‘Inisititiuti
Lēsoni 16 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko Hono Tali e Feilaulau Fakalelei Maʻongoʻonga ʻa e Fakamoʻuí


“Lēsoni 16 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko Hono Tali e Feilaulau Fakalelei Maʻongoʻonga ʻa e Fakamoʻuí,” Ko Sīsū Kalaisi mo ʻEne Ongoongolelei Taʻengatá – Naunau ʻa e Faiakó (2023)

“Lēsoni 16 Naunau Teuteu ki he Kalasí,” Ko Sīsū Kalaisi mo ʻEne Ongoongolelei Taʻengatá - Naunau ʻa e Faiakó

ʻĪmisi
Ko e Lotu ʻa Kalaisi ʻi he Ngoue Ketisemaní, tā ʻe Hermann Clementz

Lēsoni 16 Naunau Teuteu ki he Kalasí

Ko Hono Tali e Feilaulau Fakalelei Maʻongoʻonga ʻa e Fakamoʻuí

Naʻe fakamoʻoni ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē, “Ko e meʻa maʻongoʻonga taha mo e lavameʻa mahuʻinga taha ʻi he hisitōlia kotoa ʻo e tangatá ko e feilaulau fakalelei ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí” (“Testify of the Restoration,” New Era, Apr. 2017, 3). ʻI hoʻo akó, fakakaukau ki he meʻa naʻe kātekina ʻe he ʻEikí ke fakakakato ʻEne feilaulau fakaleleí. Fakakaukau foki ki he founga te ke lava ai ʻo fakahaaʻi hoʻo houngaʻia ʻi he meʻa kuó Ne fakahoko maʻaú.

Konga 1

Ko e hā ʻoku ou fie maʻu ai e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí?

Ko e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví ko ha sitepu mahuʻinga ia ki muʻa ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní ki heʻetau fakalakalaka taʻengatá. ʻOku ʻomi ai ha faingamālie ke tau haʻu ki he māmaní, fakaʻaongaʻi e tauʻatāina ke filí, faʻu ha ngaahi fāmili, aʻusia e fiefiá, pea ako mo tupulaki (vakai, 2 Nīfai 2:19–25).

ʻĪmisi
Mavahe mei he Ngoue ko ʻĪtení, tā ʻe Joseph Brickey

Ka naʻe ʻomi foki ʻe he sitepu ko ʻeni ki muʻá ha sitepu ki mui. Koeʻuhí ko e Hingá, ʻoku tau takitaha maʻu ai ha tuʻunga hinga pea tau moʻulaloa ai ki he mate fakalaumālié mo fakaesinó (vakai, ʻAlamā 42:5–9, 14). He ʻikai ke tau lava ʻo ikunaʻi ʻa e ngaahi tūkunga ko ʻení ʻi heʻetau ngaahi ngāué pe leleí (vakai, 2 Nīfai 2:5, 8). Naʻe akoʻi ʻe he palōfita ko Sēkopé ka ne taʻeʻoua e “fakalelei taʻe-fakangatangata” ʻa e ʻEikí he “ʻikai [ke tau] toe tuʻu” pea ʻe motuhi atu kitautolu mei he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻo taʻengata (vakai, 2 Nīfai 9:7–9).

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e 2 Nīfai 9:10, 21, pea kumi e founga ʻoku fakahaofi ai kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi mei he mate fakaesinó mo fakalaumālié.

Naʻe fakamoʻoni ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ke tau ikunaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e Hingá:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

ʻOku konga ua e Huhuʻi ʻa e Fakamoʻuí. ʻUluakí, ko ʻene fakalelei maʻá e maumaufono ʻa ʻĀtamá mo hono nunuʻa ko e Hinga ʻa e tangatá, ʻaki hono ikunaʻi e meʻa ʻe lava ke ui ko e ngaahi nunuʻa fakahangatonu ʻo e Hingá—ʻa ia ko e mate fakaesinó mo e mate fakalaumālié. ʻOku mahino lelei pē mate fakaesinó; ka ko e mate fakalaumālié ko e mavahe ia ʻa e tangatá mei he ʻOtuá. … Ko e huhuʻi ko ʻeni mei he mate fakaesinó mo e mate fakalaumālié, ʻoku fakatou fakaemāmanilahi ia pea ʻikai hano makatuʻunga.

Ko e tafaʻaki hono ua ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ko e huhuʻi mei he meʻa ʻe lava ke tau ui ko e ngaahi nunuʻa ʻoku ʻikai kaunga fakahangatonu ki he Hingá—ʻa ʻetau angahala ʻatautolú kae ʻikai ko e maumaufono ʻa ʻĀtamá. …

Koeʻuhí ʻoku tau haʻisia pea ʻoku tau fai e ngaahi filí, ʻoku fakatuʻunga leva e hoko ʻa e huhuʻi mei heʻetau ngaahi angahalá—ʻo makatuʻunga ʻi he vete mo e siʻaki ʻo e angahalá pea liliu ki ha moʻui faka-ʻOtua, pe ko hono ʻai ʻe tahá, makatuʻunga ʻi he fakatomalá [vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:43]. (“Huhuʻí,” Liahona, Mē 2013, 109–10)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi he Teuteu ki he Kalasí

Ko e hā ha ngaahi fakakaukau mo ha ngaahi ongo ʻokú ke maʻu kia Sīsū Kalaisi, ʻi hoʻo ʻiloʻi ko Ia pē ʻa e founga ʻe lava ke fakahaofi ai koe mei he mate fakalaumālié, mate fakaesinó, mo e ngaahi nunuʻa ʻo hoʻo ngaahi angahalá? (Vakai, Mōsaia 3:17.)

Konga 2

ʻE fakatupulaki fēfē ʻeku houngaʻia ki he Fakamoʻuí ʻi he fakalaulauloto ki Heʻene mamahi ʻi Ketisemaní mo e kolosí?

Hili hono maʻu ʻe Sīsū ʻa e ʻOhomohe Fakaʻosí mo ʻEne kau ʻAposetoló mo fakafeʻiloaki ʻa e sākalamēnití kiate kinautolú, naʻá Ne ʻave kinautolu ki he Ngoue ko Ketisemaní. Naʻe lotu ai ʻa e Fakamoʻuí pea mamahi koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá.

ʻĪmisi
Ko Kalaisi ʻi Ketisemani, tā ʻe Heinrich Hofmann
ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau māmālie mo fakalelei ʻa e Maʻake 14:33–36, Luke 22:43–44, mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:18. Feinga ke fakakaukauloto ki he totongi naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisi ke fakalelei maʻa ʻetau ngaahi angahalá. Te ke lava foki ʻo mamata ʻi he “Ko e Mamahi ʻa e Fakamoʻuí ʻi Ketisemaní” (8:30).

Hili e mamahi taʻemafakakaukaua ʻa Sīsū ʻi Ketisemaní, naʻe lavakiʻi Ia. “Naʻe puke pōpula ia pea tukuakiʻi ʻi ha ngaahi meʻa loi” (“Ko e Kalaisi Moʻuí: Ko e Fakamoʻoni ʻa e Kau ʻAposetoló,” ChurchofJesusChrist.org). Lolotonga hono tauhi ʻa e Fakamoʻuí ʻe he kau taki lotu faka-Siú, naʻe manukiʻi, ʻanuhia, tā, mo tukuakiʻi loi Ia (vakai, Mātiu 26:47–68).

ʻĪmisi
Naʻe fakamaauʻi ʻa Sīsū ʻe he kau Sanitaliné

Koeʻuhí naʻe ʻikai ke nau maʻu ʻa e mafai ke tāmateʻi ʻa Sīsuú, naʻe ʻave Ia ʻe he kau taki faka-Siú kia Pailato, ko e kōvana Lomá. ʻI he manavahē ʻa Pailato ki he kakaí, naʻá ne fakahalaiaʻi ʻa Sīsū ke mate ʻi hono tutukí. ʻI he teuteu ke tutukí, naʻe fakamamahiʻi ʻa Kalaisi, pea manukia ʻe he kau sōtia Lomá. Naʻa nau tuki faʻo Hono ongo nimá mo e vaʻé pea hiki hake Ia ki he kolosí ʻi he vahaʻa ʻo ha ongo faihia (vakai, Mātiu 27:11–38).  

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ne lolotonga e tautau ʻa Sīsū ʻi he kolosí, “ne toe hoko mai ʻa e ngaahi mamahi mo e mamahiʻia taʻefakangatangata naʻe hoko ʻi Ketisemaní” (“Ko e Mālohi Faifakamaʻa ʻo Ketisemaní,” Liahona, ʻEpeleli 2011, 18). Hili ha houa nai ʻe ono, “naʻe tangi leʻolahi ʻa Sīsū, ʻo pehē, ʻIloi, ʻIloi, lama sapakatani? ʻa ia ko hono ʻuhingá, Ko hoku ʻOtua, ko hoku ʻOtua, ko e hā kuó ke liʻaki ai aú?” (Maʻake 15:34).

ʻĪmisi
Ko e Tutukí, tā ʻe Harry Anderson

Naʻe fakahoko ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e leá ni fekauʻaki mo e tangi mamahi ko ʻení:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

Koeʻuhí ke kakato pea fai ʻi he loto tauʻatāina moʻoni e feilaulau maʻongoʻonga ʻa Hono ʻAló, ne toʻo taimi nounou ai ʻe he Tamaí meia Sīsū ʻa e fakafiemālie ʻo Hono Laumālié, ʻa e poupou ko ia ʻo ʻEne ʻi ai fakatāutahá. … Ke taʻefakangatangata mo taʻengata ʻEne Fakaleleí, naʻe fiemaʻu ke ongoʻi [ʻe Sīsū Kalaisi] pe ʻoku fēfē ʻa e mate fakaesinó mo fakalaumālié, ke Ne ongoʻi ʻa e mavahe ʻa e Laumālie fakalangí, kae tuku ha taha ke ongoʻi mātuʻaki liʻekina moʻoni ʻi he tuʻunga taupotu mo kakato tahá ʻo siva ʻa e ʻamanakí. …

… Koeʻuhí ne ʻaʻeva toko taha ʻa Sīsū ʻi ha hala lōloa mo fakataʻelata, he ʻikai ke tau toe foua ia ʻe kitautolu. (“Naʻe ʻIkai ʻIate Ia Ha Taha,” Liahona, Mē 2009, 87–88)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, lekooti

Lekooti Hoʻo Ngaahi Fakakaukaú

Fakakaukau ki he totongi naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ʻi Ketisemaní pea mo e kolosí ke huhuʻi koé, pea lekooti e fakakaukau mo e ngaahi ongo ʻokú ke maʻú. Fakakaukau ke fai ha lotu ke fakahaaʻi hoʻo houngaʻia ki he Tamai Hēvaní koeʻuhí ko e feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisi maʻaú.

Konga 3

Ko e hā te u lava ʻo fai ke tali e feilaulau fakalelei ʻa e ʻEikí?

ʻOku mahuʻinga ke maʻu ha mahino mo fakahaaʻi e houngaʻia ʻi he mamahi ʻa e ʻEikí maʻaú. Ka te ke lava ʻo fai ha meʻa lahi ange ke fakahaaʻi hoʻo tuí ki he moʻoni ʻo ʻEne Fakaleleí ʻi he taimi ʻokú ke fili ai ke fakatomala mei hoʻo ngaahi angahalá. (Te ke lava ʻo mamata ki ha sīpinga ʻo e meʻá ni ʻi he 3 Nīfai 9:12–13, 21–22, ʻa ia naʻe fakaafeʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e kau Nīfaí mo e kau Leimaná ke nau fakatomala kimuʻa peá Ne ʻaʻahi kiate kinautolú.)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:10–14, pea kumi ʻa e fehokotaki ʻi hotau mahuʻinga fakafoʻituituí, Fakalelei ʻa e ʻEikí, mo e fakatomalá.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni fekauʻaki mo e meʻaʻofa ʻo e fakatomala ʻa e ʻEikí:

ʻĪmisi
Palesiteni Russell M. Nelson

ʻOku tokolahi fau ha kakai ʻoku nau lau e fakatomalá ko e tautea—ko ha meʻa ke fakaʻehiʻehi mei ai tukukehe pē ngaahi tūkunga mafatukitukí. Ka ʻoku fakatupu e ongoʻi tauteaʻi ko ʻení ʻe Sētane. …

ʻOku hala ha meʻa ʻe toe fakatauʻatāina ange, fakaʻeiʻeiki ange, pe toe mahuʻinga ange ki heʻetau fakalakalaka fakafoʻituituí ka ko e tokanga fakaʻaho maʻu pē ki he fakatomalá. Ko e fakatomalá ʻoku ʻikai ko ha meʻa pē ʻoku hoko; ko ha ngāue. Ko e kī ia ki he fiefiá mo e nonga ʻo e ʻatamaí. Ko e taimi ʻoku fakatahaʻi ai mo e tuí, ʻoku malava leva ʻe he fakatomalá ʻo ʻai ke tau maʻu ʻa e mālohi ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. (“Te Tau Lava ʻo Fai Lelei Ange pea Toe Lelei Ange,” Liahona, Mē 2019, 67)

ʻĪmisi
ko ha tokotaha fiefia
ʻĪmisi
fakaʻilonga, ngāue

Ngāue

Ko e hā hoʻo tōʻonga fakakaukau ki he fakatomalá? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke hoko ai ʻa e fakatomalá ko ha aʻusia ʻoku fakatefito ʻia Kalaisi mo fakafiefia ange ʻi hoʻo moʻuí? Fakakaukau ke fokotuʻu mo lekooti ha taumuʻa, pea toutou vakaiʻi ia.