‘Inisititiuti
Vahe 27: ʻAlamā 17–22


Vahe 27

ʻAlamā 17–22

Talateú

ʻOku fakamanatu mai ʻe ʻEletā Tēvia A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kiate kitautolu: “Ko e kau faifekau kitautolu ʻi hotau ngaahi fāmilí, ʻapiakó, ngāueʻangá, mo hotau ngaahi koló ʻi he ʻaho kotoa pē. Ko e kau faifekau kotoa pē kitautolu neongo pe ko e hā hotau taʻu motuʻá, ngaahi taukeí, pe tūkunga ʻo ʻetau moʻuí” (ʻi he Conference Report, Oct. 2005, 47; pe Liahona, Nōv. 2005, 44). ʻOku fakatātāʻi mai ʻe he fakamatala kia ʻĀmoni mo hono kāingá ʻi he ʻAlamā 17–22 ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni lahi ʻe lava ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau fakalakalaka ange ʻi heʻetau hoko ko e kau faifekaú, ʻo hangē ko e muimui ʻi he tataki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, tā ʻo ha faʻifaʻitakiʻanga lelei, pea tau faʻa kātaki ʻi he ngaahi ngāue ʻoku tau faí. ʻI hoʻo akoʻi e ngaahi fakamatala ko ʻení, te ke lava ʻo tokoniʻi ai e kau akó ke mahino kiate kinautolu e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení pea nau moʻui ʻaki ia.

Ngaahi Tokāteline mo ha Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻAlamā 17–22. Ko e Mahuʻinga ʻo e Ngāue Fakafaifekaú

Kole ki he kau akó ke nau fakafanongo fakalelei ki he ngaahi lea ko ʻeni ʻa e kau palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní:

Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, “Hili e ngaahi meʻa kotoa kuo leʻa ʻakí, ko e fatongia maʻongoʻonga mo mahuʻinga tahá ko hono malanga ʻaki ʻo e Ongoongoleleí” (ʻi he History of the Church, 2:478).

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008), “Ngaahi tokoua mo e tuofāfine, … ʻoku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou hoko ko ha kau tau tokolahi ʻoku loto vēkeveke ki he ngāué ni pea ʻi ai mo ha loto holi lahi ke tokoni ki he kau faifekaú ʻi he fatongia kāfakafa ko ʻeni ʻoku nau maʻu ke ʻoatu ʻa e ongoongoleleí ki he fonua, faʻahinga, lea, pea mo e kakai” (“Kumi ʻa e Fanga Lamí, Fafanga ʻa e Fanga Sipí,” Liahona, Siulai 1999, 118).

  • Te ke fakamatala fakanounouʻi fēfē e ongo lea ko ʻení ʻi ha sētesi nounou pē ʻe taha?

Kimuʻa pea fai e kalasí, hanga ʻo vahe ki ha toko taha pe ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau akó ke nau teuteu mai ke fakamatalaʻi ʻa e ngaahi meʻa lalahi ne hoko ʻoku hā ʻi he ʻAlamā 17–22. Kole ange ke nau teuteuʻi ha fanga kiʻi fakamatala nounou, mo mahinongofua ʻo nau nofo taha pē he foʻi talanoá. Fokotuʻu ange ke nau ngāue ʻaki e ngaahi ʻuluʻi fakamatala ʻo e vahé ke maʻu fakahinohino mei ai. Fakamatala ange ko e hili pē ʻenau ngaahi fakamatalá, ʻe ngāue fakataha leva e kalasí ki hono kumi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke nau ako mei he ngaahi meʻa naʻe hokó pea tupulaki ai ʻ ʻenau mahino fekauʻaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá.

ʻAlamā 17; 18:1–23. Ko e Kau Faifekau ʻOku Ola Lelei ʻEnau Ngāué ʻOku Nau Faiako ʻAki ʻa e Mālohi mo e Mafai mei he ʻOtuá

Hiki ʻeni he palakipoé:

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ngāue Fakafaifekaú

Vahevahe e kalasí ki he kulupu ʻe fā. Vahe ʻa e ʻAlamā 17:1–8 ki he kulupu ʻuluakí, ʻAlamā 17:9–25 ki he uá, ʻAlamā 17:26–39 mo e 18:1–9 ki he tolú, mo e ʻAlamā 18:10–23 ki he faá. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo e ngaahi potufolofola ne vahe angé, ʻo kumi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku felāveʻi mo e ngāue fakafaifekau ʻoku ola leleí. Fakamatalaʻi ange ko ʻene ʻosi pē ʻenau ngāue ki aí, te ke kole ke nau vahevahe mai e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻa nau maʻú.

ʻI he ʻosi e fekumi ʻa e kau akó, kole ange ke nau vahevahe mai e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻa nau maʻú. Hiki he palakipoé ʻa e ngaahi meʻa naʻa nau maʻú. ʻOku ʻoatu ʻi lalo ha niʻihi ʻo e ngaahi tali te nau ala ʻomaí:

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ngāue Fakafaifekaú

  • Fekumi ʻi he ngaahi folofolá

  • ʻAukai mo Lotu

  • Maʻu ʻa e Laumālié

  • Fokotuʻu ʻEne folofolá

  • Faʻa kātaki

  • Tā ha faʻifaʻitakiʻanga lelei

  • Falala ki he ʻEikí

  • Tokoniʻi fakamoʻomoʻoni e niʻihi kehé

  • ʻOku tokoniʻi fēfē ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni takitaha ko ʻení ha taha ke ola lelei ʻene vahevahe ʻa e ongoongoleleí?

  • ʻE lava fēfē haʻatau teuteu ke faiako ʻaki ʻa e mālohi mo e mafai ʻo hangē ko ʻĀmoni mo hono ngaahi tokouá?

Kapau ʻoku ʻi ai ha kau ako naʻe ului ki he ongoongoleleí hili hano akoʻi kinautolu ʻe he kau faifekau taimi kakató, ʻe lava ke ke kole ange ke nau vahevahe ʻa e ongo naʻa nau maʻu lolotonga ʻenau ako ʻa e ongoongoleleí.

ʻAlamā 18:24–29. Akoʻi ʻo Ngāue ʻAki e Ngaahi Tui Angamahení

Kole ki ha taha ako ke ne lau ʻa e ʻAlamā 18:24–29.

  • Ko e hā e ngaahi fehuʻi naʻe fai ʻe Lamōnai ʻi he kamata akoʻi kiate ia ʻe ʻĀmoni ʻa e ongoongoleleí?

  • ʻOkú ke pehē naʻe tokoni fēfē e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki hono vahevahe ʻe ʻĀmoni ʻene pōpoakí?

Ki ha ngaahi toe ngaahi fakakaukau kehe, vakai ki he konga ko e “Langa ʻi ha Ngaahi Tui Tatau” he peesi 231 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

  • Kapau naʻá ke talanoa mo hao kaungāmeʻa ʻoku kau ki ha tui fakalotu kehe ʻo kau ki he ʻOtuá, ʻe anga fēfē haʻo akoʻi ʻo ngāue ʻaki e ngaahi tui angamahení? ʻE tokoni fēfē ʻa e founga ko ʻení ki ho kaungāmeʻá?

  • Ko e hā mo ha toe ngaahi meʻa te ke lava ʻo talanoa kau ki ai mo ho ngaahi kaungāmeʻa ʻo e ngaahi tui fakalotu kehé ke fakaava hake ʻaki ha ngaahi faingamālie ke ke vahevahe ai ʻa e ongoongoleleí mo kinautolu?

ʻI hono aleaʻi ʻe he kau akó e ngaahi fehuʻi ko ʻení, ʻe lava ke ke fakaafeʻi kinautolu ke lau ʻa e lea ʻa ʻEletā M. Lāsolo Pālati he peesi 230 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó. ʻOku maʻu foki e leá ni ʻi he DVD ʻoku ʻomai fakataha mo ʻení A.

ʻAlamā 18:36–39; 22:7–14. ʻOku Akoʻi ʻe he Kau Faifekaú ʻa e Palani ʻo e Fakamoʻuí

Fakaafeʻi e kalasí ke nau fanongo kae lau ʻe ha toko ua ʻo e kau akó ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe ʻĀmoni mo ʻĒlone kia Lamōnai mo ʻene tamaí. Kimuʻa peá na lau ʻení, fakahinohino e toengá ke nau muimui pē ʻi heʻenau ngaahi folofolá, ʻo kumi ʻa e ngaahi tokāteline naʻe akoʻi ʻe ʻĀmoni mo ʻĒloné. Kole ki ha toko taha ke ne lau ʻa e ʻAlamā 18:36–39. Ko e meʻa ʻeni naʻe akoʻi ʻe ʻĀmoni kia Lamōnaí. Kole ki he toko taha ke ne lau ʻa e ʻAlamā 22:12–14. Ko e meʻa ʻeni naʻe akoʻi ʻe ʻĒlone ki he tamai ʻa Lamōnaí.

  • Ko e hā e ngaahi tokāteline naʻe akoʻi ʻe ʻĀmoni mo ʻĒloné?

ʻE lava ke ke hiki e ngaahi tali ʻa e kau akó he palakipoé. Tali kotoa ʻenau ngaahi talí, peá ke toki fakaʻilongaʻi ha ngaahi tokāteline ʻe tolu naʻe fakatou akoʻi ʻe ʻĀmoni mo ʻĒlone: ko e Fakatupú, ko e Hingá, mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

Fakamahinoʻi ange ʻoku fakamatala fakanounouʻi ʻe ha kupuʻi lea ʻa e ngaahi meʻa naʻe akoʻi ʻe ʻĀmoni mo ʻĒloné: “ko e palani ʻo e huhuʻí” (ʻAlamā 22:13).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe kamata ʻaki ai ʻe ʻĀmoni mo ʻĒlone ʻena akoʻí ʻa e ngaahi moʻoni tatau ko ʻení?

ʻE lava ke ke fakakau ko e konga pē ʻo e fealēleaʻaki ko ʻení haʻo fakaafeʻi ha taha ako ke ne lau ʻa e lea ʻa ʻEletā Pulusi R. Makongikī he peesi 231 ʻi he tohi lēsoni ʻa e tokotaha akó.

  • Ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi tefitoʻi tokāteline ko ʻeni ʻe tolú ʻo kau ki he ʻOtuá?

  • Ko e hā ʻoku tau ako fekauʻaki pē mo kitautolú?

Mahalo ʻe fie maʻu ʻe he kau akó ha taimi feʻunga ke nau fakakaukauʻi ai e ngaahi fehuʻi ko ʻení pea toki fai ʻenau talí. ʻOua te ke manavasiʻi kapau ʻoku nau fakalongolongo, he mahalo ko e meʻa tonu pē ia ʻoku fie maʻu ʻe he kau akó kimuʻa pea nau toki aleaʻi e ngaahi moʻoni ko ʻení.

ʻOange ha ngaahi miniti siʻi ke fakakaukau ai e kau akó pe ʻoku tokoniʻi fēfē kinautolu ʻe heʻenau ʻiloʻi ʻa e palani ʻo e huhuʻí ke nau ʻunuʻunu ʻo ofi ange ki he Tamai Hēvaní. Talaange ke nau ʻiloʻi ko e hili pē hano ʻoange ha taimi feʻunga ke nau fakalaulauloto ai ki he fakakaukau ko ʻení, te ke kole ki hanau niʻihi ke vahevahe mai ʻenau ngaahi fakakaukaú.

Hili hono ʻoange ha taimi feʻunga, fakaafeʻi ha niʻihi tokosiʻi ʻo e kau akó ke nau haʻu ki muʻa he kalasí ʻo vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú. Hili iá pea fai hoʻo fakamoʻoní ki he palani ʻo e huhuʻí mo hono mahuʻinga ke ʻilo ki ai ʻa e kakai kotoa pē.

ʻAlamā 18:40–43; 22:15–18. ʻOku Tupu ʻa e Uluí mei he Mahino ʻOku Tau Fakafalala kia Kalaisí

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e ʻAlamā 18:41 mo e 22:15.

  • Ko e hā e meʻa naʻe fakatokangaʻi ʻe Lamōnai mo ʻene tamaí ʻo tupu ai ʻena kole tokoní? (Naʻá na fakatokangaʻi hona natula tō ki laló peá na fakatokangaʻi ʻa ʻena fie maʻu ʻa e ʻaloʻofa ʻa Kalaisí.)

Tohiʻi ʻa e Fakamolemoleʻi Hoʻo Ngaahi Angahalá he palakipoé.

  • Naʻe ʻiloʻi fēfē ʻe Lamōnai mo ʻene tamaí ʻa e fie maʻu ke fakamolemoleʻi ʻena ngaahi angahalá?

Fakamatala ange naʻe ongoʻi ʻe Lamōnai mo ʻene tamaí ʻa e Laumālié ʻi he ngaahi akonaki ʻa e kau faifekaú. Ko hono olá, naʻá na fie maʻu e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí.

Hili hoʻomou aleaʻi e ngaahi lea ʻa ʻĀmoni ki he Tuʻi ko Lamōnaí, fakamahinoʻi ange ʻoku hā mei he founga naʻe fakaʻaongaʻi ʻe ʻĀmoní ha sīpinga ki hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngāue fakafaifekaú:

Naʻá ne faiako ʻaki e founga faingofua (vakai, ʻAlamā 18:24–30).

Naʻá ne fai ʻene fakamoʻoní (vakai, ʻAlamā 18:32–35).

Naʻá ne faiako mei he folofolá (vakai, ʻAlamā 18:36–39).

Naʻá ne fakatō ki he loto ʻo e fiefanongó ha holi ke lotu (vakai, ʻAlamā 18:40–43).

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e ʻAlamā 22:15.

  • Ko e hā e meʻa naʻe fiemālie ʻa e tamai ʻa Lamōnaí ke liʻaki kae lava ke ne maʻu e moʻui taʻengatá?

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e ʻAlamā 22:16.

  • Ko e hā e meʻa naʻe pehē ʻe ʻĒlone ke fai ʻe he tuʻí kae lava ke ne maʻu ʻa e ʻamanaki lelei naʻá ne fie maʻú?

Kole ki ha toko taha ako ke ne lau ʻa e ʻAlamā 22:17–18.

  • Ko e hā e meʻa naʻe loto fiemālie e tuʻí ke liʻaki ka ne ʻiloʻi ʻa e ʻOtuá pea “fakamoʻui [ia] ʻi he ʻaho fakaʻosí”?

Fakatokangaʻi ange e faikehekehe ʻi he (1) meʻa naʻe loto fiemālie ʻa e tamai ʻa Lamōnaí ke liʻaki ka ne ʻiloʻi e ʻOtuá mo maʻu ʻa e fakamoʻuí pea mo e (2) meʻa naʻá ne loto fiemālie ke liʻaki ʻi muʻa aí ʻi heʻene ongoʻi ko ia naʻe ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa ʻene moʻuí (vakai, ʻAlamā 20:23).

  • Naʻe tala fēfē ʻe he meʻa naʻe fai ʻe he Tuʻi ko Lamōnaí ʻa ʻene ului moʻoní?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto fakalongolongo pē ki he ongo fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha meʻa ʻoku fie maʻu ke ke liʻaki kae lava ke ke foki hake ʻo nofo fakataha mo hoʻo Tamai ʻi Hēvaní?

  • Ko e hā ʻe lava ke ke fai he ʻahó ni ke ke toe ofi ange ai ki hoʻo Tamai ʻi Hēvaní?

Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi pē ke nau vahevahe ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekaú ʻi he ngaahi fakamatala ne nau aleaʻí. Fai hoʻo fakamoʻoní ʻi he taimi ʻe feʻunga ke fakahoko aí.