Seminelí
ʻIuniti 23: ‘Aho 1, Hilamani 10


‘Iuniti 23: ‘Aho 1

Hilamani 10

Talateú

Naʻe kamata ke foki ‘a Nīfai ki hono falé ‘i hono fakaʻosi ‘o hono fakamāuʻi ‘o e fakapoongi ‘o e fakamaau lahí (vakai ki he Hilamani 7–9). Naʻá ne fakalaulauloto ki he meʻa kuo fakahā mai ‘e he Eikí kiate iá peá ne hohaʻa foki koeʻuhi ko e fai angahala ‘a e kakaí. Lolotonga ‘a e taimi ʻo e loto-mafasia lahi ‘a Nīfaí, naʻe folofola mai ‘a e ‘Eikí kiate ia pea tāpuakiʻi ia ‘o taʻengata ‘aki ‘a e mālohi ‘o e fakamaʻú. Naʻe fekauʻi ‘e he ‘Eikí ‘a Nīfai ke hoko atu ‘ene malangaʻaki ‘a e fakatomalá ki he kakaí, ‘a ia ko ha fekau naʻe kamata leva ‘a Nīfai ke ne fai talangofua ki ai.

Hilamani 10:1–11

‘Oku maʻu ‘e Nīfai ‘a e mālohi ‘o e fakamaʻú

Fakakaukau ki ha taimi naʻá ke feinga tūkuingata ai ke fai ‘a e meʻa ‘oku totonú ka ko e tali naʻá ke maʻu mei he niʻihi kehé pe ko e ola naʻá ke aʻusiá naʻe kehe ia mei he meʻa naʻá ke ʻamanaki ki aí. Te ke lau ‘i he Hilamani 10 ‘o kau ki he founga naʻe tāpuakiʻi ai ‘e he ‘Eikí ‘a Nīfai ‘i heʻene hokohoko atu ke faivelenga neongo ‘a e ngaahi tuʻunga faingataʻa naʻá ne ‘i aí.

Naʻe ‘iloʻi ‘e Nīfai ‘i he hili hono fakaʻatā ia mei he fakapoongi ‘o e fakamaau lahí, naʻe ‘ikai tali ‘e he kakaí ‘i he tui pea nau fakatomala hili ‘enau fakamoʻoni ki he ngaahi meʻa fakaofo ‘oku fakamatalaʻi ‘i he Hilamani 9. Naʻe kamata ke foki atu ‘a Nīfai ki hono ‘apí ‘okú ne ongoʻi loto-foʻi. Lau ‘a e Hilamani 10:1–3, pea kumi ki he meʻa naʻe fakalaulauloto ki ai ‘a Nīfai ‘i heʻene fononga atu ki hono ‘apí. Mahalo te ke fie fakaʻilongaʻi ‘a e foʻi lea ko e fakalaulauloto ‘i he taimi kotoa pē ‘oku ngāue ʻaki ai ia ‘i he ngaahi veesi ko ‘ení. Ko e ‘uhinga ‘o e fakalaulaulotó ke fakakaukauʻi ‘i loto mo fakakaukauʻi loloto ange, kae tautautefito ki he folofolá, pe ko e ngaahi meʻa kehe ‘a e ‘Otuá. Ko e taimi ko ia ‘oku fai fakataha ai ia mo e lotú, ‘oku lava leva ‘e hono fakakaukauʻi ‘o e ngaahi meʻa ‘a e ‘Otuá ‘o ‘omi ha fakahā mo fakatupulekina ‘a e ‘iló.

Fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení:

  • Ko e hā ‘a e meʻa naʻe fakalaulauloto ki ai ‘a Nīfaí?

  • Ko e hā ‘a e ‘uhinga naʻá ne ongoʻi “mafasia lahi” pe loto-mamahi aí?

  • Ko e hā ‘a e meʻa naʻe hoko ‘i heʻene fakalaulaulotó?

Ko ha tefitoʻi moʻoni ‘oku fakahā mai ‘i he Hilamani 10:1–3 ‘a e: ʻOku teuteuʻi kitautolu ke tau maʻu ha fakahā ‘i heʻetau fakalaulauloto ki he ngaahi meʻa ‘a e ‘Eikí. ‘Oku ‘i ai ha ngaahi fakatātā kehe ‘i he folofolá ‘a ia ‘oku fakatātaaʻi mai ai ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení: Naʻe fakalaulauloto ‘a Nīfai ki he ngaahi meʻa naʻe akoʻi ‘e heʻene tamai, ko Līhaí, peá ne ‘iloʻi ai hono moʻoní (vakai ki he 1 Nīfai 10:17; 11:1); naʻe “toutou fifili” ‘a e talavou ko Siosefa Sāmitá ki he Sēmisi 1:5 pea fakahā mai ai ‘a e moʻoní kiate ia (vakai ki he Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:11–19); pea fakalaulauloto mo fifili ‘a Palesiteni Siosefa F. Sāmita ki he ngaahi folofola ‘oku kau ki he huhuʻi ‘o e pekiá pea fakahā mai ai ‘a e moʻoní kiate ia (vakai ki he T&F 138:1–6, 11).

Ka neongo iá, ko e konga lahi ‘o e ngaahi fakahā ‘oku maʻu ‘e he kakaí ‘i he taimi ‘oku nau fakalaulauloto ai ki he ngaahi meʻa ‘a e ‘Eikí, ʻoku ʻikai fakafou mai ia ‘i haʻanau fanongo ki ha ngaahi leʻo, mamata ki ha ngaahi meʻa-hā-mai, pe ko ha ngaahi founga fakaofo kehe. Naʻe fakamatala ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
finemui ‘i ha vao ‘akau
ʻĪmisi
ʻEletā David A. Bednar

ʻOku fakahoko mai e ngaahi fakahaá ʻi he ngaahi founga kehekehe, hangē ko ʻení, ʻoku kau ai e mata-meʻa-hā-maí, fepōtalanoaʻaki mo ha kau talafekau fakalangí, mo e ueʻi fakalaumālié. ʻOku ʻi ai e ngaahi fakahā ʻoku maʻu he taimi pē ko iá pea fuʻu ʻilonga lelei; pea niʻihi ʻoku māmālie mo fakalongolongo pē hono fakatokangaʻí. …

“… Ka ko e taimi lahi ʻoku ʻomi fakakongokonga e fakahaá ʻo fakatatau ki heʻetau fakaʻamú, moʻui tāú, mo e mateuteú. Ko e ngaahi fetuʻutaki peheni mei he Tamai Hēvaní ʻoku ʻomi māmālie mo anga-vaivai pea ʻoku ʻmokulu ia ki [hotau ngaahi laumālié] ʻo hangē ko e ngaahi hahau mei he langí’ (T&F 121:45). “ʻOku hoko e fakahā ko ʻení ko ha meʻa angamaheni kae ʻikai hāhāmolofia pea ʻoku hāsino ia he ngaahi meʻa naʻe aʻusia ʻe Nīfai ʻi heʻene ngaahi feinga kehekehe kimuʻa pea toki maʻu e ngaahi peleti palasá meia Lēpaní (vakai ki he 1 Nīfai 3–4). …

“… Naʻe ʻikai ke ʻomi fakaʻangataha pē ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi he Vao ʻAkau Tapú ʻa e ngaahi moʻoni tefito ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí. Naʻe fakahā mai ʻa e koloa mahuʻinga taʻe hano tatau ko ʻení ʻi hono taimi totonu ʻo taau mo e ngaahi tūkunga naʻe fie maʻu ki aí.

“Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa F. Sāmita e founga ne hoko ai e sīpinga maʻu fakahā ko ʻení heʻene moʻuí: ‘ʻI heʻeku kei siʻí, … ne u faʻa … kole ki he ʻEikí ke ne fakahaaʻi mai ha meʻa fakaofo, kae lava ke maʻu haʻaku fakamoʻoni. Ka naʻe ʻikai tuku mai ʻe he ʻEikí ha ngaahi meʻa fakaofo kiate au, ka ne fakahā mai ʻe Ia ʻa e moʻoní, ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea … , kae ʻoua kuó Ne ʻai au ke u ʻilo ʻa e moʻoní mei he tumuʻaki ʻo hoku ʻulú ki hoku ʻaofi vaʻé, kae ʻoua kuo tekeʻi fakaʻaufuli meiate au ʻa e manavasiʻí mo e loto veiveiuá. …’ (ʻi he Conference Report, Apr. 1900, 40–41).

“ʻOku fuʻu tō e fakamamafa ʻa kitautolu kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he ngaahi fakahā ʻoku fakaofo mo fuʻu ongo fakalaumālié pea ʻikai leva ke tau fakahoungaʻi mo fakatokangaʻi e sīpinga anga maheni ʻoku fakahoko ʻaki ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻEne ngāué.” (“Ko e Laumālie ‘o e Fakahaá,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 88).

  1. Hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha fakamatala ‘o kau ki ha taimi naʻá ke ongoʻi ai ‘okú ke maʻu ha fakahā fakafoʻituitui. Ko e hā ha ngaahi meʻa ne hoko ‘a ia ne tupu ai hoʻo maʻu ‘a e fakahaá? ‘Oku founga fēfē hano tokoniʻi koe ‘e he fakalaulaulotó ke ke maʻu ha fakahaá? (Manatuʻi ‘oku lava ke fai mai ‘a e fakahaá ‘i ha ngaahi founga ‘oku lahi. ‘Oku lava ke kau ki ai ha ngaahi fakamaama, mo e ‘ilo mo e ongoʻi ‘o e nonga mo e fakapapau ‘oku fai mai ki he lotó ‘i ha ngaahi founga ‘oku hoko fakafokifā pe hoko māmālie mai.

Fokotuʻu ha taimi pau ke ke fakalaulauloto tuʻu maʻu ai ‘i hoʻo moʻuí, hangē ko e lolotonga ‘o e fai ‘o ha ngaahi houalotu ‘a e Siasí, ki muʻa pe hili ‘a e ngaahi lotu fakafoʻituituí mo e ako folofolá, hili hoʻo kau pe fanongo ki he konifelenisi lahí, lolotonga haʻo ‘aukai, pe tauhi ke toputapu ‘a e Sāpaté.

Fakakaukau ‘okú ke maʻu ha meʻa ‘oku mahuʻinga lahi kiate koe pea ‘okú ke loto ke tuku ia ki ha taha ke ne tokangaʻi. Ko hai nai ha taha te ke falala ki ai ke ne tokangaʻi iá? Ko e hā nai ‘a e ‘uhinga te ke fili ai ‘a e tokotaha ko iá? Ko e hā ha meʻa kuo fai ‘e he tokotaha ko iá ke ke falala ai kiate iá?

Lau ‘a e Hilamani 10:4–5, pea kumi ki he ‘uhinga naʻe falala ai ‘a e ‘Eikí kia Nīfaí. Ko e ‘uhinga ‘o e vilitaki taʻetukú ko e “ʻikai ke helaʻia” pe “ʻikai foʻi.” Fakalaulauloto ki ha ngaahi sīpinga ‘o ha kakai ‘okú ke iloʻi ‘oku hangē ‘oku nau vilitaki taʻetuku ‘i heʻenau tauhi ki he ‘Eikí ‘o tatau ai pē pe ko e hā ha meʻa ‘oku hoko.

‘Oku akoʻi mai ‘a e tefitoʻi moʻoni ko ‘ení ‘i he tali ‘a e ‘Eikí kia Nīfai ‘i he Hilamani 10:4: ʻOku falala ‘a e ‘Eikí ‘o tuku mai kiate kitautolu ‘a e ngaahi tāpuakí mo e ngaahi faingamālié ‘i he taimi ‘oku tau fakamuʻomuʻa ai Hono finangaló ‘i he meʻa ‘oku tau loto kitautolu ki aí.

  1. Tali ha fehuʻi ‘e taha pe lahi ange ‘i he ngaahi fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. Ko e hā ha ngaahi founga ‘okú ke ‘iloʻi ai ‘a e finangalo ‘o e ‘Eikí ‘o fekauʻaki mo hoʻo moʻuí?

    2. Ko e hā ha meʻa kuó ke toki fai ‘i hoʻo moʻuí ke fakahā ki he ‘Eikí ‘oku mahuʻinga ange Hono finangaló ‘i he meʻa ‘okú ke loto ki aí, pea ko e meʻa ia ‘okú ke loto ke ke muimui ki ai ‘i he taimi kotoa pē?

    3. Ko e hā ha tafaʻaki ‘e taha ‘o hoʻo moʻuí ‘oku totonu ke lelei ange ai hoʻo kumi ki he finangalo ‘o e ‘Eikí pea muimui ki ai kae ‘ikai ko ho loto ‘oʻoú?

Lau ‘a e Hilamani 10:5–7, pea kumi ke ‘iloʻi ‘a e ngaahi tāpuaki mo e ngaahi talaʻofa naʻe fai ‘e he ‘Eikí kia Nīfai koeʻuhi ko ‘ene falalaʻangá. Hiki ‘a e ngaahi tāpuakí mo e ngaahi talaʻofá ʻi he tafaʻaki ‘o e ngaahi veesi ‘oku fakamatala ki aí:

Veesi 5

Veesi 6

Veesi 7

Ko e tāpuaki ko ia ‘oku fakamatala ki ai ‘a e Hilamani 10:7 ko ha tefitoʻi tokāteline ia ‘o e ongoongolelei ‘a Sīsū Kalaisí: ʻOku silaʻi fakataha pea veteki ‘e he mālohi ‘o e fakamaʻú ‘i he māmaní pea ‘i he langí foki. ‘Okú ke ‘iloʻi ha toe kakai kehe ‘i he folofolá naʻe foaki kiate kinautolu ‘a e mālohi ‘o e fakamaʻú? ‘E lava ke ke fakafekauʻaki ‘a e Hilamani 10:7 mo e ngaahi potufolofola ko ‘ení: 1 Ngaahi Tuʻi 17 (‘Ilaisiā); Mātiu 16:15–19 (Pita); Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:46 (Siosefa Sāmita).

ʻĪmisi
Temipale Peeni Suisalaní

Lau ‘a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128:9, pea kumi ke ‘iloʻi ‘a e meʻa naʻe akoʻi ‘e he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ‘o kau ki he mālohi ‘o e fakamaʻú.

‘Oku maʻu he ‘ahó ni ‘a e ngaahi kī tatau ‘o e mālohi ‘o e fakamaʻú ‘e he Palesiteni ‘o e Siasi ‘o Sīsū Kalaisi ‘o e Kau Māʻoniʻoni ‘i he Ngaahi ‘Aho Kimui Ní. ‘Oku hangē pē ko e lava ke falala ‘a e ‘Eikí kia Nīfaí, ‘oku pehē pē foki mo e ‘afioʻi ‘e he ‘Eikí ‘e ‘ikai ngāue ʻaki ‘e he Palesiteni ‘o e Siasí ʻa e mālohi ko ‘ení ‘i ha founga ‘oku ‘ikai hoa mo Hono finangaló. ‘Oku foaki ‘a e mafai ke fakamaʻu ko ‘ení ki ha kau taki lakanga fakataulaʻeiki kehe ‘i he māmaní ‘oku nau feʻunga mo taau, ‘o lava ai ke fakamaʻu ‘i he māmaní pea ‘i he langí foki ‘a e ngaahi ouau ‘o e lakanga fakataulaʻeikí.

Fakakaukau ki he fakamatala ko ‘eni naʻe fai ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī ʻo e Kōlomu ‘o e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ‘o fekauʻaki mo hono mahuʻinga ‘o e mālohi ‘o e fakamaʻu ko ‘ení:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“Ko e meʻa kotoa pē ‘oku ‘ikai fakamaʻu ‘i he mālohi ko ‘ení, ‘oku ngata ia ‘i he taimi ‘oku mate ai ‘a e tangatá. Kapau ‘oku ‘ikai maʻu ‘e ha papitaiso ‘a e fakamaʻu ko ‘eni ‘oku taʻengatá, ‘e ‘ikai te ne lava ‘o fakahū ha taha ki he puleʻanga fakasilesitialé, pea kapau ‘oku ‘ikai fakamaʻu ha fuakava ‘o e malí ‘i he mafai ko ‘ení, ‘e ‘ikai te ne ‘oatu ‘a kinautolu ‘oku kau ki aí ki ha hākeakiʻi ‘i he langi māʻolunga taha ‘i he maama fakasilesitialé.

“ʻOku maʻu ‘e he meʻa kotoa pē ha mālohi mo e totonu ‘oku taʻengata koeʻuhi ko e mālohi ‘o e fakamaʻú” (Mormon Doctrine, 2nd ed. [1966], 683).

  1. Tali ‘a e ongo fehuʻi ko ‘ení ‘i hoʻo tohinoa ki he ako folofolá:

    1. Fakatatau ki he fakamatala ‘a ‘Eletā Makongikií, ko e hā ha meʻa ‘e hoko kapau ‘oku ‘ikai fakamaʻu ha ouau ‘i he mafai totonú?

    2. Kuo founga fēfē hano liliu ‘e he mālohi ‘o e fakamaʻu ‘a hoʻo mo’uí, pea ko e hā ha founga ‘okú ke loto ke ne tāpuekina ai hoʻo moʻuí ‘i he kahaʻú?

Lau ‘a hono fakamoʻoniʻi mai ko ‘eni ‘e ‘Eletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ‘o e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá , kuo fakafoki mai ‘a e mālohi ‘o e fakamaʻu ‘o e ‘Otuá: “Kuo fakafoki mai e temipalé, ngaahi ouaú, ngaahi fuakavá, ngaahi ʻenitaumení moe ngaahi silá ʻo hangē tofu pē ko ia ne kikiteʻi. ʻOku fai ʻe he ngaahi ouau ʻo e temipalé ʻa e fakalelei mo e ʻEikí mo silaʻi fakataha e ngaahi fāmilí ki he taʻengatá. ʻOku fakafeʻungaʻi kitautolu ʻe heʻetau talangofua ki he ngaahi fuakava toputapu naʻe fai ʻi he temipalé ke tau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá—ko e meʻaʻofa mahuʻinga taha ia ʻa e ʻOtuá ki he tangatá.” (“Teuteu ki he Ngaahi Tāpuaki ʻo e Temipalé,” Ensign pe Liahona, Oct. 2010, 42).

Fakatatau ki he fakamatala ‘a ‘Eletā Nalesoní, Ko e hā ‘a e meʻa ‘okú ne fakafeʻungaʻi kitautolu ke tau maʻu ‘a e ngaahi tāpuaki ‘o e mālohi ‘o e fakamaʻú ‘a ia kuo talaʻofa maí?

Hilamani 10:12–19

‘Oku talangofua ‘a Nīfai ki he fekau ‘a e ‘Eikí ke malanga‘aki ‘a e fakatomalá ki he kakaí

Kuo kole atu nai kiate koe ‘e hoʻo mātuʻá, pule ngāué, pe takimuʻá ke ke fai ha meʻa, ka naʻá ke fakatoloi, pe ‘ikai te ke fai ‘a e meʻa naʻe kole atu ke ke faí? Fakakaukau ki ha pōpoaki ‘okú ke fakahā ‘i he taimi ‘okú ke fakatoloi ai hono fai ha meʻa naʻe kole atu kiate koe ke ke faí?

Lau ‘a e Hilamani 10:11–12, pea kumi ki he anga ‘o hono tali ‘e Nīfai ‘a e fekau na‘e fai kiate ia ‘e he ‘Eikí ke ne malangaʻaki ‘a e fakatomalá ki he kakaí. Ko e hā ha meʻa ‘oku tau fakahā ki he ‘Eikí ‘i he taimi ‘oku tau tali ai he taimi pē ko iá mo fakatoʻotoʻo ke fai leva ki Heʻene akonakí mo e ngaahi fekaú?

  1. Lau ‘a e Hilamani 10:13–18. Hili ia peá ke hiki ki hoʻo tohinoa ki he ako folofolá ha ngaahi sētesi ‘o kau ki ha meʻa naʻá ke ako mei he sīpinga ‘a Nīfai ‘i heʻene tali ‘a e fekau ‘a e ‘Eikí. Hiki ha founga ‘e taha te ke lava ai ‘o fakahoko ia ‘i hoʻo moʻui ‘aʻaú.

‘Oku hā mei he tui faivelenga ‘a Nīfaí ‘oku lava ke falala ‘a e ‘EIkí kiate ia pea naʻe tāpuekina ‘aki ia ha fuʻu mālohi lahi mo e maluʻi.

ʻĪmisi
fakaʻilonga fakataukei folofolá
Fakamanatu ‘o e Fakataukei Folofolá

Lau ‘a e 1 Nīfai 3:7; 2 Nīfai 2:27; 2 Nīfai 31:19–20; mo e Mōsaia 2:17 ke fakamanatu ‘a e fakataukei folofolá. Fakakaukau ki ha founga ‘oku lava ke fekauʻaki ai ‘a e ngaahi veesi fakataukei folofola ko ‘ení mo Nīfai mo ‘ene ngāue fakafaifekaú ‘i he Hilamani 10.

Kumi ki ha ngaahi founga ke ke fakamuʻomuʻa ai ‘a e finangalo ‘o e ‘Eikí kae ‘ikai ko ho loto ‘oʻoú peá ke talangofua vave ki ai. Kapau te ke tauhi faivelenga ki he ‘Eikí, te Ne falala kiate koe mo tāpuakiʻi koe.

  1. Hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi lalo ʻi he ngaahi ngāue ke fai ʻi he ʻaho ní ʻi hoʻo tohinoa ako ki he folofolá:

    Kuó u ako ‘a e Hilamani 10 peá u fakakakato ‘a e lēsoni ko ‘ení ‘i he (‘ahó).

    Ko e ngaahi fehuʻi, fakakaukau, mo e ngaahi mahino makehe ‘oku ou fie vahevahe mo ʻeku faiakó: