‘Inisititiuti
Vahe 39: 3 Nīfai 1–7


Vahe 39

3 Nīfai 1–7

Talateú

ʻOku lahi ʻaupito e ngaahi meʻa ʻoku faitatau ʻi he taimi kimuʻa pea hā ʻa Kalaisi ʻi he ongo ʻAmeliká mo e taimi kimuʻa ʻi Heʻene Hāʻele ʻAngaua Maí. Hangē ko ʻení, naʻe fakautuutu ʻa e faiangahalá kimuʻa ʻi he hāʻele ʻa e ʻEikí ki he ongo ʻAmeliká, ka naʻe kei faivelenga pē ha kakai tokolahi. ʻE lava ke ke kau mo hoʻo kau akó ʻi he faʻahinga ʻoku nau kei faivelengá neongo ʻa e fakautuutu ʻo e faiangahalá kimuʻa ʻi he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa e ʻEikí. ʻI hono ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e faitatau ʻo e ngaahi tuʻunga mo e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he vahe ko ʻení, mo e ngaahi tuʻunga mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí,ʻe lava ke nau mateuteu lelei ange ai ke moʻui faivelenga.

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

  • ʻOku fakapaleʻi ʻa e kakai tui faivelengá ʻaki ha ngaahi fakaʻilonga mo ha ngaahi meʻa mana pea ʻoku nau talaki e hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí (vakai, 3 Nīfai 1:4–23).

  • ʻOku moʻui e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ʻo fakatatau ki he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí (vakai, 3 Nīfai 5:13–15).

  • ʻOku hanga ʻe he ului kakató ʻo ʻai ke tau kātaki ki he ngataʻangá (vakai, 3 Nīfai 6–7).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

3 Nīfai 1–7ʻOku Lahi e Ngaahi Meʻa ʻOku Faitatau ai e Hisitōlia ʻo e Kakai Nīfaí mo Hotau Kuongá ni

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau e lea ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni he peesi 328 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. ʻAi ke lau ʻe he kau akó ʻa e ngaahi ʻuluʻi fakamatala ki he 3 Nīfai 1–7, ʻo nau kumi e ngaahi meʻa ʻoku faitatau mo hotau kuonga ní. Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻa e ngaahi meʻa ne nau maʻú. Lolotonga e fealēleaʻakí, tokoniʻi e kau akó ke nau sio ki he fuʻu fakafepaki lahi meia Sētane kimuʻa pea hāʻele mai e Fakamoʻuí. Fakamatalaʻi ange ko ʻetau ako ko ia ʻo e 3 Nīfai 1–7 pea fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi aí, ʻe lava leva ke toe mahino lelei ange kiate kitautolu ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e hāʻele ʻa e Fakamoʻuí ki he kau Nīfaí pea tau malava ai ke teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAngaua Maí.

3 Nīfai 1:4–23. ʻOku Fakapaleʻi ʻa e Kakai Tui Faivelengá ʻAki ha Ngaahi Fakaʻilonga mo ha Ngaahi Meʻa Mana pea ʻOku Nau Talaki e Hāʻele Mai ʻa e Fakamoʻuí

Kole ki he kau akó ke nau talamai ha niʻihi fakafoʻituitui ʻi he folofolá naʻa nau aʻusia ha ngaahi mana maʻongoʻonga ko e tupu mei heʻenau tuí.

  • ʻE lava fēfē ʻe ha mana ke fakamālohia ha taha ʻoku faivelenga?

Fakaafeʻi ha toko taha ako ke ne lau ʻa e 3 Nīfai 1:4–9.

  • Neongo ne hoko ha ngaahi fakaʻilonga mo ha ngaahi mana lahi ʻi he kakaí, ko e hā e ʻuhinga ʻa e kakai faiangahalá ki hono fakatangaʻi ʻo e kau māʻoniʻoní?

  • Ko e hā ʻoku ʻikai faʻa lava ai ʻe he ngaahi fakaʻilongá ʻo fakalotoʻi e kau faiangahalá ke nau liliú? (Vakai, T&F 63:7–11.)

Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e 3 Nīfai 1:10–14.

  • Ko e hā e meʻa ne pehē ʻe he Fakamoʻuí te Ne fakahā ki māmani ʻaki ʻEne hāʻele mai ki he māmaní? (Vakai, veesi 13–14. Naʻá Ne fie maʻu ke fakahā te Ne fakahoko ʻa e meʻa kotoa pē kuo lea ʻaki ʻe he kau palōfitá pea mo e meʻa kotoa pē kuó Ne fakahā talu mei hono ʻai e tuʻunga ʻo māmaní.)

  • ʻOku fakamālohia fēfē ʻa e tuí ʻi hono fakahoko ʻo e kikité?

ʻAi ke lau ʻe ha toko taha ako ʻa e 3 Nīfai 1:15–21.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ne kamata ilifia ai ʻa e kakai taʻetuí kae ʻikai ke nau tuí?

  • Naʻe ʻohifo ʻe he ngaahi fakaʻilonga hono ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí ha maama mei he langí ki māmani. Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e māmá ko ha fakaʻilonga ʻoku feʻunga mo e hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisi ki he māmaní?

  • ʻOku ʻomi fēfē ʻe he tui ki he Fakamoʻuí ʻa e maama ki he moʻui ʻa e kakaí?

Lau ʻa e 3 Nīfai 1:22–23.

  • Ko e hā e meʻa naʻá ne ʻomi ʻa e melinó ki he fonuá hili e ngaahi fakaʻilonga ʻo hono ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau toe lau ʻa e 3 Nīfai 1:8.

  • Ko e hā e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he veesi ko ʻení ʻo kau ki he founga ʻoku totonu ke tau fakasio ʻaki e ngaahi fakaʻilongá ʻi hotau kuongá ni?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻo e “sio fakamamaʻu”?

  • ʻE lava fēfē ʻe heʻetau sio fakamamaʻú ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau teuteu ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí?

Tokoni ki he kau akó ke mahino kiate kinautolu he ʻikai te nau lava ʻo sio fakamamaʻu kapau ʻe ʻikai ke nau ʻiloʻi pe mahino kiate kinautolu ʻa e meʻa ʻoku nau siofí. Poupouʻi kinautolu ke nau hokohoko sio pē ki he ngaahi kikite kau ki he Hāʻele ʻAngaua Mai ʻa Sīsū Kalaisí ʻi heʻenau ako ʻa e folofolá, pea nau fakatokangaʻi lelei ʻa e ngaahi meʻa ko ia ʻoku hā ʻi he 3 Nīfaí ko ha sīpinga ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí.

Lau pea aleaʻi ʻa e 3 Nīfai 1:4–9. Kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa te nau faí ʻo kapau ʻe tuʻu fehangahangai ʻa e Kāingalotu he ʻaho ní mo ha fakamanamana tatau. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakalaulauloto fakalongolongo pē ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Te ke kei tui faivelenga pē?

  • Kuó ke aʻusia nai ha ngaahi meʻa te ne fakamālohia koe ʻi hoʻo feinga ke ke kei faivelengá?

3 Nīfai 3. ʻOku ʻIkai Manavahē ʻa e Kakai Māʻoniʻoní ki he Meʻa ʻe Lava ke Fai ʻe he Kakai Faiangahalá

Kimuʻa peá ke akoʻi ʻa e 3 Nīfai 3, mahalo ʻe fie maʻu ke ke fakamatala fakanounouʻi ʻa e fakamatala mei he konga fakaʻosi ʻo e 3 Nīfai 1 mo hono kotoa ʻo e 3 Nīfai 2, ʻo peheni:

Hili e mamata ʻa e kakaí ki he ngaahi fakaʻilonga fakaofo ʻo hono ʻaloʻi ʻo e Fakamoʻuí, naʻe fakamafola ʻe Sētane “ ʻi he kakaí ha ngaahi loi,” ka “naʻe tui ʻa e konga tokolahi ʻo e kakaí, naʻa nau tui ʻo ului ki he ʻEikí” (3 Nīfai 1:22). Neongo ia, naʻe ʻosi pē ha ngaahi taʻu siʻi kuo tokolahi ha kakai, kae fakatautefito ki he “toʻu tangata kei tupu haké,” naʻe “fakaʻau ke siʻisiʻi ʻenau ofo ʻi ha fakaʻilonga pe ha meʻa fakaofo mei he langí, ʻo tupu ai ʻa e kamata ke fefeka ʻa honau lotó, pea fakakuihi ʻa honau ʻatamaí, pea naʻa nau kamata ke taʻetui ki he meʻa kotoa pē kuo nau fanongo mo mamata ki aí” (3 Nīfai 1:30; 2:1). “Koeʻuhí ko e faiangahala ʻa e kakai ʻo Nīfaí, pea mo ʻenau ngaahi fakakikihí mo e ngaahi fekeʻikeʻi lahí, ko ia ne maʻu ʻe he kau kaihaʻa Katianetoní ha ngaahi faingamālie lahi kiate kinautolu” (3 Nīfai 2:18).

Fakaafeʻi e kau akó ke nau toe vakai ki he tohi ʻa Kitianehai kia Leikoneosé ʻi he 3 Nīfai 3:1–10. Kole ange ke nau kumi ʻa e ngaahi fakamatala naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Kitianehai ke ne feinga ke fakaʻitaʻi pe fakailifiaʻi ʻaki ʻa Leikoneosé.

  • ʻOku fakaʻaongaʻi fēfē ʻe Sētane ʻa e ngaahi founga tatau ʻi he ʻahó ni?

  • Fakatatau ki he veesi 11–12, ko e hā e tali ʻa Leikoneose ki he tohí?

Tohiʻi he palakipoé ʻa e Ngaahi Teuteu ʻa Leikoneosé mo e Ngaahi Meʻa Tatau ʻi Onopōní. Kole ki he kau akó ke nau fekumi ʻi he veesi 12–25, ki he ngaahi teuteu naʻe fai ʻe Leikoneose mo hono kakaí ke nau malu aí. ʻAi ke hiki ʻe he kau akó ʻa e ngaahi meʻa naʻa nau maʻú ʻi he palakipoé ʻi lalo he Ngaahi Teuteu ʻa Leikoneosé Pea ʻi lalo leva ʻi he Ngaahi Meʻa Tatau ʻi Onopōní, tuku ke fokotuʻu ai ʻe he kalasí ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e teuteu takitaha ʻi hotau kuongá ni. Hili hono hiki ʻenau ngaahi talí, mahalo ʻe hā peheni e palakipoé:

Ngaahi Teuteu ʻa Leikoneosé

Ngaahi Meʻa Tatau ʻi Onopōní

Naʻe lotu ke maʻu ha mālohi

Lotu ke maʻu ha mālohi

Ne ui ʻe Leikoneose ʻa e kakaí ke nau fakatomala

ʻOku ui kitautolu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ke tau fakatomala

Langa ha ngaahi ʻā kolo mālohi

Langa ha ngaahi fakamoʻoni mālohi

Tānaki fakataha e kakaí ki he feituʻu ʻe taha

Tānaki fakataha ke maʻu ha mālohi; fakatahataha mai he ʻaho Sāpaté

Fakatahataha mai ki he loto fonuá

Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi ʻātakai fakatuʻutāmakí

Tānaki mai e ngaahi meʻakai maʻá e kakaí

Teuteu fakatuʻasinó

3 Nīfai 5:13–15. ʻOku Moʻui e Kau Ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ʻo fakatatau ki he Ngaahi Akonaki ʻa e Fakamoʻuí

Kole ki ha toko taha ako ke lau ʻa e 3 Nīfai 5:13.

Tohiʻi e Ākonga ʻa Kalaisi he palakipoé.

  • Fakatatau ki he veesi ko ʻení, ko e hā e fatongia ʻo ha ākonga ʻa Kalaisi? Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ʻo fakahoko ʻaki e fatongia ko ʻení?

Lolotonga hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení, kole ange ke nau vakai ki he peesi 332 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. ʻE lava ke ke hiki ʻenau ngaahi talí he palakipoé. (Fakatokangaʻi ange ko hono fakaʻuhingaʻi ʻo e ākongá ko ha tokotaha muimui [vakai, T&F 41:5]. Neongo ia, mahalo ko e pehē ko ia ʻe Molomona ko e ākonga iá ʻoku ʻi ai pē ʻene ʻuhinga pau ki hono uiuiʻi ko e takimuʻá ʻo ʻi ai hono mafai fakaeʻaposetoló, ʻo hangē ko e kau ākonga Nīfai ʻe toko hongofulu mā ua ʻi he 3 Nīfai 12:1. ʻI he 3 Nīfai 5:13, naʻe fakahā ai ʻe Molomona kuo foaki kiate ia ʻa e mafai ke ne talaki e folofola ʻa e ʻEikí ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí.)

  • Fakatatau ki he 3 Nīfai 5:14–15, ko e hā e meʻa naʻá ne fakaʻaiʻai mo tataki ʻa Molomona ʻi heʻene ngāué?

Ke tokoni ki he kau akó ke mahino ʻoku lava foki ke tau maʻu e ngaahi uiuiʻi ke hoko ko ha kau ʻākongá, kole ange ke nau lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4:3–5.

  • Ko e hā ʻoku fie maʻu kae “ui [ai] ʻa [kitautolu] ki he ngāué”—ʻi hono fakalea ʻe tahá, ke tau hoko ai ko ha ākongá?

  • Ko e hā e meʻa ʻokú ne fakafeʻungaʻi kitautolu ki he ngāué?

Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke vahevahe ʻenau ngaahi ongó pe ngaahi fakamoʻoní ki hono mahuʻinga kiate kinautolu ke hoko ko ha kau ākonga ʻa Kalaisí.

3 Nīfai 6–7. ʻOku ʻAi ʻe he Ului Kakató ke Tau Lava ʻo Kātaki ki he Ngataʻangá

Fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke kumi hake ki he lea ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikotí he peesi 335 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. (ʻOku toe maʻu foki ʻa e lea ko ʻení ʻi he DVD ʻoku ʻoatu fakataha mo ʻení A. Kapau ʻokú ke fakaʻaongaʻi e DVD, tomuʻa sio ʻi he konga vitioó koeʻuhí ke ke mateuteu ke taʻofi taimi totonu ia kae fai ʻa e fealēleaʻakí.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau (pe fanongo ki he) ʻuluaki palakalafi ʻe tolu ʻi he lea ko iá. Kimuʻa peá ke laú, kole ki he kau akó ke nau fakafanongo ki he ngaahi tali ki he ongo fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOku kehe fēfē ʻa kinautolu kuo uluí meiate kinautolu ʻoku ʻikaí?

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku kehe ai ʻete uluí mei hono maʻu ʻo ha fakamoʻoni ki he moʻoní?

Kole ki he kau akó ke nau manatuʻi ʻenau ngaahi tali ki he ongo fehuʻí ni lolotonga ʻenau ako mo aleaʻi ʻa e 3 Nīfai 6–7.

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e 3 Nīfai 5:1–3. Kole ki he kau akó ke nau fokotuʻu mai ha ngaahi foʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi e kau Nīfaí lolotonga e vahaʻataimi ʻoku lau ki ai ʻi he ngaahi veesi ko iá. Hili iá, fakaafeʻi ha toko taha ako ke ne lau ʻa e 3 Nīfai 7:7–8, ʻa ia ʻoku fakamatala ki he tuʻunga naʻe ʻi ai e kakaí he taʻu ʻe ono kimui aí. Kole ki he kau akó ke nau fokotuʻu mai ha ngaahi foʻi lea ʻoku nau fakamatalaʻi e kau Nīfaí hili ʻa e taʻu ʻe onó. Hiki ʻeni he palakipoé:

Naʻe ʻikai lava ʻe ha meʻa ke taʻofi kinautolu mei heʻenau tuʻumālié tuku kehe pē …

(vakai, 3 Nīfai 6:4–5, 10–18, 20, 23, 27–30)

Kole ki he kau akó ke nau fekumi ʻi he ngaahi vēsí ni ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau talamai ʻa e meʻa naʻá ne fakafeʻātungiaʻi e kakaí ʻi he tafaʻaki fakalaumālié. Hiki ʻenau ngaahi talí he palakipoé. Tokoni kiate kinautolu ke nau sio, neongo naʻe tui ʻa e kakaí ni kimuʻa, ka naʻe hanga ʻe heʻenau ngaahi ngāue taʻemāʻoniʻoní ʻo ʻai ke ngalo ʻiate kinautolu ʻenau ngaahi fakamoʻoní pea nau toe foki ʻo faiangahala.

Toe kumi hake ki he lea ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó pe ʻi he DVD. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau (pe fanongo) ki he palakalafi fakaʻosí. Tuku ke tala mai ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tefitoʻi meʻa mahuʻinga ʻo e ului kakató ʻa ia te ne maluʻi kinautolu mei hano maʻu ʻe he ngaahi meʻa ʻo e nofo ʻa e sosaietí ʻa ia ʻoku nau fakaʻauha ʻa e tuí.

Poupouʻi e kau akó ke nau tanumaki ʻa e siakale ʻo e uluí ʻi heʻenau moʻuí ʻaki ʻenau ngāue ʻaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí, fakatomalá, pea nau talangofua maʻu pē. ʻE lava ke ke fakaʻosi ʻaki haʻo fakamoʻoni ki hono ʻomi ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻa e ngaahi tāpuakí ki hoʻo moʻuí.