki mai ha fatongia ki hotau umá; pea taimi ʻe niʻihi ʻokú Ne fie maʻu ke tau faʻu pē ʻe kitautolu haʻatau ngaahi palani ke tau lava ʻo tupulaki ai.)

Fakaafeʻi ha taha ako ke ne lau ʻa e ʻEta 3:1–5 ki he kalasí.

  • Ko e hā e meʻa naʻe fai ʻe he tokoua ʻo Sēletí ke ʻomi ha maama ki he ngaahi vaká?

ʻI hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení, te nau ala fokotuʻu atu e ngaahi talí ni: Naʻe ako ʻe he tokoua ʻo Sēletí ke ne ʻiloʻi e palopalemá. Naʻá ne maʻu ha founga. Naʻá ne teuteuʻi e ngaahi foʻi maká, ka naʻe ʻikai ke ne lava ʻo ʻai ke nau ulo—naʻá ne fie maʻu ki ai e tokoni ʻa e ʻEikí. Naʻá ne toe foki ki he ʻEikí ke fakapapauʻi mai ʻene palaní.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakamanatu e lea ʻa Palesiteni Hāloti B. Lī he peesi 417–18 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

  • Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ai ʻ a e faleʻi ko ʻení ʻi hoʻo moʻuí?

ʻEta 3–4. ʻE Lava ʻe he Tui ʻOku Lahí ʻo Tataki Atu ʻa Kitautolu ki he ʻAo ʻo e ʻEikí

ʻAi ke lau kātoa ʻe he kalasí ʻa e ʻEta 3:6–14, ʻo taufetongi e kau akó ʻi hono lau ʻo ha veesi ʻe taha pe ua.

  • Naʻe hanga ʻe he tui ʻa e tokoua ʻo Sēletí ʻo ʻomi ia ki he ʻao ʻo e ʻEikí. Ko e hā ʻa e faingamālie tatau ʻoku talaʻofa ʻaki kiate kitautolu ʻi he ʻEta 4:7?

Tā e saati ko ʻení he palakipoé.

Ko e hā e meʻa ne fai ʻe he tokoua ʻo Sēletí?

Ko e Hā e Meʻa ʻOku Totonu Ke Tau Faí?

Vahe ki he vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau lau ʻa e ʻEta 3:4–26, pea kumi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he tokoua ʻo Sēletí ʻo ne lava ai ke mamata ai ki he Fakamoʻuí. Kole ange foki ke nau fakakaukau ki he ngaahi meʻa naʻá ne faí ʻa ia ʻoku hā ʻi he ʻEta 1–2. Vahe ki he vaeua ʻe tahá ke nau lau ʻa e ʻEta 4:4–19, pea kumi ʻa e meʻa naʻe faleʻi kitautolu ʻe Molonai ke fai ke “tatala ʻa e veili ko ia ʻo e taʻetuí” (veesi 15). ʻE fie maʻu ke ke fakamatala ange ʻoku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ko e tatalá ki hono haeʻi ʻo toʻo pea ko e veilí ko ha ʻufiʻufi ʻoku fakaʻaongaʻi ke fufuuʻi ʻaki ha meʻa. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he kupuʻi lea ko e “veili ʻo e taʻetuí” ʻa hono fakamavaheʻi kitautolu ʻe he taʻetuí mei he ʻOtuá.

Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga, ʻeke ki he kau akó ʻa e meʻa naʻa nau maʻú. Hiki ʻenau ngaahi talí he palakipoé.

  • Ko e hā ha ngaahi faitatau ʻokú ke fakatokangaʻi ʻi he ongo lisí?

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e ʻAlamā 19:6.

  • Naʻe toʻo fēfeeʻi ʻa e “veili ʻo e taʻetuí” mei he ʻatamai ʻo Lamōnaí” (Tānaki atu e ngaahi tali ʻa e kau akó ki he tafaʻaki toʻomataʻu ʻo e saati he palakipoé.)

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 67:10.

  • Ko e hā mo ha toe faleʻi kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ke tokoni ki heʻetau tatala ʻa e veili ʻo e taʻetuí? (Tānaki atu e ngaahi tali ʻa e kau akó ki he tafaʻaki toʻomataʻu ʻo e saati he palakipoé.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he founga ʻe tokoni ai ʻa e faleʻi he palakipoé ke nau toe ofi ange ki he ʻEikí. Te ke lava ʻo kole ange ke tohi ʻenau ngaahi fakakaukaú.

Vahevahe hoʻo fakamoʻoní ʻo kau ki he founga māmālie pē mo lahi ange ʻetau mamata ki he palani ʻa e ʻEikí maʻa ʻetau moʻuí ʻi heʻetau ngāue ʻaki ʻa e tui kiate Iá. Kuo talaʻofa ʻa e ʻEikí kapau te tau moʻui māʻoniʻoni, ngāue ʻaki ʻa e tui kiate Iá, pea tauhi ʻetau ngaahi fuakavá, ʻe hokosia ʻa e ʻaho te tau lava ai ʻo mamata kiate Ia pea nofo ʻi Hono ʻafioʻangá.

ʻAi ke ako ʻe he kau akó ʻa e ʻEta 3:6–15, ʻo fai fakafoʻituitui pe tautau toko ua. Kole ange ke nau hiki e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí naʻe ako pe fakapapauʻi ʻe he tokoua ʻo Sēletí lolotonga e meʻa naʻá ne aʻusia ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí. ʻE lava ke nau fakaʻilongaʻi e ngaahi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau ngaahi folofolá. Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe mai ʻa e meʻa naʻa nau maʻú. ʻE lava ke ke hiki ʻenau ngaahi fakamatalá he palakipoé.

ʻE ala kau e ngaahi meʻa ko ʻení he ngaahi talí:

  • ʻE toʻo ʻe he ʻEikí kiate Ia ʻa e kakano mo e toto (veesi 6).

  • ʻOku huhuʻi kitautolu ʻe he ʻEikí mei he Hingá (veesi 13).

  • Naʻe teuteuʻi ʻa Sīsū Kalaisi talu mei hono ʻai ʻo e tuʻunga ʻo e māmaní (veesi 14).

  • ʻOku fakafou mai ʻa e moʻui taʻengatá ʻi he Fakamoʻuí (veesi 14).

  • Ko Sīsū ʻa e Tamaí pea mo e ʻAló (veesi 14).

  • ʻOku hoko ʻa e kau faivelengá ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo Kalaisi (veesi 14).

  • Ne teʻeki ai mamata ha taha ki he ʻEikí ʻi he founga ne mamata ai ʻa e Tokoua ʻo Sēletí kiate Iá (veesi 15).

  • Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá ʻi Hono tataú (veesi 15).

Kapau ʻoku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ʻa e kau akó ʻo kau ki he veesi 14, fekau ke nau vakai ki he fakamatala kau ki he Mōsaia 15:1–7 he peesi 174–75 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. Kapau ʻoku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ʻa e kau akó ʻo kau ki he veesi 15, fekau ke nau vakai ki he lea ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani he peesi 419 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

  • ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he fakamatala ki he tokoua ʻo Sēletí ke tau tupulaki ʻo mālohi ange ʻetau ngaahi fakamoʻoní?

ʻEta 5. Naʻe Fili ʻe he ʻEikí ha Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolu ke Nau Fakamoʻoni ki he Tohi ʻa Molomoná

Kole ki he kau akó ke lau ʻa e ʻEta 5:2–4, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 5:11–15, mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 17:1–6 pea fakafekauʻaki leva kinaua.

  • Ko hai e hingoa ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolu ʻo e Tohi ʻa Molomoná?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau kumi hake ki he ngaahi peesi talateu ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Kole ki ha toko taha ako ke ne lau e Fakamoʻoni ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolú.

Vahevahe ʻa e lea ko ʻeni ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ʻa ia naʻá ne fai ki heʻene tamaí mo ʻene faʻeé hili siʻi pē ʻa e meʻa naʻá ne aʻusia mo e Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolú:

“Tangataʻeiki! Fineʻeiki! … ʻoku ʻikai ke mo ʻilo e lahi ʻo ʻeku fiefiá. Naʻe tuku ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi lauʻi peletí ke fakahā ki ha toko tolu kehe meiate au, ʻo nau mamata mo kinautolu ki he ʻāngeló pea kuo pau ke nau fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e meʻa naʻá ku lea ʻakí, he kuo nau ʻilo ʻiate kinautolu ʻoku ʻikai ke u ʻalu holo ʻo kākaaʻi ʻa e kakaí. Pea kuó u ongoʻi ai ʻo hangē kuo huʻi atu haʻaku fuʻu kavenga mamafa naʻe fuʻu mafatukituki ke u ala fuesiá. Ka kuo pau ʻeni ke nau fuesia ha konga, pea ʻoku fakafiefia ia ki hoku lotó he ʻe ʻikai ke u toe tuʻu toko taha pē ʻi māmani” (ʻoku hā ʻi he Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 145).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe fuʻu fiefia ai ʻa e Palōfita ko Siosefá ʻi he meʻa naʻe aʻusia ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻe Toko Tolú?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e ʻEta 5:2–4 pea fakaʻilongaʻi ha kau fakamoʻoni kehekehe ʻe toko fā ʻo e Tohi ʻa Molomoná. (Vakai ki he peesi 420–21 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó ke maʻu ha ʻilo ki he kau fakamoʻoni ko ʻení.)

ʻAi ke lau ʻe he kau akó ʻa e lea ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi he peesi 421 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. ʻOku toe maʻu foki ʻa e lea ko ʻení ʻi he DVD ʻoku ʻomai fakataha mo ʻení A.

  • Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ʻo hoko ai ko ha fakamoʻoni ki he Tohi ʻa Molomoná?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke takiekina ai ʻa e kakai kehé ʻe hoʻo fakamoʻoni ki he Tohi ʻa Molomoná?

Fakaʻosi ʻaki haʻo fai hoʻo fakamoʻoni ki he Tohi ʻa Molomoná.