‘Inisititiuti
Lēsoni 7 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko Hono Tali e Fakamaau Totonú, ʻAloʻofá, mo e ʻOfa ʻa e ʻOtuá


“Lēsoni 7 Naunau Teuteu ki he Kalasí: Ko Hono Tali e Fakamaau Totonú, ʻAloʻofá, mo e ʻOfa ʻa e ʻOtuá,” Ko Sīsū Kalaisi mo ʻEne Ongoongolelei Taʻengatá – Naunau ʻa e Faiakó (2023)

“Lēsoni 7 Naunau Teuteu ki he Kalasí,” Ko Sīsū Kalaisi mo ʻEne Ongoongolelei Taʻengatá – Naunau ʻa e Faiakó

ʻĪmisi
ʻOku Kei Mafao Atu Pē Hono Toʻukupú, tā ʻe Elizabeth Thayer

Lēsoni 7 Naunau Teuteu ki he Kalasí

Ko Hono Tali e Fakamaau Totonú, ʻAloʻofá, mo e ʻOfa ʻa e ʻOtuá

Naʻe akoʻi ʻe Mōsese ko Sihová ʻoku “angatonu mo māʻoniʻoni” (Teutalōnome 32:4). Naʻá ne toe pehē foki ʻoku “ʻaloʻofa mo ʻofa mataʻāʻā” ʻa e ʻEikí (vakai, ʻEkesōtosi 34:6). Kuó ke fifili nai pe ʻe lava fēfē ke fakatou angatonu mo ʻaloʻofa ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí? ʻOku ʻikai ngata pē hono akoʻi ʻe he ngaahi ʻulungaanga fakalangí ni e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate koé ka ʻoku toe ʻomi foki ai ha sīpinga ʻo e founga te ke lava ai ʻo fakahaaʻi ʻa e ʻofá ki he niʻihi kehé.

Fakatokangaʻi ange: ʻI he folofolá, ʻe lava ke ʻuhinga e huafa ko e ʻOtuá ki he Tamai Hēvaní pe ko Sīsū Kalaisi. ʻOkú Na fakatou maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakalangi kotoa pē. Ko e hā pē ha meʻa ʻoku tau ako fekauʻaki mo e Tahá ʻoku moʻoni tatau pē ia ki he Tokotaha ʻe tahá (vakai, Sione 14:9; 17:21).

Konga 1

Ko e hā ʻe lava ke akoʻi mai ʻe he fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá ʻoku fekauʻaki mo ʻEne ʻofá?

ʻOku fakakaukau e kakai ʻe niʻihi ko e “ʻOtua ʻo e Fuakava Motuʻá” ʻoku ʻulungaanga kehe ia mei he “ʻOtua ʻo e Fuakava Foʻoú.” ʻOku nau vakai kia Sihova ko e ʻOtua ʻo e Fuakava Motuʻá, ʻoku loto sāuni, fakaaoao, mo kakaha. Pea ʻoku nau vakai kia Sīsū Kalaisi ko e ʻOtua ʻo e Fuakava Foʻoú, ʻoku angaʻofa, faʻa fakamolemole, mo ʻaloʻofa. Kae hangē ko ia naʻá ke ako ʻi ha lēsoni kimuʻá, “[Ko Sīsū Kalaisi] ko e Sihova Maʻongoʻonga ia ʻo e Fuakava Motuʻá, [mo e] Mīsaia … ʻo e Fuakava Foʻoú” (“Ko e Kalaisi Moʻuí: Ko e Fakamoʻoni ʻa e Kau ʻAposetoló,” ChurchofJesusChrist.org). ʻE lava fēfē nai ʻa e ʻOtua tatau pē ʻo fakatou fakaaoao mo angaʻofa, ʻita mo kātaki fuoloa, fakamaau totonu mo ʻaloʻofa?

Ko e ngaahi ʻulungaanga ngali fehangahangaí ni ko ha ngaahi sīpinga ia ʻo e lahi e ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá. ʻOku hanga ʻe he mahino e founga ʻokú Ne maʻu ai e ngaahi ʻulungaanga kotoa ko ʻení ʻo fakaʻatā ke tau falala lelei ange kiate Ia. Fakakaukau ki he ngaahi palopalema te tau ala fehangahangai mo ia ʻi heʻetau moʻuí kapau te tau maʻu ha fakakaukau –pe vakai ki he ngaahi ʻulungaanga fakalangi ʻo e ʻOtuá—he ʻokú Ne angalelei mo pau pe manavaʻofa mo faʻa fakamolemole. ʻI hoʻo ako e folofolá, fakakaukau ki he founga ʻoku fekauʻaki ai e ngaahi ʻulungaanga kotoa ʻo e ʻOtuá mo ʻEne ʻofa haohaoá.

Tau kamata ʻaki e ʻulungaanga ʻo e fakamaau totonú. Ko e hā ha ngaahi fakakaukau ʻoku ʻomi ʻe he foʻi lea ko ʻení kiate koe? ʻOku faʻa ongo fefeka he taimi ʻe niʻihi ʻa e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá ʻi he folofolá. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he ngaahi fakamatala ʻe niʻihi ʻi he Fuakava Motuʻá ha ngaahi lea hangē ko e fakahouhauʻi mo e houhau ke fakamatalaʻi e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá ki he kau talangataʻa mo faiangahalá (vakai, ʻĪsaia 1:4; Selemaia 32:30; Topical Guide, “God, Indignation of”). Hangē ko ʻení, koeʻuhí ko e talangataʻa ʻa e kakaí, naʻe fakaʻauha ai ʻa Sōtoma mo Komola ʻe he afi mei he langí (vakai, Sēnesi 19:15–25), naʻe fakamoveteveteʻi ʻa e fale ʻo ʻIsilelí ʻe ʻAsīlia (vakai, 2 Ngaahi Tuʻi 15:27–31), pea naʻe ʻave pōpula ʻa e puleʻanga ʻo Siutá ʻe he kau Pāpiloné (vakai, 2 Ngaahi Tuʻi 24:10–16). Ko hono fakanounoú, naʻe faʻa aʻusia ʻe he kau faiangahalá ʻa e mafatukituki ʻo e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá.

ʻĪmisi
Fakaʻauha ʻo Selusalemá, tā ʻa Grary L. Kapp

ʻI he taimi ʻoku tau lau ai fekauʻaki mo e houhau ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻikai totonu ke tau mahalo ʻoku tatau pē ʻetau ngaahi ongó mo e fakahaaʻi ʻo e ʻitá, ko e kakai kuo hingá, mo e houhau angatonu ʻa e ʻOtuá. Hangē ko ia ʻoku fakamanatu mai ʻe he palōfita ko ʻĪsaiá, “He ʻoku pehē ʻe [he ʻEikí], ʻoku ʻikai ko hoʻomou ngaahi mahaló ʻa ʻeku mahaló, pea ʻoku ʻikai ko homou ngaahi halá ʻa hoku ngaahi halá” (ʻĪsaia 55:8).

Naʻe ʻomi ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e fakakaukau ko ʻení:

ʻĪmisi
Palesiteni Dallin H. Oaks

ʻOku tau toutou lau ʻi he Tohi Tapú pea ʻi he ngaahi folofola fakaonopōní ki he houhau ʻa e ʻOtuá ʻi he faiangahalá pea mo ʻEne tōʻongá ʻi Heʻene houhaú kiate kinautolu ʻoku maumauʻi ʻEne ngaahi fonó. ʻOku hoko fēfē nai ʻa e houhaú mo e [tauteá] ko ha fakamoʻoni ʻo ʻEne ʻofá? … Ko e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻoku mātuʻaki haohaoa pea ko Hono finangaló ia ke tau talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú koeʻuhí, he ʻokú Ne ʻafioʻi ko e talangofua pē ki Heʻene ngaahi fonó ʻa e founga ʻe lava ke tau hoko ai ʻo haohaoa tatau mo Iá. ʻI he ʻuhingá ni, ʻoku ʻikai hoko ai ʻa e houhaú mo e [tautea] ʻa e ʻOtuá ko ha fehangahangai ʻo ʻEne ʻofá ka ko ha fakamoʻoni ʻo ʻEne ʻofá. (“ʻOfá mo e Fonó,” Liahona, Nōvema 2009, 27)

Ko e taimi ʻo e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá ko ha fakaʻilonga foki ia ʻo ʻEne ʻofa ki Heʻene fānaú. Hangē ko ʻení, fakakaukau ki he talanoa ʻo Noa mo e Lōmakí. ʻI he kuonga ʻo Noá, “naʻe fakalielia ʻa e māmaní ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá” (Mōsese 8:28). Naʻe mafola lahi ʻa e fetāʻakí pea naʻe femoʻuekina maʻu pē ʻa e kakaí ʻi he fai koví. Naʻe fakatokanga ʻa Noa ki he kakaí ʻi ha taʻu nai ʻe 120 kapau he ʻikai ke nau fakatomala, ʻe fakaʻauha kinautolu ʻi ha lōmaki (vakai, Mōsese 8:17–30). Naʻe ʻikai ke nau tokanga ki he tautapa ʻofa ʻa e ʻOtuá, pea naʻe mate ʻa e tokotaha kotoa ʻi he Lōmakí tuku kehe pē ʻa Noa mo hono fāmilí (vakai, Sēnesi 8:15–21).

ʻĪmisi
ʻaʻake ʻi he tahí

ʻI he ʻuluaki vakai ki he meʻa ko ʻeni naʻe hokó, ʻe hangē pē ia ko hono fakahoko ʻo ha fakamaau totonu ʻoku fefeka mo pau. Ka ʻi ha mata meʻa-hā-mai naʻe maʻu ʻe he palōfita ko ʻĪnoké fekauʻaki mo e kuonga ʻo Noá, ʻoku tau maʻu ai ha ngaahi fakakaukau fakaofo ki he fekauʻaki ʻa e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá mo ʻEne ʻofá.

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e Mōsese 7:28–29, 32–33, 37, pea kumi ha fakamoʻoni ʻo e ʻofa lahi ʻa e ʻOtuá ʻo aʻu kiate kinautolu he ʻikai ke nau tokanga ki Heʻene ngaahi fekaú.

Naʻe lea ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e meʻa fakaofó ni ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā Jeffrey R. Holland

ʻOku akoʻi lahi ange ʻe he fakatātā mālie ʻe taha ko iá ʻa e natula moʻoni ʻo e ʻOtuá ʻo laka hake ʻi hano toe lava ʻe ha faʻahinga feinga faka-teolosia ke fakamatalaʻi ia. …

He toki ʻīmisi fakangalongataʻa moʻoni ia ʻo e kau mai ʻa e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí! … He toki meʻa faingofua ke ʻofa ʻi ha taha ʻoku ʻofa fakataautaha mai kiate kitautolu! (“The Grandeur of God,” Liahona, Nov. 2003, 72)

ʻI hoʻo fakakaukau ki he ʻuhinga ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate koé, fakakaukau ki he founga lelei taha ke fakamatalaʻi ia ki he niʻihi kehé. Naʻe akonaki ʻa ʻEletā D. Toti Kulisitofāsoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

ʻOku lahi e ngaahi founga ke fakamatalaʻi mo tau lāulea ai ki he ʻofa fakalangí. Ko e taha ʻo e ngaahi lea ʻoku tau faʻa fanongo aí ko e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻoku “ʻikai fai tuʻungaʻa.” Neongo ʻene moʻoní, ka ʻoku ʻikai ke ʻasi e foʻi lea ia ko e ʻikai fai tuʻungaʻa ʻi he folofolá. Ka, ʻoku fakamatalaʻi ʻEne ʻofá ʻi he folofolá ko ha “ʻofa lahi mo fakaofo” [Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:3], “ʻofa haohaoa” [1 Sione 4:18; Molonai 8:16], “ʻofa huhuʻi” [ʻAlamā 5:26], mo e “ʻofa taʻengata” [Selemaia 31:3]. Ko ha ngaahi lea lelei ange ʻeni he ko e lea ʻikai fai tuʻungaʻá te ne lava ke ʻomi ha fakakaukau hala fekauʻaki mo e ʻofa fakalangí, hangē ko ʻení, ʻoku kātakiʻi ʻe he ʻOtuá e meʻa kotoa pē pea ʻoku ʻikai ke Ne fakamāuʻi kitautolu he ko ʻEne ʻofá ʻoku ʻikai fai tuʻungaʻa, pe ʻoku ʻikai ʻekeʻi ʻe he ʻOtuá ha meʻa meiate kitautolu he ko ʻEne ʻofá ʻoku ʻikai fai tuʻungaʻa; pe ʻoku fakamoʻui e taha kotoa ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá he ko ʻEne ʻofá ʻoku ʻikai fai tuʻungaʻa. Ko e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻoku taʻe-fakangatangata pea ʻe tuʻuloa ʻo lauikuonga, ka ko ʻene fekauʻaki mo kitautolú ʻe makatuʻunga ia ʻi he meʻa ʻoku tau fai ki Heʻene ʻofá. (“Nofo Maʻu ʻi Heʻeku ʻOfá,” Liahona, Nōvema 2016, 48)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi he Teuteu ki he Kalasí

Te ke fakamatalaʻi fēfē nai ʻa e fehokotaki ʻi he vahaʻa ʻo e fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá mo ʻEne ʻofa ki Heʻene fānaú?

Konga 2

Ko e hā ʻe lava ke akoʻi mai ʻe he ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo ʻEne ʻofá?

ʻOku fakafiefia hono tāpuakiʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi heʻetau talangofuá. Ka ʻoku faingataʻa ke aʻusia e ngaahi nunuʻa ʻo ʻetau ngaahi fili taʻe-fakapotopotó. Pea ʻi he taimi ʻoku mamafa ai e ngaahi nunuʻá, ʻe lava ke fakailifia. ʻI he ngaahi taimi peheé, mahalo te tau tautapa ki he ʻEikí ki ha ʻaloʻofa.

Ka neongo ia, ʻi he ngaahi meʻa lahi ʻoku ʻikai fakatokangaʻi ʻe kinautolu ʻoku faiangahalá ʻa e fiemaʻu e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá. Fakakaukau ki he meʻa naʻe hoko kia Kolianitoní, ko e foha ʻo ʻAlamā ko e Siʻí. Hili hono liʻaki ʻe Kolianitoni hono misioná pea fakahoko ha ngaahi angahala mamafá, naʻá ne ongoʻi ʻoku “taʻe-totonu” ia ke tauteaʻi ha taha faiangahala mo ne aʻusia ʻa e mamahí (vakai, ʻAlamā 42:1).

ʻĪmisi
fakaʻilonga, ako

Ako ke Teuteu ki he Kalasí

Lau ʻa e ʻAlamā 42:15, 22, 24–25, pea kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā fekauʻaki mo e fakamaau totonú, ʻaloʻofá, mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. (Fakatokangaʻi ange: Ko e tokotaha fakatomalá ko ha “taha ia ʻoku fakatomala mei he angahalá; pea mamahi ʻi heʻene ngaahi maumaufonó” [Websterʻs Dictionary (1828), “Penitent”].)

ʻĪmisi
Ko Kalaisi ʻi Ketisemani, tā ʻe Harry Anderson

ʻI he ʻofa fakatāutaha moʻoni ʻa Sīsū Kalaisi kiate koe mo e tokotaha kotoa pē, ʻokú Ne tuʻu ʻi hotau vahaʻá mo e fakamaau totonu ʻoku fakatatali mai maʻatautolú (vakai, Mōsaia 15:9). Naʻá Ne ʻosi fua ʻa e totongi fakamamahi ʻo ʻetau ngaahi angahalá. Pea ʻokú Ne finangalo ke foaki ʻa e ʻaloʻofá ki he tokotaha loto-fakatomalá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:16–18). Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa, ʻi heʻene hoko kimuʻa ko ha tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻo pehē:

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

He ʻikai ke tau lava ʻo ngāueʻi ʻetau hū ki he langí; ʻoku taʻofi kitautolu ʻe he ngaahi fiemaʻu ʻa e fakamaau totonú pea ʻoku ʻikai hatau ivi ke ikunaʻi ia ʻiate kitautolu pē.

Ka ʻoku ʻikai mole ai ʻa e meʻa kotoa pē. …

Neongo ʻe tatau ʻetau ngaahi angahalá mo e kulaʻahoʻahó, ka ʻe lava ke hangē ko e ʻuha hinaekiakí. He kuo hanga ʻe hotau Fakamoʻui ʻofeiná ʻo “foaki ʻe ia ia ko e totongi huhuʻi maʻá e kakai kotoa pē” [1 Tīmote 2:6], ko ha hūʻanga ki hono Puleʻanga taʻengatá. (“Ko e Meʻaʻofa ʻo e ʻAloʻofá,” Liahona, Mē 2015, 108)

Toe fakakaukau ki he mata meʻa-hā-mai ʻa ʻĪnoke ki he Lōmakí. Naʻe ʻilo ʻe ʻĪnoke ʻi he maama tataliʻanga ko ia ʻo e ngaahi laumālié, naʻa mo e kau talangataʻa ne mate ʻi he Lōmakí te nau lava ʻo tuʻu hake pea tuʻu “ʻi he toʻukupu toʻomataʻu ʻo e ʻOtuá” kapau te nau tui kia Sīsū Kalaisi mo fakatomala mei heʻenau ngaahi angahalá (Mōsese 7:57; vakai foki, Mōsese 7:38, 55–56; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:6–8, 28–37).

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lini G. Lōpini ʻo e Kau Fitungofulú ʻa e founga ʻoku ʻomi ai ʻe he ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí ha ngaahi faingamālie lahi ke tau liliu ai:

ʻĪmisi
ʻEletā Lynn G. Robbins

ʻOku fakaofo kiate kitautolu kotoa e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻo tuku mai hatau toe faingamālie ke ikunaʻi ʻa e angahalá, pe tōnounou ʻo e lotó.

ʻOku ʻikai ha taha ʻoku lahi ange ʻene ʻi hotau tafaʻakí ka ko e Fakamoʻuí. …

ʻI hono ʻafioʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻe fonu e hala [lausiʻi] mo fāsiʻí he ngaahi faingataʻá mo e tōnounou fakaʻahó, naʻá Ne totongi ha mahuʻinga taʻe-fakangatangata ke ʻomi maʻatautolu e ngaahi faingamālie lahi taha ʻe fie maʻú ke tau lavameʻa ʻi heʻetau moʻui fakamatelié. …

Koeʻuhí ʻoku ʻikai ke tau fie ʻosi kae ʻoua ke tau hangē ko hotau Fakamoʻuí, ʻoku fie maʻu ke hokohoko atu ʻetau tuʻu hake hili ʻetau humú, mo ha loto vilitaki ke tupulaki mo fakalakalaka neongo hotau ngaahi vaivaí. (“Kae Liunga Fitungofulu Lau ʻe Fitu,” Liahona, Mē 2018, 22, 23)

ʻĪmisi
fakaʻilonga, fakalaulauloto

Fakalaulauloto ʻi he Teuteu ki he Kalasí

Ko e hā hoʻo ngaahi fakakaukau pe ongo kia Sīsū Kalaisí, ʻi hoʻo ʻiloʻi naʻá Ne fakakakato e ngaahi fiemaʻu ʻa e fakamaau totonú kae lava ke ke fakatomala pea maʻu ʻa e ʻaloʻofá? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke fakahaaʻi ai hoʻo houngaʻia ʻi he feilaulau fakalelei naʻá Ne fakahoko maʻaú?