‘Inisititiuti
Vahe 5: 1 Nīfai 16–18


Vahe 5

1 Nīfai 16–18

Talateú

Naʻe tokoniʻi ʻe he ʻEikí ʻa e fāmili ʻo Līhaí ʻi hono kotoa ʻo ʻenau fononga ʻi he maomaonganoá pea mo ʻenau kolosi he tahí. ʻI hono ako ʻe he kau akó ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻo ʻenau fonongá, te nau ʻiloʻi ai ha ngaahi fakatātā ʻo e tui lahi pea mo e angatuʻu fakamamahi. Te nau sio ai ki hono fakamālohia ʻe he ʻOtuá ʻa e kakai angatonú pea fakamolū e loto ʻo e kakai faiangahalá. Te ke lava ʻo tokoniʻi ʻa e kau akó ke mahino kiate kinautolu ʻoku faitatau pē ʻa e ngaahi faingataʻa pea mo e ngaahi tāpuaki ʻi heʻenau moʻuí mo e ngaahi faingataʻa pea mo e ngaahi tāpuaki naʻe aʻusia ʻe he fāmili ʻo Līhaí. Te ke lava ʻo fakalotolahiʻi kinautolu ke nau muimui ʻi he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa e ngaahi folofolá, mātuʻa angatonú, mo e kau taki lakanga fakataulaʻeikí.

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

1 Nifai 16; 18:12–15, 21–22. ʻOku Tataki ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne Kau Tamaioʻeiki Faivelengá

ʻĪmisi
kāpasá

Pukepuke hake ha kāpasa ki ʻolunga (pe fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo ha kāpasa).

Kole ki ha tokotaha ako ke ne fakamatala nounou ki he ngāue ʻoku fai ʻe ha kāpasá. ʻAi ke lau ʻe ha tokotaha ako ʻa e 1 Nīfai 16:10 mo e ʻAlamā 37:38.

  • Ko e hā e ngaahi founga naʻe tatau ai ʻa e Liahoná mo e kāpasa ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he kakaí he ʻaho ní? Ko e hā e ngaahi founga naʻe kehekehe ai ʻa e Liahoná mo e kāpasa ʻo e ʻaho ní?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e 1 Nīfai 16:10, 16, 28–29 pea kumi hake ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Liahoná ki he lahi taha te nau lavá. Poupouʻi kinautolu ke fakaʻilongaʻi e ngaahi meʻa naʻa nau ʻilo ʻi heʻenau folofolá. Hili ʻenau fekumi ʻi he ngaahi vēsí, kole ange ke nau vahevahe e meʻa ne nau ʻiló. Hiki fakanounou pē ʻenau ngaahi fakakaukaú ʻi he palakipoé. ʻE lava ke kau e ngaahi meʻa ko ʻení ʻi heʻenau ngaahi fakakaukaú:

1 Nīfai 16:10

“Naʻe tuhuʻi ʻe he [hui] ʻe taha ʻa e hala ke mau fou aí.”

1 Nīfai 16:16

“Naʻe tataki ʻa kimautolu [ʻe he meʻa fuopotopotó] … ki he ngaahi potu mahu ange ʻo e feituʻu maomaonganoá.”

1 Nīfai 16:28

“[Naʻe] ngāue [ʻa e ongo huí] … ʻo fakatatau ki he tui mo e faivelenga mo e talangofua kuo mau fai ki aí.”

1 Nīfai 16:29

Naʻe hā mei he meʻa fuopotopotó ha “tohi nima foʻou, ʻa ia naʻe faingofua ke lau, ʻa ia naʻe fakahā mai ai kiate kimautolu ha ʻilo ki he ngaahi hāʻeleʻanga ʻo e ʻEikí.”

1 Nīfai 16:29

“Naʻe liliu [ʻa e tohi nima foʻoú] mei he taimi ki he taimi ʻo fakatatau ki he tui mo e faivelenga naʻa mau fai ki aí.”

1 Nīfai 16:30–31

Naʻe ʻoange ʻe he meʻa fuopotopotó ha ngaahi fakahinohino ke nau lava ʻo maʻu haʻanau meʻakai.

  • Ko e hā ha ngaahi fakahinohino ʻi heʻetau moʻuí ʻoku tatau mo e Liahoná?

ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní (vakai ki he lea ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā he peesi 39–40 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó), ʻi he folofolá (vakai, ʻAlamā 37:38–47), ko e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita moʻuí, mo e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké. Mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange ʻoku ui ʻa e makasini ʻa e Siasí ko e Ensign ʻi he lea faka-Pilitāniá ka ʻoku ui ia ko e Liahona ʻi he ngaahi lea fakafonua lahi. ʻOku ʻi ai e ngaahi founga ʻoku tatau ai mo e Liahona ʻa Līhaí—ʻoku tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi meʻa ʻi aí ke tau ʻiloʻi ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí maʻatautolu ʻi he taimi pau ko ʻení.

ʻI hono talaatu ʻe he kau akó ʻa e ngaahi fakahinohino ʻoku tatau mo e Liahoná, fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ʻo hangē ko ʻení:

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku faitatau ai ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení mo e Liahoná?

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku tuhuʻi mai ai ʻe he ngaahi fakahinohino ko ʻení ʻa e hala ʻoku totonu ke tau fou aí?

  • Ko e hā nai ha meʻa te ne fakatupu ha ʻikai ke tau maʻu ha ngaahi pōpoaki mahuʻinga mei he ngaahi fakahinohino ko ʻení?

  • Naʻe tataki ʻe he Liahoná ʻa e kakaí “ki he ngaahi potu mahu ange ʻo e feituʻu maomaonganoá.” ʻE anga fēfē hano fakaʻaongaʻi ʻeni ʻi heʻetau moʻuí?

  • Fakakaukauʻi e sētesi fakaʻosi ʻi he 1 Nīfai 16:29. ʻOku anga fēfē ʻene hoko ʻa e ngaahi fakahinohino ko ʻení ko ha “ngaahi founga īkí”? Ko e hā ha “ngaahi fuʻu meʻa lalahi” ʻe lava ke hoko tupu mei he “ngaahi founga iiki” ko ʻení?

Fakaafeʻi ha toko taha pe toko ua ʻo e kau akó ke nau fakamatala ki ha taimi naʻe tāpuakiʻi ai kinautolu ʻi heʻenau muimui ʻi ha taha ʻo e ngaahi fakahinohinó ni.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo pē ʻa e 1 Nīfai 16:15–32 pea fakatokangaʻi ʻa e ngaahi faikehekehe ʻia Nīfai, Leimana mo Lēmiuela, mo Līhaí. ʻE lava ke ke fokotuʻu ange ke nau hiki ʻenau ngaahi talí. ʻI he ʻosi ʻenau laukongá, tataki ha fealēleaʻaki nounou kau ki he meʻa naʻa nau laú. Fakakaukauʻi hano fai ha niʻihi pe ko hono kotoa ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Naʻe tali fēfē ʻe Leimana mo Lēmiuela ʻa e motu e kaufana ʻa Nīfaí? Naʻe tali fēfē ʻe Līhai? Naʻe tali fēfē ʻe Nīfai?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ne kehekehe ai e tali ʻa e kau tangatá ni?

  • Ko e hā hoʻo fakakaukau ʻi hoʻo sio naʻa mo Lihai naʻe lāunga? Ko e hā hoʻo ongó ʻi he founga naʻe ʻalu atu ai ʻa Nīfai ʻo lea ki heʻene tamaí hili ʻene ngaohi ha kaufana foʻoú?

  • Ko e hā e ngaahi founga naʻe tākiekina ai e fāmili ʻo Nīfaí ki he leleí ʻe heʻene founga tali ʻo e faingataʻa ko ʻení? Ko e hā e founga kuo tākiekina ai koe ʻi haʻo mamata ki he founga tali faitōnunga ʻa ha niʻihi ʻa e ngaahi faingataʻá? ʻE lava fēfē ke tākiekina ʻa kinautolu ʻoku mou feohí ʻe hoʻo ngaahi tali ʻo e ngaahi faingataʻá?

Vahevahe ʻa e fakamoʻoni ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá he peesi 41 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

Fakamatala ange ʻoku hoko mai ʻa e ngaahi faingataʻa ʻe niʻihi ko e tupu mei he talangataʻá. Ka neongo ia, ʻoku fakahā ʻi he talanoa ki he kaufana ʻa Nīfai naʻe motú, ko e ngaahi faingataʻa lahi ko e konga pē ia ʻo e moʻui fakamatelié.

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuó ke aʻusia ʻe lava ke fakatatau ki he meʻa naʻe hoko ʻi he motu ʻa e kaufana ʻa Nīfaí?

  • ʻOku tāpuakiʻi fēfē kitautolu ʻe heʻetau founga tali ʻo e ngaahi faingataʻá ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Nīfaí?

Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau angé ki ha ngaahi founga kehekehe kuo nau tali ʻaki ʻa e ngaahi faingataʻá. Hili iá pea kole ange ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻo ʻikai tali leʻolahi ki ai:

  • ʻI hoʻo ngaahi founga tali ʻo e ngaahi faingataʻá, kuo ʻi ai nai ha taimi kuó ke hangē ai ko Leimana mo Lēmiuelá? hangē nai ko Līhaí? hangē nai ko Nīfaí? Kapau naʻe kehe ʻa e meʻa naʻá ke faí ʻi ha ngaahi taimi kehe, ko e hā hono ʻuhingá? Ko e hā ʻe lava ke ke fai ke fakaleleiʻi ʻaki ʻa e founga ʻokú ke tali e ngaahi faingataʻá?

1 Nīfai 17; 18:8–25. ʻOku Tāpuakiʻi mo Fakamālohia ʻe he ʻEikí ʻa Kinautolu ʻOku Tauhi ʻEne Ngaahi Fekaú

Fakamatala naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono tataki ʻe he ʻEikí ʻa e fāmili ʻo Līhaí ʻaki ʻa e Liahoná, ka naʻá Ne tokoniʻi kinautolu ʻi ha ngaahi founga kehe. Hiki ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení ʻi he palakipoé:

Vahevahe ʻa e kalasí ki ha kulupu ʻe tolu. ʻAi ke lau ʻe he kulupu takitaha ha taha ʻo e ngaahi potufolofolá, ʻo kumi e ngaahi founga naʻe fakahā ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne “ngaahi ʻaloʻofa ongongofuá” (vakai, 1 Nīfai 1:20). Hili iá pea fakaafeʻi kinautolu ke nau vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau maʻú. ʻE lava pē ke ke hiki e ngaahi fakakaukau ʻa e kau akó ʻi he palakipoé kapau te ke fie maʻu.

ʻI he feinga ʻa Nīfai ke fakalotoʻi hono ongo taʻoketé ko e finangalo ʻo e ʻOtuá ke fononga honau fāmilí ki he fonua ʻo e talaʻofá, naʻá ne fakatatau ai ʻa e ngaahi tūkunga naʻa nau ʻi aí ki he fānau ʻa ʻIsilelí ʻa ia ne nau mavahe mei ʻIsipite ʻo fononga ki ha fonua ʻo e talaʻofá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakavave pē ʻa e 1 Nīfai 17:23–44 pea feinga ke ʻiloʻi e founga naʻe faitatau ai ʻa e fānau ʻa ʻIsilelí mo e fāmili ʻo Līhaí.

  • ʻOkú ke pehē naʻe mei ʻaonga fēfē ki he fāmili ʻo Līhaí haʻanau manatu ki he ngaahi meʻa naʻe aʻusia ʻe he fānau ʻa ʻIsilelí?

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻe ʻaonga ai kiate koe ʻa hoʻo ako ki he ngaahi fononga ʻa e fāmili ʻo Līhaí mo e kakai ʻIsilelí he kuonga muʻá?

Ke tokoni ki he kau akó ke nau sio ʻe maluʻi mo fakamālohia ʻe he ʻEikí ʻa e kakai angatonú, fakaafeʻi ha taha ke ne lau leʻolahi ʻa e 1 Nīfai 17:48, 52–55. Kole ki he toengá ke nau fakafanongo ki he ngaahi founga naʻe tokoniʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa Nīfaí.

  • Ko e hā e meʻa naʻe faifai peá ne fakamolū ai e loto ʻo Leimana mo Lēmiuelá?

ʻAi ke lau ʻe ha tokotaha ako ʻa e 1 Nīfai 18:16, 21.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke ke muimui ai ʻi he sīpinga ʻa Nīfaí ke ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa ʻaki ʻe he ʻEikí?

Fakamatala ʻoku faʻa ʻi he folofolá ʻa e ngaahi fakamatala kapau ʻe fai ē-ʻe toki. ʻOku fakahā mai ʻe he ʻEikí kapau te tau fai ha meʻa pau, te Ne toki tāpuakiʻi kitautolu ʻi ha founga pau.

  • Ko e hā leva ha vā fetuʻutaki ʻi he kapau ʻe fai ē-ʻe tokí ʻokú ke ʻiloʻi ʻi he 1 Nīfai 17:13? (ʻE lava ke ke fakamatalaʻi ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi kaveinga lalahi ʻi he Tohi ʻa Molomoná—kapau ʻe talangofua ʻa e kakaí ki he ngaahi fekaú, ʻe toki tāpuakiʻi kinautolu ʻe he ʻEikí ʻaki ʻa e tuʻumālie ʻi ha fonua ʻo e talaʻofá. Ki ha fakatātā ki ai, vakai foki, 1 Nīfai 2:20; 4:14; 2 Nīfai 1:9; ʻAmenai 1:6; Mōsaia 1:7; ʻAlamā 48:25.)

Tuku ke lau fakalongolongo ʻe he kau akó ʻa e 1 Nīfai 18:8–20.

  • Ko e hā e ngaahi founga naʻe mamahi ai ʻa Nīfai koeʻuhi ko e talangataʻa ʻa e niʻihi kehé?

  • Naʻe anga fēfē ʻa e iku mamahi ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he kulupú koeʻuhi ko e angatuʻú?

  • Ko e hā e meʻa ʻoku lava ke tau ako mei he ngaahi sīpinga ko ʻení?

Fai hoʻo fakamoʻoní ʻoku ʻomi maʻu pē ʻe he talangataʻá ʻa e mamahi, neongo ʻoku ʻikai ke hoko maʻu pē ʻa e mamahí he taimi pē ko iá pe ʻilonga ʻene hokó ʻo hangē ko ʻene hoko ki he fāmili ʻo Līhaí. Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e tefito ko ʻeni ʻi he taimi ʻe feʻunga ke fakahoko aí. Vahevahe hoʻo fakamoʻoní kau ki hono tāpuakiʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻetau talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú.

1 Nīfai 17:7–11, 44–47; 18:1–4. Kuo Pau ke Tau Teuteuʻi Kitautolu ke Tau Muimui ʻi he Ngaahi Ueʻi ʻa e Laumālié

Kapau ʻoku ʻi ai haʻo telefoni toʻotoʻo peá ke hanga ʻo fakaʻaliʻali. ʻEke ki he kau akó pe kuo nau ʻahiʻahi fakaʻaongaʻi ha telefoni toʻotoʻo ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku ʻikai maʻu lelei ai ʻa e fetuʻutakí. ʻOku faʻa ui e ngaahi feituʻu peheé he taimi ʻe niʻihi ko e ngaahi feituʻu mate. Tuku ke lau fakalongolongo ʻe he kau akó ʻa e 1 Nifai 17:45 pea nau fakakaukau pe ko e hā e meʻa naʻá ne fakatupu ʻa e “ngaahi feituʻu mate” maʻa Leimana mo Lēmiuelá.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “ʻikai lava ʻo ongoʻí”?

  • Ko e hā e ngaahi fili naʻe fai ʻe Leimana mo Lēmiuela ʻo tupu ai ʻa e “ ʻikai [te na] lava ʻo ongoʻí”?

ʻE lava pē ke ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi lea ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausí ko ha konga ʻo e fealēleaʻaki ko ʻení kapau te ke fie maʻu. A, Palesiteni Poiti K. Peeka B, mo ʻEletā Siosefa B. Uefilini C ʻi he DVD ʻoku ʻoatu fakataha mo e tohi lēsoní. Pe ko haʻo ʻai ke lau ʻe he kau akó ʻa e ngaahi lea ko ia he peesi 45 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. ʻOku fakamatala ʻe Palesiteni Peeka ʻo pehē ʻoku lahi ange ʻetau ongoʻi e ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻetau fanongo ki aí. ʻOku fakatokanga mai ʻa Palesiteni Fausi mo ʻEletā Uefilini ʻo kau ki he ngaahi tōʻonga mo e ngaahi ʻulungāanga ʻokú ne ʻave kitautolu ki he “ngaahi feituʻu mate” fakalaumālié.

  • Fakatatau ki he lea ʻa Palesiteni Fausi mo ʻEletā Uefiliní, ko e hā ha ngaahi tōʻonga mo ha ngaahi ngāue te nau lava ʻo fakavaivaiʻi ʻa ʻetau malava ko ia ke fakatokangaʻi ʻa e Laumālié?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e 1 Nīfai 17:7–11, pea kumi ʻa e ngaahi meʻa naʻe fai ʻe Nīfai ke toe malava ange ai ʻo fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní.

  • Ko e hā e meʻa naʻe fai ʻe Nīfai ʻo tokoniʻi ai ia ke fetuʻutaki mo e ʻOtuá? (ʻE ala kau he ngaahi talí ʻa ʻene talangofua ki he leʻo ʻo e ʻEikí he taimi pē ko iá, ʻene lotu liló, pea mo ʻene ngāue mālohi ki he ngaahi tali ʻo ʻene ngaahi lotú.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ʻi he 1 Nīfai 18:1–4 pea fakatatau ʻa e teuteu ʻa Nīfai ke foʻu ʻa e vaká ki heʻenau teuteu ʻanautolu ke fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá mo e ʻahiʻahí.

  • Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia Nīfai ʻa e founga ʻo hono foʻu ʻo e vaká “mei he taimi ki he taimi.” ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe ʻaonga ai kia Nīfai ke ne ʻilo fakakongokonga pē kae ʻikai maʻu fakaʻangataha e meʻa hono kotoá?

  • Ko e hā naʻe mahuʻinga ai ke muimui ʻa Nīfai ʻi he ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí kimuʻa pea akoʻi ia ʻe he ʻEikí ʻi ha meʻa lahi angé?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e 2 Nīfai 28:30. ʻEke ange ki he kau akó pe ʻoku kaunga fēfē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e veesi ko ʻení ki he fakamatala kau ki he moʻui ʻa Nīfaí ʻa ia ʻoku tau lolotonga ako ki aí. Fakamamafaʻi ange ʻoku tātātaha ke ʻomi fakaʻangataha ʻe he ʻEikí ʻa e fakamatalá kiate kitautolu. ʻI heʻetau hokohoko atu ʻi he tuí, ʻokú Ne fakahā fakakongokonga mai leva kiate kitautolu ʻa e ngaahi moʻoní.

  • Ko e hā e ngaahi founga naʻe fakahaaʻi ʻaki ʻe Nīfai ʻene falala ki he ʻEikí?

  • Ko e hā e meʻa ʻe lava ke tau fai ke muimui ai ʻi he sīpinga ʻa Nīfaí ʻo faʻu ha moʻui ʻoku “mātuʻaki fakaʻofoʻofa ʻaupito,” ʻo hangē ko e vaka ʻo Nīfaí, ʻi he ʻafio mai ʻa e ʻEikí?

Vahevahe hoʻo fakamoʻoní ki he fakahinohino ʻe lava ke tau maʻu mei he Laumālie Māʻoniʻoní. Fakalotolahiʻi e kau akó ke nau muimui ʻi he sīpinga ʻa Nīfaí ʻi heʻenau fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní.