‘Inisititiuti
Vahe 26: ʻAlamā 13–16


Vahe 26

ʻAlamā 13–16

Talateú

ʻOku ʻomi ʻe he konga folofola ko ʻení ha ngaahi faingamālie lelei ke aleaʻi ai ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí. ʻI hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e ʻAlamā 13, te ke lava ʻo tokoniʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki heʻenau ʻi he moʻui fakalaumālié pea mo e ngaahi fatongia naʻa nau teuteu mai ke maʻu lolotonga e moʻui fakamatelié. ʻI heʻenau aleaʻi ʻa e ʻAlamā 14, te ke lava ʻo fakamanatu ange te nau fehangahangai mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻi he moʻui fakamatelié ka ʻe tāpuakiʻi kinautolu kapau te nau tauhi moʻoni ki heʻenau ngaahi fakamoʻoní. ʻI he ʻAlamā 15, lolotonga e fakakaukau ʻa e kau akó ki he liliu naʻe hoko kia Siselomé, ʻe lava ke ke fakamamafaʻi ange ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá pea mo e tefitoʻi ngāue ʻa Sīsū Kalaisí ʻi he palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní. ʻOku fakahaaʻi mai ʻi he ʻAlamā 16 ʻe ʻekeʻi mei he kau faiangahalá ʻa ʻenau ngaahi ngāué. ʻOku fakamoʻoni fakataha ʻa e ongo vahe ko ʻení ki he fakamaau totonu mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻo na fakalotolahiʻi kitautolu ke tau falala kiate Ia mo ʻEne palani maʻa hotau fakamoʻuí.

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

  • Naʻe teuteuʻi mo ui ʻe he ʻOtuá ha kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki talu mei hono ʻai ʻa e tuʻunga ʻo māmaní (vakai, ʻAlamā 13).

  • ʻOku tāpuakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa kinautolu ʻoku falala kiate Ia ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá (vakai, ʻAlamā 14–15).

  • Ko kinautolu ʻoku nau fakafisinga ʻa e ongoongoleleí te nau mamahi fakalaumālie mo fakatuʻasino he taimi ʻe niʻihi (vakai, ʻAlamā 16).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻAlamā 13. Naʻe Teuteuʻi mo Ui ʻe he ʻOtuá ha Kau Maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki Talu mei hono ʻAi ʻa e Tuʻunga ʻo Māmaní

Ke tokoni ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu e faikehekehe ʻo e tomuʻa fakanofó mo e fakanofó, hiki e ngaahi foʻi lea ko ʻení he palakipoé:

Tomuʻa fakanofo

Moʻui Feʻungá

Fakanofó

Fakamatala ange naʻe tomuʻa fakanofo ʻe he ʻOtuá ha tokolahi ʻo hono ngaahi foha faivelengá ʻi he maama fakalaumālié ke nau maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi māmani ke tokoni ʻi hono fakamoʻui ʻo e fāmili ʻo e tangatá. Tānaki atu ki he palakipoé:

Moʻui Kimuʻa ʻi he Māmaní

Moʻui Kimuʻa ʻi he Māmaní mo e Moʻui ʻi he Māmaní

Moʻui ʻi he Māmaní

Tomuʻa Fakanofó

Moʻui Feʻungá

Fakanofó

ʻAlamā 13:3

ʻAlamā 13:3–10

ʻAlamā 13:6–12

T&F 138: 55–56

ʻĒpalahame 3:22–23

Vahevahe e kalasí ki ha kulupu ʻe tolu. Vahe ki he kulupu ʻe taha ke nau ako fakalongolongo e ngaahi potufolofola fekauʻaki mo e tomuʻa fakanofó, kulupu ʻe taha ke nau ako fakalongolongo e ngaahi potufolofola fekauʻaki mo e moʻui feʻungá, mo e kulupu fakaʻosí ke nau ako fakalongolongo e ngaahi potufolofola fekauʻaki mo e fakanofó (fakatokangaʻi ʻoku felāveʻi e ngaahi veesi ʻe niʻihi mo e tomuʻa fakanofó mo e moʻui feʻungá pe ki he moʻui feʻungá mo e fakanofó fakatouʻosi). Talaange ki he ngaahi kulupú ke nau mateuteu ke tali e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e meʻa ne nau laú.

Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻAlamā 13:3. Kole ha tokotaha ako naʻá ne ako ʻa e tomuʻa fakanofó ke ne tali e fehuʻi ko ʻení:

  • Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he kau tangata ʻi he moʻui ʻi he maama fakalaumālié ʻa ʻenau moʻui taau ke tomuʻa fakanofo kinautolu ke nau maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí?

ʻAi ha tokotaha ako kehe ke ne lau leʻolahi ʻa e T&F 138:55–56 .

  • Ko e hā e meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he potufolofola ko ʻení ʻo kau ki he moʻui kimuʻa ʻi he māmaní mo e tomuʻa fakanofó?

  • ʻE tākiekina fēfē ʻe he ngaahi akonaki ko ʻeni fekauʻaki mo e tomuʻa fakanofó ʻa e founga ʻokú ke fua ʻaki ho ngaahi uiuiʻí mo poupouʻi ho kau takí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo pē ʻa e ʻAlamā 13:3–10. Kole ki ha tokotaha naʻá ne ako ʻa e moʻui feʻungá ke ne tali e ongo fehuʻi ko ʻení:

  • Fakatatau ki he ʻAlamā 13:10, ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe ha tangata ke ne teuteu ai ke maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí?

  • ʻOku teuteuʻi fēfē ʻe he tuí mo e fakatomalá ha tangata ke ne maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí?

Fakaafeʻi ha toko taha ako ke ne lau ʻa e ʻAlamā 13:11–12. Kole ki ha taha naʻá ne ako ʻa e fakanofó ke ne tali e ongo fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ʻoku fie maʻu ke fai ʻe ha tangata hili hono fakanofo ia ki ha lakanga ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ke ne kei feʻunga ke ngāue?

  • Ko e hā e meʻa naʻe hoko tupu mei he anga māʻoniʻoni ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻoku fakamatala ki ai ʻi he ʻAlamā 13:11–12?

Fakamahino ange naʻe ʻi ai foki mo ha kau fafine loto toʻa ʻi he moʻui ʻi he maama fakalaumālié naʻe teuteuʻi ki ha ngaahi faingamālie ke ngāue ʻi he māmaní. Fakaafeʻi ha taha he kalasí ke ne lau e lea ʻa Palesiteni Sipensā W. Kimipolo mo ʻEletā Niila A. Mekisuele he peesi 219 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. ʻOku maʻu foki e lea ʻa ʻEletā Mekisuelé ʻi he DVD ʻoku ʻomai fakataha mo ʻení A.

ʻAlamā 13:6, 17–18. ʻOku Totonu ke Paotoloaki ʻe he Kau Maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻa e Anga Māʻoniʻoní

Fakamatala ange ʻoku totonu ke feinga ʻa e kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ke malanga ki he niʻihi kehé ʻo hangē ko ia ne akoʻi ʻe ʻAlamaá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e ʻAlamā 13:6, 17–18.

  • Fakatatau ki he ʻAlamā 13:6, ko e hā ha taha ʻo e ngaahi fatongia ʻo ha tangata hili ʻene maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí?

  • Fakatatau ki he ʻAlamā 13:17–18, ko e hā e meʻa naʻe fai ʻe Melekisēteki ke paotoloaki ʻa e anga māʻoniʻoní?

  • ʻE lava fēfē ke paotoloaki ʻe ha taha maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻa e anga māʻoniʻoní he ʻahó ni ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Melekisētekí?

ʻE lava pē ke ke fakamahino ange ʻoku hangē ko e akonaki ia ʻa e Tohi Tapú ko e tangata ko ia naʻe hingoa ko Melekisētekí naʻe “taʻe haʻane tamai, taʻe haʻane faʻē, taʻe hano hohoko, kuo ʻikai ha kamataʻanga ʻo hono ngaahi ʻahó, pe ha ngataʻanga ʻo ʻene moʻuí” (Hepelū 7:3). ʻOku fakamahino ʻe he ʻAlamā 13:8–9 pea mo e Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻa e Hepelū 7:3 (ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá)ʻa e kupuʻi folofola ko ʻení. ʻOkú ne fakamatalaʻi, ko e lakanga fakataulaʻeikí, kae ʻikai ko e tangatá, ʻoku “ ʻikai hano kamataʻanga ʻo hono ngaahi ʻahó pe ko hano ngataʻanga ʻo hono ngaahi taʻú” (ʻAlamā 13:7, 9).

ʻAlamā 14–15. ʻOku Tāpuakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Kinautolu ʻOku Falala Kiate Ia ʻi Honau Ngaahi Faingataʻaʻiá

Kole ki he kau akó ke nau vahevahe mai ha ngaahi sīpinga mei he folofolá ʻo ha kakai kuo fakatangaʻi koeʻuhi ko ʻenau ngaahi fakamoʻoni ki he ongoongoleleí. Hili ʻenau ʻomai ha ngaahi sīpinga ʻe niʻihi, lau ʻa e ʻAlamā 14:7–11 mo e 60:13.

  • Ko e hā e ngaahi ʻuhinga ʻoku ʻomi ʻi he ngaahi vēsí ni ki hono faʻa tukuange ʻa e kakai māʻoniʻoní ʻi he taimi ʻe niʻihi ke fakamamahiʻi ʻe he kakai angakoví?

Vahevahe ange ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausi (1920–2007) ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

“Ka ko ʻeni, ne mei taʻetotonu (unfair) e ngaahi faingataʻá ni kotoa, kapau ne ngata e meʻa kotoa ʻi he maté, ka ʻoku ʻikai foki ke pehē ia. ʻOku ʻikai ke hangē ʻa e moʻuí ia ko ha tulama konga tahá. ʻOku konga ia ʻe tolu. Naʻe ʻi ai haʻatau konga ʻuluaki, ʻi he maama fakalaumālié; ko e konga uá ʻeni, ʻa e lolotongá, ʻa ia ko e moʻui fakamatelié; pea ʻe ʻi ai ha konga ʻe taha he kahaʻú, ʻi heʻetau foki ki he ʻOtuá. … Ne ʻomi kitautolu ki he moʻui fakamatelié ke siviʻi mo vakaiʻi [vakai, ʻĒpalahame 3:25]. …

“Ko ʻetau ngaahi faingataʻaʻia ʻi he kuo hilí mo e lolotongá, ʻoku hangē ko e lau ʻa Paula, he ʻikai ʻke lava ʻo fakatatau ki he nāunau ʻa ia ʻe fakahā kiate kitautolu’ [Loma 8:18] ʻi he ʻitānití. ʻHe ʻe hoko mai ʻa e ngaahi tāpuakí ʻi he hili ʻa e ngaahi faingataʻa lahi. Ko ia, ʻe hokosia ʻa e ʻaho ʻe hilifaki ai kiate kimoutolu ʻa e kalauni ʻo e nāunaú.T&F 58:4.] ʻOku ʻaonga ʻa e faingataʻá, ʻi he ʻuhinga, ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tau hū ki he puleʻanga fakasilesitialé” (ʻi he Conference Report, Oct. 2004, 19; pe Liahona, Nōv. 2004, 19).

  • ʻE lava fēfē ʻe heʻetau maʻu ha fakamoʻoni ki he palani ʻo e fakamoʻuí, kau ai ʻa e moʻui ʻi he maama fakalaumālié mo e moʻui hili ʻa e maté, ʻo fakasiʻisiʻi ange ʻa e faingataʻaʻia ʻoku tau aʻusia ʻi he moʻui he māmaní?

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku faitāpuekina ai ʻa e kau māʻoniʻoní ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá?

  • Te tau lava fēfē ʻo fakahā ʻetau falala ki he ʻOtuá ʻi he ngaahi taimi ʻo e faingataʻá?

Tuku ke fakahoa ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi naʻe fai ʻe ʻAlamā ʻi he ʻAlamā 14:26 mo e fehuʻi naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:3.

  • Fakatatau ki he ʻAlamā 14:26, naʻe lavaʻi fēfē ʻe ʻAlamā mo ʻAmuleki hona ngaahi faingataʻá?

  • ʻI he taimi naʻe tuku pōpula taʻetotonu ai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi Misulí, naʻá ne fai e fehuʻi ʻoku hā ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:3. Naʻe ʻikai ke ne tatau mo ʻAlamā pea mo ʻAmuleki he naʻe ʻikai tukuange ia mei he fale fakapōpulá he taimi pē ko iá. Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he tali ʻa e ʻOtuá ki heʻene lotú? (Vakai, T&F 121:7–9; 122:4–9.)

  • Kuo tokoniʻi fēfē nai koe ʻe he ʻEikí ʻi ha taimi naʻá ke aʻusia ai ha ngaahi faingataʻa?

Naʻe fakatou falala ʻa Sisolome mo ʻAmuleki ki he ʻOtuá ʻi hona ngaahi faingataʻaʻiá. Fekau e vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau lau ʻa e ʻAlamā 15:5–12, pea kumi e ngaahi fakamatala kau kia Sisolomé. Fekau e vaeua ʻe tahá ke nau ako ʻa e ʻAlamā 15:16, 18, pea kumi e ngaahi fakamatala kau kia ʻAmulekí.

Fai e fehuʻi ko ʻení ki he kau ako naʻa nau laukonga ʻo kau kia Sisolomé:

  • ʻOku fakahā fēfē mai ʻe he fakamatala he ʻAlamā 15 ʻa e fakautuutu e falala ʻa Sisolome ki he ʻEikí?

Kole ki he kau ako naʻa nau laukonga ʻo kau kia ʻAmulekí ke nau tali e ongo fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā e meʻa naʻe tukuange ʻe ʻAmuleki ʻi heʻene fili ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí pea ngāue fakafaifekaú? Ko e hā e meʻa ʻokú ne fakahā mai ʻo kau kia ʻAmulekí?

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu ʻi hoʻo feilaulau ke moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí mo falala ki he ʻEikí?

ʻAlamā 16. Ko Kinautolu ʻOku Nau Fakafisinga ʻa e Ongoongoleleí Te Nau Mamahi Fakalaumālie mo Fakatuʻasino he Taimi ʻe Niʻihi

Hiki e ngaahi meʻa ko ʻení he palakipoé:

Ko e kakai ʻi he ʻaho ʻo Noá

Ko e kakai ʻo Sōtoma mo Komolá

Ko e kakai ʻo Selusalemá he taimi ʻo Līhaí

Ko e kakai ʻo ʻAmonaihaá

Lau ʻa e ʻAlamā 16:9. Hili iá pea taki e tokanga ʻa e kau akó ki he kulupu ʻe fā kuó ke hiki he palakipoé.

  • Ko e hā e meʻa ʻoku faitatau ai e ngaahi kulupu ko ʻeni ʻe faá?

  • Ko e hā ha ngaahi nunuʻa fakatuʻasino mo fakalaumālie ʻe ala hoko ʻi he taimi ʻoku fakafisingaʻi ai ʻe he kakaí ʻa e ongoongoleleí

Tokoni ki he kau akó ke nau ʻiloʻi ko e taimi ko ia ʻoku “vilitaki atu ai [e kakaí] ʻi [heʻenau] faiangahalá” (ʻAlamā 9:18), ʻoku fakaʻauha fakalaumālie kinautolu, neongo ʻenau fakaʻehiʻehi mei he fakaʻauha fakatuʻasinó.

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafí (1807–98), ko e Palesiteni hono fā ʻo e Siasí:

“Kapau ʻe mavahe atu ha vahe ua ʻe taha ʻo e siasí ni, ʻe ʻikai ʻauha ai e ngaahi taumuʻa ia ʻa e ʻEikí. Ko e meʻa kehe ia fekauʻaki mo kitautolú. ʻOku tokolahi ha kakai kuo nau maʻu ʻa e ongoongoleleí, pea foaki kiate kinautolu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, pea kuo nau mavahe atu, ka ʻi heʻenau fai peheé, ʻoku nau fakamalaʻiaʻi pē kinautolu, ʻoku nau fakaʻauha pē kinautolu. …ʻE tō ʻa e tangatá, ka he ʻikai ʻaupito teitei tō ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá” (ʻi he Conference Report, Apr. 1880, 10).

  • Ko e hā e ngaahi meʻa maluʻi ʻe lava ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi faingataʻaʻia ʻo e kakai ʻo ʻAmonaihaá?

Fakamahinoʻi ange ʻoku tomuʻa fakatokanga maʻu pē ʻa e ʻEikí ki he kakaí, pea toki hoko ha faʻahinga fakaʻauha pehē (vakai, ʻAlamā 9:18–19; vakai foki, 2 Nīfai 25:9).

ʻAlamā 16:16–21. ʻOku Totonu ke Tau Teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Maí

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e ʻAlamā 16:16–21 pea kumi e founga naʻe teuteuʻi ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa e kakaí ki Heʻene hāʻele maí.

  • ʻE lava fēfē ʻe he ngaahi vēsí ni ʻo tokoniʻi kitautolu mo e kakai kehé ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí?